Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIII, Number 6, 5 February 1915 — NA AUPUNI NUI O KE AO NEI. [ARTICLE]

NA AUPUNI NUI O KE AO NEI.

N"a Wanana no Lakou i Hoikela ma ka Baibala Hemolele—Ka Nele Ana. o na Ekaleaia i ka Uhane Mamwli o ka Hoihope a Haalele Ana i ke Aloha Mua ka Manaolana no na Haipule. (Mai ka Peni mai a S. K. Nawaa.) (līoomauia mai kela pule mai.) A elike ine ka lilo ana o ka "haule ana" mua, i liJo āi o Babulona ka makuahine, 1" mea nana e kukulu i ka '' Holoholona," pela no hoi keia "Ilaule ana" hope i lilo ai i mau kaikamahine Babiiloiuf, a kukulu ia ke "Kii o ka Iloloholona." Mamuli o keia mau mea he piea pono no e hoea mai ke kolu e na Euanelio, kela Euanelio ikaika, ka Anela nui hoi o ka leo, e olelo ana: "Ina e hoomana aku kekahl i ka holoholona ame kona kii, a kau ia hoi konn hoailona ma k6na lae, a ma kona lim-a paha, e inu oia i ka walna o konk ukiuki, i ukuhi ia iloko o ke kiahā o kona inaina." lloik. 14: 9, 10. O keia iho la alahele o ka Ekalesia i hele mai ai a mamuli o ko lakoū hana hewa ana imua o ke Akua, ua hoouha ia mai la ka "Euanelio a ka Anela Ekolu" i ko keia ao. A pela iho la hoi i hoea mai ai kakou i ke kulana o na mea apau naua i koi akn ho mea pono e lawe ia mai keia Euanolio i ko keia ao. No _ia mea ua lioea mai la kakou i kahi e lawe mai ai ā noouoo i ka Euanelo a ka Anela Ekolu ame kana h'ana no ka "Holoholona ame Kona Kii." MOKUNA XV, KA lIOLOIIOIONA AME, KONA KIL lleaha ka ~Hol,oholona? Heaha hoi ke Kii o ka Iloloholoua? Ua hoakākā ia keia māu mana elua ma ka mokunā umi-kuinamakolu o Hoikeana. A oiai l»e mokuna keia ,e hoopau pono ana i n:i mea i palapala ia ma ka iuokunā uniikumamalua, he meā "pono e lawe ia mai a noonoo pu ia keia mokuna L mea t loaa mai ai ka hoomaopopo ā'iia, heaiia la ka Holoholona a heaha lioi Kona Kii. Ma ka pauku mua o ka mokuna umi-

kuniainalua, ua ike iu aku la he wnhino i hoaahu ia i lea la, a aia hoi ka mahina malalo o kona niau wawao, a o na liokii lio uini-kuniainalua o la kona loialii, ua hapai oia, a uwe nui aku la i ke nahu keiki, aW elia i hanau ai', a o ua keiki la, ho keikikano, he mea e Koomalu i na lahuikanaka apau me ke kookoo hao. Ua kaili ia aku la kana keiki iluiia i ke Akua a. ma kona «ohoalii'. O ua keikikano la o Tesu.no ia. līal. 2:9; Hoik. 19:15, 16; Luka 24:50, 51; Mareko 16:9; Oih. 7:55; Heb. 8:1. O keia wahine aole no ia he men olioa aku, aka o ka Ekalcsia no o Ke Akun, iloko o kona #ani nnl, elike I\-e aiai o ka mahina ame ke alohilolii 0 ka la. A e ku ana hoi imua 6 Ka wahiho kela nui ulaiila 'in makaukau no ka ai ana aku i ke keiki 1 ka wa e hanau mai ai'. O lieia <lcr'igona, ma kona ano maoli, oia no kela nahesa, i kapaia o diabbalo a o Sakanā |ioi. Aka o ka Sakana hana ma kela ao ua hoohana ia me kekāhi inau mea paahana. O na kan&ka o i'a no kana mau niea paahana, a oi loā aku, oia no lea pofl i hoohui ia lakou iho mo na mana ō ka honuā nei. Owai la ua īhana la a Sakana i hoolilo aku ai i' mea paahana nona ma ka hoo'ikaikā "ana e pepehi aku ia lesu i ka wai Onā f hanau ia mai ai? O Horode. A owai keia llerode? He kanaka wale iho no oia; he alii no na liulaio a no īuelea. Aole o ia wale no, aka ua lilo mai oia i alii mamuli o ka hoonoho an£ aku o ka Aha Senate o iīomā iaia ma ia kulana, a mainuli hoi o ke kol ana a Okāvia Kaisara ame kā Anaione. A ina aole na kākoo ana o ka māna nut' 3 Koma, aole loa e hiki ia Herode ke paa iho i kona nohoalii no hookahi' la. Nolaila o Herode, ma keia kulana mana he kanaka wale 110 oia, he mea > hoohana ana i ko Komā manā. "^olaila 0 kela mana o Roma ka niea paahana a Satana i hoohana ai ma kana mau hooikaika ana e pepehi aku ia Kristo 1 Kona inanawa e hanau ia mai ai. Eia. nae ua poho wale .ia hoao ana. Aole no hoi i noho malie o Sakana, ahiki i' ka pau ana o na mea ma ka honua nei ana i manao ai e hoohana aku; aole oia i hiamoe iki ahiki i ko Kristo kaulia ia ana maluna o ke ke'a, a kanu aku iaia a hoonalo aku mat hā maka .aku o na ka'naka o ka lionua I nei, a hoopaa iho hoi oia i ka sila o Roma maluna o ko Kristo luakupapāu. Ua hoohana ia koia mau niea apau me' ka niana o ke aupuui' o Roma, ma o Pilato la, ko alti kiaaina o Boma. 3ita keia hana ana no nae a ua Sakana nei ua haule pahu wale; no ka mea mai ka 'make mai, a mai ka luakupapau i sila ia me ka sila o Eoma, ua ala mai la ua keikikane la, a kaili ia. aku la iluna i ke Akua a ma Kona nohoalii. Is T o keia ike ana o Sakāna ua haulā wale kana i hana mua aku ai hooikaika iho la oia, me keia mau mea paa hana o ka .hojiua, e pepehi i wahine, ka Ekalesia hoi, a kaua aku la i kn wahiuo nana i'-hoohahau mai i tie keikikane. Ua hana aku oia pela elike me ka mau ana o kela mana o Komā;

a iloko o keia manawa e mau ana ka mana me ia, o Sakana kona hoahui, a ua hele oia a piha me kela uhane «>vahalo, a kaj>a ia aku kela mana ona he <lcragona. Aka o Eonia me kel'i mana nui, o Koma pekana hoi, ua haule jhia oia, a ma ia makalua ua noho a'e la ka mea i kapa-ia ma ka Buke o Hoikeana he "Holoholona.." A elike iho me keia i hoakaka ia ae Ia 7 i loaa mai ai ia kakou na mea i palapaila ia: |"Ku iho la āu ma'ke ono o ke kai, ■ a ike aku la au i Ke kahi holoholona e hoeā mal' ana, malloko mai o ke kai, me na pepeiaoba<f he umi ame na poo ehiku, a ma kona mau i)epeiaōhao, umi leialii, a maiuna o kona mau poo lia i'noa o ka hoomaiuoino; a ua haawi ia mai n&un e hana i na malama hookaM kanaha ame Xu inamalua. Hoowaka ae la oia i kona wa ha e hoomainoino i ke Akua, e hoomai'noino i kona inoa, ame kona ha?elewa ame ka noho la ma ka lani, JJa haawi ia mai nana e kaua 1 na haipule, a e lanakila maluna o lakou; a ua haawi ia mai la nana ka mana maluna o na ohan'a apau ame na lahui kanaka āpau. A e hoomaua aku lāia ka poe pau e noho ana ma Ka honua, ka poe aole i kakau ia ko lakou Inoa ma ka buke o ke ola a ke Keikihlpa-, ka mea i pepehi ia mai ka hookumu ana mai oka honua nei'." Hoik. 13:1-8. E' hoomaopopo, e ka mea līeluhelu, ua haawi aku ke <leragona i kona inana ika " Holoholona" i kona mann ame konā nohoalii ame ka mana hoomaln he mea oiaio o kela mana o Eoina pekai\a, ka nohoalii o Bo-ma-pekana, o ia no hoi ke kulanakauhale o I?oma, ame ka mana hoomalu o Bdma pekana; ua lilo mai i keia mann h'ou, ka mea hoi i pii ae ma kahl o Roma pekana. Ahe mea ol'alo hoopaapaa ole, o kela tleragona he mea nui ia iloko 0 Sakana; a he olaio hol u-i haaivi aku o Sakana i kfrna mana i ka Holoholona, ame kona nohoalii, ame mana ikaika. O kekahi pauku iloko o Hoikeana,' e hoike ana no Roma, ua olelo ia: "Ua ike no au i kau liaiia āna, āme kon wahi e noho la, ala ma x kahi nohoalii o Sakana." Hoik. 2:13. Nolāila o keia ihana o ka Holohoioua, ka nohoalii ame ka mana hoomalu, ua loaa aku no ia niau ia Sakana aku; elike hoi me ka loaa ana a.\u o ia inau mea iaia-mai i'a Eoma i hooliaulehia ia. A o keia kulana hou o Homa, nia kona mana e liohola ana maluna o k:x honua, o keia ka Sakana e hoohaua nei

ma ka hoomainoino ana i ka wahim-. "Haawi ia mai Ta H<a wahine ehia oheu o ka aeto nui, i lele aku ai oia i ka waonahelo, i kona wahi, ua hanai ia oia malaila i. kā makahiki, ame na makahiki, ame ka 'hapa. o ka makahiki, mai ko alo aku o ua moo la." īloik. 12:14. A o ua holoholona la, ko Sakana paahana ikaika loa, ua ' kaua i na hai'pule, a e lanakila maluna o lakou, a ua liaawi ia mai la nana ka mana maiunā o na ohaiia apau, āme na olelo apau,, ame na lahuikānaka apau," O keia ī'uana ua liaawi ia akū la?a e lioomau aku no kā "makahiki, ame na makāhiki āme kā hapā o ka makahiki," "he ho'okāhi kaukani elua hāneri amu kanaono'ia." Hoik. 13:7; 12:6, 14. - Ua hoomakā keiā inanawa i lea A. D. 538, a lioomāu niai no umi-kumanialua hānei'i aino kanāōho niākahlkl, e hoea anā hoi' iā i ka A. D. 1795. Ua hooniaka i ka A. I). 538, no' kā mea o i» ka makahiki i hina āi ka hopo o na māna aupuni ekolu'i hoiko mua ia ma kokahi' o na mokuna i hala, a manuui hoi o ko kukulu ia ana o ka irana o ?ca Pope, aole mā ke ano he mana Ekafesia, aka ; ma ke ano he mānā honuā; a .pau ; .hoi i-ka. A. D. 1798, kaananawa 1 lawepio ia ai ka Pope Pius Vī,- a hoopaahao ūa, malalo o ke ka'uolia a ka papa alakai o Palani. Alaila\hoea mai la ka pii ana ame' na hoakalea e- pili ana i ko kii o ka Holoholona, elike hoi me ia' i palapala i'a: "Aka ike aku la i kahi hoioholona hou e hoea mai- an.i mailoko ma'i o kā honua; elua ona pepeiaohao elike mo ke keikihi']>a, a olelo ae la elike me ka <lcragona. Hana iho la no ia ma ka mana apau o ka h'oloholona tnua ma a nana no i hoohuli i ka honua ame ka poe e noho ana maluna iho, e hoomana 1 ka hoToholona mua, nona ka eha make i Tio . tla ia. A hana iho la ia i na 'inea kupaianahaa loa, a hoohaule niai la o!a i ke ahi, mai' lea lani mai a ka homm i ke alo o na kanaka; a hoowalewale (hoopunipuni) oiā i ka poe i noho mā j ka honua, ma na mea kupaianaha 1 haawi ia mai nana e hana, imua o ka , holoholona; i mai la kela i ka poe e nolio ana ma ka .honua ,e hana lakou 1 i kii no ka holoholona i loaa kā eha 1 , kā pahikaua', a ola hoi. A ua haawi' la mai naua e hookomo i ke ola ilo\o , o uā kii nei o ka hOloh|olona, i olelo .ma! > ke'kii o ka holoholona, a nana no o , pepeīii a make ka poe apāu i ! na ole i ke kii o k'ā holoholona. Nana i Mio i hana āku-i kā poe uuku amē ka i poe nui, i ka poe waiwai ame ka,poo i hune, i kā pōē paa ole a:ns?' !cā poe i paa, e haawi ia lakou i hoāil'ona ma i ko lakou limā akau, a i ole la ma Vo l kuai aku a ke kuai mai, ke loāa olē i kuāi aku ak'e kuai māi,- ke loaa ole iaiā ka honilona, kā inoa o ka holoholona, a o Ka heinna paha o kona inoa/ 1 Hoik. 13:11-17. . A o keia mana e kapa ia nei' maanei "Ke Kii o ka ilolohoīona,," e oleto anā hoi elike me ka <leragona, ā e haiia ānā lioi i ka māna o'ka holoholona mua ua hoohana ia aku no olā 1 ; kondT kau a ma leela kulana ana i' pii

ae ai, e kela nui ulaula" o!a no o Sakana,- a e pepehi ana hoi i kn \Ekalesia • elike hoi me ia i palapala la ai: ''Inaina aku la ka <leragona i ka waliine, a liele aku la ia e kaua mu ka jioe i koe o kana poe kei"ki, o ka poe i malama i'ke kanawai o ke Akua, a hoomau i~ ka hoike ana no lesu.'' Hoike. 12:17. Na keia mea i kukulu inal Imua o ko kakou mau alo i' ka Euanelio a ka Anela Ekolu; no ka mea, na ke Kii o ka noloholona i hoohuli i kanaka e hoomana i ka Holoholona, a e kau ia hoi kona hoailona. A ke uwalo nei ka Euaneli'o a ka Anela Ekolu mai ka hoor.iana ana i ka Holoholona ame kona Kii, a pela no hoi ke kau ana'mai o kona hoailona. O keia mau man na mea paahana a Sakana i hoohana aku ai i konp wa o ka inai'na maiuiia o ke koena o ka Ekalesia, a i hooi loa ia aku hoi kona inaina mamuli o ka ma lama ia o na kauawai o ke Akua, ame ka hoike aha aku uo lesu Kristo. A o ka Euanelio a ka Anela Ekolu m.-. ka hoopakele āna i na kanaka mai ka hoomana ana aku i' ka Holoholona ame kona Kii, ua kalahea īnai la oia i na kanaka e malauia i na kanaWai o ke Akua ame ka manaoio ia lesu. E hana ia ana keia mau mea apau i' ka wa o ke koena iho o ka Ekalesia. A e pau no ka Euanelio a ka Auela ekolu i ka wa e hoea mai ai kā Haku, a e loaa ka lanakila i ka poe apāu maluna o ka holoholona ame leonā kii, ka poe hoi i apo aku i kā Eūanelio o ka Anela Ekolu. Ano, mai ka hoakaka i loaa ma !<a olelo, ua. liiki loa i kekahi mea ke olelo ae o ka hoJoholona o kā mana pope no i'a; a ma ke ano maamau, o ke Kil o ka Iloloholona o ke Kii rio ia o kela pope. Alaila, healia iho la ka manao 0 kā huaolelo "Mana Pope?" 0 ia riō ka hiii ana o ka Ekalesia ame ko aupuni, me ka m'ana Ekalesla mā ke poo, a e lawelawē aku anā 1 Ka manr auj)uni no kāna hana,, e liuki ana I n:i kanaka mai ke Akua -mai, a e hoo hāna 'aku' hōi' i kā pepeh'i ā'na i na Kāi pule. O ka holoholona, ua hana ia oi*-' mamuli o ka hui ana o ka Ekalesi?! liaule me kela mana nui ikaika o Koma Alaila o ke Kii o ka Holoholona, o kekalii inea nui a mana no hoi o kg. FJ<alcsia haule i lioohui ia me kekahi mana nui o ka honua, ka- e hoohaila ana 1 ka mana o ka honua, elike hoi me' i'a ma ka Mana Pope. 'Alaila, i heā ilio la e loaa ai la kakou ke Kii o ka K hooinaopopo i ka inea i palajiala ia, e "hana ia" ke kii: "I inal la kela i ka pde e noho ana ma J<a honua, e liann lakoiiji kii no.lea lioloholona." O kahi wale no e ,āi ia mea, "1119, ke kahi la < liui' ( no Āā aole he hulna 0 ka' Ēkalē.sia, ame Aupuni i kinohi. A oiai o.|a;^9^' o *ka liui ana 110 i'a 0 k,a ( jskalesia ke aupuni, a ( hana iā hoi ke kii o ka holoholona nu kekahiilahui i loaa ole.ia :;jca mamuaua. mappopo loa 0 ke ,kii 0 ka holo holo e hoea mai i'a mai 0 k? mailoko mai 0 kekahi lahui'aoi( he huina 0 ka Ekalcsia ame ke aupuni A o M keia kii 0 lea holoholina, ua īke l'<ī ia 0 hoeā mai ana i ka pau ana 0 np makaliiki ho umi-kumāmalua hancrl r> me kanaono, ka manawa hoi i' alaka' pio ia aku ai ka holoholonji. Alaila, ihea ihg la i ka A. D. 1798 < loaa a,i ia kakou ma ka honua nei 1 kekalii lāhui i ulu mai me ka hui ole o ka Ekalesia ame ke aupuni? Ilie? hoi maloko 0 ka moolelo o ke au Kristiano, kekahi laflui i kukuluia, a ilolcr hoi o ia lahui,'aolc he huma 0 Ekalesi'a ame ke.aujnini i kinohi. M«" Amerika, a o keia wale no ka lahui ame ke .aupuni apuni' ka honua ,aole he hou aku. IkaA. D. 1.798, uu kukulu paa ia ihQ la keia aupuni, a leau hoi ka maluhia malalo o kona kumukanawai. Iloko 0 ka la .4 0 Maraki, 1797, pau iho la ka mana hoo Jcā peiesidena mua, a hoonoho ia aku la ka lua 0 kona peresi'(lenn. Nolaila, i. ka 1898, ua ike ia āku la keia aupuni e pii' ae ana ma kona ku lana iwaena 0 na Mana Nui 0 ke ao nei; oiai ma i'a manawa ua hooleahuā paa loa iho la ia, a e nee malie anā hoi, me ka palekana, ame ka nee mau imua, ma na lawelawje lahui ana. Aole malaila ka huiiia o ka Ekaiesia ame ke auj)uni. " O ka hookaawale loa ana i ka hoomana ame ke aupuni 0

kekahi o na loina mua loa i ka wa i kukulu ia ai keia lahui'; a o -keia hoi kekahi niea haaheo pono loa a keia lahui i hookau aku ai i'mua o ke ao holookoa. A o keia wale no ka lahui n.aluna o ka honua ia manawa, a i ol'e iloko no o ka moolelo honua mahope o ke kakau i'a ana o ka buke o Hoikeana, i hoomaka ma ia ano 4 a ī ike ole ia hoi he hnina o ka Ekales(a ame. ka mana honua. Nolaila, o keia ka lahui ame' kahi, a o ia wale no ma ka honua nei i kohu pono loa oleiO ana "I ka poe e noho la ma ka honua, e hana lakou i kii no ka holoholoūa." Nolal3a, ma Amerika o ia kahi e loaa ai' ke kii o ka holoholoha. • Uā - maopopo loa no ka mea, aole loa he lahui e pili' pono loa.ai keia māu hoakaka, o keia lahui wale no, a ua piha pono hoi kona hoakaka apau. o ka mokuna umi-kumama-lua o Hoikeana, he hoakaka ana ia » na mana o Sakatia e hoohana ana milun o ka Bkalesia o ke Akua, mai lea hiki mua ana v mai- o ka liakn amo Kona liiki hope ana mai. O keiā man mana, o ia no w keiāi Ke I)eragona, ka

Holoholona/ anie ke Ki o ka Holoholona, a o lakou no hoi ma kekahi olelo ana, o f< .T?oma Pekana," <( Mana i'ope o Roma," ame Ameiika Roma. (Aole i pau.)