Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVIII, Number 37, 13 September 1912 — HOOKAHUA PONO O KAKAUOLELO FISHER I KANA HANA Noii Akahele Oia i na Mea Oiaio Apau i Pili i na Kumu Hoohalahala a ka Elele Kuhio Ame na Mea e Pono ai o Hawaii. [ARTICLE]

HOOKAHUA PONO O KAKAUOLELO FISHER I KANA HANA

Noii Akahele Oia i na Mea Oiaio Apau i Pili i na Kumu Hoohalahala a ka Elele Kuhio Ame na Mea e Pono ai o Hawaii.

Ua hoea i'o mai nei o Kakauoielo Fisher ma ke kakahiaka o ka Poalima aku nei i hala, a ma ka Poaono uei, i hoomaka ai oia e hooko i ka miaiona auo nui uana i kono aku iaia e kipa inai no Hawaii nei; a e hala ana he mau la loihi ana e noii pono aku ai i na mea oiaio e pili ana i na kumu hoohAlahala no ka hooponopono aupuni a Kiaaina Frear mamua o kona huli hoi ana aku no Amerika. Ua hele oloko o ke keena o ka aba senate a piha i ka poe makaikai, no ke ake e lohe a e ike pono i na mea e hanaia niai ana e k© Kakauolelo; o na puka amt na puka aniani kekahi mau wahi a na kanaka e kuku ai iluna. Aole i hunahuna iho o Kakauolelo Fisher i ke ano o kana miaiona, aka ua hoike ae oia i kona makemake maoli e lohe i na mea apau mai na mpkaainana aku, ina 1 paha no ke kakoo i na kumu hōohalahala i ke Kiaaina, a no ke ku-e paha i kela niau kumu hoohalahala, he hookahi nae ana mea i iini loa ai, o ia no na mea oiaio e pili ana i ke ano 0 keia Teritore, ame na alahele e pono ai keia nee ana aku, me ka nana nui ole i na mea i hala. Malaila ae ka Elele Kuhio, a pela no hoi o Kiaaina Fisher, a oiai ua koho ka Elele Lahui ia Ashfoni i loio ma kona aoao, no ka paio ana no ka poiio a pololei o kana mau knmu hoopii, ua koho pu no hoi ke Kiaaina, ia Hemenwav ame Olson i mau loio nona. I ka wehe ana o Kakauolelo J*iaher 1 kana mau olelo hoakaka, ua olelo aa oia, o ke kninu o kona hoea ana mai no Hawaii nei, mamuli no i* o ke kono ma ka aoao o ka Elele Kuhio ame Kiaaina Frear, no ka noii pono ana i.na mea oiaio a pololei, a pela hoi kona hooko ana aku i ke kauoha a ka Pere»idena o Amenka Huipuia. Ua pau kahiko ka manaka o Kiaaina ! Frear e noho ai ma ke ano he Kiaaina no Haw&ii nei, aka nae ua hoopaneeia ka hookohuia aua o kekahi j mea ma kona makalua, mamuli o na kumu hoohalahala i waihoia aku e ka ! Elele Kuhio, a ma ia ano iho la, i ! noonooia ai, he mea pono e huli muaia | aku na mea e pili ana i kela mau kumu ku-e, mamua ae o ka hookohu ana aku ji mea ma ke kulana Kiaaina. Mahope iho o kona hoakaka loihi ana i ke alahele o kana man hana i manao ai e lawelawe aku, a pela hoi me ke kumu o kona makemake ana e wehe akea i kana ninaninau ana no ka oili aku o kekahi mau mea oiaio, ua hoomaka mai la oia e heluhelu i kekahi inau kumu hoohalahala ma ka aoao x> ka Klele e pili ana i ka oihana mahiko, a pela me ka hui mokuahi; alaila ninau mai la ia Kuhio, ina na makaukau oia. e kakoo aku i kana mau kumu hoohalahala ma kela mau mahele ae la; a i ole e hoakaka aku paha oia i na mea ana i manao ai no ka hookuonoono ana

aku aina aupuni, ma keia Teri tore. Ua hoole &ku ka Elele Kuhio i ka pane ana i kekahi mau hoakaka mao* popo loa, mamuli o ka hoea ole ana mai 0 kona loio, me ka hooia ana aku nae, ua makaukau oia e kakoo i kana mau kumu • hoohalahala, ke hoea mai koua loio. Ua hoole no hoi ke Kiaaina i k 1 pane ana i kekahi mau mea ma kona aoao, me ke kuhikuhi ana aku i kana īnau pane apau i pa 'i bukefa, aia a lohe aku oia i na kumu hoohalahala hou, nlaila pane wale aku no oia ma ia mau mea. Oiai na waihoia akn la ke kakoo ana ii na kumu hoohalahala ma ka aoao o £a Elele Lahui, a hoea mai kona loio, ' noīaila ua hoohuli ae la o Kakauolelo I F»sber i ke alahele o kana ninaninau an, ma o ke kono ana mai ia Mr. Swanzr e hoike aku oia i kona manao, ma k«* ano he pane no na ninau apau 1 waihoia mai iaia. O keia ka peresi<lena o ka Ahahui Kanu Ko o Hawaii nei, a lunahoohana nui hoi o ka hui o}T. H. Davies & Co., a he akena hoi no kekahi mau mahiko lehulehn. O ka ninau mua loa i waihoia aku imua ona, o ia no kona hoike ana ae i ka mea kupono a kekahi kanaka e hana akn ai, e kupono ai oia e kohoia mai i Kiaaina; ina paha no ka make honua Wale iho no o ke Kiaaina e noho nei i keia manawa, ma ka manawa ai o kona kau. O ka pane a Mr. Swaniiy, aole loa e loaa kekahi kanaka maikai ma ka honua nei, aka no Kiaaina Frear wahi ana, ua hana mai oia i na hana i aneane loa e kulike nie kana i makemake ai e hanaia e ke Kiaaina. ' Ua hoohuli hou ke Kakauolelo i kana niele ana e pili ana i ka ninau aina hooknonoono,«tio ka pane ana aku o Mr. Swan2y, elike me kona manao o ka pololei ia e hanaia ma Hawaii nei. Wahi ana, mamuli o kona maa a kamaaina, he hana paakiki na na kanaka ka hoolilo ana i na aina i wahi e mahi ai i ke ko, koe wale no ka hoolimalima ana aku na kekahi poe e hana mai, a eia na mahiko ke hana nei i na aelike rue kekahi poe e kanu nei i ke ko. Wahi ana, aole loa he haole e kanu | kaokoa nei i ke ko ma keia Teritori mawaho ae o na mahiko. Ua nui kana imau hoakaka ana, mai na aina hookii- ! onoono ae a hoea i ka hui mokuahi, ! alaila mamuli o ka hoea ana i ka hapalua o ka hora umi-kumamalua, ua hoopanee okoaia kela aha kukakuka, a noho hou mai ma ka Poakahi nei. x\la kela noho hou ana a Kakauolelo Fisher e hoonian aku i ka huli ana i | na mea oiaio i kulike ai me na kumu hoohalahala i ke Kiaaina, o Loio Ash-

ior«! Kīaam* ī pae Oeo. R. na mem » ka aku imoa ooi, au !aa» a elna ma k& imo e ku-e *n» i ka aoponi aoa cmUI« o Ki* aiea Ftt2lx. ei* «a# aole ao he maa m«>A bott ae mawaN» o na k«raa i kuka?t:ia ai ka hooha'ahA'*. e mohaU *i k.\ sj nao o k* K*k»nol#?o. t*& feo«kakm o Kiamina i pau G«o. R. Carter «a k»-« oia bo ka Iwokoka boui-» m*t o Kiaaina Frear, mamoli o ke kake-o oW»ut o kona inoa * na laoa aa l«*i kiftie ms Wikinekona, > ī pamp bo keSa ainau, na botk<? «aopopo k»a m*i o Kakauolek» Fu»h*r. ho oinau ia i noonoo oleia ma Wakinekona. koe wale no k« kakaii ana raai o kona hoi aka me aa mea oi&io i ?oaa iaia no Hawaii nei, a i mea e ikeia ai ka oiaio ole o ka Mr. Carter mau hoakaka. ua hooiaio mai oia, na klki loa ke hookohu houu mai o Fre*r i Kiaa ; na, ina e h«li hoi aiu ana oia a apono aku i ka hoopoaopono auponi ana malalo o ke Kiaaina e noho nei i keia manawn. Oiai nae o Mr. Carter e ku-e ikaika ana i ka hookohu houia mai o Frear i Kiaaina no Hawaii nei. na lawe mai oia i na koikoi o na ahewa ana maluna ibo ona, no na mea e pili ana i n» kanawai aina hookuonoono ma keia Teritore. Xo ke ake no o Kakauolelo Fijiher 9 }oaa aku na hoomoakaka pono aua i ke ano o ke kanaka kupono e hookohuia i Kiaaina, a e lilo ai oia i niea hooko aku ma ke ano kupono )oa i na hana apau e hooholomua ai i keia Teri tore ua ninau aku oia ia t\ W. Ashfonl e waiho mai i kana mau hoakaka ana no ke kakoo ana i na kumu hoohalahaia ma ka aoao o ka Klele Kuhio. l r a laula maoli ko Mr. Ashford mau manao hoakaka a ua piha na hora elua 0 kona noke ana i ke kamailio. me kona nokeia mai nae i ka niele a hiki 1 ke pelukua ana o kana nmu pane, no ka niea iaia e kalele ana no ka j»ono , e ki|»a iiiii uiai na kanaka Amerika maoli md ka hookuonoono ana i m , aina aupuni maanei nei. ua loaa jk>tio oia i ka ninau a Kakauolelo Fisher no kona hookae i kekahi mau lahui e ae, ; e pono ai e loaa ia lakou kela kuleana hoekuonoono i na aina aupuni. O laua wale no na mea i nokeia i ka niele ma kela la, a hoopaneeia mai na hana nieniele a hoea ma ka Poalua nei. Ma ka Poalua mai, ua hoomau no ke Kakauolelo i kana ninaninau ana i na noike no kn pono o kana hana, a o Richard Ivers ame W. O. Aiken o Maui na mea i hoike aku i ka laua mau mea apau i ike ai no na mea i hanaia ma Hawaii nei. Ua ninauia o Mr. Aiken o Makawao, a akena aina aupuni no hoi malaila i kona ike ame kona manao no ka hooknonoono ana i na aina aupuni ma Maui, a ua hoike mai oia i kona manao maoli, a pela me na mea ana o ka ike ana no na makahiki loihi ana o ka n«ho ana ma Hawaii nei. Wahi ana, aia he mau aina anpuni i weheia no ka hookuonoono ana inamua aku o ka noho Kiaaina ana mai o Frear, a ua ikeia ka holopono ole o kela hana ana mainuli o ke kupono ole maoli no o na aina no kekahi hana, koe walf* no ma na aina haahaa, malaila na kanaka e kanu ai i ke taro, a no na aina kiekie. e ulu pono ole ana na mea kanu malaila. Ma kekahi mau aina hoi i weheia no ka hookuonoono ana, he mau ohana Pukiki ka poe i lawe he heluna eka nui, a he poe kaikamahine opiopio kekahi iwaena o lakou, me ke kanu ana i ka aina me ka waina, a o kekahi hapa aku o ka aina, no ka hanai puaa ana, a i kula holoholona. Ma kona ninauia an& aku, ina paha ua hoaoia e noi kekahi mau aina i kanuia i ke ko, no ka hookuonoono ana, ua hoole mai oia, aole he mau aina kanu ko ma Maui, koe wale no he mau apana liilii ma Lahaina, Maui, malalo ka hoolimalima e paa nei me ka mahiko mai ke aupuni aku; a o ka pilikia 0 kela mau aina wahi ana, o ia no ka nele i kn wai, oiai o ka ke kuleana nui i ka wai. Ua nui na ninau i waihoia aku imua ona, mai ia Kakauolelo Fi«her aku, a mai ia Loio Ashford aku, i ka nana ana nae i kana mau hoakaka, e kokua wale ana no ia ma ka aoao o ke Kiaaina. O Richar»l Xven» mai mahope ona, me kona hoakaka ana mai i kana mau mea 1 ike ai m& na aina i hooknonoonoia o ke anpnni ma Hakalau. Wahi ana. malalo o ka hooliinalima kela niau aina me ka mahiko, aka nae na hukiia aku kekahi mau eka mahuahua, a hookuenoonoia e na haole, Pukiki ame na Hawaii. O ka bana a ka poe i lilo akn ai kela man aina, o ia no ke kanu ana i ke ko, ma o ka hoolimalima ana akn, na ha'i e hana mai, a i ka loaa maoli ana aku o ke kuleana ia lakou maluna o ka aina, o ka wa ia e hoolilo loa aku ai ia ha'i, & ua lilo mai kekahi mau apans i ka mahiko, malalo o ka nxor&k\ia ana. He manaoio kona, he mea maikai no ka wehe an4 i na aina no ka hookuonoonoia mai, ke k>aa na hooiaio kupono no ke kannia aku i ke ko, e loaa mai ai na pomaikai, & e ae ana no aa hui mahiko, e hoopaa malalo o ka aelike, i kekahi mau kumu hoohoihoi me ka poe noho home hookuonoono. tTa laola na hoakaka ana a Mr. īven< o na ninau apau i waihoia aku imua ona. a na pane h«i oia i na ninau a na loio o na aoao a elna. Ma ka panina hope nae o kana mao hoakaka, ua pane akn oia ma o ka ninau i waihoia mai iaia e Mr. 01»on ma ka aoao o ke Kiaaina, o W. A. Kinnēy ka loio o ka fiui mahiko, e piH ana i ke kiiia ana mai o na limahana, a laweia aku maluna o k& mokuahi Senatoa, no ka hana kamano ma A'a» ka, a na Olson hoi i pakn'i mai, mi ke ano o ka loio hookahi no ia nana i hoomakaukau i n& knmu hoohalahala ma ka aoao o ka Elele Kuhio, me ke aoi pu ana mai e hoopaaia kela mau olelo ame na leka apau e pili ajia i ka ahahui Thompaon r o Kau, Kawaii, & pel». me ka leka mai ia A»hford aku i ke Kiaaina, a me ka ke Kiaaina paae mai, t»» aeia aku kela noi. a e ikeia ana kela mau palapala apau maloko o ka hoike a ke Kakauolelo.