Ka Nupepa Kuokoa, Volume LII, Number 5, 30 January 1914 — HE MOOLELO NO KA BARONA WALAKENA A I OLE Ka Palapala Kauoha Hooilina Malalo o ke Aka o na Hana Apuka. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KA BARONA WALAKENA A I OLE Ka Palapala Kauoha Hooilina Malalo o ke Aka o na Hana Apuka.

Ma Kela wahi nae o na oielo i !:ainaiiioia aku e ka haro«a, komo ana no hc elia man k",i. nie ke ka'ika'i ana he !n<»env>e. kahi i «'a- » ic» ai ke alii o na powa, -'ia o I»ambaurila. La ukali pu mai n«» • W'aka mahoj>c o kona makua. a i ke kui» ana iho ana koa ike kino ke alii ona powa ilaf<>, alaaiawa ae la kana nana ana malok'» «. kela keena, aia hoi ke koa a;uc ka maka'n ole ke hoike mai ia ma kona mau maka, ka mea nana i kono mai i ua inea apau, e haawi aku i ka lakou mahalo ana inaluna o kela kanaka i kauia ka \veJi, a i kaulana hoi ma kana mau hana [>ovva he nui, a lehulehu. Ke Ja ka Waka nana ana me na manao kahaha maloko 0 ke a lakou i konio mai ai, ka mea hoi nana i hookomo aku 1 na manao kahaha iloko o ka lehulelui, aohe he nana inar o ua kanaka opio nei, no kona hakiloia akii, aka ke hele la oia ma ka paia. no ka nana ana i na kii numii e kakam ana. alaila hele aku la oia a ku iho la ma kekahi puka aniani nui. e hamama ana iwalio o ka peka. alawa aku la kona mau niaka, iwaho i kahi o na kumulaau v ku mai ana. ka malapua hoi e waiho mai ana. me he mea la iloko o kona noonoo i keia wa. aia oia i kekahi kakela maluna ae o ka henua kahi i noho ai. I ka ike ana mai nae a W'aka i ka uoho o ka Leele Keleka. ua hole mai la oia a kukuli iho la iluna o ka papahele me ka pane ana :»ku me ka malie Ioa: "He leele opio oe, me he mea la, ua aneane no e like 'ko kaua mau makahiki.'* aohe nae he |>ane ma ko Keleka aoao. aka nana wale aku ia uo oia i keia opio i malihini loa iaia. "O kou helehelena e ka Icde opio. o kou mau ano apau, aole ia i malihini. aka ua kamaaina no au, akahi 110 nae a halawai he kino ahe kino. Aole keia he moeu'hane a u e ike nei. aka he mea oiaio niaoli no t a o ka mea waie no a'u i moeuhane ai iloko o kela aina ike oleia, no ka hiona no ia o ka mea a'u i kapa aku ai he makuaiiine;" "Me ka maopopo ole nae i ka Lede Keleka kana mea i hana aku ai* ua hookau mai la oia i kona lima inaluna o ke poo o W'aka, alaila hina mai la no hoi ke poo o ua opio nei ihope. aia nae o Kapena Lohena ke nana mai la i ke ano o kela mau hana mawaena o Waka me kana aloha. a komo mai la ka hopohopo iloko ona. malia paha aole no e kala kahiko i kamaaina ai kela mau opio ia laua iho, e hiki ole ai ke hookoia ka iini a kona puuwai. Alaalawa ae la ka nana ana a Bamhazila ma kahi a ka poe e 'ioho kokoke aku ana iaia, a 110 kona ike ole mai ia Waka, ua ninau mai la oia ,4 Eia o Waka ihea a'u e ike ole aku uei iaia?" "Eia no au," wahi a Waka me ke ku aua ae iluna, o ia no oe o ka mea akalii no a nalohia aku kana hoomanao ana no kekahi moenhane. u Kc inakemake nei au ia oe e hele koke mai maanei," i pane hou inai ai ke alii o na powa. "O pe kekahi e ka iiaiona Walakena, ke makemake iiei au e iiu'ai mai oe i ko noho a kokoke i«a kuu aoao nei," alaila ku ae la ka barona iluna, nie ka nee ana mai a pili nia ka aoao o Bambnz,ila. "E hoolohe mai oe ia 1 u eka P>arona Walakena. He iwakalua nlaie&hiki 1 kiiHhope'lie nei, ke hoomanao la no paha'oe i kefa nawa, oiai oe i kaawale aku ai no ka hooko ana- i kekahi hana i pili i kou aina, ua hoikeia aku la ka lohe no ka nalowale ana o ko leeikikane. ke hoomanao la no anei oe? M "Ae, aole loa au i poiua no kena mea' au e kamailio iiiai nei," wahi no hr>i o ka pane a ka barona. me ka maopopo ole nae iaia, o ke ano o keia mau mea e nieleia aku nei iaia. "Mai kahamaha mai oe i ko'u wa e noke aku ai i ke kamailio, uo ka mea lie uuku loa kahi ola i koe iloko o'n, i ka manawa o ua keiki nei au e no.ho ana me kona makuahine, ua komo ilio !a kekahi manao lapuwaie iloko o ke kane a ko kaikuahine, e hoopoino i ko koiki. i pii ae ai kana keiki ponoi a nohd liaku maluna o ko mau waiwai apau. I mea e hookoia ai ua manao nei ona, tia hoolimalima mai la oia ia'u, e pepehi i ko keiki a make, a no ia iiana, i uku mai ai oia ia'u me kekahii huina dala mahuahua. M "O, e kuu Akua!" i hooho ae ai ka barona, me ka lalau ana mai ike kania-i ke alii ona powa. aka nae ua papale aku la o I3ambazila. i kona lima s a kaawale mai kona a-i aku, me ka i hou ana mai: "Mai hooluhi wale oe ia oe iho. ma ka uumi ana mai i kuu kani-a-i, ua kokoke loa mai ko'u hopena; o ka'u e i aku nei ia oe, e h*x> manawanui ka manao inaina* n > ka mea aole ati i hooko i kela kauoha, ua hoola au i ko keiki. Ma ka manawa oke kaa ana mai o kau keiki nialalo « ko'u malu, o ka make ana aku no hoi ia o ka'u keiki pont>i. nolaila na hoihoi aku la au i ko keiki a waiho malalo o ka malama ana mai a ka'u wahine. me he mea !a o ke keiki no ia a maua. I % 'Ko kekahi mau makahiki" lelmlehu, malalo wale no oia o k; k | malama ana a kuu wahine. i koua niake ana akn nae, akahi no ai a lawe mai iaia me a'u. a hele pu aku Ia maua i ka moana, a mai kela manawa n\ai ahiki i keia wai ma kuu aoao mau oia i na wa apau, aoie oia i kaawale mai ia'u aku. » "Auhea oe e W'aka, e hele mai ma kuu aoao neil E haaieie ilio ana au ia oe e kuu keiki, o ka'u walii nonoi wale uo ia oe. a i hala r.ku an ma kela ao ea. mai hoopoina oe ia'u iloko o kau pule," "Ina o kou makemakeia, alaila e hoao no au elike lue ka mea hiki ia'u/' "Mai keia manawa aku ahiki i Jrcou mau la hope ma ka honua nei, aole oe e kapa houia o Waka Bambazila, aka o kou inoa ponoi. oia no o Hahaki Walakena/' ka iele loa ae la uo ia oke aho hope o ke aiii o na powa, a pau hoi ka ike ana i na auwe he nui. 1 hakalia no a pau kela mau oielo a Hamhaiila i kainaiiio ae ai. ua puili koke mai la ka Barona Walakena i kana keiki. pela hoi ka Lcde Keleka i hele mai ai, a lullumi aku la maiuua o kona kaikunane. a iloko o kela mau sekonii o na hana hookahaha. aia ke pana like la kela mau puuwai ekolm i na haawina [lookela k>a o ka hanoli, no ka halawai ana o ke keiki me kona makua pela hoi ke kaikuahine me leona kaikunane.* Hoao mai la o Gasepa e oili iwaho, me ka manao e holo i pakele ai oia, ua paa koke aku la nae oia i ka hopuia e na koa. me ka Imk>paa puia o kona mau Uma i ka hao. a o ia ka ua kānaka iuo nei o ka noke ana ae i ka akaaka, me he mea h aole i lilo kona hoohokaia ana, ame kona lilo ana he paaiiao i mea nui iloko o kona noonoo, me ka hooho ana mai: 4 *Ha! 'ha! mai kuhihewa oe e ka Barona Walakena. he hauoli kupono kena ou. e. ike iho oe, aia |:a hilahila ame ka hoohaahaam maluna o ko poo kahi i kau al, na !ka mea o ko keiki ati o ka apo «ua mai la, he kanaka powa oiai noiqa ka uku makana a ka emepeia o ka hnawi ana ae. e knu nei maluna o kona poo. a malia e loaa mai ma kela inakana ia Kapena Loneua, a haawi ae i ma!vaiia na ka wahine ana e mare aku ai," me ka hehe ana iho o ka aka a «a o Gasepa.

Kohoahi iho !a ka melia malok » o kela keena, i ka wa i poha mni f ai kela ieo <» Ga*epa. no ka mea he mau olelo oiak> loa ia. a nōke' pu mai la no hoi me Hap®:» ma ka aka pahenehene ana. alaila kt«j la ka makai nui iluna me ka pane ana mai imua o ka barntra:» "Ke manao nei au. ua poloiei na o!ei > a Gasepa o ka hwpuka ( ana mai nei. e pili ana no keia kanaka ofiio. aia he makana i| kauia e ka emepera maluna o kona poo." alaiia halo'Ho'i ae ia na| ulu waimaka maiuna o k«ma lihilihi. no ka mea htr mai hi kona | aioha no ka barena. a o ia kana o ka hoomau hou ana mai i kana, kamailio ana: "Ma ke ano he poe kakou apau e hooko ana i ka liana i pili i ko kakou* aina ame kona aupunū ke minamina ioa nei au, ī 'ea lii ana mai maluna o'u. ka hooko ana aku i ka'u hana. a o ia" ka'u e hoike aku nei imua o keia anaina. e iawe ana au .i keia opio ma ke ano he paahao na'u." At>ie loa he wahi manao iloko o ka barona. e kn-e akn i na kinawai o ka aina. aka nae ina aole kela mau luna aupnni maloko o keia keena, ina ua hoao oia ma na ano apau. e hoopakele i kanā Keiki mai ka noho paahao ana, a o ia kana o ka hooho ana ae me ka piha i ka ehaeha: "O. e na lani! Ina I*e mea hiki ke huikaiaia ktiti keiki māi ua ao omamaiu ae o na hana karaima, nani wale ka piha o knu uhane me ka hauoli!" aiaila paluiu ae la ka barona ina lima ma kona muu maka. "Ua huikaiaia kau keiki! Ua huikalaia kau keiki!" i k>heia aku ai ke poha ana mai o kekahi leo, aiaila ku mai la '.:e Kaula o Hoha Wala iiuna. me ka hele ana mai a ku iho la ma kahi ō ka makuakane ame kana niau keiki elua e lulumi ana. O ka Le<le Keleka ka i alawa ae iluna e nana ai i ke kaula, a iloko o kona hikilele, ua ike mai la oia. aole kn keia he kaula io, ?ka he mea i oi aka imua o ke kanla, alaila kuknli iho la oia ilalo me ka paa ana aku hoi i kona lima ma ka poohiwi o kona mākua. a pane aku la. "B papa, e kukuli iho oe ilalo. eia ka Emepcra ma ko kaua aoao!" ua lohe mai la nae na mea apau i kela mau olelo i hoopukaia aku e Keleka, a oiai na maka lehulehu e haka pono ana i ka lakou nana ana maluna o ka Emepera. o ka wa 110 ia i ioheia aku ai kekalii nakuiu maloko o kela keena. aia hoi, ma kahi a Gasepa o ka noho ana i na minuke mamua aku, aole oia nialaila, aka e waiho mai ana kona kino maluna o ka papahele, aole nae ke ola iioko o !;ona kino, ua kii mai ka anela o ka māke, a kaili aku mai iaia ae. Me ka nana oleia aku nae o kela make ana o Gasepa. ua kukul"' !ike iho la na mea apau maloko o kela keena. mai ka lunakanawai ahiki aku i ka mea haahaa ioa, a i kā Emepcra lokepa o Kelemania e nana ia i kela anaina, aia ka haaheo iloko ona kahi i hr.!ii ai, no Kona ike ana aku i ka makee o koiia mau makaainana iaia. E makaukau aku ana nae ua Emepera nei e kamailio, o kā wa ia i ne-i ae ai oloko me na leo huio o na mea apau, a no kekahi mau minuke. ua hiki ole loa ke loheia he hookahi huaoleio, aka tiae i kn meha ana iho o kela mau ieo lioopaiakuli, o ka wa 110 ia i poha akr ai ka leo o ka Eniepcra, i ka i ana aku: "Auhea oukou e o'u mau makaainana, owau io uo keia o ko oukou Emepcra ka mea nae a oukou i hoomaopopo olg mai ai; aka ke haawi aku nei au i ka'u mau hoomaikai kiekie ana i na iani uo ka loaa ana he mauawa no kakou e hui pu ai iie aio a iie alo. 0 ka iiuikalā a'u o ka haawi ana aku nei i keia kanakā opio a oukou o ka manao ana, he kanaka oia iloko o na hana powa, ua haawi aku au. malalo o kekahi kumu. aoie hoi mamuli o ko'u lawe ana ae i ka'mana o ke kanawai iloko <• kuu iima. "Aole nc> au e kaia kahiko i maopopo āi. o keia kanaka opi«\ oia maoii m> ka liooilina o ka Barona W r hb ike i ioaa mai ia'u mai kekahi powa mai o ke okiia ana o poo ma \*iena, he hoo i- ahi makahiki ae nei i hata: a mai iaid niai 110 hoi i hōikeia mai ai | ir-'u na mea oiaio e pili ana i ke ola ana 'o keia o|)io,u> ia hoi aok., !oa oia i komo pu iloko na lianā powa a pakaha waie. aka e ku-e mau ana oia i kela mau hana, a no ia niau ike i loaa ia'u, ke liauoi ioa nei au i ka hoike ana aku imua o keia anaina. owau ponoi nt ka mea nana e hoopakele ae iaia mai na hana hoohaahaa a hoohilahila i hookauia aku maluna o kona poo. ' "He hana okoa ioa mawaho ae o keia mea. ke kunui o ko'u hoea ana mai no ke kakeia nei, oiai aole loa au i manao e ike ana au i keia opio ma keia keena. Mamuii o ko'u makemake pom>i, ame ko'u ae ana aku i ke noi a kela lapuwale e waiho mai la iiuna o ka papaheie, ka mea nana i apuhi mai i ke kanaka oki f>oo. i hookunia mai ai oia e hoi mai no ke kakeia nei, a ukali mai au mahope ona, no ka hakilo ana i kana mau hana epa apau, a iloko no hoi o la nianawa hookahi, e iooa ana ia'u he wa e hoimaha ai. . . ' "No ka huli a noii pono ana aku nae i na hana koiohe apau a Gasepa, ua hoomaalahiia mai ka'u hana, oiai ua ili aku ke ko'iko'i maluua o Kapena Lohena, no kona hooikaika |>atiaho ole aua, e akaa ae i na epa apau i hanaia, a o ka mea nana i hoohauoli ioa mai 1 kuu uhane. o ia no ka ike ana a kuu mau maka, i ka hopena o ke «uii o na powa, ke kanaka i kauia ka weli, a ke kalokalo ae nei au ma ka inoa o na iani, e nohoalii mai ka maiuhia ma keia' wahi. a maloko hoi o ka ululaau, i "kauia ka weli e na kamahele.'' Ia hooki ana iho no o kela mau olelo i kamailioia ae e ka Emepera losepa o Kelemauia, o ka wa no ia i iioopaiakuii houla ae ai oloko o kela keena me na leo huro o na mea apau, aiaila. hookuui? aku la ke anaina e huli hoi no ko lakou mau wahi, oiai hoi ka Emepera ame ka TJārona W aiakema i hui ae ai me na manao hauoli, a pela hoi ka Leeie Keleka me Kapeua Lohena. a o kela kekahi o na minuke iloko o ko lakou oia ana. i hoopihaia me na haawina o ka hauoli. He mea makehewa wale no paha ma ka aoao o ka meakakau mo •>lēlo ka helu papa ana akn i na mea-i hanaia mahope iho. 'eoe wai» u0 ka laweia ana aku o ke kino o Gasepa e kauu, a pela ho'i ka noho 4«ii ana iho.o ka maluhia maloko o ke kakela. a pela hoi ka hoaiāw .ma aku o na manao hauoii iioko o na kauwa. no ka ike hou ana. i ko lakou haku. *• Oiai ua hoohaiawai houia ka makua me kē keiki. o ka ipo h»3 me ka ipo, o ke kaikuahine me ke kaikunane» noiaiia he hookalii {nile mahope mai o na mea i ikeia ae nei mamua. ua konoia akr la ka lehulehu no ka hoopiha hou ana inai i ke kakela. a maluna ■ o kekahi mau pakaukau loioa elua. i noho iho ai na mea apau no ka nuu ana i ua mea i hoomakaukauia e ka barona ame kana māV kauwa, a o kekahi hoi kela o na anaina i hoike ae ai ka barona ij kona aloha keiki oiaio. no ka mea me kona lima pouoi. i haawii aku ai oia i kana kaikamahine malalo o ka malu o Kapena Loheni a hoohuiia ae la na opio iloko o ka !>crita mare. j O ka Le«]e Keleka ka mea hookahi i oi aku ka hoC>hauoliia o kona j puuwai aole wale mamuii o ka hookoia ana o kona iini, ma o kal raare ana ae la me Kapena Lohena. aka aia pu ka hauoii no ka loaa ' ana o kona makua, a pela h-ji me kona kaikunane. | la Keieka e ku ana ma ka aoao o kaua kane. ia wa i heie mai īh kona ma{ntakane. ame kour. kaikunane a honi «nai la iaia. a peU pu hos o Kapena Lohena i 'uoohaiike ae aī, a o ka hope ioa oia nō ka Emepera !osepa. a iaia o ka honi ana mai nia ka papaliua o Keieka. ua hoopuka ae !a oia i keia mau olelo: "O keia ka hookoia ana o na mea a*u o ka hoike nnia ana aku :a ,oe e kuu !.e<ie maikai, a : e ike nei au, «a oe ka iWuoii, mamua o keia wa mua loa a*u o ka honi ana aktt ma ko lae." n l aila hopu aku ia oia i ka liina o Kapena Lohemi; a iH*omatf hon *ku4a: i.'. ; .V i .;«! Il i tt i ;$t ...

_ 'E kui! kapena al«'ha. no kau mau hana koa a wiwo ole o ka hooko kauoha, aole he makana mii e » e pono ai e tikuia akn !a! : i>c, mamua o ka le<le au e lawe net t walihie *mtfe nau. E malama 1 aku oe iaia. me he waiwai makamae la. a e hoomana»» pu hoi i ka| I īiana a kekahi kaue. a ke Akua i makemake'ai e hana akti maluna! : i kana wahine. a na ke Akua no auanei e lioomaikai mai ilokv> o na la o kr> olaa ola ana. "E hoomanao pu'hoi e kvut Lohena. iloko « leou mau hofa t> lea J hauoii. mai hoopoina i ka hana e pili ana i ko« at$>*nt ame k«t <mepera; a iloko o kau mau leo pult imoa o 1rf Akua kiekie Jpa, m»> I hoofM>ina i ke kalokalo ana ae no ke ola ame ka hauoli o ka meal e noho lioomaiu ana i ke anpuni/' Xo ke kauwa o ka paapio pu ana barona. ui iioopomaHeai aku kona haku iaia ma o ka hooka**r*!e ama 4e i kekaW hafw 6 kona waiwai nona; a no ka Lede Urtka hoi. uM oi aku ka ehaeha ame ke kaumaha o kona uhane. a no na la pokole wlle uo mahope mai o kona make aku la iw> ia, a mai ke hel*V* aku la r na hora •» ke aumoe. a i ka huli hoi ana aktt o ka paa mare hon noioko o ko laua ntmi moe, kuuia ih > la ka paku. a pio ae la na kukui r o ka pau aku ia no ia o ka ike ana a ka meakakau. KA HOPEXA.j