Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIII, Number 12, 19 March 1915 — KA ULU ANA O KA LAHUI HAWAII [ARTICLE]

KA ULU ANA O KA LAHUI HAWAII

A«>le paha lie kumuhnna koikoi e ar i 1 o :<i o ke ao nei, e pono ai ke noonoo akahele loa ia me ka manao hohonu a jiiha me ka manao makee o ke ano ku'o inaoli, elike la me keia e kau ae la maluna. E ka Lahui:—E oluolu mai oukou e huii walo. ae a e kilohi aku hoi 'i n;/ wa i an wale aku la, oia boi ke au f nohoalii a moi ia ana e Kalakaua. I koua wa a'u e hoomanao nei, ua lawe ia eia ame na kuhikuhi puuone na Okilo hoi o ia au ka noonoo nui ana i na alahele ame na kahua e loaa ai ka makemake o ke poomanao i olelo ia ae la mamua, a o ka mea a'u i ike ai, ke ole au e kuhihewa. ua hoala a kukulu ia ae he ahanui ma ka inoa "llooulu Lahui. ,, Henha īa ka molo o keia manao ae la? Eia no: Akahi —E laha, e laupai a e nui he o ia paha ma ka olelo maopopo ana ae: Hewa i ka' wai ua mka he nui o na kanaka. Ina be nni hewaliewa na kanaka Ha waii ia wa, maliea iho la ke kohu pon n o ka hookahua ana i «ela manao: Hoo ulu Lah\ii? Eia no ka pa'ne inaikai e hoike ae ai: Akahi —Ua ike ole ia ka pakeo » oili a«a aku o ka huahelu oi o ka hflu lahni ia w-a iloko o ka o u:ni mnkahiki, a i ole ia, tfa ku, a i ole ia, ua emi! . ' hia-iio ka eini, ua kohu' pono loa ka luiaolelo "llooulii," ina no ka manao e k<la, ua kupono loa no ka huaolelo "H<-oulu, ?r ina no kā manao e laha,. e laupai a e nui hewaliewa, ua Kupopo loa ka liuaolelo "Hooulu," a o kahi wahi koliu pono loa e pili pono ai ka la i papaenaena, o ia no 'o malo ame make. Ina e malo kahi meā, e kii hou aku oe i kahi o ia ano like a onuu iho ma kahi o ka mea 1 malo, a make. paha, alaila. e pili pono anā no ka hiviolelo hooulu ilaila. wai !i ka ili a pill maopopo ana 0 keia mnnno i olelo ia? la kakou i ]■n keia wa; e aha la' kakou? Eia nb: E hooulu ae! E h'ooui'u ae!! E hooulu ae!!! Alaila, ua rrtia ia kaliou i keia wā 1 ? Eia no īna ka olelo maopopo ana ( i::i hele a puainawole ka ulu ana, ho-* nawali, hinawenawe a homimi ka ulu o ka laliui Hawaii. lliea a mahea la leahi o ka puainavele, hoonawali, hinawenawe a honiimi ma o ka ulu ana o ka laliui Hawaii? Eia no: Akahi, Ma ke kino ponoi ne.i no Elua, Ma ka 1010. No ka niahele mua i pili i ke kinō. aole a V w r eheweh e huomaikeike. no ia jvahele, aka no ka mahele elua, aia ilaila ka"u wahi i manao, a i maker il;p mii ai ift oukou e kuu ■ lahui <«iw o ka ana, e kakeo a e kokua pu n:ai hoi ia'u ma ka imi ana i na alaheie e liiki ai ke hooulu ia ka lolo. ! <) ka hani ana i k- 1010 o ke khr.al:a me ka ai maikai i • pili pono i 1 •' Inln. e ulu ai o : i a lawa me ka ikaka lawa pono e hoohana aku ai iaia i : < i<a lala o kona ulu ana. Ma keia nialiele a "u i olelo aku nei ria knn manao hoomaikeike.ma ka -aoao r;na. e pili ana i ke koikoi a hohonu o Va i:inau pili i ko kakou ulu ana, *a .' k' ii:m nui loa keia e pono e noonoo l ia, e hoohana koke ia me ka nopa »>!,» iho, mili ole iho, a olel.O iho pahh.. 1 1 l.nlmnapule keia 0 ka Hoomana Kh]isxino a Kalawina i kukulu.ni, a noiia 1 oia manao e alakai mai nei ,a o ka l ir.o r.o, na ia aoao hooniana no ē noio--10». E, auhea onkou e kuu lahui oiwi dir'■(>• ma keia kuinuhai-.n, ua opeope ae r:i i ka ninan hoomana a ua kapae ae '•11 l-iiono. a o ka ninau ulu o ka lahui ma ka 1010 ka'u i makemake loa ai o • 1 ina like kakou me ka. hoopuukahua (mni o kekahi, o ia hoi. O kuu lahui iloko o ka Hoomana r īeru o ka Pop Hoano o na L» Hope knu lahui iloko o ka Hoomaiia "'".aiiao: kuu lahi iloko o ka Hoomaha Vuu lahui iloko o ka H'oomana 2 I'alawina i kukulu ai; kuu lahui iloko 0 na Hoomana e ae, a maluua o ouk'ou 1 • *o e hilinai a paulele aku nei, e rte ī '-e mtfi ana kakoii, mai o ā o o ke '~erit.ore o Hawaii nei e kukulu a 'e kakou i wailiona dala nui ku- ] a 1.1 wa pona no ke ku kiai ana r"'e ka makaukau e kakoo i ka hanai : -a r ka 1010 o ka lahui oiwi oiaio o ."s'iwaii, ka lahui liou h,oi e ulu mai r-'i (v i keiki a kakou) o keia la,* a 0 l:eia nnn aku e uee mai ne.i. O ka ai hanai ia •■- o ka 1010, ua r-ak:»ukau mau ia .poe, a o ke kumu e 1 ia niai ai ka ai mai ka poe mai na ) '-on ka ai e hanai ae ai i na pulapula p'oh-i o Hawaii, e ulu ae ai lakou a ko!a hoi iloko o keia ola honua āua, a

'1116'"&!' 'l'āleōU' V ]>'oe" niākeō a alo*ba kuio i ka inoa n-ei o ko lakou aina j kulaiki, i hoao ai lakeu e kakoo i ke ola ana o ko lakou aina, e x pnhu a kaikai ana hoi i ka ea e ola ai o Uo lakou lahui, mai ka nohona īlelo a huno o keia wa, a i ka nohona lako a kuonoono o ka wa e hoea mai ana. O ke ilala wale no ka mea e hiki ai ke hanai ia mai ka 1010 o na pulaimla a kakou i ka naauao, a o ke kumu hookahi wal e no e ulu ai ko kanakn, a o ka laiini kanaka, a o ke kumu kookahi wale no : e paa ai o ka ea o ka aina me na pomaikai, e hoano hou ia ai ka aio.a, e noho kuokoa ai ke kqnaka a o ka labui me ka mana. Nohea ka noho huno ana o kuu lahui Hawaii i ka wa i hala a"ku nei, a i keia wa no e nee nei? Me ka wiwo ole a kanalua ole iho, ke hoike aku nei au ia oukou e ka lahui, ua pilikia loa kakou i ka lawa ole o ko kakou hoonaauao ia ana. iīeaha la ke kumu? e!a: • Akahi, Ia kakou no; i ko noonoo vale no e ka mea lu".:o iki i ke elala no kau poe keiki wale iho no ka hoonnauao ana; oiai no nae, e hapa iki wale no oe o ka iahui; pehea iho la na keiki a ka mea ilihune loa e hoonaauao maikai ia ai, n e noho iho ai iloko. a lakon keia ike ana, he mea nui loa.ka ulu ana? Elua, Ko kakou haiki loa ma ka noonoo, a i ole ia hoomanao ana ae paha, he mea nui loa ka inoa lahui; eia nae o ka mea oiaio maoii, e hooliilii ma\i ana kakou ia mea he lahui; o ka po-lole-i maoli, e hoao k-akou e liooulu, C hoolaia i ka inoa lahui ma ka hoonrtaīao kiekie ana i na keiki Hawaii ke kula kiekie o Kamehameha, Sana Lui, Punahou, Makinale, Nomala a kula kiekie e ae; aole lawa wale ma '?eia mau kula, a i hoa aku ? Hoouna ma Amerika, Pelekane ame Kelemania. Ileaha ke ala e hiki ai na keiki a ka l.ahui Ilawaii e hanai ia.mai i ka ai (naauao) kiekie loa o ka ike ka'lolō, e ulu ai ua haawina a ka lolo,' oia hoi:

1, i Percsi<lena oe; 2, i Kiaaina oe; 3, i Lunakanawai Kiekie oo; 4, i Lu.īakanawai Kaa]>uni oe; 5, i Lunakanuwai Hoomalii oe; 6, i Lunakanawai Apana oe; 7, i Loio Kiekie oe; 8, i Kum.ukula ōe; 9f i Kenekoa oe; 10, i Lunamakaainana oe; 11, i'Meia o<3 • 12, i Lunaliiai oej ame na h'ana ike' he lehulehu wale a ka 1010, ke lawa pono ka hanai ia *uia o ka 1010.

Malia o olelo mai kal'.i poe o kakoa ua hiki iio ia makou i;e hoonaauao i ka makon poe keiki a ke hele mai la no i na kuia i helu la ae nei, o ka lahui piha lawa pouo iho Ja auei ia ma ke koi'ana a ke poonianao i olelo ia? E pane āna no kakou, aole,'' o ka oukou ka i hiki,' a o ka ka poq nele aole .e hiki iki aua„ «*- o ia poo keiki la, o lakou ka poe e oiuilo ai ka, ulu ana o ka lahui a make.

Malia ma na kula wale ana no paha o ka aina nei ko liiki ana ia kakou, pehea ana ko kakou manfeo ma na aiua e, aole ana anei e hauoli ana kakou ko loaa kekahi mea e olelo mai: Owai ka poe niakemake e hoouna i ka-lākou poe keiki no ka hoonaauao kiekie loa nia na kula nui o Amenka a pela aku, i na'u e uku ko lakou uku kulā, peh6a iho la kakou, hoole aku, a i ole i aku paha e hoouna oe i kuu keikif Qia ko kaliua nui o keia manao o'u 0 noi nei ia oukou e Kuu lahui, o ala kakou, a no ka mea, e'ia kakou i ke awakea loa. E hookumu koke kakou i keia Wa ano, mai ka HaWaii lako a helo loa aku ilalō, i waihona dala no ka hoonaauao ana i uā pulapula o ka lahui Hawaii. Peuei na mahelo. o ka hooliana aua 1 ke <lala, oia hoi, no ka hana hoonaauao walo no i na keiki Hawaii, penei: E kokua ana i na keiki ma na kula 0 na Kam'ehameha, 9ana laiī, Nomala, Makinale, Punahou, Kula Pelekane, Lahainaluna; Maunaolu, Kawaiahao, Kohala ame Hilo, ā pela hoi ma na aina e, .elike mo ka makematoe o ke keiki i kauka, loio, ā pela aku. E hōokuuiu ia'-i pāpa kahu waiwai no keia hana, a o lakou no ke komite hoonaauao. I ekolu dala ke aua olalo, aole r pani ia oluna. O ka'u ae la keia., a pehea la ka oukou e ka lahui? E oluolu e koiko niai ia'u ā i ole i ka Nupepa Kuokoa paha! E oluolu e hookipa i keia mahao iloko o ko oukou hoomanao ana, a e loaa no ka pan e maikai, a ku i ka naauao a iloko. o' ia manao he aloha ame ka makee i ka ulu ana o xa lahui Hawāii o keia la a o ka wa e hoea mai ana. 1 Mo oe e Solōmon Hanohano ko'u welina, a i na keiki lima hei hoonoho hua metala o ka Nupepa Kuokoa o na hilana opuu rose o ke Teritare o Hawaii. Owau uo me ka oiaio, SOLOMON K. KAULILI: Honolulu, Maraki ii, 1915.