Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLV, Number 12, 21 March 1913 — NA MA'I AME KA MANAOIO O NA HAWAII. [ARTICLE]

NA MA'I AME KA MANAOIO O NA HAWAII.

! i ■ - ; Ma oka heiukelu ana iea hela ncu-t ae nei, malia e uiu mai ana kekahi maa moau iloko o kekahi poe peaei: "Xo keaha Ia i ola ai kekahi man ma T i ?i na kabuaaf ,, | Eia kahz mau hoakaka ana e pili ana i na ninaa © keia ano manao. \ O ka noonoo (mind) oia ke kikowaena o na mea apau o ke kanaka. Oia ke kikowaena o na ike elima (five senses) oia hoi, akahi, ka ike me ka nana ana 0 ka maka; alua, ka ike me ka hoolohe ana o ka pepeiao; ekola, ka ike me ka hanuhanu ana me ka ihn; | aha. ke ike me ka noao ana me ke alelo; elinla, ka ike me ka hoopapa ana. Ma o keia mau ike )a e hoomaopopo nei ke kanaka i kona mau mea apau; pela e hiki ai ke hauoli. ke luuhiu a kaumaha, aloha, huhu, inaina, liii olu- : olu, akahai, a pela aku, a pela aku. Eia kekahi olelo hoohaiike no kakou e noonoo ai. Ua ike a kamaaina kakou ine na makuahine hanai pepe, i keia mau ano penei: >- Ina he pepe ua ano hoomaopopo i ka poe kamaaīna oloko o ka hale, he uw« iakou i ka poe malihini, a i kekahi manawa laka )oa me ka uwe ole i ka mama, a i kekahi manawa laka i ka papa, a i ole i kekahi mea okoa aku. Ina he uwe i kekahi, a ia manawa hookahi no haawiia i kekahi o ka pau koke no ia 0 ka uwe ana. Eia ka ninau: "Heaha ke kumu o ka na ana o ka uwe i kekahi, a na ole hoi i kekahi, oiai he like no ka hapai anaf Aole anei no ka noonoo ke kumuf Ua hiki inai ka noonoo, na ko'u papa au e hapai, a aole e pau ke koi ana (uwe) aia a ko ka mea 1 noonooia. Hiki mai ka noonoo iloko o ka pepe na ko'u mama e ku a holoholo iluna, e uwe ana (koi) ana pela, aia ka pau a hookoia. Heaha ke kumu 0 ka pai-o (hoolulihili) ana 0 ka mama 1 na pepe, a i kekahi manawa himeni no lakou i na himeni oluolu o ka leof Aole anei no ka hoohlo ana i ka noonoo mai kekahi mea okoa. a i kekahi mea okoa. a hiamoe no lakoul Peīa no me keia poe puni kahuna, ke hookau no kahi ma'i maluna 0 lakou, a i ole o ka pepe paha, heaha ka mea mu;i a lakou e noonoo aif Noonoo koke no 1 lakou no kela ame keia ano hewa a lakou i hana ai, mihi lakou i kekahi elike me ka nui a lakou e noonoo ai, a ina pau ole ka ma'i, manao iho la he mau hewa i koe ua poina, nolaila imi aku la ka pono mawaho (na kahuna) a aole e na ko lakou noonoo aia no a ko; hele aku la i ke kahuna, wehewehe mai la no hoi ke kahuna i kela ame keia, a ia wa maha iho la ka noonoo, lana inai ka manao, a 0 ka pau no ia 0 ka ma'i. Ua like keia me na pepe 1 pau ka uwe arta ke ko ka makemake. O keia na ma'i ola mamuli 0 ka manaoio iloko o ke kahuna. Manao iho la i ola i ke kahuna, aka o ka mea oiaio i ola no i kona |nanaoio īho no, a 0 ua manaoio la—o ke ake e lawelaweia e kahuna. Ina he mau hoohiki i ko ole, a i hooko ole ia, na lilo ia i mea hoopilikia i kahi poe—a ku a ma'i maoli— aole e na, a maha ka noonoo mai ka maka'u mai aia a hookoia, a i ole a kalaia ia olelo hoohiki. Aole au e olelo ana ua puka mai ka ma'i mailoko mai 0 keia mau kumu, aka, o keia na kumu nana e hooulu, hoomahuahua i ka ma'i. He mea ano e ka noonoo. "Elike me ke kanaka i noonoo ai iloko o kona naau pela no ia." Na SoI. 23:7. Oka maka'u pihoihoi, puiwaiwa, lelele ka hauli, ka oili. he mau mea hoopilikia keia 1 ke kanaka; he mau mea e lawe ana i ka noonoo maikai. Ina he poe hoopaihia a ai ole i ka ilio, aka i ai no nae i. ka ilio me ka ike? a maopopo mua ole, aole ano e o lakou mahope 0 ka ai ana; aka, ina lakou e lohe a i ole īke ana, alaila e ku a ma'i ana lakou; hele lakou e hoolualua'i, a hana i kekahi mau mea e hemo hou ai ka ilio a lakou i ai ai. Heaha ke kumu 0 ka ono ana i ka wa e ai ana me ka ike olef Heaha ke ku. mu i hoopailua ai i ka wa i lohe, a i ole ike aif Na hana keia 0 ka noonoo. Ina i hele kekahi wahine he wahi okoa, a pahola ia na mea ai ono imua ona, ai no oia me ka ono, me ka hooI nuu ana i na mea ai maikai, a iaia e ai ana, hoomaka oia e noonoo no ke kane, I a i o)e no na keiki ma ka home, e noho ana me ka pololi,—aole anei oia e puua ana—kanea wale mai la no—pau ka ai ana, ono ole mai la na mea apauf Heaha ke kumu. Aole anel no ka noonoof Ina e hoihoiia kekahi keiki i ke kula, wehe ka pili me na makua; ke ha'i aku nei au. a ua ike & kamaaina oukou, aole e hoihoi ana keia keiki i na la mua o kona noho ana,—uwe oia, aole ai pono. aole hiamoe maikai, kekahi manawa holo ma-lu hou i ka home. Kapa kakoa i keia, he ma'i-home. Heaha ke kumuf Aole anei no ka noonoof Pela ka poe poho ma ka oihana kalepm, ko ole na mea i iini a makemake )oa ai, a pela akn, a pela aku. Pela ka poe puni kahuna, aia ilaila ko lakou pono, ko lakou ola, ko lakou maaao, ko lakou noonoo apau. Ina oe | e olelo aku e hele i ke kauka aole hooilohe mai; i kekahi manawa ke)« no | lakou i ke kauka me ka hilinai ole (hoololi ole 0 ka noonoo ilaila) —aia no ]ka noonoo i ke kahuna, aia no ka pau | o ko lakoa pilikia a kele i ke kakunm a ina e pau ko lakon hilinai i ke kahuna pao ka panlele ana (p*u ka noonoo), I alaila loāa ka poao me kekaki ano e ,ae.

O keia aoonoo ani aaa, me ka hilioai a paulele maoU he maoaoio bo ia, a o ka maoaoio ke koma hooaee ao ia o na kaaa apaa. Ina ao)e ka manaoio aole e kiki ke kaaaia kekakl kaaa. O na kaaa mana apan a leaa I kana ai ma o ka manaoio ao ia t a o na mal apan Ana i hooia ai, a pela m« ir*«* man k'anmana na hoolaia ao ia aunaH o ka manaoio o ka mea i koola ia. Aka ma k«kahi m»u waki a Tesn i kelo ai aole e hiki ke kaoa I na kana mana mamnii no ia o ko na kanaka manaoio ol«s kilinai ole, koomaloka, a pela akn. Mat 13:58; Mar. 6r5-«l Xo keaka mai ke konm o keiaf Aole

asei no ka nooaoof He nsi aa aao ma'i o ka nooaoo. Kk Makna. Kekahi po«e maniali •ka maka'u. loaa lakoa i aa mal 1010. lou na heiehelena, loli ka laaoho mai ka eieele a i ke keokeo. Kekaki poe maka'u ao lakoa i ka hele i ka po; kekahi i ka noho mekameha; kekahi ! aa aui loa o aa kaaauua; kekaki i ka hele ma kahi pili pa pohaka, pae-laa\>; kekahi ma aa wahi oneanea: kekahi ma na wahi nlalaau. a pela ako. "No ka noonoo mai keia. Pela me kekaki o aa wahine kaaan, ua nui loa ko lakou lohe pinepine ana i na moolelo o na wahine i make, pilikia a poino mamuli o ka hanaa aaaa, ua lilo ia i mea no lakou e maka ai. a poino ma'nwale lakou mamnli o ka maKa 'u. Ina e hiki ke hoololiia ko iakou noonoo alaila e maalahi ana me ka nui ole o na pilikia. O ka noouoo a manaoio ana iloko o aa hoailona oia kekahi o na mea kuhihewa loa o na kanaka Hawaii, ame ko kekahi man lahui e. Elike me ka manaoio ana iloko o ia mea he laki, ame ka pa-kalakl Aole ]oa ia mea he iaki; a i ole he pa kalaki. O ka manaoio ana o ka helu 13 he nela pa-kalaki, he kuhihewa loa ia, pela me ke kau ana i ke kapuaihao lio ma na ipuka; ka huli hoa ana ihope; ke kahea ana i ka mea e hele ana. ka ho* kiokio i ka po, ke kuhikuhi i ke anuenue (ma-kahi) ke kahea ana 'alo" ke nue (ma-kahi) ke kahea ana 'alo" ka ninini i ka wai iwaho o ka ipuka i ka po; ke kuia o ka wawae, ka uu ana i ka mamalu iloko o ka ha!e- ke kakia i ka po; ka walaau no ke akua lapu a n 0 ka poe make i ka po; ka hulahula 0 ka maka; ke kani 0 ka ula 0 ka pepeiao; ke kani o ka manu alae i ka po; ka lele pokaakaa o ka nalo iloko 0 ka hale; ke 0-0 o ka moa ma ka ipuka, ka luakalai o ka la, a i ole ka mahina, ke ku nui hewahewa o ka i'a; ka humuhumu i ka nahae, a i ole ke pihi a puka-pihi paha oiai e aahu ana no i ka lole; ka hoopukapuka a walaau no ka poe i hele i kahakai, kahawai, a i ole 1 kuahiwi, ke ako mua i na lan nahele ke pii i kuahiwi. ke 0-0 ana o ka moa wahine, ka nakiikii i ka wawae, a 1 ole 1 ka lima, a he nui wale aku, a o keia mau mea apau he kuhihewa wale no, a o keia no na ma r i 0 ka noonoo. Pihkia ma uwale ke kino niamuli © na noonoo a manaoio ana iloko 0 keia mau mea hoopunipuni. 0 ka hana pono ia kakou na Hawaii, o ka hoopau loa i ka hilinai ame ka manaoio ana i keia mau mea kumu ole a kahua ole. Ina hiki mai na pilikia, ame na hoao o ka hana kupono wale no O ka auamo ia mau mea me he kanaka makua la, me ka noonoo ino ole no la mau mea, a e ike no auanei oe, e kaa wale kokp aku 'no ia mau popilikia me ka maalahi loa. O ka mua o ka hilinai piha i ke Akna, wa,e no ' ao,e i,ok <> 0 na akua i ll ' 11 f a f: t E i Kona mau kaoawai ehke me ka mea au i hoomaopopo ai, a e hoomau *a imi ana i na kanawai aku i koe. E imi a hoomaopopo 1 na kanawai 0 ke ola kino, i hiki mau k e hoopakele ia kakou mai ka loaa ana 1 na ma'i kuhohonu 0 kela ame keia ano. 0 ka poe e olelo, a hoopukapulia mau ana—"he ma'i ko*u, he ma'i au, nui ko'u ma'i; he poe nawaliwali keia o ka noonoo, a ua haawipio i ka mana 0 ka noonoo malalo o ka ma'i; a ina lakou o hooloii i ko lakou noonoo, paio wiwoole me ka ma**i, ku iluna a maloeloe, hele me ke kanalua o?e, hana me ka hoomolowa ole. hoolana i ka manao e ike no auanei lakou i ka hauoli o ka manao. a e auhee koke kona mau enemi liilii. O ka hapanui loa o na ma'i mai na meaai a kakou iai ai. I ka wa e hoomaka inai ai ke ano e, ano onawaliwali 0 ke kino, oia ka wa e» noonoo koke ai 1 na mea i ai ai, a e ike no oe mai ia mau mea au i ai ai ke kumu. O ka hoolohloli mau ana i na meaai i kela ame keia la. kekahi rula maikai- a e ai me ka rula naauao. ' i O na meaai ua hoenohonohoia iloko' « na papa (classes) elike me keia: i Akahi. na meaai i 'o, oia hoi ka holo-! noiona kolo, manu, ame ka i'a. Alua, na meaai hua maluna 0 "ka ho-! nua elike me na hua liilii—laiki, kuli-! na, hmth. a pela aku, na hua kumu ! Tka paia ' * lu P* a al « \ ak na i i * hihi ' elike me ka ulei. lemiwai, lUikoi, ipu palaai a, £ "l 11 * 10 oka hon'o», elike « k« kalo, iiaia. »ki, a pel» aku . "» ">«»« lan, eliko me ka Hiau haha, kapiki le-ko. a pela aku me ».» i . w »>. » i «1e hekee, «. £l« aku "*'• ho,,e w * i ' 1 •»*>**», > Alima. na meaai wela a hoonoono £'l. < X 1,8 k °" afiH ' » • ° tvi " """• ?>»»> ®a hoonohonohoia L *">***; ua hooooko . kekahi i mea kokua i ke kanaka i ka 1 ka"waiw* \° V* ahi * mea ku « Ina * v\* a hopena 0 kekahi. ika iwv*. a mal hoi n>amuli oia «aiina mi £ o {£|£ a°« ' -***» Ina e paa ka ha.alep, , keiaM mea aa, e ai i na meaai kookehee i ka hanalepo e pono ai; iaa e koopapailna a 1 . 6 i ka ai ana i kekahi man meaal ' P° no • ina meaai awaawa, miI komiko, wela, a pela aku; in* e !«>*, ika ki mamuli 0 kekahi mma meaai e ai , 1 aa mea ai koopaakiki; iaa e ai' i na meaai e opahapika, makaai. ai oloko a |loaa a umu a pela aku. eai i B » m eaai e omo ana i aa aakani (gaaea)) oloko, a he nm wale akn. f

A ke mea pono e koomaopopo maaia keia mau mea mamna o ke kii ana i na laan hoohaihuiia (patent medieine). O kekaki o na laan a kakon e kanai nei r a e kaaiia aei ma ka kmle kanka ke iman meaai ao ia i wae a kookaokoa ia j (extr*et«d). I Aole an e olelo ana oaa aal apan !»*i nm mi m ia.» maXlolc<> j mai olaila ka hapanni loa oaa ma 'i. A o ka mea noonoo pomo i ke amo o kaaa mas mea e ai ai, oia.aam aoanei ka mea pakele mai am mal o kela ame keia mao i pili i mm meaaL (Aol« i pa«.) & W. KDWFT.