Ka Nupepa Kuokoa, Volume LI, Number 44, 7 November 1913 — KA MOKUPUNI JOLO AME KONA LAHUIKANAKA [ARTICLE]

KA MOKUPUNI JOLO AME KONA LAHUIKANAKA

" ■ HM JoU> f e k* ; ■•«?;•; woko o oa mokapoeū Ptiip:rto, :: ;j *'?'■?» <> fc»aa tti kekali: hr;a«s \ i **j>aia ka I h v. .•» . <•:» aaa iia M*rwabīnc T"»rtoria * ■- >. ; • j. *•-» •. aKn ana ke Sa?«tana o . •- «tnc kp:a makabi«ī iaia i k<>*'i we i {-iha me ke<a huaai tr.*t '•" ,v »•'••'»' ° kona njau k?bapa! *.!:» .i. n-.(H.tlfio o ka hiki ana ae o ke a ; r >.<*!* wahi L?' aeo hookahaha ?o * . • »;r. nana ako. H(* manaw.i '-"'■i !«»a Ha i haia aku n«?j, ua h»a » H k.'!:ah> komn M3homr>«la i kt*!a -• ; ;.*s. t a oi» hoi i,3 makamoa !oa » r: < Mi r ' U mikan«'> Mafcome<la i boe.i / •'«*•• "' ;t *■•'•» - a "o aku r ua i ki ::» "■ •>'.a:ci aii,*> la Mahomr-ia, k« kaull. I \• /'• k:» i loihi loa jnahnp<? mai o kona :■ «'•..• ai.it aku t na hoc«t mai ia kekahi 1 ' ka moole 1«, a kanu iho 1$ i I ' » kunnilaau ma ke poo ame ka |'va.v;i.' o ka ho kupapa 'u, a i ka hala ■ ui;t o k(■ahi mau makahikl, ua hua | trai la kela inau kuiuulaau a kapaia |.tku !a kona hua.be marigo«teen, ke huaai pu»ahelo ]oa i ka lahuikanaka Moro. * O na Moro oia kekahi o na kanaka hihiu loa iwaeua o na lahuikanaka a }>au o n» mokupuni Pilipiue. !Ie mau han.'ii o'na koa Panlolo i pan f ka mako i;i, lakou mamua o ka lilo ana ae o keln mau inokupuni ma!a!o o Amerika lluipuia, a mai ka mnnawa mai i hoonohom aku ai o ua koa Amerika niaaiiia o kela mau mokupuni ahiki i keia '.:i t aohe manawa i loaa ai ka nialuhia ame ka palekana i ka poe Kristiano e kupino ole ai ia lakou ke noho malai!a me ke k?ai mau oleia. 0 na Moro !i<! kukaokoa loa ae ko lakou ano mai Ko ria Pilipino ae. IIe v j»oe KristianO ka j oe l'iiipino, a no na Moro he hoomana Mnhome*la ko lakou, nolaila, aole lakeu ī a'oia i na mea e hooinalamuiania ia ai ka lahuikanaka, aka i na mea pouliuli u-ale no o keln au kahiko loa. He j»oe makemake maa ka Moro i ka hakuka, a ua lilo ko lakou pipili loa 'na ko lakou aoao hoomaua i mea kaohi uiau la lakon ihopo e loaa ole ai ka noho smr» malamalama, eliko me na lahu'r i hoonaauaoia e ka pono Kristiano. 0 <a lioomana ka mea nui hookahi i kela Uaiikauaka. Ina he kanaka aifo ku>noouo kiekio ae oia maluna o kekahi j)oe, e lawo aiia oia he ekolu ana niau wahme. Ua like wale no ka poe Kristtan<» ia lakou me na ilio o hele ana maloko o ko lakbu kulanakauhale. Ma Ua mannwa i hauv/awaia ao ai ka hakaka mawaena o na Moro ame ua' koa Amerlka maloko o oa nupepa, he kakaikahi ka poe i hqomaopopo i ko nno hihiu a naaupo 0 kela lahuikanaka, ame ka nui o ka poiuo i loaa i na koa Amenka, 0 ka niole mai 110 o keia mau kaua lehulehu i hooiliia ai, no ka lili amo ka huahuwa nmi no o kefa lahuikanak;i i na ano hoonmna e ae. M;t ka manawa e noho mana ana o Sepania maluna 0 kela mau mokupuni, ua nui wnle na pu raife)a i JHo pio aku i n;» Moro, a mai ka maiiawa ni.ii i lilo li kela moknpnni ia Amerika, mai ia uianawa ma'r ka hooikaika ana o na koa Aniierika e luo hou mai kela mau pu | ail'ela ia lakou. O na uiea kaua a keia ■ lahui oia no ka paht. Ke hooinaka lakou e hakaka e nee īuai ana a kokoke i ka enemi, a aia wale 110 i ko lakou kokoke inai* ka loaa o ka lakou ma ka liakaka ana he liina a he lima. ao ole 0 na Moo i ka haawi ana mai i na pu ame ka lakou mau lako kaua o 410 i na koa Aiuerika i ulu mai nei kekahi hakaka woKweli mawaeua o laua, "Na na Moro |»onor no e hana ka lakou mau niea kaua mailoko mai 0 ua apuapu anie na hu'n o na kaa nahaha. Maiuuli 0 ka pipili lon 0 ka naau o ke'.a lahui i ko lakou hoomana me ka lav»-e ana i ka hoohiki e hoolilo.i kona tnau la uia ka hookanlana ana ae iaTa mn. ka luku wale aua aku elike ka uui o ;aa Kristi«no e make iaia me ka nui 0 hiki aua iaia ke luku aku, a ua a'oia miiii no hoi !akbu e ka'lakōu mau kumu niikanv!e Mahomeila ina e make ana oh» ma ia luku ana aku i na Kristiano, 0 na hauoli a i«au ma kela ao nona wale uo. Mamua o ko lakou makemake ana t> haoko aku i keia nmn'ao e, hele mua ao ana oia e ike i kekahi kahunapule M»houie<ta' me ka hooumkaukau ana iaia iho no kekahi mau la'lehuiehu. E piiile ana oia, e auau ana a e kahiko ana mia iho me na lole mat?tai tne ka huna ana i kekahi |tahi loihi maloko o koua io!e, alaila hele aku me ka paa o kn inanao e pepehi aku i kekahi mea aua e makeinake aī e pepehi. ma na makeke a ma kekahi niau wahi ana e IHO aktt ar i ka piha i na Kristiano f oia k>>na wa e hnki a« ai i kana pahi a peaku I oa Kri»tiano elike ka mii oie ka nui ana e ike aku ana. Ma k» oleloia ua hikt i keia lahui k» hoaauo aku uia kahi a na koa Am«ritka e hoomoana a e paikau ana. Ile pew? maka'U o!e keta i ka inake, 1 ko lakou wa e kiia aku ai a ku i na poka me ka pukapuka 0 ko lakou mau kino e booika*ka mai ana no lakou e make keb;ahi raea ia lakou mamua o ko lakou wnake anaaku, O kekahi mea kupanatia ioa i keia lahui, na k& wahina e ha-

' s ka eaoa a s* cofco pa!*3s!fio .:■<■> ho ka e» kaae- O ka baaa akainai . loa a kf "«* iakui oia ao ka 0 k& wa *»!«• 00 e ha'i ae ai la*oy i ka ns-M eia •? »•» s 'akoa « l<xtx aaa kekah: . pomaii»» ia iakoy tsa ra haoa. * l".i kaa«iilu aka k«»a laWei at»?una o na mokapuni Mieianao. Ba«iUc, ; Jo!o ar?re kekahi mau mokupuni o ke ' V«jh? īwo. O Zamboan}foa ke ta!ant- ! kaub,jle i«oo auponi ma MīQ«fanao. a mi īat»a i kukuluia ai Ka papu S?epania tīsua loa. Jloko o ka *a « noho maaa ana na fv. j>anja m» Pīlipine. be vra?e ena koa i hakaka me na Moro. O ke kulanakauhale o Jolo aa hooponihi na |*a pohaku kiekie. O na pukapa e hele po!oiei aka ai ahiki i ke kulanakanahie ua kiaiia e na koa a e huliia ke kn>o o keia ame keia Moro no • nn mea kaua mamua o kona aeia ana ;«iku e komo iloko. Aohe paiekana o ke o!a o na ili keokeo ke noho mawaena 0 na Moro. \ He lehulehu na ili keokeo i komo i ! ka lioomana Mahome<la. eia nae, ua naf naia mai lakou ma ke ano hoohuoi, a i fkekabt manawa na kau:a akn na hoop>ai ; malun.i 0 ia poe ma ke no he poe h'ooimakakiu lakou i kela hoomana. Ma I kekahi inanawa aku nei i hala ua hoo'kuuia kekahi koa Amerika mai ka oii hana koa mai ma Jolo. Ua a'o oia i ; ka olelo Moro a na ioaa maoli iaia ka makaukau ma ia olelo, a ua lilo ia he kumukula no kekahi halekuia. E be!e mau ana oia imua o ke tiuletana i na inanawa kaawale apau. Ua liJo oia )>e Mahomeda ma ra hope mai me ka hoopilikia oleia mai. Ma kekahi po ua hoao na Moro e puhi i ke ahi i keka'ni uawpo o na Pake. Ua ike aku la ke k.iliunapule i ka hana a kela poe Moro a komo pu aku la e hana pu me lako>i. AoJe mea i rkeia m» Ja hope mai, nolaila nole oia i hoopilikiaia. E kaena mau ana oia he kanaka Mabomeda oia a nolaila ua palekana loa kona ola, aka nae ua kauleo niau aku kona mau hoaioha iaia e hik'r mai ana i ka la ana e knuiuiiu iho ai no kela mea ana i hana ai. Ma kekahi la hele aku la oia e ike 1 ke Snletana, a no kekahi mau la loImlehu kona noho ana ma ka hale o ke Suletana. Ma kekahi kakah'raka, hele aku la oia no kahi o kaua lialekula, maluna 0 ka lio ? a i ke awakea o kela la, kaalo ae la kekahi pualikoa ma Ke alanui ma kahi kokoke i kana halekula a loaa aku la kona kino make e waiho niai ana i ke alanuh Ua wahiia kona ' iwipoo a naha iloko 0 elua apana. Ua j hoohuoi ka poe Moro e huaiia ae atia 1 ka lakou mea huna i liana ai no kela uwapo, oiai oia kekahi i ike i kela hanaia aua, a i kunjm e palekana loa %\ kela ,poe, o kona wale no ke kumu e nalowale loa ai o ka poe na lakou i hana. Ma kekahi makahiki lehulehu i hala aku nei ua rli kekahi- moku ma Jolo. He "kanaka Kelemania hookahi ka i pakele mai kela moku niai a na ka poe Moro i mnlama iaia. Ua iilo oia he Mahomeda ma ia hope mai a i kona manawa r make ai ua haalele iho oia l;e elua mai. keiki kane. \famuli o ka niare ana o keia haole Kelemania i»io kek&hi oh;\na 0 ke S?uletana ua lilo oia he ohua no ke Suletana. Ua lilo keia matt keiaiKane i hoaloha no na knnaka Amerika & o kekahi o na hoahanau o r kea man keiki e ola mai la ma Jolo i keia manawa he maheleolelo oia no kekalii o na aha hookolokolo inalaiia. Ma 0 na aliikoa Amerika la i boonohoia ma kela moknpuni i loaa mai ai ka moolelo e pili ana i kela lahui, }Ie mau buke moolelo lehulehu kekahi i kakauia e pili ana no kela lahui, a o ka mea wale no nae a kft lehulehu e ike aku nei no ia lahuikanaka oia i<o ka loaa ole o ka palekana i na koa Amerika e noho mai la malaila. Maluna o ka mokupuni o Jolo a ma na aina e noho nui ia ana e na Moro he elua mau kiai e hele pu ai me keka!hi haole ili keokeo. Hookahi kiai tne j ka pu raifela a hookahi kiai me ka pu iki manu. 1 ke ao e pee mau na kanaka Moro iloko o na maun loloa me ke kakali ana no kekahi mau hora e loaa kekahi manawa *kupono ia laUou o lele mai ai e pepehi i na koa Amerika. Aole i lehulehu loa na makahiki i hala hope aku nei ua hele aku kekahi aliikoa i ka makeke ma Jolo. Ua pale /t>ia i ke kauoha, no ka mea, aohe oia i hele jhi me kekahi mea kaua me ia. O ke kauoha i haawiia mai aole e li*nlele iho kekahi aliikoa r. koa paha i ke ( kulanakauhale me kona hoolako ole iaia īho me oa lako kaua. Aoie i liuliu ke ku ana a kela aliikoa ma Ka ma'eke, ua Ike mai la kekahi Moro iaia a hele mai ia me ka helehelena ifii i ka boomaka 'uka 'u me kekahi pahi loihi» a kowiliwili ae 1» oia i ka pahi no ke&ahi manawa maluna ae o ke poo o ke aliikoa. eia eae, aobe ooi o ke aliikoa, ®ohe no hoi ona makaNi mai ia, manawa. Ina oia i hoike aku \ kona ano maka'u ina ua make koke pia; ke hooman la no nae oia i ke pnhi i kona kikalika, me ke ku poiolei a haka pot no akf Ja i ka hana m.ii a ka Moro me ka miaoaka. Ua lilo ke koa i hoomakabebi loa aku i'ka noonoo o ka Maro no ka, maka'u ole. a no ka ike an i Imai o ka Moro i ka Qni ole o ke koa, hook'iu iho la kana pabi Ualo a kaha aku la hele. Mawaho ae o na ko& tn? na aliikoa i hoonohoia aka ma Jolo aole hookalu o !afeo*t i loheia aku kekahi bana koa loa elike me keia. t ..