Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVIII, Number 18, 3 May 1912 — HE MOOLELO NO ALIKA MAKALE A I OLE Ke Kaikamahine Lawai'a o na Kapakai o Sufoka a o ka Nohea Hoi i Mauna Aku i Kona Ola no ka Pono o Ha'i [ARTICLE]

HE MOOLELO NO ALIKA MAKALE A I OLE Ke Kaikamahine Lawai'a o na Kapakai o Sufoka a o ka Nohea Hoi i Mauna Aku i Kona Ola no ka Pono o Ha'i

MOKUNA XVIII. "Aole no he kanalua iki iloko o'u no ka hiki ana ia oc e kuu Alehiano, ke malama pono i na mea huna, aka he mea pono nae ia oe ke hoonalonalo loa ma na ano apau me ka hoikeike ole aku ma kou ano. a i ole ma kou nana ana paha, he mau mea ia e hiki loa ai ke ike '.valeia mai kekahi mea iloko o kou noonoo." "Ma kuu ola ana, ke hooia aku nei au imua ou, aole loa au e hoikeike wale ae ma kekahi mau ano e ala mai ai na hoohuoi ana maiiina o ko'u helehelena a ma ka'u mau hana paha." "Hc nani hoi ia, eia oe ke ake mai nei e ike i ka mea nana kela mau hana maluna o Alika Makale, ke i aku nei au ia oe, aole he mea e ae nana i hookau aku i ka pilikia maluna ona, o Belina Wana no ia, eia kela kaikamahine a ka lokoino i noho ai, ke hoao mau nei e kaawale ae o Alika, mai kona alahele mai, no ke ake wale no e lilo aku oe i kane nana." Ua puiwa hikilele ae la o Aiehiano, a nee aku la imua me ka paa ana i ka lima o kona makuakane, no k$ mea, ala koke mai la no iloko 0 kana mau hoomanao ana, kela ike ana ana ia Be!ina mawaho o ke keena a laua e kamailio pu ana me ka Haku Tivekona ma ka la aku mamua; aka ua i aku la nae oia i ka pane ana aku: "He oiaio anei, o Belina ka mea nana keia mau hana ku i ka lokoino?" "Aole e hiki ia'u ke hooia aku ia mea e kuu keiki, aka e hoomanao nae oe i kuu hoohiki, mai hoike iki aku oe i kekahi wahi lihi imua o kekahi poe c aku no kou hoohuoi ana maluna o kela kaikamahine.' "E manaoio mai ia'u e kuu makua, aole loa e ikeia kekahi mea e hoohuoiia mai ai ma ko'u helehelena nei." "Ina pela ua pono, aole a kaua kamailio ana i koe no Belina i keia manawa, o ka'u wale no e i aku nei ia oe, o ia kou hookolo koke ana aku i kahi e loaa pono ai ke kolohe ia kaua. "Ua makaukau anei oe e Alehiano i keia manawa no ka hele ana 1 Dunawika? Ilaila o Belina Wana o ka hele ana ma nehinei, aole oia i hoi iki mai a hiki wale i keia kakahiaka, a me he mea la he hana nui kana o ka hele ana no kela wahi, e pono ai ia oe ke huli aku i na mea oiaio e pili ana ia huakai ana. Mai minmina i ke dala me ke gula, ina ia he mea e owaka ai o ka waha o ka poe apau au e niele aku ai no ka hana a kela kaikamahine ma nehinei. "Ia oe e hala aku ai, na'u e nana aku na mea mahope nei, a mai poina i ka lawe pu ana ia Tome i kokoolua nou ma kena huakai, a ina he mea e lilo ai ka hapalua o ko'u mau waiwai, e lilo no i mea na'u e hauoli ai, ina e hiki ana ia oe ke hoihoi ola mai i ke kino o Alika Makale, e hele e kuu keiki, a mai kanalua i ka hoohana ana aleu i ke elala i wahi e pono ai kau hana nui." "Nani ka hauoli o ke kanaka opio i ka huai ana aku o kela mau olelo hope mai kona makuakane aku, alaila ua haawi mai la oia i kona ae imua o kona makua, a o ke kalia aku la no ia hoi noloko o kona rumi no ka hoomakaukau ana iaia iho, a iloko o ka hapalua hora, aia ua kanaka opio nei me kona hoa me Tome, ke hele la ma ke alanui e hoea aku ai i Dunawika. I ka noho hookahi ana iho hoi a ka Haku Tivekona, he nui kana mau mea e noonoo ana, a o kana i hooholo iho ai, aole oia e kamailio iki aku ana i kekahi mea ia Belina, aka e makaala loa aku ana oia no kela kaikamahine, e hiki ole ai iaia ke haalele mai i ka hale, ; hiki i ka huli hoi ana mai o Alehiano. I wahi nae e hookoia ai ia manao ona. ua kahea aku la oia i kana mau kauwa elua no ka hele ana mai imua ona, a haawi aku la i ke kauoha ia laua e makaala pono loa no Belina, a ina e hoao ana kela kaikamahine e hele 110 kekahi wahi, alaila e ku-e mai ia manao ona, ina no ia he mea e hoohanaia ai ko laua mau ikaika. MOKUNA XIX. I ka manawa o ka hookauia ana aku o Alika maluna o ka waapa e na luina moku, ua hoihoi loaia aku la oia a hoopaa ia maloko o kekahi wahi keena uuku, a inalaila kona wahi o ka noho ana, a hiki wale i kona pauhia ana i ka hiamoe. I kona puoho ana at\ a nana aku mawaho o ka puka aniani, o ke ano liula o ke ahiahi kana mea e hoomaopopo la, a ma ka nana ana nia o a maanei. eia ka ka waapa ke hookokoke loa aku nei i ka aina, a iloko o na minuke he umi, ua hooku'i aku la ka waapa iuka, a luia iho la no hoi na pe'a apau ilalo. Kiiia mai la keia e kekahi o na kanaka o ua waapa nei, me ka hoo})aaia o kona mau maka ame ka hoopiha puia o ka waha i ka welu, o kona hapaiia aku la no ia iuka o ka aina. laia e ku ana iluna o ka honua paa, ua lohe aku la oia i ka pane ana mai o kekahi mea: "He pono ia oe ke hahai mai ia makou, me ke ku-e ole ma kekahi ano, he oi ae kou hōolohe ana i keia kauoha, 'mamua o kou hapai okoaia ana e keia mau kanaka." Aole a Alika mea pono e hana aku ai, o ka ae wale aku no i ka manao o kela poe kanaka, oiai he mea makehewa kona hoao ana e ku-e, aole ia he mea nona e pono ai, aka e hooi loaia aku ana ka pilikia e hanaia mai ana iaia. No ka hapalua hora kela ka'iia aiia aku o Alika, ua hoea akn la lakou i kekahi hale, a Alika e hooniaopopo la, ua hanaia ka papahele me ka puna kaineki, a ilaila i weheia ae ai na kaula i hoopaaia ai ma kona mau lima, a haaleleia aku la ua o Alika, me ke kiia ana o ka puka o ua hale nei a paa, i wahi no ka paahao e mahuka ole ai. No ke kaawale hoi o na lima o ua kaikamahine nei, nolila ua wehe ae la oia i ka welu o ka hoopihaia ana iloko o kona waha, a pela me ka hainaka mai kona mau maka ae. He pouli pu wale no oloko o kela hale, a ia nei e ike ole aku la i kekahi mea, aka mamuli o ka hoopapa hele ana, me ka haha ana o kona lima. i loaa mai ai ka ike iaia, 110 kekahi mau noho loloa elua, me kekahi pakaukau, a maluna o kekahi o ua maa noho la r i noho iho ai oia, a hikj i kona hiamoe ana, me ke kakali aku, heaha mai ana la ka hana a kcta poe kanaka maluna ona, I kona puoho ana ae, ua kiekie ka la iluna, akahi no oia a ilee, eia ka elua mau puka aniani o kela hale, alaila kiei aku la oia iwaho, a ike i ke ku mai o kekahi kulanakauhale ma Icahi mamao mai kona hale aku, i malihini loa i kona mau maka. Ke noke la oia i ka nana ma o a maanei, aole loa oia i ike i kela wahi mamua, aka iaia no nae e kiei ana iwaho, ua maalo ae la he wahine luahine, a haawi mai la i iee aloha iaia nei, me ka ninau ana mai ina paha ua makemake o Alika, i kekahi mau meaai nana, a o ia ka Alika o ka pane ana aku: "'Aole o'u ai i keia manawa, aka ina hoi no kou o!u--olu* alaila, e ninau aku ana au ia oe. eia au i ke kulanakauhale hea e noho nei i "Malia paha aole no he mea hewa ka hoike ana aku i ka pane no kena ninau, ke ike ta no. anei oe i kela kulanakauhale oou na hale me na pno'a leiekie e wanao'a mai la i ka lewa ea?"

"Ae t ke ike aka la au i kela kulanakauhaie, a o ka'u ia e na!u ne; .ioko iho o'u, aole au i ike mua i kela wahi." "O Ounika ka inoa o kela kulanakauhaie au e ike Ia. M "O Dumka anei kela?" i hooho ae ai o Alika, rae ke ano puiwa a hikileie no hoi. "Alaila eia anei au i Palani?'* w Ae, eia oe iioko o Paiani net ī keia manawa." "Ina he aioha kekahi iloko ou, aiaila ke ainau aku nei au ia oe, heaha !a ke kumu o ko'u iaweia ana mai no keia wahi?" "Aohe mea hiki ia'u ke hoike aku ia oe, no kou kumu o ka laweia ana mai no keia wahi. Na kekahi poe kanaka oe i iawe mai. a na lakou i hoolimalima mai ia'u no ka malama ana aku ia oe, a hiki i ko lakou hoea hou ana mai, a ina oe i makemake e loaa na malama maikai ana mai ia'u aku, alaila o ke alahele maalahi wale no o ia kou noho maiie ana. Maiia paha he pule hookahi ka loihi o kou manawa e noho ai ma keia wahi, alaila o ko lakou kii hou mai no ia ia oe." Ke hoolohe malie la o Alika i ke kamailio mai o kela iuahine iaia, 3 ike iho la ua kaikamahine nei, he mea makehewa wale no kona . hoao ana aku i kekahi alahele nona e pakele ai, aka o ke kali malie no pela, malia e hoea mai ana no he kokua mai kahi mai ana i maopopo ole. [ Ua hoike mai la oia i kela luahine, i kona makemake i mau meaai nana, me kekahi kiahawai, alaila h'oi mat la a noho maluna o kekahi i o na noho loihi. a iaia malaila, ua nana mai Ia oia i na welu ana o ka I wehe ana mai kona maka ae ame ka waha, a o ka mea nana i hoohikilele mai i kona noonoo, o ia no ka waiho mai o kekahi apana pepa i kakauia. ■ Lalau mai Ia oia iua pepa nei, a hoomaka iho la e heluhelu, eia nae ua hele oia a piha me ke pihoihoi i ka hoomaopopo ana iho, eia ka he kumu ano nui ka mea nana i alako iaia iloko o keia pilikia ana e auamo nei; aka ua uumi iho la no nae oia, me ka hookomo ana iho i kela pepa iloko o kona poli. Aole no hoi i loihi ia kakali ana aku a Alika, ua huli hoi mai Ia ka wahine i hoonohoia aku ai o Alika no ka malamaia mai, me kekahi mau meaai, a o ka hoomaka iho la no ia o Alika, e ai e like me ka hiki iaia, me ka hoopoina ana i kona mau manao kaumaha. I ka hoihoi houia ana aku o na koena meaai, ua pani houia mai la ka puka o ko ia nei rumi, me ke kiia mai mawaho a paa, a oiai hoi aohe he hana e ae a Alika, nolaila ua noke aku Ia oia i ka nana i ke ano o kela rumi aia hoi na poomoku ciga ame ka paka e ahu mokaki ana maluna o ka papahele, a he mau hoailona kekahi ana e ike aku la, no ka hoahuia ana o kekahi mau pahu nunui maloko o kela hale. iloko o kekahi manawa i hala, me he mea la he keena kela no na waiwai hoopae ma-lu, e hoahuia ai. Huki mai la oia i ka ume o ke pakaukau, e waiho ana he poe pepa iakau, me ka ipu inika no ame ekolu mau peni kakau, akahi no a hoomamaia mai kona manao, malia paha e hiki ana iaia ke kakau aku i leka ia Sa Uilama, no ka hoouna na mai i mau kokua no ka hoopakele ana iaia. Kakau iho la oia i kana leka mua ia Sa Uilama, me ka hoakaka ana aku i na mea apau i hanaia aku maluna ona, alaila hoakaka aku ia i kona hoopaaia ana malalo o kekahi hale. he elua mile ke kaawale mai Danika aku. No k« aloha i ka hoakanaka, ua noi ikaika ; mai la oia ia Sa Uilama, e hoouna aku i kekahi poe kanaka no ke kii i ana iaia, a ina no kona oluolu, alaila e hoike ae oia i kona pilikia imua o Alehiano Tivekona. I ka pau ana o na manao kupono ana i kakau iho ai, o kona sila iho la ia i kana leka a paa, alaila kakau hou iho la i leka, no ka wa-hi ; ana ae, mawaho, oiai ua manao oia o ke alahele wale no o kana leka e hoea ai i ka haleleka, o ia ke kiola ana iwaho o ka puka aniani, a I na ka mea e loaa ai o kela leka, e hookomo aku iloko o kekahi pahu leka kokoke, ke oluolu oia i ke noi a keia kaikamahine. 0 keia na olelo ana o ke kakau ana iho ma kela leka elua, i ka mea'e loaa ana kela puolo ana e kiola aku ai iwaho: "I ka mea e loaa ana iaia. Ke ae mai oe i keia nonoi a'u, alaila ua hoomama mai oe i ka manao o kekahi kaikamahine iloko o ka pilikia. E loaa pu ana ia oe ke dala maloko o keia leka, no ke kuai ana aku i ke poo, a kau aku maluna o ka leka, a o ke koena e malama aku oe nau." 1 ka uhi ana mai o ka po ma kela la, ua kiola aku la oia i ka puolo ana o ka hana ana, o ia kana leka ia Sa Uilama ame ka leka mawaho iho na ka mea e loaa ana ua puolo nei, a kiola aku la ma ka puka aniani nowaho o ke alanui 'kahi ana o ka ike mau ana i ka maalo o na kanaka i ka' wa ao, me ke kakau ana mawaho o ka wa-hi, e ''wehe ae." |. Ike komo hou ana mai oka luahine ika \va poeleele, ua koi mai i 'a iaia nei e hahai aku mahope ona, a o ko laua hele no ia no kekahi j keena okoa aku, he wahi maikai hoi i hoomakaukauia no ka hiamoe | ana, a o ka hooluolu aku la no ia o Alika me ka maikai o kona noo- ! uoo, oiai akahi no a loaa iaia ka moe maikai ana, me he mea Ia aia S no ia i kona home ponoi. ! % « ! MOKUNA XX. Ma kela huakai a Alehiano ame Tome o ka hookolo ana i Dunawika, ua loaa aku kekahi mau ike maopopo loa ia laua no ke komo j ana o Belina Wana iloko o ka hana nana i hookaawale i ke keiki mai ka makua mai. Ma ka laua noke ana i ka ninaninau hele, i loaa mai ai ka lohe, no ka hoea ana aku o Belina i kekahi wahi kauhale uuku e pili kokoke ana i ka lihi kahakai, a na kekahi wahine luahine i hoike mai ia laua i ka hoea ana aku o kela kaikamhine no ka hale o kekahi poe kanaka hoopae ma-lu i na waiwai, me ke kukakuka pu ana o ua kaikamanei me kekahi mau kanaka elua. Ua ike pu kela luahine, i ke kakauia ana o kekahi palapala mawaena o lakou, a i ka wa o Belina i haalele mai ai i kela wahi, ua liele pu mai he elua mau kanaka me ia, a hoea i kekahi wahi, alaila o ke kau no ia o kela mau kanaka elua maluna o ka waapa, a o keia na mea o ka hoikeia ana mai ia Alehiano ma, o ka huli hoi aku la no ia o ua mau kanaka opio la no Likena Hale, no ka hoike ana i ka laua mau mea o ka lohe ana ma kela huakai. Ma ke kakahiaka o kekahi la ae i hoea hou aku ai ua mau opio la no Likena Hale, eia nae o Alehiano ka mea o laua i hele a piha i ka hoonaukiuki me ka huhu pu, me kona hoike ana aku i kona manao imua o kona makuakane ame Sa Uilama, no ka ninauia o Belina, ina ua hana i'o oia i kela hana hilahila ole. Ma e kukakuka ana o ka makuakane tne ke keiki, a pela hoi me Sa Uilama, ua lokahi like iho la lakou apau e kauohaia aku o Belina e hele mai no ke kamailio pu ana me lakou nei maloko o ke keena heluhelu buke. I ka hoea ana aku o kekahi o na kauwa, a kauoha aku Ia ia Belina, no ka hele ana mai, mamuli o ke kauoha a Sa Uilama, aohe wahi mea o ua kaikamahine nei a maliu mai i ke kauoha, aka ua hookololohe aku la no oia. me kona makemake loa e haalele koke mai i ka hale i kela manawa. I I wahi nae e ko ole ai kona makemake. ua paa maoliia aku la oia e ke kauwa a ka Haku Tivekona, a o lakou nei ka i hele aku no ka hui pu ana me ua kaikamahine nej, a maloko o ka hok> kona wahi i loaa aku ai, a ia lakou nei aku hoi, ua hoihoi loaia oia maloko o kona keena mo<?, no ka niele pono ana aku iaia, no kana mau mea i hana aku ai maluna o Aiika Makale. I ke paniia ana mai o ka puka a paa. o ka wa no ia o Belina o ka Kooho ana mai me ka leo ha'uha'u: "Ua ike no au i ko oukou manao, e ahewa mai ana oukou ia'u, no ka nalowale ana o Alika. Ina o ko oukou manao ia, alaila o oukou kekahi poe a ka hilahila ole, o ka imi ana mai i na hana hoopunipuni e ahewaia ai au, no ka mea a*u i hana ote ai." (Aoie l paaj