Ka Nupepa Kuokoa, Volume LI, Number 32, 15 August 1913 — O KA HOONUI I KA HEWA KE KUMU O KA MAKE MAU O KA LAHUI HAWAII [ARTICLE]

O KA HOONUI I KA HEWA KE KUMU O KA MAKE MAU O KA LAHUI HAWAII

A e >5/. Luoahooponopoao o ke Kilohaoa o ka Lahoi Hawaii, * no a kekahi axau kuUttu o ko« oiwi Uhibhi. i bfi kf)e akn ai oia i ko'o manao kalai nainss o keia si**« o d| wa i hala, a opau hoa ae nei hoi iloko o itia mati la. He ofar ©, l kekahi mau makahiki i haiat hope aka la, ua oili ae no na ninau o keia ara>, a ua no oa kalai manao ana o kela me keia e kuhikuhi ana no hoi i kekahi mau nea e pau ai ka holomoku nui ana o ka make i ka lahui Hawaii. . Ahiki mal nae i keia makahik, 191 ke anai uwii ■«&{<* kft m*k* elifc e no rtl< fi4ksaH?fiPt 'a o6a alakai «no nanuao atm oia mao makahiki, ua lilo i mea waiwai t>le i keii la. No ke ola o ko'o lahuf ponoi, ke waiho hou aku nei no i ko'u manao hoo-

' naauao ana maluna o keia niūau. & i j mea i> mohala pono aku ai na kakoo ana no ka T u epi»etolē i keia la. a ma|imia ae hoi o ko'n hoakaka "ana no keia ntW, ē afc mna trtai i ka 'u mau hoakāka ana tfo'ft ponoi, a malia Koi, o lil<j i» ho.lkaka ada i nfēa e weln'ia ae ai he wahi uwiki malamalania ilo"ko' 6 kā poe e n6ho naahpo aiia, a e holaholaia ae ai ko lakou na'aupo i kā nnauao i'o. O ka la 14 o Bepfttemaba, 1853 # ko'u hanau ana. ina Waiakea, Hilo, Hawaii, a ke hoea aku i ka la 14 o keia Se|>aieihaha ae, o ke kanaono ia v na makahiKi o' ko'u ota aiia, a iioko o ka iiapaDni oia lilau W, knhlko mau ana ina flhiefitt o ko ke āo n*i. Ua ike iīiē nā maka, aua milimlH pn me na limn, ha*ia pu, fi#B-]fa,- a mofc jm no mo na nani like 6le o k6 kfe ax>" a e kukuli hobmaikai ana rfie kai noaU, ke kiao; ahie ka uhane, ame ka ikaika apaii Nona, a o na kane anie na wahine i kainaaina ia 'n o lakou na liooiaio o keia mau mea. O lt£v. J: fhkaneīe ka liiki mua loa ō ka fntflam<ilanria i htfēa ae imui o'ū, h X) k<ft* m&ti alhkal āiut i kēia la, kariit i hooko'mo e ai iloko o'u, alc«, nae ift itfa<i a'b ana i ko'a mB}m6, oiai au e nohb flnrf iloko 6 kfe fi!akd!akdV ka 'n wahine mua Mrs. iHI» Kekahili Piik\)i, Ua lilo ka'u wahifte i akua hoomana fia'u iloko oia mau īa ,e ai

! o *nn ana, a e aahu ani me na lealea like ole e hoouiiani ana i ke kiho, a o ria olelo a'o aloha # Rcv. J. ua hohlia ilalō e ko'u mau kapuai Wawrie. Mo ia piha iiwilīi ri6 o ke kin6, 6ii ku r ai hc76 atia i *ia uei ,#'7u aoā kri. akāu, hi ka lrftmh, a i k%k4hi l}t .{lia ke kino ke waiho la iīūna o kahi moe o ka aheaiie make. Ile ehar ma ke'poo i oi loa akii i na elih apau e loaa mai liei kekahi • poe, a h6 ekohi kauka i kiiia, a aole loa hookahi e hiki ke h'oola, a keia Kauka Makalelana e noho mai nei ke kauka hope, a ua paliu 'a leona ike, aole hiki ke hoola. K ka ifi*a 6 āna 1 keīa, he» ootid na po ō lcfc kaakaa ana o ko'n ntrtu triakh, aole h£ hiatho6, a marifult uiii o ft6la feha 1 k6\t pt»o a i Ka hoiā 10 p. m. o kekahi po, oiai no ko'u hiaii maka e nana aku ana ma na paia o ko niaua rt(mi moe, & eia no hoi ka'u aloha ma ko'u aoao kahi i moe ai, a 0 ko'u kaikuaana m> hoi ma kona tvahi iloko no o ka mmi hookahi, ua oiLi ae la nei maiiao hohewale iloko 6 ? u, oia hoi. ina he ptt &£kā'bi a'ii itta iia ki au 1 ieuu 5 lilaki* ih«, \>iai, o Jr* jha ūa 6r Ja liiiimuii o krt filki *nft ie fc£otridriaw*'riUi. Aktii i ktia ttitfnao e htfohtfku a«a U»ktf ; o'iij aia hoi, h* akakff o ka papaeleele kakau o na hale kuhi ka kiiu niaka v > la mH Ka paia ko maua rtlmi moe, a me nei mau hopunaolelo i kakau moakakaia mai penei: "He kanaku i a'oia ika olelo, aokeaha la oe i hooliio ai i ka Ia o ka Haku i Ia rioUf''

! Me kefa rtiaxi frdjptiurf olelo Trf«op6pO \ibfi, nit hooWhāi* »sl )a ko'n maii hoo- ' i£*nao »na z»o fiS ōlelo * 'e a R*t. J. |Bißahele; a aHi to ?a llnna. a akahi do |ii ho4ftwaao a€ he Afcua «t> no o lehova nnfe ke nla ole »e o ko*u mauhoa* |r.ii kul«% iho 'li n» k* mih» -«ralania aifa ma na waimaka helelei maluna o Ikahi moe o ka hora 10 ponoi ia o ka [ jh? o k» la 3f o t>ekemaba, 1592. | He kuj»a'tan»lia hv> aa hoot>onopoto nna ma ko k£AKuft aoao i ke kinakā [ ol Kku jne »*n, 6ia hoi; i k» 1 »t>a 6 k'#' jinle niihi oiaio, qi n£!6wal£ hohusl Iho l» kefa >ha mai knu )>oo aku. adle kw kela eha i hoof»tma h<W māi* h»e a'n a Eikī i kei» la |a'n # kfekau nei-*-kfia. | Uaala ae lat m»i kahi nae mal, oiai Ino nae ko v u maa ho» e hlamoe ana no f a hele )» iloko o ko maua rumi ihookipa he kanika linakila. mē he la, »cfhe he w£Ki a#fkti'» o k» m*'i ma<liiaM o*a, o ka ho?a i~ i» o ki po, 4 i» |ka tt»kek*o wa wōho o' ka rtmi hemklp» iii'n I IwAla Hu I ko*tf matt ho* moe me ko i»ua pahaohao nui. . A i» m»kott arkdttkft» pu rfei r k» nfm! looīlpo. Q* [hoiāe »kn la an i nei haawiaa knpa&aih» i lowa »»\i, » no apaa « iko a*i l ka k* Akua henia aoa l» n iloko o ka im6 ama a kā »ak». Ō ka , hop# 9 kei* hoolai# aaa o 'u. m»hope tAat t oi» tto ko 'u noho alakai ana no kekahi pnulu o ua kamaliiwahiao ama [na h9maliiht«e & ipjfcihale ae nei. E

1 aisk*i aaa ia Ukoo nui kafet mea hiki ia'n ina §:a Palapiii If«mose!t?. arse na ; 6;ro<?ni pa © ka Hoka Ao Xaail. ira( Ikahi mia hialeui i a« a laiaa#. ; O R*v. P. DaKnon ki ra ß s. \i hal<». ja w*bi no boi e koopalainiia ai ina kmmaKi Pake, a p*»a iW ia i iou ai ; ia'n h<e wabi e hoofm!a|vu!» *1 i ua ka- ; malii o ko T *fiahui p<moi. a ua alu ae [a mahaahua keia hana i ke V> a oi o pa kamaliikane ame rta 'i hoī pa ia mai mc kekahi man makuaī kane. a mau makuahine, a he ano truIne no ka hapanui o lakou ma kekahi Imaa m«ft. ; I kekahi la. oa ninan mai la o Kev. Iy. Dafnon iapehea la e loaa ai vaa aahu kupooo no keia po« kamalii. i aahu e hel£ &i i ka puict O ka'u halna no ia ninau: Na ke Akua ka hana ? Xaha no e haawi mai i ke dala no ka 83hu o keia poe kamalii. He oiaio r elike m» nie ke kupaianaha o lehova. pela no i loaa ai ke dala me ke Rupaianaha. nona ka huina o ekola haneri ma ke guta. Me keia maa dalk i hooliloia aku ai no na aahu. na papale, &nie kekahi mao meā e ae e {>ono al keia puaii. Ma ke kuka pu ana ho me Re\*. K Damon, us kapaia ka inoa o keia puulu u na kamalii, *'Ka Pujfli o ke Aloha. *' I ka niakaukau

ana o keia niau aahu apau o na kainalii, ko lakon nian hae, na pahu hookani, na ohe pōhi, oiai ua a'oia kekahi ma\i keiki e a'u a ua a'o puia kekahi mau keiki niā na haiolelo pokole, mailokx> mai o kekahi maw paūku o ka*Palapala HeniolMe. Ua puka ae la laaon 1 keKahi la oaba(i, ka la hoo&ahi i puka I nrna lon ae ai Ka Hui Hoola *'i?alvation © kn nvi i keia la, nie ko lakou j ma« aahn ihnkalike ho fnaemac ke n*ria ākn. E kahi āna na ohe ame ria pahu niā keknhi mau alahui 6 Honolalu nei, a ma kekāhi mau kihi alanoi e kii iki ihfi ana ka puali no ka haawi ana 1 niandwa no na hniolelo pokole a k6kahi mau keiki i hoogaanaau ni, a ma ka olelo Pake, ke keiki Pake, ma ka' olelo Kepani ke keiki Kepani, a ma ka olēlo Hawaii no hoi ke keiki Hawa%. He haokāhi no paūku o ke'ia mau haiolelo aua, ua ūnuhiia nfle nia ka olelo Pake ame Kepani, oia hoi: *'Ua ft!oha nūi'māi ke Akua i ko ke ao liēi,' ā uā haawi mai oia i kana hiWahiwā i ole 6 make ka mea manaoio iaia, aka, e loaa iaia ke ola mau loa." i

Iloko' t> keia ka'i ana o ka pnall, o na haumana o ke Kula a Rcv. F. Damon kekahi o ka'i lik<y pu nei, he kanakolu paha I&kou a emi ma| paha, me Kev. F. Damon pu no, a malalo no hoi o kana mau alanui o Konohilu nei i makemake ai e hele ai kā puafcli. Ua hoeā aku la ka puali inamua ponoi ilio 'o kā Hale£ule o nā Pake ma ke alnmii Vai<H, a waiho aku la ia lakou nolaila, huli hope inai ia no alānui Beritania e liele āna no ka halepule d Kaumakapili, pela iho la i hana mau <li ka puali no kekahi mau mahiha, a i ka maUaukan aua o ka bana Hawaii e holo i Amerika i ka 1894, nnrhope iho o ka hookahuli aupuni moi, ua haalele iho la i ka luhi, ma ka lima t) kekahi poe kūpono o kā i2Rjalesia, ā holo aku la ho na kaiaulu o Amerika.

Auhea oe e ka mea e heluliēlu ana i kMa episetole, ke hooiaio nei keia mau hoakaka alia i ke kumu, nme ka welaii 0 ka inake mau o ka lahui Hawaii. Oia hoi, kou hō'onnl i koū hewa āme kOu noho naiiupo, ā o na kumti e ae apau b kaniailio fa ner, na poholo pa lak6u apau iloko o keia kumu hookahi e hoakakaia aku la. Owau ponoi n\> amo ks pk>e a ke AUua i hoola aku ai ka hooiaid ho keia mau hoakaka ana, a e aoi &foha aku ana no i kou oluohi, © wehe ae i kekahi wahi o kou poiiwal no ka h\>okipa ana aku iaia, a ke h'oao i'o oe 1 kfeia mau a'6 aloh* ana, k hōoria<ttAoia oe iho me ka aoomaopopoio iiaii ma kon nanh, atfie ka hotflaio āaa th* kon whlm h* Akon ofa o lehova; pomaik«i o<?', a pomaikai pu ko ka hale oū ha ola 0« a koiopupu:

0 ti* pilikia apiu e kipa hou mai ana iloko o kou ohdna, a ia oe ponoi paha, v> kou naauaō ana kk mea nana*e hōopakeie ae i kou ohāna āme oe j»u. d keia ae 1ā Ra alepā atf»e Ka oinekā, ke kumu hoi ame ka welau o ka make, e ai «'ei ika lafctu Hawaii. 0 ka'a keiā mV kā oiaio pO. A pukā hoii aka. SAM K. KAMAKEA.