Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIII, Number 52, 24 December 1915 — KE KAUKA AME KANA MA'I. [ARTICLE]

KE KAUKA AME KANA MA'I.

(Kakauia no ke Kuokoa.)

He wa loihi loa i hala aku nei, aia kekahi kauka e noho ana ma ke kulanakauhale o Amsterdam ma ke aupuni 0 Kolani ,a ua hilināi niii ia no ke kubohonu o kona ike ma kana oihana e na inea apau i hele aku ynua ona no Ko lakou inr/i, a ua hoola ia lakou apau malalo o kana lawelawe noeau ana. O kahi nae i oi loa aku ai o kona mahalo ia, oia uo kona ike maopopo ana 1 ka ma'i oloko o kekahi mea ma lea nana wale ana no mawaho o ka helehelena maka a ma ka nieniele ana i ka ma'i i ke ano nui o kona hoohala ana i ka manawa iloko o kona ola ana o na wa i hala. Aia hoi kekahi kanaka waiwai e nolio ana ma kekahi pe'a o ka aina, ma kahi he hookahi haneri mile ka mamao mai kahi mai o ke kauka nona keia moolelo. O nei kanaka waiwai, ma ke ano nui o kona ola ana, a me na meā i kuluma iaia, 5 he molowa, he pakelaai. E hooluhi mau ana i kana kuke e kana i na mea apau ana i ono ai, i mea e ana ai kona puu moni ai. j Ke pau kana ai ana, hoi aku la a noho iluna o leona noho pulu hooluolu, kati na wawae iluna o ke pakaukau, hohola ka nupepa imua o na maka, a hoomaka e heluhelu i na mea hou, a pela no hoi me kona ainā awakea ame ke ahiahi. -f Pela iho la oia i hoomau ai ma ia ano no kekahi mau mahina lehulehu me ' ka hana ole i kekahi hana, a i ole ia, holoholo paha i mea e holo ai ke koko iloko o kona mau aakoko; a o ka ho- , pena o ia hana pela, ua pii mai la ka momona o kona kino, pau ka oni ana a na mea paahana oloko ona, a ' mai la ka ono ole o kana ai. E hoo- | puoho mau ia ana oia e na moeuhane | ino o ka po. Ua kiiia na kauka aka- . mai ma kahi kokoke mai i kona home, a ua hoao lakou e hana i ko lakou ike lapaau a pahu 'a, £ pii mahuahua loa ae la kona ma'i.

Mahope mai, ua lolie iho la ua ma'i nei i ke kaulana o ke kauka nona leeia moolelo, lana ae la kona manao e -kakou leta i ua kauka nei 110 kona ma'i. IJa leta aku la ,oia me ka Jioike piha ana i ka inoololo liolookōa o kona ola ana ahiki mai i ka wa i loaa ai oia i keia mn'i. I ka loaa ana aku o kana leta i ke kauka, ua heluhelu iho la oia 1 ka lcta a ike koke iho la no oia i ke kumu i loaa ai nei kanaka i ka ma'i, oia hoi. noloko mai 110 ia: o ka ai kipalale ame ka molowa; nolaila ua pane mai la ke kauka i ua kanaka ma'i nei ma ka leta penei: "Ua'loaa mai ia'u kau leta, a i kuu heluholu ana me ke akahelē ame ka noonoo nui i ke kumu i loaa ai oe i kona ma'i, ua iko leoke ilio la.au me ke kahaha nui; aia kekahi moo nui kujfua (monster) Hoko o ko' opu, nOna. na *poo ehiku, ka mea nana e nali la ialoko ou; a i mea e make ai ke?g moo, ke a'o.aku nei au ia oe i kau mea e hana ai penei: "E hele kino mai no oe i o'u nei.e pono" ai. M.ai kau oe ma ke ma ka lio paha, no ke kumu, i kau hana ana pela ,e hoonioni ino ia auanei kou kino ame ka opu kahi o ka moo e moe la, a na ia mea e hoala ae i leona huhu a o kona hoomaka no ia e nali ialoko/ ou a make e oe ma ke alahele mamua o kou liiki an)a mai io-u nei. Ina- oe e manao nui i kou okl, e pono no oe.e hele wawae mai. "O kau mea e ai ai oia keia: No kou aina kakahiaka, i 1 bola supa ame kekahi maū apana palaoa pulehuia; he mau mea ulu (vegetables) ko ka'aina awqkea, a he boia ti ame na apana palena kakaikahi ko ka aiua ahialii. ' Ina oe e hooko ponō i keia kauoha, he oiaio e hiki ola mai ana oe a' ha,īawai pu kaua.''

I ka loaa ana mai,<? ka leta a He. kauka, ua heluhelu iho la ua loafer nei me ka liiaai nui i na mauao apau o kā leta, a i iho la "Ō'ko'u kdūki keia e ola ai. E malama pono ana au ia'u iho elike me na ā'o anai oloko o keia leta ,o make" e auAnei au ma l>e alanui mamua o kuu hiki ana aku i kahi o ke k&uka. Malia, no ka au 1 hoopuoho mau ia ai o ka j5O eia ka kēkahi moo iloko o kuu opu." I ke kakahiaka o kekahi la ae ua liuliu iho la ua iaia iho no kana huaka 'i i kahi o ke Jyiuka. Kauoha iho la i kana kuke e malama pono i na mea apau. . 1 kona hoomaka ana e hele a hala kekahi mau kaulahao o ka mamao.mai kona home aku, ua anee iho la oia ilalo jne ka lomi ana i kona mau kuli ame na 010010 wawae ka'i hele a ponaanaa i kau a mea o ka hoomaamaa ole i ka hele no na mahina loihi i hala, 0 ka mea jui loa nae iloko o kona noonoo ana i maka'u loa ai, e pono oia j e<.!malama'pono/i kona opu mek&> hoo-' •kalaneo i kana hele ana 1 olē ai e onioni ino kona opu ke kumu e nahu ai kela moo iloko ona, elike me ke a'o ana a kona kauka. Pela iho la oia i hele ai ia Ja a ahiahi, ua kipa. aku Ia ma kekahi haleaina. Ua ai iKo la i na inea ana i makemake ai elike me ke a'o a ke kauka. ' # - 1 ka lua o ka la ma kana huaka'i, ua <pii malie ae la kona ikaika, a pela aku a hiki i ka 18 o na la ma kona alahele, ua hiki aku la oia i ke kulanakauhalo Ainsterdam me ke ola kino māikai. Noonoo iho la oia heaha la auanei kana niea e hoike aku ai imiia o ke kankaūo kona ma'i oiai oia ua ola me ka lona ole o kekahi mau kina'una'u m& ua ano apau; a mamuli no o ka hu'e ae a kona manao maikai, lia kaukolo loa aku la no oia no kahi o ke kauka, I kona hoea ana aku,. ua ike aku la oia i ka helu ame ka inoa o ke kauka ma ka jnl a-pa ame ka pukakomo o ke keena o>lnna a komo aku la a kikeke ana ma ka puka. Ua puka mai la ke kauka a ike i nei kanaka e ku akū nei. Ua haawi aku la ua ma'i nei i kona aloha kakahiaka me ka hoike pu ana aku i kona inoa me jia

hoakaka e pili ana iaia elike me ka mea i hoike mua ia ae nei. Kaulono pono mai la. na maka noii o ke kauka maluna 0 ka helehelena o ua ma'i nei a pane mai la: "Pehea oe i keia wa?" Pane aku la ua ma'i nei: 11 E kuu kauka maikai, ua loaa ia 'u ke ola kino maikai loa ka mea 1 loaa ole ia'u mamua aku nei, a i oi aku no paha mamua o kou ola kino e kuu kauka maikai; a ina he mea hiki ke kuapo ia na ola o kaua, aole au e kanalua ke hoike ae, o oe ka mea o kaua e oi ana o ka pomaikai ame ka hauoli mamua o'u, ka mea hoi nona ia po,maikai nui i keia wa. "O kela moo au i hoike mai ai ia'u ma kau leta, ua manaoio loa au ua make, oiai aole o'u hoopuoho iki ia o ka po ma ka'u huakaf mai nei a hoeli walo mai la i ou nei." Luliluli iho la ke poo o ke kauka ino ka hene aka ana iho a i mai la: ''He oiaio ua make i'o no Ua moo la, aka o kana mau keiki ua hanau iloko- ou, a ina oe e haawi ana i manawa me ka hanai ana ia lakou elike me ke no o kou ola ana mamua aku nei o ,ka wa i loaa ai oe i nei ano ma'i, elike me kou hanai ana ia lakou elike me ke ano o aku ana kou poino hope i ko keia, a no l'.o lakou lehulehu, e nali ia ana oloko ou a make oe iloko o lia. ehaella nui. liia oe e makemake ana e 'iHEke" inleou apau, alaila ea, e pono no oe lioi wawae hou aku i kou wahi kalli au i hele mai nei." , TJku aku la ua ma 'i nei i kona kauka i kekahi huina dala mahyahua me ka hauoli 110 kana mau oleloao lee leumu na lakou i hoola i kona ma'i me ka laau lapaau ole. Ua hoaumoe ilio la ua ma 'i iifci i kalii o ke kauka ia po, a i kekahi kiikahiaka ae. ua liuliu iho la oia 110 kana huaka'i huli hoi. Mamua ae o kona huli lioi ana. ua haawi inai la ke kauka i kekahi oleloa'o hou penei:

"Mahope iho o kou hiki ana aku i kou home, e pono oe e hooinaalnaa ia. Oe iho ma ka hana kapa'i wahiē na kau kuke, i ekolu hora i kela ame keia la, me kou malama ana ia oe iho e hooko pono me-ka pakiko i na kpuawai apau o ke ola kino; ina oe e hana i keia, he oiaio e loaa aua ia oe na la hauoli iloko o \J<a hapa hope o kou ola ana a hiamoe (make) aku iloko o ka w<i elemakule maikai." I ka hiki ana o ua kanaka nei.i kona home, ua hooko pono oia i ni niea apau elike me ke kauoha a kona kauka iaia. Ma na la kulaia aupuni i kela ame keia makahiki, e hoouna mau ana oia i na na kona kauka. Pela iho la oia i:ola ai me ka oluolu ame ka mikiala mau o kona noonoo ahiki i kona wa elemakule loa, a make iho la ilokō o kona mau makahiki he 97, 8 malama ame 12 la ame na hora keu. Manaopili:—O ka pakelaai ame ks molowa, o laua kekahi o na ino (vices) loa i kuluma i ke kanaka ma keia ola honua ana, a i kapaia hoi he mau heWa poo (capital ?ins). O ka pakelaai ka mea nana e hoopoino i ke ola kiiln ponoi iho o ke kanaka, i oi aku ka ehaeha mamua o ka pahikaua; a o k& molowa hoi, e hoopaino ana no ia i ke kanaka nona ia hewa a hoopoino pu aku i kona hoalauna, no ka mea, mamuli o ka molowa, e ulu ae ana iloko ona na lala o'na hewa e ae elike me ka aihue, penehikanaka, hoopunipuni amf na mea like. Ma ka mahele hoi e pili ana i ko ka uhane, ua lawehala mua ke kanaka i ke Akua ma kona mānao, kana olelo, a me kana hana penei: Ina he aihue ka aoea i manāoia e ua-kahaka la, alaila, ■e' maōpopo ana o ka hikimua ia o ka hewa (manao), a o kona ukali mai dta ka noonoo iloko o ka 1010 o kona poo; iho hou ilalo iloko o ka lunamanao a o ka puuwai hoi ka waihona o ka makemake (ka mana hooko nui iloko o ke kanaka); a ina e lanakila ana kōna manao aihue maluna o kona lunhmanao (puuwai), alail'a o ka hopeha, oia no kona hooko a hoike ana ia mea mawano o na lala o kona kino ma kana mau hana. Ekolu mahele nui o kona hewa. O ka mua i ke Akua; o ka lua iaia iho; o ke kolu i kona hoalauna. -O na poo ehiku o ka moo iloko o ka. moolelo i hoikeia mamua ae nei, oia no na hewa poo ehiku no lakou keia mau inoa pakahi: Ka hookiekie, ka puniwaiwai, ke kuko, ka huhu, ka pakelaai ame pakalainu, ka hoohalahala a me ka molowa. O lakou nei na kumulau e hoohanau mai ana i na hewa e ae apau. O ka moo hoi nona keia mau peo maluna a enei, oia no ka puku 'i holookoa, o keia mau hewa poo apau i lou aku a lou mai me he mau pona la o ke kaulahao i hikii paa ia iloko o ka uhane o kē kanaka, ka'i hele a makolukolu pepeekua ua mea he nui o ka hewaj a ua

hoahewaia e ke Akua no ka make mau! loa o ke kino anie ka uhane, ke ole oia e mihi a noi i ko ke Akua lokomaikai (grace) no ka hoola liou ana iaia; ke huipu nae me kona makemake maikai (good will), ka haawiua laulaha i loaa i na kanaka apau, ina no ke Kristiano a paha. 0 ka pakelaai ame ka pakelaiuu, he hookahi no laun. ['a maopopo paha i ka mahele o ka poe inu waiona o ka laliui Hawaii na hopena ino o nei mea, aole jiaiia'i Eia na haiano maopopo loa (positive a<ljeetive); 1 kou awala ana i ke kiaha rama mua loa, heaiiia kau meā e ike ana ke hala manawa pokole mahope mai? E Bmile āna oe, wahi a ka haole —a oia paha ka "mahiehie" ea? Ae. Pii hou i ka lua «ime kolu o ka .ti>u a hoomaha iho la no ka manawa, a pehea iho la oe ia wa? līaina: "Ke pii ae nei ka ma' 'hanahana o ka mahu ame ka uwila iloko o'u, ke hooinaka uei ke o o ka ula ma kuu mau kuinu pepeiao." Pii hou ho mau aj>u a hoomaha iki —A ,pehea aku? "Kahu-hu! By kole, thS is fine I tell vou! " I kela wa hookahi, ua keehi ia iho la ka haka (ka niea inurama) e ke kino eepa (aka) o inawii p«kake, ka mami nona ka huhi i'< , ivipona ia e n'a'waihooi'UU nani \ikc ole, 'a i hoikeia mai e ka liaka ana i keelii iho la. "Aohe paha he lua e likē ai," i ka ua mea o ka ula ame ko onaona o na onohi maka i auo like aku paha me ke kole kahi ia mikololohiia ke pe-u iho. A pehea hou aku Tna liookalii no ua nolio iho la ka makukoae a oili ana ke kino eepa o kahi holoholona hana aj>iki a hoomakeaka nui wale nona ka inoa o keko; e lelele aua, e liaa ana, e oneha 'i ana, e, leila-pa-o ana, e anapnu ana, a pela aku, i like loa paha me oe e ka mea inu kipalale. Pii hou na apu, a oili koke ana no he holohōlona liou o liona ka inoa, a heaha kana hnna? "Ka, aole no ka paha oe i ike? Ka ino noi'he j)ilia mau oia ika uwila ame ka liuliu, e hamale ana, e pepehi ana. e paulu-a ana, e hoohaluo ana a pola aku, a i like 110 ])?iha na hana a nei holoholona me oe e kuu lioa lahui — o'a i»aha ea?" ,

" HcJe hou aKu i<aua nnua aniiii i k» 1 liookii'i ame ka halawai' a heaha aku ka paiiina liope?" "Pao hou ka nanahu o l<a moku i nui ka mahu ame ka uwila i poahi ka oni ana a ke ku'e — holoke c hiki koke nku ni i k'»? awa o Honuapo i k.e ' kaikauhna a ka malihini,' " i ee koke mai na oliua eepa o "hikaka aine liilala." A pehea hou aku ? " Hoomau hou kn aila mikini, a oili hou ana keia ~ahi holoholona hope 0 puaa ka hoomaewa ana o kona inoa, a !»e u-u kann kani. Hc wahi kaaka eku lepo keia, e lolii ana iloko e ke kelekele o ka lepo i huipu ia me kona lehu ame ka hannukama ponoi." Ke ike ao.la anei oe e kv;ti hoa lahui 1 kou ano maopopo, ke hoomau oe i ka inu nui ana i ka waiona? E noonoo a e hoonaauao ia oe iho ma ka hooinaamaa afta e pakiko ma na mea apau, i hiki ai ia oe ke malama ])ono i kou kino ka hale oka uhane. Mai uhaai i ke ola, no ka mea, hookahi wale iho no i haawiia mai e ke Ak.ua, a ke uhauha ia nei nae ia mea laahia e kakou e hele nei ,e ai nei, e inu nei, e lealea nei, make ano haahaa i emi iho malalo o ko ka holoholona; ke lilo ia mea (ola) mai 0 kakou aku malalo o keia mau ano hana hai-na, o ka pio ana ia o ko kakou kukui ma keia ao pualewa, kahi i piha 1 na ino apau. hoomanao J»«ikou, o ko kakou kino he makana ia mai ke Akua mai. Eia ma na mahele luna nei o ko kakou kino ka mahele kiekie, e ike ai kakou i ke Akua. O ko kakou poo nei ka lala hanohano o ke kanaka; maanei na maka kahi na laua ka ike, ka waha anie ke, alelo, kahi nana ke kamailio, etc.; na pepeiao, kahi Aa laua ka lohe, e law§ ai i.na lono ino a maikai iloko o ka lunamanao; ka 1010 iloko o ke poo, ke kumunoonoo nana e noii I na mea pohihihi; ka iliu, kekahi kumuike;. pela hoi ka puuwai, ko ke Akua Uhane Hemolele) luakini iloko o kakou. O ko kakou mahele lalo nei la, he ino, he holobblbna, he hauka'e. Ke kaua nei keia mau mahele elua iloko o ka* kou; huki ka mahele holoholona i kana (na kuko o ka i'o, na kuko o na maka, a me ka haaheo a me ka hookiekie o ke ola ana, na mea aole mai ke Akua mai), e alako ana i ka mahele kiekie iloko o kana auwaha hauka'e, a ina e lanakila ana, o ka hiolo ana ia o ko kakou halauhale holookoa mailoko a waho, a e oili mai auanei kana mau hua mulea 'a awaawa, elike me '' ka oha ana, ka uhauha ana, ka pakelaai ana, etc. (Aole i pau).