Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIII, Number 24, 11 June 1915 — Make o C. R. Bishop, Koaloha o Hawaii E Hoihoiia Mai Ana Ke Kino a Hoomoe me Kana Wahine 1822-Charles Reed Bishop-1915 MOE AKU LA IA KANAKA KOIKOI ME NA HOOMANAO POINA OLE A HAWAII NO KANA MAU KOKUA ALOHA HE NUI [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Make o C. R. Bishop, Koaloha o Hawaii

E Hoihoiia Mai Ana Ke Kino a Hoomoe me Kana Wahine

1822-Charles Reed Bishop-1915

MOE AKU LA IA KANAKA KOIKOI ME NA HOOMANAO POINA OLE A HAWAII NO KANA MAU KOKUA ALOHA HE NUI

.Mrt ka lonp kelekalapa o ka hoouna ia ana mai 110 keia kuianakauhale nuii Kapalakiko mai, i pahola ae ai ka nuhou hoolelehauli apuni keia kuianakauhale, ma ke kakahiaka o kii Poa* kahi aku la i halu, no ka pauaho ana niai o C. I?. Bishop i keia ola ana, ma kona home ma Berkelev, a e hoihol ia niai ana kona kino wailua 110 ke kanu ia akn ma ka aoao o kana wahiue Bernice ; Pauahi' Bishop i hala kahiko ma kela ao. Ua lilo ko Mr. C. R. Bishop pauaho ana mai la i keia ola. ana, i mea na ko Hawaii nei poe, e kaumaha ai, aole wale mamuli o kona komo pn ana iloko o na oihana kalepa, na hana hoouaauao, ame na hana no apau e hapai ana ia Hawall nei, mai kona kulana ukulii mai a ik'e ia ae ai lie aupuni holomua i keia la, aka mamulī kekahi o kona mare ana i ke Jvamal;iwahine Bernice Pauahi, a kooiii?i poe i uana aku ai iaia, ma ke ano he k.-.-maaina no Hawaii, a no na kanaka Hawaii. Ma ka manawa o Mr. C. R. Bishoi) o ka make ana aku la, ua piha iaia na makahiki he kanaiwa-kumamakoin, me na mahina keu, no ka mea, ma ka la 25 aku nei o īnlai o keia makahiki

i piha ai iaia na makahiki he kana-iwa-kumamakolu, a o keiā na mahina keu o kona ola aua e hele nei ahikl wale no i kona make ana mai la. Hoohapa ia na Hae Ma ka mauawa i pahola ae ai ka lono kaumaha, no ka. haalele mia inai o C. ,R. Bishop i keia ola ana, ma kela kakahiaka Poakahi nei, ua hoohapa ko l<e ia na pahuhae o na hale aupuni, na hale lawelawe oihana, na* halekula, ame kekahi mau wahi lehulehu e ae. e hoike inai ana, i 4 ke komo like ana o na mea apau, iloko o ke kaumaha no kela nuhou hoolelehauli. ka hora ewalu o ke. kakahiaka o ka Poakolu nei' i malama ia ai ho anaiua hoomanao nona, maloliō o Pa'uahi Hale, Pnnahou, a o ka Lunakanawai Federala S. B. Dole, a o kekahi hoa hoi o ka papa kahuwaiwai" o ke Kula Punahou e r ola nei, ka mea iaia ka haiolelo, e hoakaka ana i ka moolelo e pili ana i ko Mr. Bifhop ola ana, ame kana mau hana lokomaikai he nui, e hiki ole ai e hoopoina ia. Maloko no hoi o ka Bihopa Hale, ka halekula hoomaāmaa o. ke kula o Punahou i malama P" la ae ai he aimina hoomnnao ma ka hora eiwa o kela Poakolu; o kela mau hale i> elua, kjf Pauahi Hale, ame ka Bihopa

Ilalo, ufl kukulu ia ae laua, ina o na kokua la a Bishop 110 ka huina o $330,000. Aole i Hookahaha ia Kona Make Ana. Ma ka pule aku nei i hala, i hoomaopopo ia ai, ka loohia ana o Mr. <'. R. Bshop me ka nia'i ileaika loa, a i ka oili ana niai o ka lono no kona pauaho ana mai i Keia ola ana, he hopena no ia a kona mau hoaloha lehulehu e kakali akn ana, oiai ua nui kona mau makahiki, a he, manawa ■wale no a l?a make e kikoo mai al iaia, a lawe al<u i ka hanu ola mailoko ae o kona kino. ( . . Wahi a ka Lunakanawa»i Dole o ka hoike ana ae ma ka Poakahi nei, he hoaloha kahiko loa oia no Mr. C. H. Bishop, o kona manawa mua loa o ke kamaaina ana me. ia, o ia no ba manawa a Mr. Bishop o ka hoomaka ana ae e kukulu i ka hale banako, mai kela manawa mai ko laua noho hoaloha ana, ahiki wale i ka. make ana aku la o kekahi o laua. He Pina me ka Lokomaikai He kanaka hooikaika maoli o >Ir. Bishop ma kana hana, he hoomakaulii, he oluolu me ka lokomaikai, me ka piha pu i na manao makee no ka pono o ka lehulehu, a no kela noono» nui i ko ha "i pono, pela iho la i lilo

wale aku ai kekahi huina ilala nia* huahua mai iaia aku. j I ka mauawa i kakauinoa ia ai ke kuikahi panailiko, ua liolonma maoli | o Mr. Bishop ma kana banako, a ua lilo kana banako, i kahua oni paa ma na mea pili (lala no keia maa mokupuni. i Ke Ola Ana o Mr. Bisbop ' No na makahiki lehulehu o ko Mr. Charles Reed Bishop ola ona, ua ike nui ia oia maloko o na hana i pili loa ia Hawaii nei, na hana hoi i ike ia ai ka holoinua o keiu Paemoku, mamua aku o ka hoohui aina. Aole wale oia i lilo he mea malamn hanako, he mea hoohoihoi i na hana mikiala iloke o ka aina, aka he men a'o pu aku oia i ka nohoalii. īaia 1 haalele iho ia ia Hawaii nei 110 Kapalakiko i ka 1894, me ke kuai hoolilo ana aku i kona mau waiwai apa» ma Hawaii nei, aole no ia he mea e nalohia aku ai kana mau hana hoohplomua elike me ia i ike ia ai iloko 0 na wahi ana i kukulu ai ame kana wahine mo Bernice Pauahi, he mamo na Kamehameha I, no ka hoonaauao ( ana i na pulapula o Hawaii nei. Ua hanau ia o Mr. Bshop mq, Glen *s» Falls, Kalana o, Varren, Nu īoka i ka 1822. Ma ka aoao o kona makuahine, ua puka mai oia he mamo «o ka oha- ( na kaua. Ua make no koua mau makua iloko o kona wn kamalii, a kaa aku la kona malama ia ana nialalo 6 kona mau kupuna, rae kona hoonaauao ia ana, maloko o na kula apana, anni na kula wae. I ka umi-kumamalima o līona maū makahiki, ua noho hana aku la oia j malalo o kekahi kanaka ma ke tapn* 1 e pili kokoke mai ana, me kona lawelawe ana ma na ano tsfna like ole. Ma kela mau hana i loaa mai ai ia Mr. Bishop ka ike ame ka makaukau nt> kekahi ano o ke ola ana, elike ia i loaa aku ai i ua kanaka opio o ia au. ; . I ka 1842 i nee aku ai o Mr. Bisho}« a noho ma ke t..ona o Sandy Hill, a maloko o kekahi halekuai nui i nohd akn ai oia, he mea malania buke, a iie kupakako. Ma Sandy Hill i pili akrt ai o Mr. Bifhop me William Lee, ma o ka mare ia ana la o ko laua mau ohana, ua pilipaa ke aloha o kela mari kanaka opio, mai ia manawa mai ahiki wale no i ka make ana o William Lee iloko o ko laua mau la kanaka maleua. Ua komo aku o AVilliam Lee maloko 0 na kula. kifckie, ua komo maloko o ke luiia loio, me ka w.ehe ana i keena loio ponpi nona iho ma Trov, Nu loka, a 'i k'ā hele ana aku o Mr. B'ishop e hui pu me ia, ia wa i hoolala ia .āi ka manao, e hele e huli waiwai nia kahi okoa loa. Hblo no ka Pakiplka Ma ka la 23 o ka mahine o Feberuari o ka 1846, i kau mai ai o Wil- ( liam Lee me C; I?. Bishop maluna o ka inokupe'a Henry e holo ana ro Oregona mai ke awa mai o Nubcre- j poka. ~He ma,nawa iuo kela o ka makahikl ; a na kanaka opio i kau ai maluna n ka moku, a oiai o ka manawa mun 'loa iio io o ko laua holo ana i ka moana, ua mihi loa laua i ka au ana 1 ke kai, me ka makemake mai la e noho no iuka o ka elna. Ko na la he kanawalu-kumamaha kela paialewa ia ana o ka moku, mr ka makani ikaika e paku'iku'i pon-* mai ana mamua, i ku aku ai ka moku no Brazil, a o kela iho la ka makamua loa o ka ilee ana o na opio i ka hiona o na n-ina wela, ka hlona a laua i makehake nui ai e ike. » T ka haalele ana i kela wahi. ua hoomau tnai la. ka moku ma kana hunmoana, aole no he kaokoa ae mai kela mahele mua mai o kana huakai, a ma ka la eha o īulai, i hoea aleu ai ka moku no Falklands. Ma kein «anawa hookahi i kn mai ai tca mokn pe'a Brooklyn no llonolulu nei me nn Moremona, ua like me ekolu mahin»* ke ku e ana mai mamua o ka moku 0 Biahon ma. Hoohihi e Noho ma Hawaii Nei Ma ka mahina o Okatoba i ku mal ai ka moku o Bishop ma. he aneane ewaln mahina mai kela haalele ana akn o ko lakou moku i ke awa o Nuberepoka. I ka ike ana i keia aina nani, me ke ano o ka noho ana o na kanaka, he oluolu maoli. a oiai no hoi he mau haole kakaikahi no kekahi maanei ia manawa, nana aku la i ke alahēle no Oregrona, he mamao, he maopopo ole o ka hooholo no ia o ko =Biphop manao me kona kokoolua me William hee, e noho maanei. He kanaka makaukau o William Lee ma ka oihana loio, he hana maalahi ka loaa anā o kana hana, aka no Bishop, aole ana hana ike. koe wale no ka huli aku i hana ma keia wahi. He manawa kela e pioloke ana ke aupuni, me ka makemake nui e loa>, ona kanaka makaukau no ka hoop<ikele ana ae i ke aupuni, mai ka pilikia mai, me ka hui # o La<id & Co., o John Ricard ke noho Loio Kuhina ana ia manawa, i ka hoea ana mai o William Lee, ua waiho ia mai la kekahi ninau kanawai imua ona, no ka hoakaka ana i kona manao; a ma kela

I manao kanawai ana o ke Ka.?vau ana, j ua ike ia kona makaukau maoli, me I koua au 'a ia ana e noho ma Hawaii nei, a e kokua aku i ke keena o ka Loio Kuhina. j I ka ae ana o William Lee e noho, 0 ko laua noho pu 'no ia me Mr. Bieh op, a komo akn la o Bishop e noho hana maloko o ke keena o ke kuhinn . kalaiaina, ma ke ano kakauolēlo.. | Mailoko mai oke keena oka Loio Kuhina i pii ae ai o WAlliam Lee a noho i lunnkan?iwai kiekie a i peresidena no ke komiaina aina, a iloko no h'oi 'o kela mah?wa hookahi i koho ia mai ai o Mr. Bisihop, i kakauolelo na ke kanikela Amcrika maanei. Tl6ko o ke kupulau o ka makahikl 1849, ioho ia mai.la. ka hu ana o kc gula ma Kaleponi, iā wa i «ilani ae ai ka manao o. Mr. Bishop e holo ilaila, a e huli aku i kona mamuli nae o ka pipili Joa o kona noonoo no kona kokoolua o. ka he)o ani niai a noho. i". ka. aina malihini, uft kqohi ia kela. manao- a i• ka ws 1 • waiho ia mai ai ke .jkul»n.a luna kukoawā nui no lifl awa..o llonolul\i ne| iaia, o kona ae aku, la no ia, a mai kela man/jwa mai, no, na makahiki i oi akn i ke knnaka, i noho paa.ai o j >rr. Bishop he« kamaaina no IFawalt nei. : Kukulu i ka Banāfco Eiliona īloko o ka makahiki i honnnka ai o Mr. Bishop e knkuln i hale ( hanako, * Maloko o kekahi Wahi himi \utku ma kekahi hale ma ke alanui hhiki kona lioala mna anft i keln hnna, mie kona hoahui, me ko laua mnlama i>on6i ana i ka la«a mau bnkl», aole he mēa lawelawe e aē me lauA ia nianāwa, o laua no na mei na laua e fitiiun» i kp lau{i keena. J Tloko o ka manawa pokole, ua pft mahnahiia ae la ka hana o ka hanako nolaila paku 'i iā mai, la he keena hoo, me ,ka lioolipialimā ia ana he kākauololo, āole naē malalla iho ln.no pan, aka, ke pii . niāhuahua loā mai la kā hoiomua o kela oihana ahlki i ka paku'i Hōw. •ia ana mai he mau rumi, hoomāhUāliua ia. aē la no ,hoi . ka poo hāna,. ā no. ka liiki ole iho ke ku •'kēla hana maloko o leēla hale i kukuln 'okōā ia ae āi ka banako o BiKopā & C6» kaiii .he Kuefi wale no ka mamao aku rhai kahi' mua loa i hookurfiu iā lii .ke.īa iiana» . ... Mare i ke KamaiiiWāliine Pauahi. j - liē kanaka o Mr., Bf.Hop i lauha nui aku iloko o na anāinā a na,. haole am». ,na kanaka H.awaii, a e hookipa mau ia ana oia e na kaukauaiii oloko 0 | kona mau la o ka" pii ana ae lie k» ;iiāka -i hilinai irt, # iwaena. o ka. ;e hoea mau aku aāa ma ke Kula Alii o Kāhehuna, o Mr. Bishop kekahi mo» haule ole. |.' Ma kela kula ke Ber"niee Pāuahi * kahi i hoohāaiiao ia al. a ima kelā hele itaaa aku o Mr. Bishop ilaila;-i : komo like ai na' martao hoohihi iloko o laua no kekahi i kekahi. Ua makemāke o Paki, kā jnnkuā- . kane o Bernicē PauAhi e h6omare iaia I me, kekahi o na keikikalii, aole nao lie. ae o Pauahi,;.ma, ia aii6. ihb la, | iloko o kā mahina o June, o ka 18J50 j maloko 9: kē kēena hookipa o ke Kula Alii i hobhui iā ae ai o Mr. |Bi.«hop me ke KaAaHiWahine Bei-nice Pauahi ma ka māre, he kakaikahi ioa o ka poē i ike i kela ia aiia, e ola nei i keia 16,' ā Wahi a lakou, aole he mau hoomakaukau hihimami ana elike me ko keia au, aka me kahi aahu kupono no, ellke me na makau- J kau no o ia āii. | Komo i na. kāni Aepuni I Ma ,kēkahi manaWa mahope mai o mare ana o Bishop i ka wahine, j ua waiho aku oia i ka noho luna j kukēawa nui ana no Honolulu nei, ua waiho ia mai la kekahi kulana imua | o Mr. Bi?hop, maloko o ka aha kuhina 0 Kamehameha TV, aka mamuli o ka nui o kana mau hana ma kana oihana iho, ua hiki ole iaia ke hoolilo 1 kona manawa Jiia na hana o ke au'punii • . Ua komo oia i hoa noloko o ka ahaolelo, a iloko ka.1860 I hoolilo ia »e iai oi* i lioa'no ka hale r o. na. 'lii. me kona hoea mau ana iloko o ke.la haie, { kela ame keia elna makahjki. ' Tla noho oia he peresi(lena no kft v J I papa hoonB«nao, h» 1 kulana ana i ! ,ai no kekahi manawa lolhi,.me ke ko 1 , kua nui i- ka oihana hoonāauao ma Hawaii nei. j Kana Mau Hani Koku* ' , Ma na Kula Kamehamēha fie nui j kana mau hana kokua ma ia mau kula, no ka mea, mawaho ae o kona haalele nna aku i kona ktileana iloko o na waiwai o kana wahine, no* ka pomatkai o kela kula, ua hoolilo pu akn oia i kekahi huina dala mahuahua, ma ke kukulu ana i ka Hale Hoikeike Bchopa ame lja halepule ma Kamehameha. Maloko o ke Kula o Punahou, ala malqko olāila, na hoike no kana man hana kokua lehulehu, he mau hale nani ka i kukulu ia ae ma kela kula mailoko ponoi āe o kona ihāii waiwai, e kti mai nei i mau mpa hoomanao aku iaia. Mawaho ae o kela mao kt>la elua, lie i mau walii lehulehu e āē kekBbi i holo aku ai liā kokua ana a Mr. Bwhop, a ke paa nei malalo o ka malama ana a kV Papa Kahu C. R. Bifhop, he heluna dala mahuahua, no ka puunaiie al.u i kcla\au wahi like 010.