Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVIII, Number 9, 1 March 1912 — HE MOOLELO NO ALIKA MAKALE A I OLE Ke Kaikamahine Lawai'a o na Kapakai o Sufoka a o ka Nohea Hoi i Mauna Aku i Kona Ola no ka Pono o Ha'i [ARTICLE]

HE MOOLELO NO ALIKA MAKALE A I OLE Ke Kaikamahine Lawai'a o na Kapakai o Sufoka a o ka Nohea Hoi i Mauna Aku i Kona Ola no ka Pono o Ha'i

MOKUNA XII. Haalele aku la o Alehiano ame Mosa i kela wahi no ka hele ana mai e huli ia Tome, a he oiaio ua loaa mai la he mau kino make lehulehu ia laua, e waiho ana i ke one i hapaiia aku e ka nalu a kau iuka, a ia loaa ana mai hoi o Tome ma kela wahi a lakou apau o ka akoakoa ana ma ka po aku mamua, he nui na kino make i loaa hou ia lakou, i hoea aku ka huina nui ke hui pau ia ma kahi o ka iwa~ kalua-kumamaha. Ala mai la nae he manao hoohuoi iloko o Alebiano ma, aole kela o ka huina pau loa o na kanaka o ka moku i pau i ka make, malia ]>aha aia no kekahi poe iiuna o ka moku, a oiai lakou e hoi ana no ka hale, ia wa i loaa aku ai ia lakou he ewalu mau kanaka, me ke koronelo mai ke kulanakauhale mai, he poe i hoea mai no ka huli pono ana i na poino e pili ana i kela moku, oiai na pahola aku ka lono ma kela ame keia wahi o ka aina, no ka loohia ana o kekahi moku i ka pilikia. Ua kukakuka pu iho la lakou no ka holo ana aku o kekahi waapa e nana pqno ina paha he poe kekahi aole i make maluna o ka moku, me ke kau ana mai o ka hilinai o na mea apau maluna o Alehiano ina no kona aa e pailaka aku i ka waapa no 'ka moku poino, a i ka haawi ana aku o ua kanaka opio la i kona ae, me ka aa pu ana mai o Tome e hahai mahope ona, ua lokahi like mai la kekahi poe e ae he ewalu ko lakou nui, no ko lakou holo like ana aku no kela moku c kau mai la ka hope iluna o ka puu pohaku. Kii aku la lakou i kekahi waapa nui o Sa Uilama, he waapa i manaoia e palekana ana mai ka nalu mai, a iloko o na minuke helu wale no, aia ua waapa la ke auku la ka ihu iluna o ka ilikai me ka pilikia ole malalo o nā hookele akamai ana a Alehiano. I ka hookokoke ana aku i kahi o ka moku ili, he hana nui ka hoopili ana aku i ka waapa, oiai ka nalu e po'i mau mai ana i ka aoao o ka moku, aka mamuli nae o ka hookele ana mai o Alehiano i kona waapa, ma ka aoao lulu, me ke akahele loa ame ka piha akamai, ua pili aku 1 lakou me ka maalahi e komo ole aku ai ke kai ilokoPii aku la o Alehiano noluna o ka moku no ka nana pono ana i na mea apau maluna, aka o kana mea o ka ike ana aku, o ia no ka pau ana o ka hapalua o ka oneki i ka laweia e ke kai, a e lana hele ana hoi na ukana o kela ame keia ano iloko o ke kino o ka moku, aka o ka hope nae, o ia hoi ke keena leapena, aia ia wahi iluna loa, e loaa ole mai ai i ke kai, a ua hiki i kekahi kanaka ke ku iluna me ka pilikia ole. Me ka ma'ka'u ole, ame ka hooka'ulua ole iho no hoi, ua iho aku la o Alehiano iloko o ke keena o na luina e moe ai, me kona au ana iloko o ke kai, a i ka hala ana o kekahi manawa iaia maloko o kela wahi, ua oili hou mai la oia, me ka hoike ana mai i kona mau hoa, aole he poe make i loaa iaia, koe wale no ka piha ana o kela wahi i na ukana, alaila iho aku la oia nolalo o ke keena mahope o ka moku. Iloko o kona nana hele ana ma kela ame 'keia wahi, me ke pale ana aku i na ukana e lana ana iluna o ke kai mai ke alai ana mai mamua ona, me he mea la ua hoomaopopo aku oia i kona ike ana aku i ka moe mai o kekahi mea maluna o kekahi wahi. He hana nui nae nana ka hookokoke ana akti ma kela wahi ana e ike la i kekahi lole, oiai ua hele a akoakoa na ukana i kahi hookahi. nolaila ua pii hon ae la oia noluna o ka oneki o ka moku, a kahea ae la i kekahi mea e iho aku no ke kokua ana iaia. Iloko o na hooikaika ana a Alehiano ame kona mau hoa, ua kaawale ae la na ukana ma kekahi wahi, a ia wa i ike maopopoia aku ai ka moe loihi mai o kekahi mea, i wiliia a paa i ka huluhulu. aka me ka hoohakalia ole iho nae, ua lalau aku la o Alebiano i ka huluhulu a wehe ae la mai ka mea mai e moe ana, aia hoi he helehelena wale no kana o ka ike ana iho, me he mea la ua make, nolaila ua uhae koke ae la oia i ka huluhulu, akahi no a ike ponoia iho kona helehelena holookoa apau, eia ka he elemakule ka mea nona ke kino e waiho ae ana, ua hele kona mau lauoho a poohina, pela pu hoi me kona umiumi loihi, me he mea la i ka lakou nei koho iho, o ke kumu pilikia o kela TTanaka mamuli no ia o ka lele o kona oili i ka i manawa i kau aku ai kekahi poino nui maluna o ka moku ana e kau ana. "Ke mau la no anei ke ola iloko o ke kino o kena kanaka?" i ninau mai ai kekahi o na kanaka ia Alehiano. "Aohe he mea i maopopo ia'u i keia manawa," alaila hoomaka ae la oia e hamo i kona liina i ka helehelena o ke kanaka elemakule, a o kana mea e ike la, o ia no ka hu'ihu'i o ka ili, me ka palupalu pu no hoi, aole e Hke me ke ano o ka poe malee, ka hele a laau, he ano no o ke kino ola ko keia kanaka, a ia wa ua o Alehiano i pane ae ai: "I kumu e maopopo pono ai ka make ame ke ola o keia kanaka, e lawe aku kakou iaia noluna o ka oneki, a ilaila kakou e nana pono ai i kona mau ano apau/' Mamuli o ke kokua like ana a na mea apau. ua hoea aku la lakou nei me ke kino o kela kanaka noluna o ka oneki, eia nae aole e hiki ia lakpu ke hooiaio, ua make paha oia aole paha, aka aia nae iloko o Alebiano ka manao, aia no he ola iloko o kela leino, nolaila ua wa-hi iho la lakou iaia a paa me ke kapolena, hookau aku la maluna o 'ka waapa, a oiai ua pau na wahi o ka moku i ka huliia, me ka loaa ole o kekahi kino hou aku ia iakou. o ka huli hoi aku la no ia o ka waapa i ka aina me kana waiwai, he kino no kekahi mea i maopopo ole kona ano. Ia pae ana aku o tca waapa iuka o ka aina, aia o Sa Uilama ame ka Haku Tivekona ke kakali mai la me na manao hialaai, heaha la ka waiwai a ka waapa o ka hoihoi ana aku, a ia laua o ka ike ana mai i ke ka'ika'i ana a'ku a na kanaka i kekahi mea, ua ninau koke mai la o Sa Uilama ia lakou i ka i ana mai: "Heaha kena mea a oukou e ka'ika'i mai nei?*' wahi ana me ka haka pono ana mai i kana nana ana maluna o ke kino loihi e hapaiia ana. "He kino keia no kekahi elemakule ,o ka ana aku ia u iluna o ka moku, a no ko'u manao aia no paha he ola iloko ona. pela au i hoihoi mai nei i kona kino," wahi a Alehiano. "Ia hookuuia ana iho o ke kino o ka elemakule imua <? ua niau elemakule haku nei. ua nana iho la o Sa Uilama no kekahi manawa, alaila huli mai la a kamailio mai la imua o Alehiano: "Aole a kakou hoohewahewa ana no keia kanaka, oiai hoike okoa mai nei kona helehelena, ua haalele kahiko mai ke ola i kona kino." "Ma ia mea au e olelo mai nei e kuu hakn, ua like ole ko kaua manao, no ka mea ua nana au i kona kino, aole he wahi eha i loaa ia'u, a hoi iho no ho>, he palupalu maikai kona ili» a ua hiki ia oe ke hoonioni i kona mau lima ame na wawae me ka maalahi loa, ao!t P*l» ke an 0 o ka mea make, hē kona kino e hiki ole ai ia oe ke pelu mai i kona mau lima " wahi a Alehiano, me ka lalau ana īho i, n * Hma o ka elemakule, a noke ae la i ka hoonioni* j Q ko'u manao maoli ea, o ia no ko kakou hoihoi ana aku i keia

kino no ka hale, aiaila hoouaa aku i kekahi kauka no ka hele ana mai e nana, a ina ua make i'o ka mea nona keīa kioo. alaila o ka hana hope vralc no ma ko kakou aoao, o ia ke kanu ana aku īaia, he mau ku-e anei kekahi ma kou aoao e Sa. Uilama?" "Aole a'u mau ku-e ana aktt i kena manao oo e Alebiano, malia pahi ua pololei kau e olelo mai nei aole oia i make, nolaila e kauoha aku i na kanaka e hoihoi iaia no Likena Hall, a malaila e waiho ai f a hiki i ka hoea ana mai o kekahi kauka." Ua hoomakaukau kokeia ae la he mau laau, ma ke ano manele. a hapaiia aku la ke kino o ka elemikule no ka hale, e like me ka makemake o Alehiano ame ke apono ana aku o ka ona nona kela home. He heluna nui o na kanaka mai kela ame keia wahi i hoea mai iloko o kela manawa, aia ma kahi o ka elua haneii a oi aku ko lakoa nui, a ua hoea pu mai no hoi na luna aupuni. no ka hoomalu ana i na waiwai ame na kino make i hoakoakoaia i kahaone. Eia ke hele nei ma kahi o ka hora umi o ke kakahiaka, me ke komo wahi ai ole iloko o Alehiano ame Tome, nolaila aole laua i fioho hou aku e wehewehe pono i ke ano o ka poino i kau aku maluna o ka moku imua o ka poe e noke mai ana i ka niele, aka ua ho» pololei loa mai la laua no ka hale no ka ai ana i ko laua aina kakahiaka. Ia laua nae o ka hoea ana aku, ua hiki ae he kauka ma ko lakou home. a e kakali mai ana o ka hoi aku o na kamaaina po lakou ka home. He kauka kela oka hoea ana mai, me kona manao e liiki ana iaia ke kokua aku i kekahi o ka poe make, a ua hele :nua oia e nana i kekahi poe kino lehulehu, eia nae ua pau wale no lakou i ka make, me ka hiki ole iaia ke kokua aku ma kekahi ano. a r.o kona maluhiluhi loa, pela oia i hoi aku ai no ka hale o Sa Uilama no ka hoomaha ana. Ia hoea ana aku nae o ke kino o kela elemakule o ka lawe'a ana mai ka moku mai, ua kauoha aku la o Tome e hoihoiia aku o ; a maloko o kekahi rumi kaawale, alaila alakai aku la i ke kauka. no ka nana ana. heaha la kana ike no ke kulana o kela elemakule. Me ka hoohakalia hou ole aku ma ka aoao o ke kauka, ua hooiiiaka aku la kona mau lima e haha ma kela ame keia wahi o ke kuio 0 ka elemakule a i ka hala ana o kekahi mau minuke, ua ninau mai la o Alehiano iaia i ka pane ana mai: "Heaha la kau ike e ke kauka, no keia kanaka. ua make anei oia?" "Ma ko'u ike. aia no he ola iioko ona i keia manawa, aka o ka hiki ana nae ia'u e hooia aku, e mau aku ana ia ola iloko ona, he ninau pohihihi loa ia na'u e pane aku ai ia oe, koe wale no ka hoao ana aku i ka mea hiki ia'u ke hana aku no kona pono." "O ka'u no ia o ka manao mua ana, a pela no hoi i hoihoiia mai nei kona kino maloko nei o keia hale, a he nani hoi ia, aia he wahi manaolana uuku nona, ke waiho aku nei au i na hana apau iloko o ka poho o kou lima, a oiai aole i makemakeia ka maua mau kokua ana aku ia oe e ke kauka, alaila e hookuu mai oe ia maua, oiai aole 1 hookomo wahi ai iki mai keia kakahiaka okoa mai nei a hoea wale i keia manawa." Ua haawi mai Ia no hoi ke kauka i kona ae no kona haaleleia aka maloko o kela keena, e hoao ai i ka mea hiki iaia ke hoihoi hou mai i ke ola o ke kanaka elemakule, a hoi mai la o Alehiano ma no ka ai ana i ko laua aina kakahiaka. Ua pohai mai la na kauwa ma kahi o ke pakāukau me ko lakou makemake loa e lohe i ka moolelo piha o ka poino ana o ka moku, a pela me na kino make, o ka loaa ana aku ma kahaone, a pela hoi me ka mea o ka hoihoiia ana aku no ka hale. ! Aole o Tome hoihoi i kela puuluulu ana aku o na kauwa i ko j laua wa e ai ana. a ua kokoke loa no oia e kipaku aku ia lakou e hele ' ma kahi e, aka aole nae pela ko Alehiano manao, ua kauoha mai la ioia ia lakou e noho iluna o na noho, alaila hoomaka aku la oia e | hoike ia lakou i na mea apau, akahi no a pau ke ano pioloke o ua j mau kauwa la, a lioi nui aku la no ko lakou wahi me ka noke ana ii ke kamailio mawaena o lakou iho, i ka oluolu maoli o Alehiano i 'oi aku imua o ko lakou haku opio. ! Ina paha no ka lohe o Tome ina olelo a kela poe kauwa, ina ua hoopauia lakou mai ka noho hana ana malalo o kona makuakane, no ka mea aole ona makemake na kela mau kauwa, e haawi mai i ka olelo hooholo no kona ano, He kei'ki oluolu no o Tome i like me ko Alehiano ano, aka i kekahi manawa nae e ala mai ana no he mau manao maikai ole iloko ona, e laa me kela manawa a na kauwa o ka hoea like ana aku no ke ake ana e lohe i na meahou. Aia nae iloko o ko Tome noonoo, he mea kekahi e hauoli ai oia, ma o kona lilo ana he mea kokua i ka poe i poino o ka nioku, a pela hoi me kona hoihoi ana i ke kino o ke kanaka elemakule noloko ō kona home, a waiho aku malalo o ka malu o kekahi kauka akamai. Aia nae kekahi mea nui iloko o ka noonoo o Tome e nalu la i kela manawa, o ia no kona ike ana i ka haulehia ana o kona hoaloha Alebiano iloko o ke aloha me Alfka Makale, ke kaikamahine lawai'a. Ina paha no ka loaa mua o ka ike iaia no kela ano mawaena o kela mau opio he hookahi mahina mamua aku, ina no ua komo ake'ake a aku oia ia Alebiano mai ka hoolauna mau ana aku me ke kaikamahine i haule iho kona kulana malalo o ko laua, aka aole nae e hiki iaia ke hana aku i kekahi mea iloko o keia manawa, oiai ua kokolo ke aa o ko laua aloha e mole aku ai iloko o fco laua mau puuwai pakahi; a tia ike nae ua o Tome, aole i makehewa ka hooikaika ana a kona hoaloha e lilo mai kela kaikamahine nana, no ka mea iaia o ke au ana ae i kekahi kaikamahine e like ne ko Alika ano, aole ana mea e hoohalike ae ai, a i oile komohia iho paha he mau manao hoowahawaha iloko ona no keiia kaikamahine, koe wale no ka mahalo, me kooa i ana iho iloko or»a, ina no hoi paha he kaikamahme kela no ke kulana i like mai me ko laua, ina aohe hoohakalia ana aku i ka hookipa ana mai iaia malalo o ka malnmalu o ka hale o kooni makua, aka na keia mua akn nae o ka nee ana aku o keia moolelo, e hoike mai T he kaikamahine haahaa i'o palia o Alika, a i ole he kaikamahme paha i kau like aku ma na kulana e like me ko laoa. Oi ai hoi ko Alehiano ma a hiki i ko laaa maona ana, alaila ua hoi hou aku la laua noloko o ke keena a laua i liaalele aku ai i ke leanka, a e kulou ana no ke kauka maluna o ke kino o ke kanaka elemakule, oiai hoi kekahi poe e ae e ku wale mai a»a no nana i ka kopena o ka ke kauka mea e hana ana. f "Pehea kau ike e ke kaaka no ke kulana o ke kanaka piKkia?"* i ! ninau aku ai o Alehiano iaia o ka hele ana mai a ku ma ka aoao o ke kauka. "Ke manao nei au ke hoi hou mai nei ke ola iloko o loona kino~ i pane mai ai ke kauka, me kona nana ole mai nae i ka mea aana ka ninau, aka aia wale no kona mau maka maluna o ke kino o ke kanaka make, a pela no hoi me kona mau manao apau, oiai ua makemake loa oia e ike i ka oiaio o kela mau huaolelo ana o ka paae ana mai i ka kakou koa. Neenee loa aku la o Alehiano a kokoke i ke kino e waiho ana iluna o ka moe, a ike aku la oia me ka hoohewahewa ole i ka hoi fo mi o ke ola iloko o ke kanaka elemakule. oiai ke ike la oia i ka onioni o na lihilihi maka, a me ka eueu o na lihilihi, a ke hoomaopopo pu la no hoi oia i ka nape malie o ka hanu, ma ke ano o ka umauma aoa e kilohi la, a o ia kana o ka hooho maoli ana ae: "Aole loa he hoohewahewa ana aku i koe no ka hoi hou ana o ke ola iloko o kona kino." "Ae, he hookahi manawa i kaakaa iho nei o kona mau maka, a ua owaka pu iho nei no hoi kona waha, aka aole nae e hiki iaia ke hoopuka mai i kekahi huaolelo/' wahi a ke kauka me kona nana ana mai ia Alehiano, me he mea la aia ka manaoio iloko ona, ua hala aku ka pilikia ame ka poino mai ka mea ma'i akt». "Ma lai'u hoomaopopo no ke kulana o keia kanaka. ua loaa oia i ka ma'i fiva mamua o ka halawai ana o ka moku me ka poino, pela oia i n&waliwali loa ai, aka ina nae e haawiia aku ana na kiai makaala loa ana iaia, aole loa o'u kanalua iki no kona palekana mai na poino mai." <Aote t pta.)