Ka Nupepa Kuokoa, Volume LI, Number 10, 7 March 1913 — Kaiulani Park [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Kaiulani Park

No ka hoomanao ana no ka mea i hala, me ke Aloha no ka poe e ola nei, a no ka poe e hoea mai ana, ua lawa ia no ke apono ana aku o ka Ahaolelo i ka makana Alii i haawi lokomaikaiia mai. *

O kekahi o na bila a ka ahaolelo kuloko « noonoo mai ai iloko o keia kau, « ia no ka makana a Mr. Ake S. CUgl»orn i make, e hoolilo ana ia Ainahuu ■o ke Teritore, ma ke ano e kapaia ka ♦'Paka Kalulani" no ka hoonianao ana 10 kana kaikamahine ko Kamaliiwabine Kaiulani i hala kahiko xna kela uo. )da ke kau aku nei i hala o ka aha ol«lo, ua hookomoia mai kela bila, a ua make wale nae, a o keia ka lua o koaa manawa i laweia mai la, no ke apouoia aku o kela makana ame ka ole, he ninau nae ia i kau aku ai ke ko'iluo'i o ka hooholo ana mai maluna o na aolona kaukanawai. O Ainahau, he wahi ia i kamaaina i ko Hawaii nei pae t ma ke ano ka home • ke Kamaliiwahine Likelike, a mamuli e ka hialaai i na pua ame na laau, i hoohala nuiia ai kekahi manawa o kona ola ana me kana kane me Ake Cleg* hom ma ka hoolilo ana ia Ainahau i homo uluwehi, a mahope mai o ka make ana aku o ke Kamaliiwahine Likelike, holo mai la kela waiwai maiuna o kana kaikamahino, ke Kamaliiwahine Kaiulani. O ka Kamaliiwahine Kaiulani kekahi i Hoohala niii i kona manawa ma ke kan\i uua i na pua ame na laau hoonani, a he lehnlehu wale o kumulaau e

ulu nei ma kela paka, i k&nu inaoliia e kona mau lima, a i lilo hoi i kiahoomanao no kana mau hana mahope nei. No Ainahau ke taele i paanaau i na mea apan, a e mau ana ia mea i ka hoomanaoia ma na wahi apau e loheia ai kela inoa o Ainhau; elike me keia: "Nani waie kuu honoe Ainahau i ka »3. I ka holu oape a ka lau o ka niu, 1 ka uluwehiwehi i ke ala o na pua, Kuu home kuu home i ka iuiu." 1 ka make ana aku nae o ke Kamaiiiwahine Kaiulani, a koe hookahi ibo 0 Aka Cleghorn, aia mau na hoomanao ana iloko ona no ka home a kana wahine ame kana kaikamanine ī hoohalā ai iloko o ka hauoli. Oiai nae he kuleana uui ko na hooilina o kana wahine ame kana kaikamahine iloko o kela waiwai, nolaila ua hui pu aku )a o Mr. Cleghorn me ka Moiwahine Liliuokalani ame na hooili-! na c ae. a mahope o ko lakou lob« ana 1 ko Ake Cleghorn mauao, e hoolilo ia Ainahau i paka no ka lehulehu, a e kapaia hoi o Kaiulani Paka, ua hookuu loa mar la lakou i ko lakou mai koleana apau, iloko o Ainahau. Mamua o kn make ana aku o Ake Cleghorn ua hana iho la oia i kana palapala kauoha, e hoolilo ana ia Ainahau i paka no ka lehulehu, a e kapaia hoi kona inoa o ka Paka Kaiulani, lalo nae o kekahi mau kumu aelike, & paniia kela paka i ka po, i ol« ai elilo i wahi hanu ino waleia e ka le&u» lehu. l'a hoole nae ka ahaolelo aku nei i

fea»a, i k* a;x>Bo *na aai ? ke»a zcaiai<7 o kek*£i saas kas=. o u '*& aai o ka. hooliio mt ka ao*d o ** *uj>ußi. ma ka enalai&a aaa i ke!a I-ista, p«i» fcoi ke kaupaieeaia aoa mai 0 t>a m a ma ka aoao o ke e haoa akn aL Ma ka ai.a aoa ika o ka nuui&o o ka Moiwahi&e Liliaokaiaai e pili t» * fc*?a oiakaaa a Xr. Clegborn, wahi aaa. ae ha.aa naanao a be but poso aa *e aapuni. ke apono ui aao 1 kela mae lilo ai o A.nakao i paka do ka hu. ma ka inoa "KaioUai Paka. " Wahi bon aoa. tna « hooliioia ana o Ainahaa i paika ma ke aao hoiookoa, e !i!o aaanei kela wahi, i nea e ka maa ai oa hoomaaao ui ao na mooieio 'ana i pili ilaila. makope mai o »* k o Kamehameha. l'a hooponiia o Ainahan e na Utao aliuli ma kona maa aoao apau. me ua •oko i piha i ea paa lilia, a wahi hou a k* moiwaaine, be zac« maikai a ko i ka e-iauao ka hoomaa ana aka i kela wahi olike me ia e ku nei i ke:a> maeawa, aole hoi e okiokiia ma na apana no ke kukulu ana aka i mau home. He wahi maikai a kupono no hoi 1:0 Ka poe maiihini makaikai honua. a peia n\o na kamalii e luana ai, oiai u& kaana]e loa mai ke alanui kaa uwila mai. *'Maloko o ka palapala kauoha houilina a ko'u kaikaina, owau kekahi mea kuleaoa iloko o kela waiwni, a ma ke ano he mea e ola nei, he ko'u i»oko o ka waiwai o Kaiulani. oiai mni no'u kaikaina ponoi mai i loaa mai ai kela waiwai. aole hoi mai ia ii)ai. Ue inau makahiki kakaikahi a« nei nae i hala, ua hoolilo aku la au i ko'u kuleana, nolaila pau iho la ko'u mahele iloko o kela waiwai. "Ua hana aku o Mr. (Jleghorn eliko me kana i hoike mau mai ai no kona iiwi e hoolilo ia Ainahau i paka no ka lehulehu, a e kapaia ma ka inoa o kaua kaikamahine o Kaiulani. He makana kupono a maikai maoli kela. a ke lann nei ko'u manao e apono mai ana keia ahaolelo e noho nei i ua makana la, a ma ia ano e loaa auanei i ka lehulehu kekahi o na kahua paka maikai loa iloko o keia mau mokupuni." Ke Aloha no Kaiulaol. Mamua aku o.ka make ana o Mr. A. S. Cieghorn, a no ka hooko ana hoi i ka iini iloko ona, e waiho iho ma keia ao i kiahoomanao no kana kaikamahino 1 aloha nuiia, o keia malalo iho nei kana o ka hoike aua ae::

4< Ua make a ua hala o Kaiulani, a he mau la uuku wale no koe a'u e ola aku ai. Ua inakemake au e waiho iho mahope nei i kekahi kiahoomanao mau loa no na hoomanao ana ia Kaiulani, a aole au i ike i kekahi mea oi ae o ke kupono mamna o keia home nani ma ka hoolaa ana aku imua o na kanaka o Hawaii nei, ma ke ano i paka oo ka lehulehu. Ho wahi keia i nlohaia e na kaukaualii Ilawaii. Ua hooika'ka au me ka maknahine o Kaiulani no kekahi mau makahiki ma ka hoolilo ana i home uani. a na lilo no hoi i home no Kaiulani tToko o kon% mau la e ola ana ma kefa ao. He lehnlehu wale o keia mau kumulaaa ame na meakanu i kanuia a i pulamaia eia. a maanei i moe aku ai oia no kona hooluola hope loa." O na OWO maluna ae, ua kamailio mao4fia mai ia e Mr. A. S. Clegbom 'ia Mr, I*, A. Kakina, a e kono ikaika mai ana hoi iaia e liio i mea liooko aku { i kona iini ma ka hooko ana aku i kon-* mau makemake apau e lilo o Ainahau i paka no ka lehulehu, elike me ia e iko ia ai inahope ae nei: Ka Mt. L. A. Kakina Hoike. 1 " He mau mahina mamua ae o kona mak(v,ava aku. ua hoouna mai la o Mr. A. S. Cl«Rhom he kono ia'u no kona makemake e hni pn me a'u ma kon;» wahi noh» ma Ainahau, ma ke kakalaaka &abati. Ua hoea io aku la au, a ike aku fa iaia iloko o ke knlaA nawaliwali mamuli o kekahi ma'i i loaa inia. Lawe aku la oia ia r n ma ka n!> niu, a kuhikuhi mai la i na wahi maikai. ame na hiona nani o Daimana Hila ame ke Awawa o Manoa. Hoala uiai k» oia i kana mau hoomanao ana no ko'o

mau makua auie na kupuna, ko maua helo ana i ka ahaolelo, a ma ke ano no hoi he mau lala no ke konmina paka o Uonolulu, kahi i loaa ai ia maua na kukakuka mau ana do ua makahiki lehulehu, kamailio pu mai la no hoi i kekahi mau hana a'u i ke Kamaliiwahine Kainlani iloko o ua la i haia, e noho ana ina ke ano he Kuhina Kalaiaina; kamaillo pa mai ia no hoi ina ke ano kaumaha no ko Kaiulani oia ama f tfka o ka hookahaii waleia ana no o ka noho moi, alaila i awal la oia: " 'lia hala nae ia i keia manawa. Ua noi aku au ia oe e hele mai i keia kakahiaka i nei nei, e Mr. Kakina «o kekahi kumu. Ua uiake a ua hala o Kahilani, a he mau la uuku wale no koe a'u e ola aku ai. Ua makemake au e waiho iho naaho[>v nei i kekahi kiahoomnnao inau loa, oo ka hoouianao ana ia Kaiulani, a aoI« au i ike i kekahi mea oi ae o ke kupono mamuii o keia home nani, ma ka hooiaa ana aku imua 0 na kanaka o llawaii nei, ma ke ano 1 paka no ka lehulehu. He wahi keia i alohaia e na kaukaualii Hawaiu Ua hooikaika au me tta makuahine o Kaiulani no kekani nma makahiki ma ka hoolilo ana i home nani, a ua liio no hoi i home no Kahilani iloko o kona man la e ola aha ma keia ao. He lehu'phu wale o keia uiau kumulaau ame na meakanu i kanuia a i pulamuia e-ia, a maanei i moe aku ai oia no uona liooluolu hope loa.' " "Ua hoike pu »ai la oia. he kul aua wa ola wale bo kona no kekahi mahele 'nui o ka wa wai, o ka Moiwahine Liliuokalami ame ke Keikialii Kuhio ame kona kaikuaana kekahi p<>.' kuleana iloko olaila. Wahi ana ua hoakaka aku oia imua o lakou i kona iini 110 ka hoolilo ana i kela wahi i paka, ma ke anO i mea hoomanao ia Kaiuiani. a ua hookuu a haalele mai lakou i ko lakou man kuleana iloko o kela waiwai iaia no kela hana, a ua hanaia kana palapala kauoha hooilina e Lunakanawai Robertson i kulike ai me ia makemake.

' 1 l'a hoike hOu mai la no hoi oia, oiai t hoohui puia aku ana kela paka me ka inoa o Kaiulani, ua makemake loa oia e ke'ake'a ia aku na hana hokai wale maloko olaila. a na hoakaia oia maioko o kana palapala kauoha hooilina, ma ke ano o paniia ua paka !a i ka po, alaila hooki ibo la oia i kana kamailio aua mai me keia mau olelo: " ' E Mr. Kakina. ke nonoi aku nei au ia oe e hioohiki mai, ia'u e raakv aku ai, a hala ma kela ao. e kokuu aku oe ma ka mea hiki ia oe ke hana ma ka Jik> ana o keia paka, i mea e mahaloia ai ka inoa o Kaiulani/ *' "He kui'o maoli ke ano o kana kamailīo aaa mai, me ka iini hoi e loaa na hoomanao aloha mau ana no K-iu-iuni, a ua*loaa ia'u na maeao ilihia mai kana mau mea o ka hoi*e ana mai ia 'u. "Ua haawi aku la au i ka'u elike me ia ana i iini ai me ka manao ohohia a kuio, a i kulike ai rac na bochiki la, a pela hoi me ko'u manaoio uiaoli no k« kupono o ke!a h«u.a, Ke noi ikaika akn nei au i ka ahaoklo e apono mai i ka makana a Mr. C»«f fc hoTn ma ke ano maoli o ka iini ma U haawiia ana m&i, a ma ke ano i mea booinanao no kekaki o aa hana ku i ka *»- lohia a kn hoi i ka nani ma sa ooolc!o o Hawaii, a i mea hoomaaa* no hoi no kekahi o na kanaka noonoo akea a manao ailani i noho ma Hawaii nei; a no ke komo no koi, he makana nani iloko ona iho, e lilo ai i mea e hauoiī hke ai na kamaaina ame na malikuu kaahele. "Ma ko'u kmiwaaiwn i keia man Mokupuni, aole he wahi nani e ae a'u i ike ai maloko o ke Teritore elike me Ainakan. "Me he mea la i ko'a nooeoo, malalo o keia maa ano, o ka hoole ana aku i ka lawe ana mai i keia makana, o ke kapae )oa ana aku no ia i ka nooaooia ana aku o na manao lokomaikai a oloolu o ka mea kaawi mai a he kikohukoka hoi maluna iho o na koomaaao ana o ka mea i manaoia ai • koomanaoia aku. A o kekaki ao koi, e anlokia akn ana mai aa kanaki akn o Hawaii n«ī,

ka nani o Ainah:ui, no ka mea o ka uluwehi o Ainahau, nolo ia e hiki ke loaa mai malalo o ka hoohana ana aku a na hanauna elua, ina h..< mea kekahi o kela ano.

"Aole au i ho ; ke akea ae mamua i na mea oiaio i hoakakaia ae nei maInna, mamnii o Ka manao ana, he mea maikai ole e hana aku pela, a e pono ole ai no ke hoike ae i keia manawa, koe wale no ka hoole ana o ke kau ahaolelo aku nei i hala i keia makana. Ua kaawale an mai Hoaolulu aku nei iloko o kela manawa, aka na« ina i n-.oeuhane mna au e hanaia ana pela, ina ua hooikaika aku au ia manawa ma ke kokna ana ako i wahi e aponoia mai ai kela makana. Aole loa i komo mai ka noonoo iloko o'u e hanaia ana kekahi mea o kela ano, eia ko'u hoom.'io|vopo ana a mahope mai o ka hooleia nna akn o na makana la. Ua manao wale iho no au, o ka hope lo* iho la paha ia o ka noonooia ana o kela kumuhana. eia nae i ka hoolahaia ana ao iloko o na la i hala aku nei, no ka wehe hnmaina houia o kela ninau. akahi no a nla trai na noonoo ana iloko o'u, aia no i'oko o ka mana o ka olelo ke npono ana aku i kela m.ikana. * * Mawaho ae o na hoakaka a ka Moiwahine Liliuokalani ame Mr. L. A. Kakinn, he nui a lehulehu wale ka |>oe i hoakaka ne i ko lakou mau mnnao, no ke apono ana akn o ka ahaololo i kela inaknna. no k-\ pono o ka lohu'ehu ame ka pono o Ainahau. a pela hoi ine ke Kamnliiwnhine Kaiulan».

mmum ba*a sbu o awahau.

O KEIA KA HIONA E KIPA AKU AI I KA HOME O KAIULANI.