Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIII, Number 48, 26 November 1915 — ULU HE HAUNAELE NUI MA KE KULA HOOPOLOLEI MA WAIALEE Holo Mahuka na Keiki o ke Kula Nouka o ke Kuahiwi me ke Alualuia Aku e na Kumukula, a Hoihoi Hou Ia Mai me ka Waha o ka Pu Panapana. [ARTICLE]

ULU HE HAUNAELE NUI MA KE KULA HOOPOLOLEI MA WAIALEE

Holo Mahuka na Keiki o ke Kula Nouka o ke Kuahiwi me ke Alualuia Aku e na Kumukula, a Hoihoi Hou Ia Mai me ka Waha o ka Pu Panapana.

M:« ka auwina la o ke aku la i.nla i hoala ai? ai na koiki o kc Kulr. Mi,'•[.e.lolei ma Waialoe i kekahi haunn■iiia krla kuka, n lioomaka aku la ho kumamalia mau koiki o mahu;i nouka o ko kuahiwi; eia nae, mainuli .. maka'u 010, i nokeia aku ai lakou i a hooknlo iuahojto o kokahi o na kuMiui.uia maiuna o ka lio, a lioihoi liou a mai |a ho kanaha-kumaniawalu o laiik' ka u-aha o ka pu panapana, ilo- <> ■> ka lima o ke kumukula. M:i,n:ini:i ae hoi o na keiki i koe }.-i ilok<i o ko kuia, he 00110 o lakou i a:iia i ka hao, malalo o ke kiai ana u ' . i iinm wahino o ke kula, ua lilo ka n ;uia o k«'la kumu waliine i mea ole, a i.o.ia koln mau hao hoopaa i ke kipo- ; •«.!:« maloko o ka hale amala, ahiki i ka ii< mo ana, rno ka liolo niahuka pu ana .. ..< la rii:iu koiki eono, eia nae he ekol' <• lakou i paa i ka hopuia e kekahi K« i-ani. a hoihoi houia aku noloko o ke •. i ka %va i hoea aku ai ka makai no- 'nookahi kumukula. Ho Ekolu Keikl i Mahuka Loa v " kela mau keiki eouo o ka mahur.:t ana, a i paa mai ai lie ekolu o lahou i ko Kopani, ua mahuka loa aku he «•'. olu mau keiki; me ka hoouna kokeia :ina aku nao o na kauoha, ma na -wahi .tu. e makaala mai i ua mau keiki la, 'iia na wahi, mawaona o # Waialoe ame H.-nohilu noi. I ka wa i ala ae ai kela haunaele ma < kula ma Waialee, i hoouna loa >a 'i ni ai ka loho i ka oihana makai o llo'ioluiii nei, a hoounaia ana he elua mau i.uikai. a ma na hora aumoe o ka po Sabati :ho. i huli hoi mai ai laua, me elua •iKni koiki, uo ka hoopaa ana ma ka ha•'i'na iiao ,o laua na alakai o kela hauT <;i« If. " ko kumu.o ka ulu ana mai o leela •i:iuiia«'le, olike me na inea i hooinao'M.pn ia, penoi no ia: Ma kekahi manawa, mamua ae o ka <i:ia :iwakra ma kela la Sabati, ua ka- • nlio aku la o David Leleo i kekahl " e; 01010 kupono ole ia John Thcnnes, • alū <» na kumukula. Ile keiki keia •i«ane c piha kona inau makahiki ma < ; : « ka inakalua. ' :i la>vei.i aKu o Davi<l £eleo imua o I M .l<hnson, ko kumu i paiii aku ma ■in o k«- Kumupoo Tu<ker no ka maA 'i. a nana i kau mai i kft hoopa'i 'iia o kola keiki, ma ka hili aiia ia- ' wahi nona e haua hou ole aku ai ■:* ia inua mai, i kalia kuinukuln. II f Hou ka Pilikia ' ' *•':» kauia aua aku o ka hoopa r i t o l>avi«! Leleo, ka mea nana i '' o aku i na manao maikai ole iloi nui aku o na keiki, oia nae ua •.anamil lakou ahiki i ka pau ana - •■•aina awakoa, a i ka wa a Mr. <• lawo ana i na koiki no ke I aani, o ka manawa ia a David • .. ),:t hooinaka hou ana mai e ka- ■ i Uola kumukula i kokahi man '■:aikai ole, me ka nuku okoa ana :•«. i ke kohu ole o ka lawe ana -l"hiison, a ina ka aole i paa • ::na i k«i hao, ina aole e hiki iaia •• ai!.» mai. ;. aoao o kela kumukula, ua kau- ' '• "ia ia Daviil Leleo e noho maka iio noho malie iki o kela a mau aku la no i ke kamailio ' 1 1 "a "li'io hoonaukiuki. "•'•• '• I ike ol? aku o Mr. Thennes 1 ■'• •:» *• hanaia aku ana nuiluna ona,' • i u«ai Ia kekahi keiki mahope mai •••*» kua, a ua koho wale ia aku, o ••_■• K i'iopu, ka mea nana i ku'i i'<' ki-iki nui no keia mawaena o n:: uTi:amaiwa ame ka iwakalua ■ • .•?'•/■>. <-h puupuu o ke ku'iia aua aku Mt-. Thonno.s, ua kunewanewa ke ku- '• okahi mau sokona, a iloko o ka i.awa pnkolo loa, ua puni koke ae la • > i hoopuniia e ua keiki he nui, me > j-auku laau, ine he inea la ua hoom:t*

! kaukau mua ia a waiho ma kahi e loaa I Koko aku ai i ka inanawa [»okole, e uia- | komakria ai no ka hoohana ana aku. ' Ua kupilikii maoli ke kulana o kela kumukula, oiai na keiki e hoopuni ana iaia me na pauku laau, ame na pohaku, ! a no ka nui loa o ka uluao 'a ua lohe mai la o Mr. Johnson ,a hoomaka mai 'a e holo, no ka uwalo ana i kela pilikia. Hoohanaia ka Fu Panapana | laia nae e hookokoke mai ana no ka!ii o na kamalii e puuluulu ana, ua nou okoa ia aku la oia i ka pohaku, a lie liookahi ka keiki i kauoha aku iaia, 3 hookaawale k.oke mai kela wahi aka, o eha auanei.oia i ka pohaku, e nouia aku a«a maluna ona. Me ka haawipio ole aku malalo o kela poe keiki ino, «a' holo aku la o Johnson noloko o ka hale o ke kumupoo, a wawahi aku la i ke pakaukau, ine ka lawe ana mai he pu panapana, i piha oloko i na poka, a hoomaka mai la e hele no ee kahua paani o na kamalii. I kela. ike ana aku ua makaukau 'o Johnson, me'ka pu'panapana, a e hoohana mai-ana oia i kona inanu inaluna o lakou ,o ka hoomaka nui aku la no ia o holo, no ko lakou pakele, me ka haalele aua aku i ke kahua o ke kula, a kamoe pololei aku la ko lakou ilaholo no ke kuahiwi. He Kanaha-Kumaonawalu Keiki 1 Holo 0 ka nui o kela poe keiki e holo la, nia.ke auo mahuka, he kanaha-kuma-mawalu, a koe okoa aku la no he eono ninu keiki nunui mahope, ma o ka paa o na wawae i ka hao, ame na kamaiii liilii loa. 1 ka wa i hoomaka ai kela poe kAki he kanaha-kumamawalu e holo, ua hoomaka koke aku la o Johnson me elima mnu kumukula e ae mawaho ona e uhai inahope o lakou, a haalele iho la i na keiki nunui i hoo]»aaia i ka hao ame na kamalii iiilii, malalo o ka malu o MrB. Kearns. l'a hoakoakoaia aku la kela poe keiki 0 ke koe niin*aku ma ke kahua o ka halekula, maloko o kokahi keena, a ia wa i noko aku ai kela poo keiki nunui 1 paa i ka hao ; i ka hooweliweli ia Mra. Kea"iis a no kona maka'u o kau aku auanei na poino maluna ona, ua hiki ole iaia ke hoomalu mai ,o ka hemo no ia o kela mau keiki eono mailoko aku 0 ka rumi i hoopaaia ai, a holo pololei nui aku la no ka hale amala, malaila i noke ia ai na hao i ke .kipopo me ke kila ame ka hamale, ahiki i ka pau ana 1 ka hakihaki. I kela kaawale ana o na lima ame na wawae mai ka hao mai, o ka hoomaka aku la no ia o kela mau keiki eono e holo mahuka ma ke ala o Waialua, me ka hookolo ole aku o kekahi inea maho'»e o lakou. Uhai i na Keiki me ka Pu Panapana Mu kela inahawa a na keiki he ka-naha-kumamawalu o ka holo ana nouka o ke kuahiwi, ua holo koke aku la o Johnson a kau maluna o kekahi lio, aia no hoi kana pu panapana iaia o ka hoomaka aku la no ia e alualu mahope o ka poe mahuka, a o kekahi mau kumukula e ae, oia o Thennes, Montgomery, Roorback, Kuoha ame Kane, ame kekahi poe e ae o Waialee, ma na wawae no lakou o ka holo ana aku mahope. Ua mamao loa kela poe keiki mai na kumukula aku, a oiai he lio ko Johnson, iloko o ka hapalua hora o kela holo ana aku, ua ikeia aku la ua poe keiki nei e hele ana ma kahi mamao mai iaia aku. Me ka piha akamai no kēla poe keiki ■* holo la, me ke komo ana ma kahi i paa i ka hoopuni ia me ka pa ūweā, a ma ia ano, ua lilo i hana nui ma ko •īohnson aoao, ka wawahi ana i ka pa, a'mnmao loa keln mau keiki mai iaia iku. Ma kekahi ma'i wahi ka a kela poe ' eiki o. ka hele r.na, he inoino maoli no,

l e haule ana o Johnson mailuna mai i » kona lio ma kekalii mau wahi, aole no iae oia i haawipio, aka mau 110 kona uhai hele ana mahope o kela puulu kanalii. 0 ka hele nae ia ahiki i ke kaa ana i kahi maikai, aole wahi a ua poe keiki nei e manao hou ae ai e hiki ia lakou hoohoka 'mai i ka lakou kumu, ua hoomaka okoa aku la o Johnson e holo maluna o kona lio ahiki i ke kokoke loa ana aku i ua poe keiki nei. Ki ia ka Pu ma ke Ano Hoomaka'uka'u Oiai nae e hookokoke aku ana o John- - son i kela poe keiki, ua hoomaka aku la oia e ki i kana pu panapana i ka lewa, 110 ka liooinaka'uka'u ana ia laeou, ia wa i lioakoakoa nui ae ai ua poe keiki nei i kahi hookahi, no ka haawipio ana mai. Aole o Johnson i hookokoke aku iaia iho i kahi o kela puulu kamalii, no kona hopohopo loa o kailiia kana pu mai iaia iku' ,ina no ko lakou lele mai maluna ona me na pohaku, ame na pauku laau [>aha. • ' Me kela pu panapana e paa ana iloko 3 kona lima, i kauoha aku ai oia i kela poe keiki, e huli hoi hou uo ke kula, a oiai ua kau ka weli ia lakou no kela pu panapana, o ko lakou liuli hoi mai la no ia, me ka hoao ole aku e lioopilikia ia Jolinsonj a iloko o ka wa kupono ua hoea hou aku la na mea apau no ke kula o Waialee. Hoomaka Hou ka Huli Ana 1 ka hoea ana aku o na kumukula me kela mau keiki he kanaha-kumamawalu, a lohe iho la i ka mahuka hou ana o na keiki eono, o ka hoopaaia ana i ka hao, ua hoomaka koke no ka hookolo ana mahope o ko lakou meheu. Iloko nae o kela manawa e hoomakaukau ana no ka hele ana aku e huli i na keiki eono, ua hoea koke mai la he lpno kelepona ,e lioike aku ana nor ka paa ana lie ekolu o kela mau keiki i kekahi Kepani o Okasaki ka inoa, he Ke])ani mahiai, ma ka aoao ma Waiaiua o Waialee. ' TJa paaia kela mau keiki ekolu e ke Kepani, ahiki i ka lioea ana aku o Ku>ha ame Iloli, a na laua i hoihoi hou iku ,i Waialee, me ka hoea ana no ke >ula, ma ka hoia umi o ka po. 0 ka inoa o kela poe keiki i paa hou ae ai i ka hopuia, oia o Joe Costa, Joo . u ossos ame David Hawaii. 1 Ilonolulu nei o Mr. Tucker, ke kumupoo.o ke kula ma kela Sabati, a i ka' 'oaa ana mai o ka lono, no ka haunkeie 0 na keiki ma Waialēe ame ka mahuka ana, ua huli hoi koke aku oia me ka . nwiwi ina 'ka hoi'a elima 'o kē ahiāhi'o Uela Sabati, me ka lawe pu ana he elua :nau makai inai Honolulu aku nei. 'luli Pono ke Kumupoo Tucker la hoea ana aku o Mr. Tueker no Waialee, a lohe i na mea apau, ia wa 1 hoonmka koke aku ai oia i ka niele pono ana, i ke kumu o kela pilikia, ame ka poe na lakou kela liana.

Mn ka hxili pono ana aku a Mr. Tuoker i loaa mai ai ka ike iaia, ua hoolala kahiko ia kela hana mawaena o na keiki, me ko lakou hoomakaukau ana i ka lakou mau mea eha ma na wahi e loaa koke ai ia lakou, a i kakali wale ia no i ke kaawale aku o Mr. Tucker ma kahi e, o ka wa ia e hoala ae ai i kekahi l'ana, e haunaele ai, a holo na keiki mai ke kula mai. 0 kela mau olelo kupono ole ka a Davitl Leleo, o ka hoopuka ana aku iir.ua o Thennes, he hoailona iā no ka hoea mai i ka wa a na keiki e alii ai i na kumu, a hoomaka e holo mahuka. 1 kinohi ka o ka niele ana aku o Mr. Tucker i na haumana, i ka mea a mau mea paha na lakoi\ i hoala i kela haunaele, ua noho hamau loa na keiki, eia nat', ma o ka hoohana maoli ia ana aku 0 na alahele wikani, i loaa mai ai na mea apau ana i makemake ai, o ia hoi ka ili ana aku o ka hewa no kela hana hoohaunaeld, maluna o David Leleo ame George Kahepu, a waihoia aku la laua malalo o ka nialu o kekahi mau makai elua mai Honolulu aku nei, me ka hoopaaia ana o ko laua mau linia i ka hao. Ua hookauia na alākai o kela hana hoohaunaele maluna o ke kaa olomohile me na makai, a ma na hoia o ke aumoe ma kela po Sabati, i hoea mai ai no ke kulanakauhale nei, lle mau manawā lehulehu ka ko David Leleo o ka mahuka ana niai ke kula ,:iku o Waialee, me kona paa mau no» nae i. ka fiopuia ,a iloko ka o na hana oluolu a maikai a Mr. Tucker iaia, e hoao> ana e hoolilo i keiki nmikai, aole ka i lilo ia mau hana i kumu e loli ae ai ko David Leleo mau ano, ahiki wale i ( ka ana i kela pilikia. . Mr. ka olelo a Mr. Tucker, he elua pule koke aku nei no ka i hala, ua mahuka aku la he ewafii mau keiki mal* loko aku o ke kula, a paa nui hou i ka hopuia e W. R. Holt ,o kekahi ma Waialua, a o kekahi ina ke awawa e kok<jke ana i Leilehua. 0 kela poe eono i hoopaaia ai i ka hao, a i mahuka ai, a paa hou ai he ekolu o lakou, o ka ptrulu ia 1 mahukq mua ai, a paa hou i ka hopuja. Wahi a ka olelo a David Leleo ame George Kahepu, o ke kumu ka o laua i hoala aku ai i kela pilikia, mamuli o ka lawa ole i na meaai maloko o ke kula, he mau mea oiaio ole nae, elike e ia a Mr. Tucker i kamailio ae ai, a pela no hoi me Mrs. Kearns.