Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIII, Number 23, 4 June 1915 — HE MOOLELO NO LOLENA HADINA KE KEIKI LAWAIA I Hoomaopopo Ole ia Hoi He Makuisa [ARTICLE]

HE MOOLELO NO LOLENA HADINA KE KEIKI LAWAIA I Hoomaopopo Ole ia Hoi He Makuisa

moki:xa I. :J". KI'AMOO !• NOl-A AKL* AJ T KE KAKELA. ka ula o kc ao o ka liula o ka aluna ahiahi c poha niai ana i.<.niohana hc kiko eleele, he wahi waapa uuku, ke ike ia aku ! !īi-]o malie mai ana no kahaone e nioe ana mala'o ihb o' . : kakai pali kiekie kahako, a maluna aku o kekahi oh.'.ku ā j a:i kiekie e ku ana kekahi kakela nani a e huli pono aua< ;]<- i ka moana akea kai lipolipo kahi a kekahi ma.kani alieahe . ' a ana a e hoaleale ana i na ale o ka moana. ■ * keiki e hoe ana i kalii waapa oia wale no ke kiiio knnāka ;;i ;;kn ana nialuna a 110 ka halai lo'a o kēla walii, me ke ane I neha loa. o ka leo nehe wale no o ke kai e hoae mai atia i ; :u- a e uj>ai ae ana i kumupali ka mea lohe'ia aku, a i lau i ka leo o ke koae -ame na ulili noho kahakai. a ii - «e malie mai la ke keiki i kahi waapa aliiki i ka pae aha i : • ne. lele iho la ilalo a hapai mai la i kalii waapa ana'a i i :i;iiki i ko kau loa ana ir.ai i kahi maloō e loaa ōle īiiai āi i k;:;. :i waihō malie iho la me ka paepae ana ae a kiekie i na lona, kr kau pono ana iho, lalau iho 1a i kana hināi i'a, hookau āe la o ke kua alaila, hoomaka aku la e pii i ka pali kuhoho e ana mamua ona ma ke alanui ulili kikeeke-e, elike paha ' e alanui 111 i 1 i o Pelekunu la, i Molokai, Aohe i liuliu loa ia ar,a mai ana ku hou iho la a luili aku la nana ihope i ka la e . .iiie aku ana e kokoke i ka ilikai. elike me ka haiia a kekahi e alawa iho ai i ka uwaki i maoj)opo ka mānawa. I ka maōpopo iaia lie ntii 110 ka manawa i koe noua, alaila hiili papio iho ke alo ilalo maluna o ka honua mehana, īalau 'iho la i kekalr. 1-uke kahiko e waiho ana iloko o koha pakeke a hooniaka la e heīuhelu. ile keikikane kino ikaika oia, moh'ala ka helehelena, ikāika . i.a mau lala ame ka noonoo, a nonā na makahiki he umi-kuni'a-.i- no ia manawa; he pilalahi wale 110 kona ōiwi'kino, a o kon'a tv; lima ame na maka. a pela hoi me na wawāe, oiā ho oe o ka 'i \i-\n la i hooluu ia ka ula no ka papaawela i ka la; he maikai - :ia helehelena, uliuli na inaka me na kuekiiemāka, a ina 110 e i•■.<• :-ina aku ana kekahi e koho koke aku ana no he ko- .': ikaiie Halia oia, no ka mea, oia ka lahuikanaka ano like lo'a, v k«»na hiohiona. Ili* olohelohe wale no kona mau lima aiiie na wāwae, he wiwi no na lima me na wawae, eia nae, he inii ka umauma nie ka ika ka o na io* uala. O kona moe ia mālaila e heluliēlu ai a ua 1 ' a'a j>aha kekahi mau minuke loihi me kona hialaai lōa i kana ■lelo e heluhelu ana a e mohaluhālu ae āha kōiia pukaihu pi : a ula ma na papalina me ka minoaka iho i ke'kahi manawa, ke . 'awai iho me kona mau maka kekalii wahi maikai loa o ka moII e huke kahiko ia ana e heluhelu ana nona ka inoa "Ka Heh: aikai ana Maloko o ka Paka Manako." a no, ka li'lo loa o koiia maluna o ka moolelo ana e heluhelu aiia, lia liiki ole iaia k v '■<he aku i kekahi mau kapuai wawae o kekahi kāiiāka e ilio mai ar,a maluna mai a e hookokoke mai ana iaia, Aneāne loa ke ka;a e hiki mai ma kahi ana e moe ana akalii iVo oia a liikilele ao iu-iie a nana ae la iluna: alaila papani koke ae la oia i ka buke. i' i ihi ae la iluna me ke ku'kuli no o na kuekuelinia'i .ka hōnūa. ; a i'ono ae la qia iluna me ke kakali n.o ka ke kanaka mea e ;:ia iho ana maluna ona. Ht- mea mii loa ka huke iaia; ma kana īiiau wahi apau e liele . , lawe pu mau ana oia i kekahi huke me ia, a i ka wa e loaā ■. iaia he manawa kupōno no ka heluhelu ana. e hoohala ia ana ' a kekahi mau minuke. Xo ia lilo o ka būke i meā nui iāia, e :; ■ n;a<'j) ( ii)o ia, aole 110 i nele ka ukiuki o na keiki la i kela ' anaka o ka hele ana mai ma kela manawa e hoohaunaele i kekahi ::;an?wa maikai loa i loaa iaia ma'ka heluhelu ana i kana huke. <) kela wahi kanaka o ka hoea ana mai la'ua kulike ole loa na heleheleua me ka nani o na mea apāu e /īoopiini mai'anii : kr]a wahi. L'a elemakule oia, wiwi 110 lioi kahi kino, loloa ka la -...ho. holu>ma na naj)alina, a e lulie ana ka lau'oho loloa ehiielu: a wiuwiu apiij)ii mahōpe o ke kua, a mamua ā ma na aoao o' kohr: Ma ka hoomaoybj)o aku a ka oj)io he wahi ano kānaka ka- : ahao ]oa oia ana i ike ole ai i ka lua mamua aku,'a oiai ua lōlie v ;.l; 110 oia i ka moolelo o kekahi lahui kahaka auwana mālo' • i .'.ir<»' ( >a. hauj>u koke ae la oia iā manawa o kekahi paha ke'a o - i»"t\ he j)ōe i lohe ia ka makilo, ka ailuie a pela āku, a māi heā ; ai la o ka honua kona wahi i hele māi āi. \o kekahi mau minuke ka liāka j>ono ana āku a haka pono . a m;ii o laua: he haka pono ka ke keiki īnamuli o koha pihā lon kahaha, a no ke kanaka hoi aia he mānao huna ilokō ona, v. ; o iia huiuiiuhi. niaka loloa oia e haka poho loā ni'āi ana i ka • 'i' >. a i ka ha!a ana o kekahi manawa, o ke kanaka o laua ka mea kan.ailio m\ia i ka i ana mai; "l : .a, e nei keiki, owai kou inoa?" me he leo la 'o ka wāhine na o ia ni'nau ana mai. "Heaha kou makemake i ko'u inoa?" i nihāu āku ai ka ōpio. "Kahaha! 'Me mea liewa iho la ka hoi ia o kā nihāu'wāle ia ••Au o kou inoa? Ka" i no hoi o ka mea ia e maopopo'ai ōwāi "A ha'i aku au i kuu inoa ia oe, alaila heaha mai āna kāu hanā .. .'»e ' "O ko'u mao'popo wal'e aku 110 i kōu inoa ka'll i'nea' makeniak-e l»au ae la." walii a ke kanaka. "<) Lolena Hadina īeo'u inoa la—o Lolenā Hādihā,—lohe ākn h oeT la lohe ana aku o ua walii kanaka la, alāila nāmunāmu iiilii ilio la oia iaia wāle iho no no kekahi inanāwa a hinau liou niai la no: "A 1 hea oe e noho nei?" "Aole no 1 kana mai ua niele au. Xa Kāniiiaualii paha oe i hanau mai, akahi kou hoomano loa mai i ka niele i ka niea uīuhua aka. i hoopau ia aku ai nae kau niele ana mai ea, e pono au e ha'i aku i ko*u walii e noho hei, 'malia he kumu ia e pau ai kou niele h» »u ana mai: **Aia maloko o kekahi liale ma kahi kauliale uuku o'Revenaū'la au e noho nei la," me ke ka wale ana aku 110 o kōnā lihia. ' Kunokunou mai la kahi kanaka, alaila noho iho la ilafo a lālāu iko la i k'ahi ipupaka puna ana iloko o ka pakeke i hele a hapa'upa'u i ka ua mea o ke puhi mau ia. Kik.eke aku 4a i ka lehu a pau, hoopiha hou iho la i ka pākā," •Mo-a ae la a hoomaka iho la puhi, me ka leha mau aku no o ko'na :nan maka i ka inoana akea e wāiho'mai āha niāmua o laua, a 110 k<- kau loa o na maka o na wahi kānaka la i ka moana, huli hb't la ko Lolena mau māka maluna o kana huke a hoomaka iho ki e heluhelu; oiai oia e heluhelu ana, a me ka oni ole ae o ke ]">o o ke kanaka i kahi e, lalau mai la oia a kaili aku la i ka buke

mai i<ā lima aku o ka opio, nana iki iho la no kekahi manawa, alaila hookomo-iho la iloko o kona pakeke. Eu malie ae la o Lolena a o aku la i ka lima. "H.eaha ia?" 'wahi a ke kanaka. "E ōl.uolu oe e haawi mai i kuu huke au o ke kaili limanni ana aku la," wahi a Loiena o ka i ana aku; aia kekahi mea iloko o kona leo ame kana nana ana a ke kanaka i ike mai ai e hoano e ia ae ai kona manao aua, nolaila, hoihōi hou mai la oia i ka buke me ka ipu ana mai: ■ » 'lHe hana naaupo wale no nau ka hoolilo. 'mau ,aha i kou manawa ma ka heluhelu ana i ka buke, he harra hoopau manawa wale no ia. Aohe poniaikai e loaa mai ana ia oe mailoko māi o ka heluhelu; aohe dala, aohe dala e loaa. mai. Owai ka inoa o kou makuakane?" "Aohe pane aku o Lolena, kulou no ilalo nana i ka buke. "Ea, aohe hoi ou lohe? Owai ka inoa o kou makuākane?" i jjalua mai āi kana ninau ana. Luliluli wale aku la no ke poo o ke keiki me ka mau no o kana 'nana ana i ka buke aohe puai leo aku. "Aohe hoi ou lohe? Owai kou makuakane?'' "Ua make," wahi a Lolena. i "0! A o kou'makuāhine hoi?" "Ua make no," wahi hou a ka mea pane. I . "O! Alaila, o kaua no kaua mau haku iho, ea? A \ hea oe e nolio nei? A pehea ka pono o kou noho ana? Heaha kau liah.i e loaa ai kou ola? A! ke ike aku la au? Mā ka lawaia 'ana ka ea ?" X T o na manawa apau manuia iho e kaii mau mai ana. kana nana ana . mahinā 0 ka hiiiai ia a ka opio me kona iini nui'e loaa aku kekalii o na ia iloko'okā hinai nana, a j)ela paha oia i k'oho mai ai o ka lawaia ka liana i olaa ai ko ke keiki pono o ke ola ana. . ' ' "Aia au nialoko o ka llale olopapa e nolio hei," wahi a ke keiki 0 ka paiie ana āUu me k'a hoihoi ele i na ninau lehulehu o ka ui ia 1 ana 'mai ■ iai'a ame kā mea nana ia niau ninau. i; Aolie leo p.uai mawaeha o laua no kekahi mau minuke mahope. ' iho. me ka naha hoomau aku no o kahi kanāka i ka moana, a i ka liala ana o ia mau minuke i mai la: "He kakela paha ko malūna āe nei kahi iku ai, ea? A ina pela |owai ka inoa o ia kakela?" i "Ke Kak'ela Revena," wahi a ka pane pokole a ke keiki, "He makemake fiae 6e e pili aku ilaila?" "A,'ina au he makemake heaha kkou manao? Xo keaha au e 'hik'i ole ai ke'hele aku ilailā, ea, no keaha?" "Ka, aole a.u i maopopo, a āohe 110 o'u nana ina he makemake kou e pii āku ilaila," wahi a ka opio. "Lohe mai au he wahi maikai ka kela la. Owai ka ona nona ia wahi? He kanaka koiko a waiwai loa pela ko'u manao, oi.;t paha, ea?" "Aole he kanaka ka ona noha ia wahi, he lede." "O! O! He lede, ea? O kona inoa hoi oyvai?" "Kuu Ledc Marie Kelesetina Denelc." Nanā pono mai la ke ieanaka iaia a i māi la: "E, niaopopo wale 110 ka lioi ia oe!" No keia olelo a ke kanaka pii a*e īa ka ula ma na pāpalina o ka ooio ā pane aku la me ke'a'no hoonaukiiiki: "No ke kumu hea la hoi auānei e maopōpo ole āi ia'u, a no'k'ā mea, ua maopopo ia'u—maanei no hoi au i noho ai iloko o ko'ii mau la apau oke ola ana, a maahei pu 110 hoi au i hānau'ia ai. E manao ana ka paha oe he malihini hoi au no keia' wāhi e ike ol'e āi i na inoa o kā poe o leeia wahi?" wahi ā Lolena. Hoōpinana ae la ke kanaka i konā 'māu" lelieleHe i ka wa ana i lohe aku ai, "iloko o ko'u mau la apau' O ke oia ana," a'i hoii mai la: "Alaila na kamaaina loa ka paha oe i kela lede āoo, aoo, ea?" Nāna hōawihi aku la ka opio iaia me ke ano loi ā i aku la: . "Aōle ka Lede Mane he wahine aoo, elike me' kāu e koho liewa lā. He kaikatnajiine opiopio wale no oia." Hoāa aē la ke kaiiaka i kona mau maka a i mai la: "He kaikamahlne." Alailā, ua mare ia anei? ! Mare ia! Ha! Ha! Mare ia" i nee ae āi o Lolena i ka akaaka. "Auliea oe, ua owili, ia e a'u ke kania-i o l<ekahi mea mahuiā aku nēi no ka akaaka hoohenehene elike me kena, nolailā, mai a]cāaka hoolienehēne mai oe ia'n elike me ia o loaa pu aku auanei iā 6e ia haāwiha hoōkahi," wahi a kalii kahaka. Nee hou ae la kā opio ika akaaka a i āku la: "I kōha kahia-i aku la hiki ia ōe ke owili, a i ko'u nei aole hiki ia oe ke hana mai l»elā." "Hoonana no ka hoi keia wahi keiki ukulii," \yahi a kāhi kahāka, ālaila, okuu ae la oia a kikeke āku lā i ka lēliu o kōna iphpaka, hookomo iho la i ka pakekē, pukui ihai la' i nā lima īha'nmā ō na kuli a nana aku la i ka moana me he mea la he niea mii keleah! iloko o kona nōonoo ia manawa. . ■ "Aia māhea ke alanui kokoke loa e pii aku ai ahiki koke i ke kakela ?" wahi hou ana o ka ninau ana mai. Luli wale ae la 110 ko Lolena j)oo i ka pali e'kh'ana mahope. mai o laiia a T mai la: "Aia ke alanui kokoke loa a," aohe nae he' kuliikuhi aku o na lima i niaopōpo mai i ke kan'aka. O ke kau niai la 110 ia o'ke kanāleā auwana. i koha Ihha win r i maluna o ka poolhwi o ke keiki i aneane loa e olohelohē, a umii iho la me ka ikaika,. a no ka loloa o kona māu mikiao elike me leo k'a nonoki ua aneane loa e komo iho iloko o ka io o ka poohiw r i a kaili koke ae la o Lolena me ka eu kolee ana ae Jiiuna. 4< Hoōkaa«.' ; ' ,, •' koke aku oe i kou iiiha mai kuu poohiwi āku : — hōōkaavvale aku. a ina oe e hoopaakiki loā inai ana e kiōia ia aku ana oe e a'u ilōko oke kai iai na 'na ia oka moāua Lohe āku la oe?" wāhi ana. Naiia mai la ke kanaka me na niaka huhu no kekahi māiiawa a hookuu io ae la i kana umii ana, alāila i mai ia: ' ' | "Ho'onana no hoi oe e keia wahi 'keiki," wahi ana:" he kei: āku kou hoonana. me kgu ike iho no he walii hepe w'ale īio oe; heāha la ka ,kaika o kamalii? Aohe pāha ou hoomaopoj3o mai ia'u—owau o Sanapa e kaniailio aku la ia oe, nolaiiā, mai oleio aaka hou mai oe ia'u. E kuhikuhi pono mai oe iā'u 1 ke alanui e heie aleu āi a lioea i kela kākeia, e kuu haku opiō." "A ina o oe o $anapa a'u i ike mua ole ai, alaila heajia ia inoa āme kā liiea nona ka inoa a'u e hopo' aku ai? Mai manaq paha oē] i kou leānaka makua ana a opionio au he mēa ia no'u e hopo aku ai ia oe, mālLa 'palia hē.'nui pu hiāia wale. iho no oe a he ohaka oloko —o ka iki ulu mai nei nana e kāa kahea loa, i lolie oe. Kiihilīewa loa o Golia i konā lilo ana lie kānaka pilikua a e hppo akh ana |a o t)āvida, he iki 'wale h'o kahi ili' ā Davida o .ka maa ana āku pa no i ka lae ona make lba, pela ana me oe. No ke ālanui au i koi mai hei e āku au, hoi hou āku no hoi k m?i ke ālanui au i iho māi nei āhiki i ka loaa aha aku o ke alanui āupuni ja oe a malaila e hele aku ai ahiki i kahi a>h e makemake la e i^e." Kauloho hou mai 'la k'a hāiia apa a. kāhi kanaka maluna o Lolena no kekahi mānāvva T ia Loleha i hooiiiaka hou' iho āi' e h&uhehi. a i mai la: ...-•■ "fte heleheleha elike me ko ke.kahi haku a,he leo nq hoi eliiee me k'o' kekahi haku; a' eia nae, he wahi keiki iawai'a wāle no oia e ike ia nēi me ka lioōmaopopo ole 'ia aku he' kiekie oiā,"' walii aiia o kā olēlō āna mai. "līe keikikane i hoomanao a i hoomāopopo iā—he keikikāne——" "Pehea. aole oe e hele koke aku ana la?". i ninau aku ai.o Lolena me ke ano uluhua. "E hele aku ana no au i keia manawa. O ke aloha no kou,

e kuu 'haku. He leka' no.nae paha kekahi au a'u e l'awe ā'ku.ai n«*i ! ko hoaloha—ka Leele Marie au i oleio mai nei, pela kim manao— yia e ike aku ana au iaia?" ' • Xo keia mau olelo a Sanapa pii ae la ka ula \mi na papalina o Lolena a hulili pu ae la me kona mau maka; aaki iho la 'kona inau kui 110 ka ukiuki a ke hoomau la 110 nae 'kona mau mak.a i ka nana ana i kana buke, alaila, ku ae ia ke kanaka iluna a wehe a!e la i kahi papale ka])U, lepo ona, a kunou mai la me ka haahaa loa me, ka i pu ana mai: ''O ke aloha 110 kou e kuu' Haku o ; pio,", a huli aku la pii ma ke ala nihinihi ana o ka iho ana mai. Aole i ea iki ae ko Lolena poo iluna e nana āi<u j ka pii ana o Sanapa, ke mau la no kana nana aiia i kana l)uke, me ka niau nr. 0 ka ula nie kona niau papalina, me ka puliki i kona mau lehelehe. I ka hala ana o kekahi . manawa. a nie he mea la .ua pa.u ae la paha kahi hialaai loa ia o ka moolelo, ala ae la oia ilu'na a okuu, pupuu mai Ia i kona inau kuli puliki mai la i k,ona mau lima a huli aku la ke alo nana.i, ka waiho lahalaha mai' a ka iiioana kai uli mamua ona, me he buke nui'la i hohola ia inai nana e helulielu aku' ai i na mea ano nūi apau e wail'io ana malpko.ona. E nalu nui ana oia ia manawa owai lia kela wahi kanaka ano lafmahao loa i kana ike ana'o ka miki ana niai a pu me ia a olelo mai la iaia he hakii ka oia, a heaha la ka hana, nui a 'na wahi kanaka la i makemake loa ai e hele āku ike kakela. • Aohe haina e loaa ana iaia no ia uiuiiu, eiā nae. ua lilo ka makemake o' 'kahi kanaka e hele i ke kakela i īneā noouoo itto nana. me he mea la he uhane lapu ia manap iaiā ia inanawa; o kona ki. koke ae la no ia iluna a alawa aku la nana i ke ku ihai o ka pali no elua a ekolu manawa, me he mea la ua hiki oīe e loaa iaia olelo hooholo kupono ia manawa, alaila. hookomo iho la i kām buke i|oko o k'a pakeke, hoolei ae, la i ka hinai ia ana mahope o ke kua, a.hoomaka aku la e pili i ka pali. Ma keia manawa ua napoo āku la ka la.a e mau ana no n.ie ka wena o ka liula o ke ahiani, me ka lawa kupono loa o ka mal« - malama nona i koe .e hiki ai iaia ke ike maopopo iho i kana wahi e pii aku ai 110 ka mea, ua kamaaina uale na ala nihinihi n ia wahi iaia. Ma ke ala ulili ana o ka pii ana aku he wahi maka'u loa ia ia e kekahi poe i kamaaina ole. he naka ke kino o ka poe e pii ana 2??a]ajla no ka māka'n ina no i ka wa awakea loa, a he oki loā aku hōi i ka wa eiike me keia a Lolena e pii nei o ka poe wale np 1 meaa i ka pii ana i na knahiwi nihinih loa o na Mauna Alepa ke aa e pii'malaila; aka nae no I.olena ua maa oia i ka pii ana ma na wahi nihinihi loa o ia mau pali no ka mea,' āole''o : a,'he keik; lawai'a'wale no aka, he ohi hua a hopiihopu mahu kekaliihan.i ana ma na pali kahakai kaha'eo a ma na owawa l.ohonu o 'nā'kuahiwi o Enelani kahiīeo., N (Aole : pau.)