Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIII, Number 7, 12 February 1915 — NA AUPUNI NUI O KE AO NEI [ARTICLE]

NA AUPUNI NUI O KE AO NEI

Na Wanana no Lakou i Hoikeia ma ka Ba£bala Hemolele—Ka Nele Ana e na Ekaleaia i ka Uhane Mamuli o ka Hoihope a Haalele Ana i ke Aloha Mua ka Manaolana no na Haipule.

(ilai ka Peni mai a S. K. Nawaa.)

(Hoomauia mai kela pule mai.) MOKĪ'NA XVI. KA HAXA A KA HOLOHOLONA. T ka loaa ana ia kakou ke kunui i hiki mai ai na Pu Khiku, (E nana Mo knna I) ua imi aku kakou i ka mo olelo Ekale«ja ame ka "haule ana" iloko o na anuu ekolu. Nolaila, ut hoea aku kakou i kn kukulu ia aua < ka mana pope. Ma ka nlelo nwao .i Kristo i Kona Ekalesia ma kekahi r leoia man anuu, u» koi ia aku oia i hoiko mai i kekahi mau inea Ana i ku-e ai i ua Ekalesia la; a o ke kumi o keia mau mea i lilo mai ai i mea < kn-e ia aku ai ua Ekalosia la, ua ho ike ia: "l T a waiho wale o n i ka wn hiua ia Isabcla ka mea i ha'i mai iaia iho, he kaula." Hoik. Ma ka moolelo kahiko o ka I^eiaela 0 Tsal■»<■■]& oia kela vahino hoomana ki: a ka moi Ahaha i mare ai; a i laVve pu inai hoi me i hoomana j>eka:r nni«» kona *ik«. i; <■ iiookaawale ana ho 1 l:a hoomana ana aku i ke Akua ( iaio a e pani aku i kai'M hoomana kii m; ia makalua, ma kona hookikina an: aku i na kanaka e hoomana i ka 1 ma o Baala la ana i iawo mai ai. U: hana aku oia me keln mana luku, a < ka hopena i ike ia, ua lmli nui aku k: J*eraHa mahope ona, a ua olelo ia u; koe iho he ehiku kaukani j»oe i j>el 010 ko lakou mau kuli a hoomana akia Haala'.' O keia heluna nae, ua kauliilii a ua pee aku', a no ia inea inanao ai o Elia, ke kaula, oia liookah wale no ka mea i koe, oiai e huli ikr. ika ia :ma oia e j>epehi ia aku. l"a kulike loa no hoi me keia anu' eha o ka Ekalesia, ma ka mahele o n: Ekalesia Ehiku, kela Wopa Kha ilok oka mahele ona Wej>a Ehiku. No k: inea, ua palapala ia: 'A -\vehe ae la i; 1 ka ha o ka wej>a, lohe aku la au ka ha o na mea ola (he mea ola, h' keiuha, R. V., Kze. 10:20), i ka i an; inai, e hele mai e ike. A nana aku I; an, aia hoi, he lio a o k: niea <> noho ana maluna oua, o Make kona inoa, a lialiai aku la ka p' mnhoj.e ona. A ua haawi ia niai iai' ka mana maluna o kekahi hapa o k: houua. e luku aku ine ka j>ahikaua, arr ];a wi. ame ka make. mne na ilio liihi o ka honua." O Ueia ka luku ia an' o na haipule o ke Akua, a e maopop lo.i ana no hoi ia mea ma ka pauk malalo iho, i palapala ia: "A i kon wehe ana i ka lima o ka wepa, ike akla au malalo iho o ke kuahu i na uhan o ka poe i j>epohi ia uo ka olelo a k Akua, a no ka mea a lakou i hoik akn ai." lloi. f>:7-9.

I l:o au hoi o na Kristiano, ua pil loa aku keia i ka Mana Pope, keh uahino Isabela. "I .ke au e noho ana kela Isabel: nma i ka \va a ko alii i kapa aku a ia Klia no ka hoopilikia i ka lseraela,' ua pano aku la ko kaula: "Aole na'u hoopilikia i ka Tseraela, aka nau, a 11: ka ohana o kou makuakane, i ko oii kon hnalele ana i na kauoha a lehova a na hahai hoi oe mamuli o Baala.' I Nalii 18:17, 18. Aole wale o ke ku-e- i na kanawai < ke Akua ka īsalv*la i hookikina ai iia kanaka o kona an, aka ua koi aki oia e hooniaikai aku i na akua ki : a. i ka la. Pela no ka Iseraela o kau Kristiano i hana aku ai. T ke kr kulu ia ana o ka Mana Pope, ua hoo komo ia inai ka hoomana kii, a ua ul mai ia ano ahiki i kona lilo ana i me. hana mau ia iloko o ka Ekalesia. A ka hooikaika ia aiia e hoopau aku i: hana, i kc kenekurip ehiku, ua ku ma la ka Ekalesia ina Roma ,malalo ' Pope Gre«rorv 11, aue kona poe pani a kakoo ikaika loa i ka hoomana kii, ? paa lakou ia manao ahi'ki i ka Ahs Kuka Xui Ehfku, i malama ia mai kr la 24 o Sepatemaba ahiki i ka la 2;' o Okatoba, A. D. 757, ka Aha Kukr

Klua ia o Niee, a ma ia manawa i apono ia ar ka hooinana ana i na kii ma ke ano he inahele hoomana no ka Ekale.sia Roma, mamuli o kokahi olelo hooholo. t T a olelo ia ma ka moolelo o Pope Adrian ke poo i kela manawa, a i ka wa i lawe ia mai ai keia niuau. ua kaa na peresi<lena Tarasius ka hakr aua i ka mauao, a hooholo lokahi ia e ekoln haneri ame kanalima liihopa Ua hooholo lokahi lakou, o ka lioo mana ana i na kii ua kulike no ia mr ka Palapala Kemolele. Pela hou 110 ka Fseraela ō ke a? Kristiano i hana āku ai, e koi ana : na kanaka e hoomana aku i ka la. oiai aolo iho la oia i lawa i ko na kanak: haihai ana iua kanawai. 1 ke kukulu ana i ka Mana Pope, ua hoomana ia aku la, a haalele ia iho la ka hoomana aku i ke Akua; a'ma keia haua ana, aole hoi ma kekahi ano okoa, i palapaJa ia ai keia mau olelo: "a e hoike ia ae hoi ua kanaka la o ka hewa, ke keiki o ka make; o ka mea i ku-e mai, a hookiekie ae la iaia iho maluna o na mea apau i kapaia he Akua, amo ka mea i hoomana ia; o ia hoi, me he Akua la e noho atia ia iloko o ka luakini o ke Akua. e hoike ana iaia iho oia ke Akua.'' 2 Tes. 2:3, 4.

T ko l'aulo ha'iolelo ana imua o ua luuakahiko o ka Ekalesia ma Epeso, ua hoopuka aku oia i keia mau olelo: "E ku mai no kekahi poe kanaka no oukou (maiwaena o oukou) iho, e olelo no i na mea hooounipuni e hoohuli i haumana mamuli no o lakou." ')ih. Aole keia lie mea okoa iku, aka o kekahi hiona 110 keia o ka "llaule ana," ka haalele ana i ke iloha mua,- i hoakaka ia no hoi ma> na Ekalesia Ehiku, ame na Wepa Ehiku, a ina 2 Tesalonike' 2, ka ulu ana mai -) ka Mana Pope. Ma Daniela 8:12 ua )lelo ia ua haawi ia mai iaia kekahi poe e ku-e..,.. a ua hoolei oia i ka nea oiaio ilalo." Ona kuinu a'o hewa hoopuka.no Jaīou i na olelo oiaio ole i hoohaumana 'akou na lakou iho, aole hoi 110 Kristo, x ia nianawa hookahi no ua hana aku *4kou j>ela no ka huki aua aku i na haumana a Kristo a lilo no lakou. Ile :iak(jmake no ko lakou e hoohauinaiia io lakou .iho, i mea e loaa aku ai ka lana ia lakou; a o na alahele apau p liki ai ke liuki ia mai na haumana i > lakou la, na hoohana aku la lakou. n t o keia kumu, ua apo aku lakou i ■a loina pekana, m?\ ka hoohalikelike na i na hana mana pekana, a lawelawe . io hoi ma ke ano jiokana, ame ka hoonana ana i ka la. Mamuli o keia mau iana "Ho īnau knmu hoi o ka hana:ewa" ua lauakila iho la ka haule '.na ma ka houluulu ana i poe, a ma'iua aku no o ka hni ana o ka Ekaleia ame ke aupuni ma ka Emepaea o Joma; a i ka wa i hui io ai, ua hoolahunhua ia aku keM holuna. Ma ka moolelo Ekalesia KTistiano i akau ia e ua olelo ia no Ronia, enei: "Ma ka lawe ana mai i ka eluna lahui hc>Jookoa o ka Emepaea > Roma, 'ua lilo io mai no ka Ekalesia Ekalesia no ka lehulehu, he Ekalesia •o na makaainana, a ia inauawa booahi he Kkalesift rvo ko keia ao. Ua ilo ke ano Kristano i mea hoou 'iu 'i

*alc no. Ua pii mahuahim mai ka he una o ka poo hookaim-.ni, a pela no oi m« ka poe loea ma na mea o ko eia ao: o na loina o ka noho pono, a manaoio maoli a aloha hoahanau ua eenoe akii lakou mawaho; a he lehu>hu o na hana pekana, malalo o na noa i hookahuii ia, i kokolo mai ma ka oomana ana i ke Akua a iloko hoi • ke ola ana o na Kristiano. Ua ulu īai ke Aupuui o Roma malalo o ka alu o ka hoomaua kii, a he mea hiki le ke hoopakele ia mai oia malalo o ekahi hana hookalakupua. Me kēia olopapa ana i-waena o ka lahui, ua ele like ka hoopekana me lākou." O kela kuko ikaika loa e loaa mai a mana o ka mipahuna iho la 110 ia o <na alahele, e hoomaka aua mai ki«ohi loa mai; 110 ka mea, aole kekahi anaka e hoohaumana nona iho ke o.le ia e makemake e kau ma kekahi kuma kieki<>. A i ka wii i houluuhi ia i ka poe ua loaa" iho l'a iloko o lakou ie poe e ake! ana e kiekie, aia iwaena . na kanaka alakai lapiiwale, na kumu e mau kuko pakahi iloko o lakou e au ma kekahi kulana kiekie. Ua olelo e o Eusebio: "o kekahi poe i ike ia ku he mau kahnnapule, ua haalele iho a lakou i ke kanawai o ka uohona iaemae, a hoomaka lakou e huhu keahi i kekahi me ko lakou mau mea •ilikino iho, a ma ia ano ua hoomauahua ia ka hakaka me na olelo hoo-

'eliweli, e. paonioui ana kekahi i ke ahi, ku-e manaoino wale aku, a aia 'oko o lakou ke ake e loaa mai na īana aupuni i mea e kau ai kekahi ma'ina o kekahi a hooko ia ko lakou niavi nakemake." Aole wale o kela nīana hoomalu i ka 3kalesia a maluna hoi o ka poe a laou r kauo mai ai iloko o ka Elcalesia nanmli o na a'o hewa ana, ka lakou ei i makomake ai;' aka o na ano mana '0 apau e loaa aku ana ia lakou au•uni a elcalesia paha. Aika wa i ukulu ia īfi ka ana i ka Ekaesia ame ke aupuni, ua hamama iho la :e alahele no kela ( poe e kuko nei e loaa ku ia lakou ka mana aupuni, a ma ia no e hooikaika ai lakou no ko upuni, ina ke ano he j>uuhonua no la:ou, a no ka hoohana ana aku no ka' oomahuahua ana, a hookahua paa i o lakou inana Ekalesia. Maanei ua halawai iho la ka Ekaleia me na pillkia, h'i mea hoi na ua kalesia la i noonoo mna ole ai oiai > noho ana kela kuko e loaa ka mana; i i mea lioi e hiki ai iaia, ke paa iho : kela mana i loaa aku iaia ua kauo 'a aku oia e huli i ka malu o ko aupuni lonua. TTa ike iho la ka Ekalesia aole ■ hiki i kona mau loina ke hoomnlu iku i ka poe ana hoi i houluulu mai ai namuli o na a'o hewa ana; a ina e maama ia kona mau loina maluna o ka ' poe" o ka mana aupuni wale no ka •nea hiki ke lioohana aku. He mea haoli loa i ka Ekalesia ka loaa ana aku » keia mana; oiai he anuu ia e hoonahuahua ia aku ai kona mana; a e

ea mana o ia ka puuoioina o keia ma'i 'iana apau, mai ke anuu mua i hoohana 'a ai ame na olelo hoopunipuni i hootuka mua ia ai 110 ka hoohaumana ana nona iho. O ka loina nuia loā nana i hookau!ana a 'e i Jca Eka*e»?a o Roma, mai kela manaw mai o ka hāule ana, a o ko kahita maolixno ia o ka haule ana, o ia no ka hapai āna mai i ka Lapule. O keia ka hoailona o kona mana hoomalu; ke ki hoi o kona kuko ame kon» mana. Ma keia- hui anā o ka Ekalesia ame ke Aupuni ,ua Hlo mai ,la kela mana Aupuni iloko o ka Ekalesia, i mea e ko ai a e lilo ai hoi i mana kiekie, no ka hapai ana aku i ka Lapule; a

ma keia ano i uiauao ia ai e hiki Kc hooko ia uku i na loiua Ekalesin, uole waJe maluna o ka poo e hele mau ana i ka pule, aka maluna pu kekahi o ka poe hele ole i ka pule. Ma keia ano 110 hoi e hiki ai iaia ko hooko aku i ka mana o ka Ekalesia, a e hoolohe ia niai hoi ua mana la e ka poe i piii ole aku i ka Kkalesia. Ma keia loaa ana, ua loaa ka niana uialuna o ua mea apau; a ua paa ia keia mana e ia (Ekalesia) a ua nponp ia mai e ke Aupuai, ma ke ano he »:iaPM lle ke Akra. I kelf. nannwa, i\ nian i:;i aku, ia ala mai :l.»ko o kd iko pili Akūa he noonoo lalau, e hooikaika ana o kukulu i Aupuni i S«e'er(lotP> (au> puni ano haipule) e pani ,ana hoi. i kela aupuni honua ma ke ano wahahee. O keia noonoo lalau pili Akua, ua ikaika loa ia i ka nianawa o Konokanetine; a ua kau aku ka manao o na bihopa iaia <* pono ai ko lakou inau hoopaapaa pilikino iho, a mamuli o ko lakou manao paa e hoolilo mai i ka aupuni i mea e hooko ia ai ko lakou makemake.

O keia noonoo lalau pili Akua, ame ke kukulu ana i Aupuni ano haipule. he hana lalau loa hoi, o ke kahua ame ka hoakaka maopopo loa o na mea apau ma ka hana ana i ka Holoholon, a o ka hana ana hoi i ke kanawai Lapule ma ka hana ana i ka Holoholona. O ke aupuui oiaio a ke Akua i alakai ai o ia ke aupuni o ke Akua. O ke aupuni hoojmnipuni he aupuni in no ke kanaka e liookohukohu ana hoi ma ko ke Akua wahi. O ke auj»uni oiaio, ko ke Akua ia. O ke aupuni hoopunipuni a ke kanrka i hapai mai ai ma ke ano he aupuni Akua ,ua hoo kau ia mai la maluna ,o na kanaka ma ke ano he aupur ; Akua. Ma keia hui ana o ka Ekalesia ame ke Aupuni, ua hoohalikelike ia e na bihopa, me ko Mose alakai ana i ka Tseraela mai Aikupita mai. E olelo ana lakou, ua hookaumaha ia ka Ekalesia Eoma e Pope Maxentiun, elike me ko Parao hookaumaha ana i ka Iseraela. O ka Emepeni Konokauatinc ka Mose i kahea ia e ke Akua, no ka hoopakele ana mai i ra Iseraela (īlkalesia) piai na hana hoo?caumaha a P:irao. I. ke ko ana o leeia, (ua hoomaka ae la na hihopa o ka Ekalesia e olelo, e ke Aupuni o ke Akiia a Daniela i wa* naua ai ua hiki mai ia.

Ma koia ano lawelpwe hou i kuluilu ia iho la, ua hoolilo ia ke Aupuni .i hope no ka Ekalesia, la aole wale hoi o ia, aka he kauwa ia na ka. Ekaleaii» e haawi ana i na kokua ma ka hoihoi ana inai i ke ao ne'i iloko o ke Aup\irii Flou o kc Akna. Ua.hoolilo ia ua bShope o lakou ko ajahele e loaa mai a. ; ka makemake o ke Aiaia a e hoike aku hoi i ke aupuni; a' o na kanawai a ka papa bihopa i manao ai he mea pono e hana ia s tn.ai i pouo āi īm loina a lakou i makoma.ke ai, o. ka fcg aupuni ia e hana/mai ai a e kakoo aku. . Nolaila, i ka loaa ko*te'ana no o keiomana, a hoomaopopo hoi ka Ekalesia Kakolika e loaa m»t! ana na' kakoo aku. i ka loaa kōke aiia no o keia mana, a hoomaopopo hoi ka Ekā lesia Kakolika ē loaa niai ana na kakoo ana niai kc aupuni mai, 'alaila kii koke aku' la ia i ka emepera e hanā mai i leuahaua e hookaawale an i i ka Lapule i la hoomana. Ma ka la 7 o Waiaki, A. I). 321. ma ko Konokana tine lilo ana malalo o keia noonoo la lau, ua hoopuka a<> la oia i 'kana kua haua kaulana loa e pili ana i ka La pule, a ma kona ano āme koua manao, ua lilo mai ai i kunui alakai no na kanawai Ij,*ipule app'i i hana ia mai mahope. Penei kii heluhelu ana o ua kuahaua la:

'' Konokanaiine, Emopeia Augustus ia Helpidius: Ma ka la kiiponh no lia haipule o ka la, e hoomaha na lunākanawai aine na kanaka apau ē noho ana iloko o ke kulanakauhale, a e panlku ia aku na halohana apau'. Ma iia kuaaina no\nae, o ka poe e mahiai iina ua hiki no ia lakou ko hana aku a ua apono no hoi ke kanawai e hoonfau aku lakou i ka lakou mau liana* no ka mea he mea maamau no o kekahi la aole i kupono no ke l:anu anr i na anoano a i ole i na kumuwaina paha; o lilo auanei ka hoohemahema ana i ka wa maikai o ka hana, i inea e nalohia wale aku hoi ka ke Akua hoo pomaikai. (Haawi ia i keia la 7 o Maraki, ua kuka ia aku hoi. o CrLspijs ame Konokanatine no ka lua o ka manawa)" "Moolelo Ekalesia Kristiano" a Schaff, Buke .11, pauku 70, mahele 5, papa hoomanao \.

E nana i ka pili ame ka like loa o t ip hana i hana ia 110 ka $kalesia Roma, me kola wahine pekana, mc Isabela, a e nana hoi i.ke ano o keia kuahana a ka Emepera Konokanatine. Ua lawe mai o Isabela i ka hoomana ana i kn La a hookahua iho iwaena o ka Ish>' raela; ua kuahaua ae hoi o Konokanatine: "Ma ka la kupoob no ka hāipule oka La,'' nolaila ma ka hookuku ana i keia mau mea, ua- loli lia uianao 'o ka Pule i Hooniana i ka La," he kii hoi ma kekahi o1<?lo ana, aole hoi i ke Akua. No ia inea i hoike ai o Kristo, ma o.ke kaula la, i kona manao i na Ekalesia ehiku, a i lio Tuateira hoi, penei: ''Aka, he mea no ka 'ii ia oe, no ka*mea ua waiho wale oe i ka wahine ia lseraēla, ka mea i ha'i mai iaia iho, b« kaula, a ua a'o uiai oia, a ua hoowalewale i ka'u poe kau* wa o tnoeko!ohe, a e ai i ua' mea i kauniaha ia ina kii." Hoik. 2:20. (Aole i pau.)