Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIII, Number 25, 18 June 1915 — HE PANE I KA HOKU O HAWAII [ARTICLE]

HE PANE I KA HOKU O HAWAII

K U:i Xu]ic}>;\ Knnkoa, Aloha:—E ol'mlu j:i.'u hoi i k.'ui wnhi koena ou 110 l.a'u wahi inaiuio pnue i ka nupepa '•Ka H6l<ii o līawaii,'' a i ole i kona T-;mahoo] onoj»ono ? ka Mea Hanohano Snnatoa Desha mai mai. Aia ma ka helu -">(» o ka l.'i 27 o Mel, o ua mi]>epa Ka Hoku o llawaii la, kekahi inanao " Mai ka Nupepa Ka Hoaloha Mai." I ka hooniao]io]>o ana iho nae i na niOH i ]>alaj>ala ia, aia hoi e kau koko ?e ana no Ua Mea Hanohano Senatoa I)esha. Ka mahele mua o na mea i palapala ia. " So na olelo a ke Senatoa o llamakua ma kana ina» haiolelo akea iho nei, e pili ana i ke omaiinai pinepine 0 kona hoa Senatoa, ka Mea Hanohano Rev. Senatoa Desha, mamuli ka o l>a inu ole i ka u'aiona hoo.'iialule kino." K ka hoa Senatoa, ka Mea nanoha--110 I?ev. De: ha, heaha ka mea imi niua ole i ka oiaio alaila hoolaha na manao nwe wale, kamalii, hookueltue a hoohakaka i ke akea? Eia koke no au i Hamakua nei, 110 keaha e ninau nle mai ai/ Aole 110 paha he wahl koena Kristiauo iloko o ka Mea llanohano e malar.:alaina ai ka uliane a e liiki ai ke hoomaopopo ia kaua, he mau kanaka iloko o ko ke Akua pohai ma kn nianaoio hookalii, lie kahunapule oe, a he au, a e hapai pu nei no hoi i na hana īuāikai iwaena o na Kkalesia o kakou, a he niau kauwa hoi na ka lehulehu. O ka noho aloha, manao maīkai, ka lokahi ame ka hoomanawanui ]>u ka mea e pono ai, aole o l:a hoino, ka hoohakaka ame ka pe--1 ohi. Aole loa au i olelo iki: "7 ma'i piiiej»ine ka Mea Hanohano Rev. Desha m.unuli o kona inu uTc i ka waiona,'' 1 ma ka'u mau haiolelo akea e kakoh ana ia Ewaliko. A aole Mea Hanohano la ma kek^e< , iT^i-e* 1, 7 r « haiolelo, a ina na kekahi inea ]»aha, a poe ]>aha 1 olelo aku i ki mea Hanohano pela, alaila, ua pau pu laua a o lakou palia i ka hoopuni 'a lakoii iho mamuli o ke alai ia o ka maka o ka naau e na manao nonohua e ahn ana iloko. Kia ka 'u i olelo aii Aole o ka inu waiona o Kuyiliko kona mea e kupono 010 ai e koho ia i lunahoomalu no ka pa]>a lunakiai o ke Kalana o Hawail, a o ko Kauhane inu waiona ole kona irca e ni aku ai ke kupono. Aia hō i'>au haawina like ole iloko o laua, a'u : mmao ai ua oi aku ko Ewaliko ku"ono. Kia maua o Kiwini, he mau l:auwa na ka lehulehu. He senatoa aw mai ke kau o 1007 mai, he inu i ka '-.-aiona, eia nae, paamau ia'u ka mariwa hana o ka lehulehu, a akahi no ?■»'! o Kiwini, he mea inu walona ole, hanlenle mau ana ka manawa hanh '« lehuU'hu inamuli o kona ma'i plvrpine;" alaila, hoopili aku no Ewaliko pnio Kauhane. ( He olelo anei ia I ma 'i ,pinepine ka Mea Hanohano Rev. Senatoa Desha, no ':a inu waiona ole' Aole anei o ia no hoi kh mea oiaio, aole ona inu waioiia? AoV anei a» i h;ji aku i ka mea oiaio. he ma'i pinepine oia a hauleule niau r 1 a aha senate? Ua hoino anei au ia iv*\ Kenal'oa Hanohano Desha ma ia Vniko ana i ka oiaio? Ua kaili atiei i kona hanoliano ma ia hoike ana i ':«• eiaio? Aole au i :uy'uewa liaia ne '- ona ma'i ]>ine]>ine a ūa ilie rio au t kena ]>ilikia maoli i kahi manawa, u koe aku kahi nianawa. A ua hoike nku i keia ma 'i pinepine o ka Kev. S"natoa Derha me ka niahao maika!. Aole no hoi i āhctfa aku a koi ' aku ] aha i kalii kanaka e aīiewa aku iaia l o kona haule pinepine. Mahea ilio la ; ahi e makawela ai ka Kev., Senatoa Desha ? 6 kahi punna I>ahiko no paha 0 ka lili hoakanaka ia? Mea nui! Mahele elua. —Pahene ae la ka Rev. Seratoa Desha i ke F.enatoa o Ilamakua e lawe ae ana ka ' olelo hooholo i ka ;.fca euanelio e inu na kahunapuie i ka wriona ;s pela hoi na luna aupuni. Xn kealia la e pahene ai ka Rev. I>r;ha i kona hoa senatoa ma ke leapa :>na ke ?rnatoa o Hainakua? Ke rno hoohaahaa (insault) no paha i kora hoakau?ka, aia a oia wale.no "Ko ia aku, h c heke (heail) maluna o na mea apau, a i ole no ka la\va ōla vo pahn o ka hoonaauao ia. iloliy MPBSCS. Xo keaha la i manao wale ai ka M!ca Hanohano e hele ana kalii scnatoa o T faniakua i ka'Alia Euanelio o na mo--1 upuni o kakou, oiai, ua iko no, aole ' e sei:atoa o Hamaikua lie kahunapule, ? i ole lala kumau paha no ka Aha? No !a oiaio e haua ana iloko ona, o kfc :<"<rton o iramakua kekahi liooikaika 1 ! a ]-o!io a he kokua nui no na hana

īoaikai ma k.i mokupuni o Hawaii, a nialaila niai i loaa ai Wc aloha ia, ka makemake ia ame ka hilinai ia e na Kristiano a haipule )>iaio ame ka lehulehu; a oia paha ka mea e lilili mau ai ka Rev. Senatoa Hanohano i ka ike mai e onioni aku ana kekahi kanaka a kau pu me ia, a aia a oia wale no maluna. Mea Nui: Mahea iho la ke kapa ana aku i ka liewa he maikai; a i ka malkai he liowa'? Mahea ka pouli i hoolilo ia i nialamalama a o ka malamalama i pouli e ke Seuatoa o Hamakua? O ka hoike aku anei i ka oiaio m'i ka inanao maikai ame ke aloha, a i ole o kela oiaio anei i lapu ola i ko iihane, he ]>ilipili, he kokua a he lawe|laAvc i na hana pono a he "kakoo no hoi no na hana maikai ke Senatoa o Hamakiia? A manao waTe ae la ka Rcv. Senatoa Hanohano e hiki ua wahi Sejiiatoa nei i ka Aha EuaneJio a hoopili I iho la i ka ino, e lawe ana i Olelo Hooholp inu waiona o n» kahunapule. |No keaiia la i ])ih'a loa ai ka naau o Rev. Sehatoa llanohano i ka Ino, ke aki a me ke keemoa i kahi p.cnatoa o Hamakua? No keaha la i lilo ai ka Rev. Senatoa IlanohaUo i i ka poe maloko o ko Kristo pohai, a i iilo ai hoi oin i mea pepehi aku 1 k'a poe 'iio lioi 'atfa e 'a'o 'ak'u hei "no' Kristo? No ka pai ole aku paha Me'a Niii! Mai kuu wa o]>io aple i mave wahine. ku'u pili ana i ka aha Euanelio a hiki ,i keia 'wa, pela no kuu inu waiona :>• hi.ki 'i keia la, aoje au i koi a hoat« paha o. lawe. niai i Oleio Hoohoīo e inu waiona nq, Kahunapule, eia nae, he oi aku,'kq; , ir, _ a 'mahalo. i ke napule ( .e inu aha ika waiona ipe ka mānao k.uokoa. a no kona pono, maniua o ke kahunapule hookanjiani malama 5 kajiihb; ka ka, huahni ma liōiia naau hoo|>uHahelc hoi ika oiaio oie, ka epaepa aiue ka holoholooleīo iiia koiiā. mau ieh'elehe. Ke^auwe ka- |tbv. Scn»toa Hanoiiano i Ka poe no 'ke apono an.a i ka mea- hewa (oia paiia "kah.i senatoa o Harria,kua, a i, oīe o kahi scuatoa paha ka i apono v aku i kja, poe hewa no ke kipe.. A kaili i ka hoopono ame ka j)ono ,p ka -ftpy. Ilanohano). Heaha keia hoopoho ame pono o Rcv. ll'anohano nei i. kaiii ih mamuli o ke kipe a ke seriatoa o R:imakua a i ole o ka poe paha i ke senatoa? . l£e 'eiiii ~loa ak'u ilei ke n«o kanaka makua o ka Rev. Senatoa Ilanohano a me lie mea..la, ua paa loa ka makg, o konn. naau i ka. li.'i a hopipi L kahi lama Kristiano a 'pouli ke ano haipule. Owai ka makenu'.ko o kajiU .mai .i koiia ma'i ano e, ;na'i i>ni'«pine? A owai hoi ke kipe a kilel wale i kana no ke. ltaili niai i ka hauj>inepine i ka a\ia a<;tiate no kom 'iisa'i no, he olji nae. oia no. he ma'i no na.e., I?wese bc!,Mea Nui! No ke akaniai ame ka,|naauao o i< ; - Senatoa o Hamakua. i?olqJci no, n oi?.ka mea i koho nihu, ia ai i seiiatoa O l<a Kev. Senatoa Hanohano n» hoikp ae he hupo o';-, n:"a no jiaha i:v i kona inaiiap. Mahele -Ekol.ii.:; —"Ka 'awaawa u""e ka hanohano'o ka ~jny waiiona." . Ife oiaio no, he. awaawa ka Waiōna, li> ono nae i ka poo i makemake a kuponn ia mea. He awaawa ka nioi, he ono nae i ka poe inakemake ia mea. Uo awaawa ka pepa (pepper), he ala nao kahi io pipi ia mea. A ])ela no; he awaawa ka hookamani, he hoopailua na leheleho oiaio ole, he mea ino ka holoholoolelo, he ku-e hoi i ka pono io maoli, ka akiaki, ka uiania, Jca hoino wa?e aku aine ka uaau lieemoa, lie ono nao ia vou.

Hc halia hanohano i ke scnatoa o Hamakua ka inu waiona hookainain •ole. He mea hoomaikai i kona i-i'H,! e kokiiā ana i ka Keaika o ke kino e kaohi ana i ke ola ilt)ko otia. Pela no hoi: līe mea hanohano, i ka Ucv. Senatoa Ilanohano, ka holoholoolelo. ka liiania, ka huahua, ka hoino ualo. aku ia ha'i) ka iīiii howa 'anio ka ejiaej»a. Ile ono ko poloka, ka pulii ame ka honu i kekahi poe, he pono ole nae i 1 ke Senatoa o Hamakua. . No keaha la e hana walq aku ,ai ka niea ai ole i va mea e.ai an.a; ka «nea inu ole hoi, i ka 'iiiea 'e inu ana? īle leela "iftau wahi olelo 'aiio ole. '' I nia 'i. piiiepino o • {3eriātoa l3esha 'no k?\ 'hu N>vaiona pie, '.' āiia ponoi no i hakn 'iho "ai', 'alalia, lai'au ao ia i ria ino a ka Palapala l(criiolele 'a Hahau niai l:i i ko.na""hda scnatoa, k'o'iia hoākaiiaka np'h'oi i haiia hewa ? ofe ak'u iaia a pnif' aku la ia lsaiā, "'E pau i ke ahi a — p'opo 'no kiiiiiu 'o ke scnatoa 'o Hāma kua, a e lele ilii'nā leana ni'au pua'' (oia paha v ria keiki). Hoiike olaio ae la ka Ro\\ IlanoHano i ka makoliikolu māoii o ka ino iloko o koiiā 'nāaiu. Hc kuiiioni- 'a luliiliiīia hooka : mani wāle rio ka,'iia piha nae ka naaii i ka liu 'āKii r ā. "E "āh'u āiia! O, ke kauavyai hea o lehoya ka i haalelo ia, a mahea ka hoowahawaha i ka Mfea Hemolele, ma ka olelo ana, "Ho ma'i pinepine ,a no ia ma'i pinē-? pine. hauleule„ mau i ka aha senate?",< Pii ino ke kulana o ka Rev. Scnatoa j Hanohano. Eia ka oia ke kaupaona o i na Kanawai o lehova, a ke olelo ae | nona, ua hewa iho la. Huki paha kaT hanohano ,scnatoa a poina ka oiaio o J ke kulana Levi. IIo! Holiy Smoke! j Eia ka Icsu. "No k>a mea, hclej īiiai la o īoane Rapetit'e, me ka ai ole i * ka b.nrcna amo ka inu ole i ka waina.i a olelo oukou he (laimonio kona. T T fi hele niai hoi ke keiki a ke kanaka e'

ai ana, a e inu ana; a olelo no oukou, aia hoi, he kanaka pakela ai a pakela iun oia, ctc., Luk. 7:33-34. Pehea ia ? ko'u hoowahaw;' ha* i ka Mea Hemolele? O kana i a'o mai ai. "E ao ia oukou i ka mea hu a ka Parisaio." Oia hoi ka hookamani. A'o mai no ke Akua, noho nae ka hoino iloko. Uc'se ott Eia hoi ke kanawai o lehova: A c hoolilo aku oe i ua kala. la i na niea I apau a kou »aa« i makemalee ai, no ka bipi paha, a iio ka hipa, a «o ka waina paha a no ka mea inu awaawa paha (strong drink) a no ka mea % pau a kou naau c imi ai; a e ai iho oe malaila imua o lehova kou Akmi, a e olioli oc aine kou ohua." Kanawailua, 14:26. Pehea iaf Ono ka 'awaavva, ae ia ka. waina aine ka' inu ikaika, aia 110 i ka maiao o ke kanaka,„a e olioli nae imua o Tchova,kou Akiia. Oia no ka'u c hana nei. Ke palepale ufci oe i kalii naonao uuku iluna o ka poi, ke a!e hei nae i ka, apu koK.eoheo o ka hookamani 'anie lehe\ehc epaepa ma o aku o ka poeleele. Wela hoi! Kahea ae la ka R'cv. Senato,a Ilanohano ia īsaia, e uwe pu Jaua i'ka mea kaomi a inu ikaika i ka vvaina. JVp keaha i kahea oīe ai i ke keiki a k»kanaka ka mea iiana wainp īielii ekahl a inu waina no hoi? No ; «ealia. i ka hea ole ai ia Tchova ka mea āp i ka in« waina ame inu ikaika paba, »Vea ' hoopunahele \a Noa ke waii'a mua loa anie ka itiea ona i T>\ wainaT A o Ilama ka mea henehene aku _iu Noa ka i hoahewa a hoopa'i ia 1 »auwa (Nij,'®r). Mai hana wale i ka iiwi inu waina o Niprer auanei. O ke kanawai mua a kuinau a, ko Akua no ke kanaka, e malania f;c Kanaka i ke ola ana. i haiia ai lie mea loaa ole i.ke kanaka, Nolaila. ina o ka. inu waina Ka mea. e ponp ai.;. liaiia aku. elike me ke kahunapule Kona i pakele ai ma,i laau iiuna o Ma,uria Loa, a'e ole ka 'hu.e wisakc o koiia hoa, ])akele ai. īna hoi o ka ai i ke pploka (frogs) ka mea e pono ai, liaha aku! Aole au e koi ana i ka JRey. Senatoa Hanoha'no, e hana i ka 'mea kuv>ono ole iaia a i kona ola ana. Aole hpi iaia ka nenia i na mea i kupono i ko'u ola anaj a o ka oi aku o kon.i lioaliewa wale mai a pule pu aku <_• hioīo au a e lele iluna ka'u 'mau pua. No'ii ko'u ola a ke ola'kuokon nei no'u iho a na'u ka'u hapaha .t; komo ai i ka hale waiona, 9 inu nip-ka hanoh?ino a o k» mea- hapaha ole kou niavvfiho, he huhu ka haolo i ka aie. Aloha oe e ka Ticv. Spnatoa Hanohano ino kau mau kumu. hoohakaka ame kau pule e.pau au ame ka'u mau pua. i ka ole. Aka, ke ]»u!e nei au e oJa oe ame ko kou hale a. kolopupu a liaumakaiole a ka i koko a ai i, ka hua ono p ka holoholoolelo ame k,a lilili. ' li. iī. MAKEKAIī. Honokaa, īīaniakiia, īiine 5, 191i3. — • • NKW YOUK, June lō.—Tna o mauao ana ke aupnni o Ainenlea Huipuia Q,'kakoo i ka nianao o.ka .Wilson, e koi ia mai a.na la e kukala kaiwi aku ia Kelemania, ina no ka hoopoino hou ia niai o kekalii . Amei'iKa e ka mokuluo Kelemania. Ō keia ka mea i kukala ia ap maanei nia ka po i hala e Tlcnry L. Stimson,. l-e kal<atf olelo a kuhuia kaua iloko o'ka Aha Ku'hina a ka Pcresideiia. Taft. ilokp, o ka wa ana e haawi ana i kekahi halolnlo mannia o, ka, Abafeui,>Ka.tio«arl Lcague.