Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVIII, Number 11, 15 March 1912 — AOLE POLOLEI KA HOOHALAHALA A DESHA E KU-E ANA I KE KIAAINA [ARTICLE]

AOLE POLOLEI KA HOOHALAHALA A DESHA E KU-E ANA I KE KIAAINA

j Ho kama kookalakala ka-e ka i kaa&ia e Bn. Kiwiai Deska, laa kosa aao ko iaaakoopoaopooe no ka aopepa Hawaii f Ka Hoka, a ma koaa aao ko lakaoela raa Hiīo oo ka E3eie Kakio, ma kaoa kn-e ia Kiaaiaa Ftear, o ia ko ke Kiaaiaa koolilo aoa aka ma ka aao kopoeo ole i ka Hai Alakao o Hilo i ka apana aiaa maloko o ke taosa o HUo, i kooiiloia « ka kai aiakao i kakaa koolola oo aa ohoa, a i waki koaka aknif Ka Kmna Ka-a a B*r. iWka» Eia aa olelo kookāiakaia a Deaka i paiia ma kaaa aapepa: | 1 ' Ua koomaopopo makoa ike kapooo oaa kamu kxi-e kookalakaka i kaaaia |e Kuhio, « ka-o aaa ike Kiaaiaa. Eia kekaki o aa mea • hooialo aiai aaa ī keia maaao: No oa mea e piii aaa i keia aioa waiwai nai e ka aei ka kale- j leka, i kopoao maoli eo ka leknieha ame ka waiwai nai, na kolkeia mai ia makou, ua kaai hooliloia ak a keia aioa i ka Hui Alakao o Hilo, ko kaaa i paa j

maloko o ka moolelo, a oa oleloia, no kookahi Uala wale no. . Malia paha aia he-kinaunau. iloko o ke kanawai, ka mea aaaa i ae ak« iaia o haaa i kela ano hana, aka «a like pa i» me ka haawi wale aaa aku ma ke ano makana. "Kokeaha ka mea fi waiho oleia akn. ai o keia aina ao ko kndala aaa • Uke me ia inaloko o kekaki maa haaa e aof* Ka Mea Oiaio. Ua nele maoli ao ke -kuma ka-e maloaa ae i ke kahoa ole. O keia mahope ae nei aa mea oia»o e pili anm i ka loaa aoa mai i ka Hoi Alahao o Hilo ka apana ahia e oleloia nei, o kela ame keia itanm o kela hana r aa paa ia maloko o ka moolelo» i kupono oo ka nanaia e kela ame keia mea i makemako e ike i na mea oiaio. Ka k« Ka&awai • Haawi Wal« i na Pono azne na Kahna HoolahL 1. O ka manao lauia i pili i oa alahao o Hawaii, i hookamaia malalo o ke aa hooponopono anpon* moi iloko o ka 1878, i hoomauia mai hoi malilo o ka Kepttbalika, a e ku nei i keia maaawa, malalo o ke kanawai Teritore, me ke apono ana mai o ka ahaolelo lakui, o ia no ka haawi ana aku i na pono alahele haawi w&le ame na k&hua e ku ai aa wahi hoolulu, ke makemakoia ia mea maluna o na ahia aupuni. 15 like me i& i hookumnia ai maloko o ke kanawai, o ke kanawai—ma na pauka 783 ame 784 o na Kanawai Hooponopono Hooia o Hawaii—e heluheia ana u e like me keia malalo iho nei r o ia hoi: 44 Uā haawiia ke kuleana ame h maia i ka hinanui o na hana o ka lehulehn (ke kuhin'a kalaiaina manma) e hana aka ke apono ana mai o ke Kiaaina i na aelike me kekahi h\ji i hoohuiia . . . no ke kukulu ona ame ka hoomoe ana aku i na alahao a mau alahao paha ma kekahi wahi o ke Teritore. 44 . . . E loaa no ke kuleana ame ka mana i ka iunanui i oleloia, me ke apono ana mai nae o ke Kiaaina, e haawi aku ai i pono alanui mai na ahia adpnni aku apau, a e haawi aku i ua mau aina aupuni la e ikeia ana ke kupono no ko lakou mau hale, ua wahi hoolulu, na hale hoahu ame na hale ukana, a mau hale e ae paha." 2. I wahi e hiki ai ke hooko aku me ka manao o ke kanawai i olelo'ia, ua hoohuiia iho la ka Hui Alahao o Hilo malalo o na kanaw&i o ka Bepubalika o Hawaii ma ka la 28 o Maraki, 1899, a hana aku la i kekahi aelike me James A. King, ke kuhina o ka Repubaiika o Hawaii, ma ka la 18 o Apcrila, 1899. O keia malalo iho nei, he mahele ia o ua mea i laweia mai ka rK-lo aelike mai i oleloia: . 44 Ke haawiia aku nei he alahele haawi wafe ma keia i ka hui i oleloia, e a'e nna ma na aina aupuni npau ame na alanui e a'eia ana e kekahi ahinui i hanaia e ka hui i oleloia, ua aponoia kona wahi e ku ai e like me ia i hoakakaia maloko "nei." ... A pela no hol l, na aina aupuni i 'ikeia he kupono i wahi e ku ai ko lakou mau hale, na wahi hooluln, na hale hoahu ame na hale ukana, a mau hale e ae paha ... o ka iliaina ame kahi e waiho ai o ua mau aina la, e hooholoia no ia ma keia hope aku, ma kekahi manava a i kekahi manawa e like me ke ala ana mai o ka inakemakeia no ko lakou lioohanaia aku.' ' Aponoia Mai ka Pooo Kuknlo e ka Ahaolelo Lahui. Mamuli o kekahi .ninau i pili pono i ka mana o ka Repnbalika o Hawaii e haawi aku ai i na pono kukulu iloko o ka wa e waiho wale ana ka noho alii mawaena o ka hoohui aina ame ka hookahua ana ia Hawaii i Teritore, ua aponoia mai la ka hoohuiia ana o ka Hui Alahao o Hilo, ume kona pono kukulu no ka hoohana ana aku ma ke'ano he' alahao no ka lehulehu e ke kanawai o ka Ahaolelo Lahui Aperila 90CTj malklo nae o ke apono ana mai a ka Pereaidena; a i aponola e Pcreeidfena 3#fcKhiW mā ka la 25 o 1900. Nolaila, ua loaa iho 1a i ka hui ka pono hpohana Teritore ame Federala. j Malalo o ke kanawai i oleloia mamua ae nei, ua kukuluia he ewalu mau ahahui alahao o ka lehulehu, a ua hanaia na aelike o lakou ame ke aupuni, e haawi aiia ia- hikon i na pono alanui haawi wale knpono ame na kahua hoolulu maluna o na aina aupuni, a he ehileu o lakou e hoohana nei i ua mau pono la. Palif»ala Hol uo fca Apaaa i Olelola ae Hoi. 4. Oiai ua loaa i ka Hui Alahao o Hilo, kn hookupono ana iaia iho malalo o ke kanawai, no. ka loaa ana aku> o kekahi aina kupono mai ke aapuai aku, no na hana i hoakakaia, aa noi mai 'la ia iloko o ke kupulau o 1901, no ka apana aina e oleloia nei. nona ka nui taa kahi kokoke loa i ka hookahi eka, E waiho ana ia ma ke kumu o ke alanui Waianuenue, e apoia ana me ia alanui, a e* ke alanui Alo, ka Muli?rai Wiluk j,:aine ke kai. Ma ke ano e lilo ai i mea e pono ai no ka lehuleh», na ku ia ma kahi kupono loa no ke kukulu ana aku i hale hoolnlu no na ohua; aka ua lawa poao ole loa ia ma kona nui » wahi hoahu ukana. Hookahuala ke Koi Maluna o ka Palapala & ka Lehulehu—Aole Kthela. Ua hhokahuaia ke noi ana o ka hui alahao maluna o ka palapala noi f kakauinoaia e aneane pau foa kela ame keia mea oua waiwai e pili kokOke ana ma ia laina, a e lMThapan«i o na kanaka lawelawe oihana koikoi o Hilo. Aole he ku-e i waihoia ae e pili ana i kahi i moe wi o ke alahao ma keia laina, aole hoi i ka haawiia ana o ka apana i wahi hoolutu, a hoea wale mai i keia manawa, aole loa au i h)he i kekahi ku-e no ia mea. a i ole hoohalahala paha. loaa he Hapalua i ka Hui Alahao o Kohala. Ma ka manawa hookahi, me ka palapala noi a ka JBui Alahao o Hilo, na noi pu mai la ka Hui Alahao o Kohala, he hui alahao i kukuluia ma keia ano like no, ia apana aina hookahi no. Ma ka la 30 o Aperila, 1901, ua hooholo iho la o .T. A. McC'andless, ka mea e noho ana ma ke ano lunanui no na hana o k» lehulehu iloko o ia maaawa, me ke apono ana mai o S. B. Dole, ke Kiaaina ia wa, e mahele aku i k» apana aina iloko o na mahele elua. a e haawi aku i na hui alahao pakahi i hookahi hapalua. Ua aponoia ke noi a ka Hui -Alahao o Hilo no ka hapa mauka. Ke Knlaik* o ka Haleleka. Ma ia manawa. a {)ela no hoi a hoea mai i keia wa, ua noho ka oihana leka ma ke ano hoa aina mamuli o ka makeniake, malalo o ke AupuAi Teritore, maloko o kek&hi papai hale laau kahiko ia manawa, a i keia wa no, I kupono oie no ka hoohana ana aku ma ke ano i haleieka, ma ke kihi o ka hapa o ka aina i hooiilma aku i ka Hui Ahthao o HiW>. Ua aonoi akn ka hui alnhao i ke aupuni e hoolako no £a haleleka ma kekahi wahi okoa aka. oiai e lilo ana i mea alalai ma ke alo kona ku ana mai. a e hoemiia mai aaa hoi ka nui o kahi apana mua i ikeia no koo» uoku. 1 ;U» mokaakau io» ka o aa haaa o ka )obuleha ame k§ Kaaina e ae mai i lrtla noi, Ina e *p« ana ke kahua e ku ak\i ai o ka haleleka i ka hooponopoooia; akaaole x manao, he haaa hoolaulea ia o ka hoolilo ana aku i ke kahaa, a hiki i ka loaa mua ana o kekahi kahua hou aku. Xo keia kumn, a | ao ia kuma wale »0, pela i komo pn ok? mai ai ke kahua o ka haleleka maI loko o ka haawi i haaaia i ka hoi alahao. | Haawūa i ka Hoi Alakao Kohala-HOo. | 5. Ma ka la 17 o Mei, 1902, ua aponoia mai ka paiapala noi a ka Hui f Alahao Kohala-Hilo, no ka hap« aku i koe o ka apaaa aina, no ke kukuln ana i | hale hoolulu. e ka Lunanui o ua Hana 0 ka Lehulehu J. H. Bod. me ke apono 'ana mai a Kiaaina Dole. | <5L Ma ka la 17 o lune, 1906, ua hoeikaawaleia ae la ke kahna hale aapani I federa*a, kahi o ka haleleka ame kekahi mau kee&a oihana fedrrala e knkuluia | aku ai e ke Anpui TeTitera I 7. Ma kekahi maaawa hope mai aei, mamoli o ka hiki ole i ka Hui AlaIhao Kohala-Hilo ke hoomoe akn i kona alahao i maaaoia ai. m o ke «lala ole, |ua !awe ae hoi ka Hal Alahao o Hilo i ka hoohana ana aku i ka haiaa aiahao | raa Hilo ame llamakna, ua kuai mni ka Hai Alahao o Hilo mai ka Hoi Kohaia |i koaa hapa o ka apana aina e uiia nei. | Ka Huia Hopo XrfMk | S. Malalo iho la o keia maa kalana. ua koea mai la ka Hni Alahao o | Hilo aaa ka maaawa e hoomaka akn ai i kona hooloihī ana i ka akan, a ua imakemake ia i na wahi kaawaie apau e hiki ana ke loaa mai malaaa o ka Upaaa atna i oleloia; m loaa i ke aapaai kahi e ku ai o ka haieleka; ua hoofmakaukaaia ke kahoa e ku «ka ai; a ua loaa mal fta po&o o ka Ho\ Kohalai Hilo i ka Hui Alahao e HUo, ma k* hooHlo pololeiia ana mai, ua aoi aku koi

!k* km hop+i wi • w pM» k ka fcaft # kak »I»m i )H» aai «i aai ka fihil aū, « m kaiū i pu i U *p*paHale e 1» kalel«kft. Ma ka I» 23 • A|Mrito, IW9, s* ap«Mia kwia pU»- , p«la noi • k* Lmaaal o aa'H*sa ? ka Lakakka, Xarvtoa OaiipWll, aa« Kiaaiaa Frnr, m knt kookoe aaa aihik iko Mi, • ia k*i: "E kwb*«M i ka poM o k»wai aka i b «e ut i k« Aapni o Aa*> rika Hatp«xa,~« aoko aka m kda aaktk • ka apaaa i ol«!«ia • a*k*ia ni a» :ko aao be kalelHa, m «a kaaa U a kikl i ka loaa aaa o kvkatii kalo kupoa* • T a« ooioko oke laaoa • Hiio i oleloia, ao ** kaaa •ka kal*i#ka.'' | MaUIo o kōa .kookoo aaa, tia ao ka kiMek* ko aoko aei — lnko ok» \ papai auilaaa o ka. apaaa aiaa o īliia »♦», a • m«« aka aaa ao paka ka «ok» aaa naiaila a kiki i ka paa aaa o ka kalp aapuai ffdorala v oiai bm ko kaaa aeeiaaa ia i ka oikaaa, a i ka poao o ka lekalako, ua atak«aako loaia kela waki ao ka poao o aa okoa. MiwiH • k» Poao, A*te aa ka Lilwnlhi O aa aea aaaia ae nefr ka aooMo o ke ano o ka )oaa ana aai i ka Hni Alakao o Hilo ka apaaa auia no ka kale koolala e aieaoia aai. AoU i lilo la ioaa aaa aai mamoli o kekaki "kinaoaau Uok% o ke kaaawai," aka i ka)tk« ai ao ia mo kt kaaawai boomoe aiahao i kookokūa Malalo o ko aap«ai mi, i hoomama aiai matalo • ka Rep«baUka, a e aav wi ao ka laaaa malalo a k« aapaai Teritore. i apoao kaokoaia nai ai .aa kaaawai la, a i apoaoia e ka Akaolelo o Amenka Huipuia. E ka aaa ao ke kaaava\ ka paiapala apoao a k« aupaai a«e ka aeHka oaalaio o ia naa m*a i kanaiani ka ae ma ka maaawa i apoooia aiaE ai ka pono kukoln i ko a!ahao e ka akaolelo aine Pereaideaa MeKiniej. Ua kooaana pika a pau poao mai lakou i ia kaawiia aaa o ka apaaa ixta • aiaania aoi i ka Hui Alak*o o Hilo» ma k« aao ke poaoo aiaoti, aole koi ma ka lokomaikai, a i o4e ma kekaki "kiaauaaa" a i ole koopiUmeaai paka. Ua Hamima na Mna AMn mo k» Wahi OUU, T7a wehe hamamaia kela ame koia keek>na pakaki, a laaluaa ao. ko) o na kuma kaaalua &pau. m& ka kaoko pololei aaa m» ka maaao im ka īaakemake mmoli o ke kaaawki. ' . Malalo o keia maa lmlaaa, ke waiko aku nei au, oa kaleaaa' Ju Hoi Alakao o Hih» "ame Kiaihaa Prrar T. ke|:aki mikl ana mai ia Bev. Dwba ngML «• 1/>RBIK A. <KAKINA>, Hope P«refiießa a Loaa Hookana N'ui o Ira Hui o'HiA. HoooWu r Feberaari 29, IW2,