Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIV, Number 12, 24 March 1916 — KA MOOLELO ANO NUI PILI NO KA AHAHUI HOOIKAIKA KRISTIANO A I MAA I KE KAPAIA O KE C. E., AME KONA MAU LOINA ALAKAI. [ARTICLE]

KA MOOLELO ANO NUI PILI NO KA AHAHUI HOOIKAIKA KRISTIANO A I MAA I KE KAPAIA O KE C. E., AME KONA MAU LOINA ALAKAI.

(Kal:auia c ke Kaltauleta, Ahahui 0. E. o Kauai). (.Hoomauia.) Makuna VIII. Ke Kakauleta. O na hana kuV.a ? i palapala ana apau, na )pfa i loaa mai ame na l«ta e hoounnia aUu ana ma ka aoao o ka ahahui na ke kakauleta ia hana. O Jta makemake nui o ka ahahui nui o na C. E. e noho mau ke kanaka i kohoia T»a koia oihana mo ka hoololiloli hou ole ia ae, 110 ka moa o ke kakau•eta. oia ke kaulahao uiuil uiawaena o ka ahahui anie na Ahahui C. E. e ae, na uniona, na ahaliui kuloko, mokuaina ame ka ahahui lahui, a mawaena hoi o na alakai o na «aoao hoomana like ole; a ina e hoololiloli mau ia ke kanaka ma ke«a oihana, e hiki maikai ole ana paha i keia mau mahele hana ae la, ke launa mau mai me ka ahahui a ike niau i kona nee ana. Aka ina i hiki ole i ke kanaka i kohoia i kakauleta ke hana i.ka hana o kana oihana, me ka pono ame ka eleu, a mamuli paha o ki; ikaika ole o kona manao no na hana a ka ahahui, a no kekahi kumvi e ae p-aha, ua hiki ole loa ke hilinaiia aku ka holomua o na hana o keia oihana iaia; alaila ia wa ua pono no ke hoopau iaia a koho i kanaka hou ma kona wahi, a i ke kohoia ana o keia kanaka hou i kakauleta, e hoike aku ia mea i ka ahahui lahui, mokuaina, teritore, kalana, uniona, ame na papa no na hana misionari o ka aoao hoomana like, a i na alakai hoi o na aoao hoomana e aku, e makemake ana e launa mau mai me ka ahahui, a e ike man i ko ha ahahui nee ana ma na hana. O ke kanaka kupono loa no keia oihana knkauleta, o kekahi lala kahiko a makaukau o ka ahahui, a i kamaaina loa i na hana, a he ikaika hoi ka manao iio ka holoinua o ka aliahui. Mai koho i ke kanaka ikaika ole o ka manao no ka nee'mua o ka ahahui i na wa apau. O na palapala loaa mau i ke kakauleta, o na leta e noi ana i ka p-apahelu 0 ka aliahui, a i ike no ke kulana o ka ahahui, a pela wale aku i maopopo ai i* na ahahui e ae, ka ahahui nui paha, ko na mokuaina paha, teritore, lealana ame na ahahui uniona paha; na leta mai ka peresidena ame ke kakauolelo inai o ka ah'ahui nui o na C. E., e hoike mai ana paha no kekahi mau loina hou o ka lawelawe ana i na hana, a o ia ano*leta no mai na lunanui pai o na ahahui mokuaina ame na aliahui uniona; na leta ame na palapala mai na papa mai no na hana misionari o ka aoao hoomana like, a mai na alakai mai o na aoao hohmana e aku. Pela no me na palapala' noi no na kokna manawalea mai na aliahui e ae a mai kekahi poe mai no hoi. ī ka loaa ana mai o keia mau paiapala. e haawi kokeia aku ia i ka lunanui kiipono no ka hana maloko o ia leta. Tna he noi wale mai no ka kela palapala no ka papahelu o ka ahahui, ālaila e haawi aku ia i ke kakauolelo (moolelo) a nana e pane aku, a i ole ha'i aku no hoi ke kakauolelo i ke kulana o ka ahahui, a na ke kakauleta no hoi ia e pane aku. Ina he hana ia i kupono no ka noonoo ana o ke komite hooko, alaila e haawi i 'ka pere9idena. Aole mana o ke kakauleta i ka wa e loaa ai iaia o kekani mau palapala, e olelo iho e pane paha oia a e ]>ane ole [ paha ia mau palapala. He oiaio na ke kakauleta no e pane £ku na leta amo na palapala apau ma ka aoao o ka aha* hui, aka aia wale no nae a kauoha aku j ka ahahui iaia e hana pela. Ina elike j ae la me ka mea i hoikeia ae la, o ka ! leta i loaa mai e noi, wale mai ana ho ia i ka papahelu o ka ahahui, he hana hoopau manawa wale ka haawi ana aku ia palapala i ke komite hooko, aka e pane aku no ke kakauolelo p. i ole ke kakauleta elike me na olelo maluna ae 'Br, Ina ua hooholo ka ahahui e haawi i kekaM leta hoolauna i kekahi lala, e hele ana i kekahi wahi ofcoa aku, alaila he mea pono i ke kakauleta ke, hoike maloko o ia leta o kalalaehele ana; he lala hoahana oia, a i ole lie hoa paha no ka ahahui, a ha kulana maikai kona maloko o ka ahahui, a ma ka aoao o ka ahahui, ua hauoli loa ke kakauleta i kfy hoolaiina ana aku i keia lala, i ka āhahui o kahi a - ka lala a hoa paha e \eU aku ne'U E hoike pu aku i ka hana 0 ka ahahui, ame na oihana a ka lala ka lala i hoa paha i hana ai maloko a o ka ahahui, ame na oihana a noho ai nialoko o ka ahahui. He leta hoolauna wale aku no keia i ka lala a hoa paha, nolaila aole no oia e lilo 1 īala a hoa paha no ka ahahui o kalii ana e hele aku la, mamuli o keia leta hoolauna, aka, aia wale no a kohoia oia i lala a hoa paha no ia ahahui, elike no me ke kohoia ana o na lala ame na hoa e ae o na ahahui apau. 0 na tlala apau i luluia e ka ahaliui no ke kokua ana i kekahi mau papa, a ahahui a mea e ae paha, na ka puuku no ia o ka ahahui e hoouna aku, aole na ke kakauleta. 0 ka mea hana pinepine ia ma kekahi mau wahi na ka puuku o ka ekalesia e hoouna aku keia dala. Na ke kakauolelo moolelo no e hoike aku i ka lohe i na lunanui, ame na komite i koho'ia no ko lakou kohoia ana,

no ka mea o na kukai palapaln ana maloko ih.o o ka ahahui, aia no ia i ko kakauolelo (moololo) a oiai no hoi aia iaia ka moolelo o ia mau hana. lle hnna pono loa na ke kakaulcta, ke kukai palapala ana me na kakouke kukai palapala ana me na kakauleta hele e ae no na alahele no na hana, a e imi aku hoi i ke kulaea holomua o na ahahui e aku. O na palapala i loaa mai no ia mau mea. e heluheluia imua o ka ahahui me na manao hoaka]ra pu iho no hoi i loaa pono ai ka manao nni o ka palapala. Ina e hooholo ka ahahui i kekahi ole lo hooholo, no kekahi hana pili i ka po- | no o ka lehulehu, na ke kaka\ileta no e hoouua aku ia olelo hooholo me kekahi pa!aj)a.l}i lioakaka kupono no ka olelo hooholo no ka moa o na kukai palapala | me waho, na ke kakauleta ia hana, aole | na ko kakauolelō (moolelo). E leta no ke kakauleta i kela amo keia wa, i na lala i hele aku a noho ma kahi wahi okoa aku, a e paipai mau aku tio ia lakou e hoouna mau mai i mau pauku Haihala paanaan paha, a i mau huaolelo hoolana paha *no ka halaw,ai hoolaa, a e ninau pu aku no hoi ia Ip.kou, 110 na hana C. E. a lakou i ike ai ma na wahi a lakou e noho ana. I mau ]eta no hoi o ia ano like ke kakau pu ia aku, i na lala mua o ka ahahui 1 na manawa kupono apau. Mokuna IX. Ka Hookani Piano. He hana ano nui no ka ka hookani piano, 110 ka mea, mp, kana hookani ana e ui ai no hoi ka himeni ana, a e inoino ai no hoi a ku ole i ka hoihoi, a o ka himeni no hoi kekahi mahele ano nui loa iloko o na halawai haipule a na C. E. O ka hoolaa oiaio ana o ka hookani piano, a ogana palia iaia iho no kana liana, o ia hoi e loaa iaia ka iini oiaio e hoonani i'o i ka Haku lesu a e kukulu no,hoi i kona aupuni, o ia ke pookela o ka mea hookupono iaia no kana hana. 0 ka makaukau no i ka hookani ana. kekahi mea hookupono i ka hookani iino a oj?ana paha. E hoomanao no k'e pai piano a ogana paha, o na hana hooikaika Kriatiano oiai ma ka halawai haipule o ka ahahui, he anaina koikoi a hanohano loa kana e hookani ana i oi loa aku mamua o kekahi anaina maloko o kekahi ahamele/** E hoomanao no oia i ka mea e noho ana maloko o ka halawai haipule a ka hooikaika I<ristiano, 'ina no he elua a ekolu wāle no paha i akoakoa mai malaila ma Kona inoa! E hoomaainaa mau ka hookani piano a o};ana, me kn hooikaika pu, a ,e hooikaika mau no hoi e hoonee mua mau i ka'.maikai o kana hana, no ka pono ame ka hanohano o kona Haku -J»a he mea makacrkāu pōno ole ka i lawe ae i .keia hana hookani piano a ogana paha. mamnli o k« nele i ka mea makaukau i'o maoli; e hooikaika hoi oia ma na ano apau i lilo ai oia i mea makaukau pono ma keia hana. O ke kamaaina pono i na leo malokō 0 ka buke himeni, e hoohHna ia ana e ka a.hahui, kekahi inea hookupono aku 1 kd pa'i piano a ogana paha. E hooinaamaa ma ka hookani ana i ua leome)e apau maloko o ka buke, i ole ai e lalau ka hookani ana i ka wa e haawi fa mai ai ka himeni, liio i. mea liqopilikia iaia ame ka lehulehu pu no hoi. O ka hoomaopopo pono ana i na mea apau, o ia ke ano loa no ka hookani piano a ogana paha. E liookani no ine ke ano mama a eleu ame ke kuoo no hoi. O'ka kookani piano a ogana ka mea/hlakai i ka.himeni ,ana, a he hana pono loa iaia ma na ano apau, ka hoike aiiīl ae 5 na ouli oi ke alakai makaukau ma, kana hana. 0 ka hookani ana me ke ano nawaliwali a ulolohi i kekahi leo himeni, ua hoomaka a no ia i kela himeni mamua ae o ka hoomaka ia ana aku e himeni, koe wale no ina mamuli b nd hana e hanaia ana, ua ike ia he mea p»no ke ulolohi mai ka himeni ana ia himeni. 0 na leo mele hoolauna no ka hoomaka ana, a.no ka hoomākaukau ana e himeni aku, e hana no lioi ke pai pila ia mea, me kajnoonoo maikai no. Ina he mele kamaaina ia, alailii o ka pa no ke hookani ma>. E hana me ka maopopo, a kali iki, alaila hoomaka aku ka himeni āna me ka maopopo pono no hoi. Ina aole*i kamaaina ke mele alaila e hookani i ka leomele a hololea, a i ole e hookani 110 hoi i kekahi mau lalani o ka leo e loaa aku ai ke mele i ka lehulehu. Ina hoi e hookahi ana i kekahi mau leomele pokopoko, mahope o : ka - pau j ana o ka pauku o ka himeni, e kakaikahi no hoi; o ka mea maikai Wa j nae, aole e hookani i keia mau,leo ma-1 hope o ka pauku mua ame ka lua. Ina ! he lehulehu na pauku o ka himeni a e j himeni ia ana a pau pono, alaila hdo- j aku oia i ka leomele elike jme ka manawa ana i makemake ai me ka manao no nae hoi, e loaa aku no keia manawa i ka poe liimeni o ka ahahui. j E hoomaopopo pono loa ka hookani piano a ogana paha, i ka himeni e hai ia mai ana, a e hoomaopopo pu hoi i na pauku i makeniakeia e waiho aole hoi e himeni ia. O keia kekahi wahi e iilo hou ai ka hookani piano i mea alakai i ka himeni ana. Ina i maopopo ole ka helu, a o ka aoao paha o ka himeni i haiia mai, e ninau hou aku no ka hookani pianO a ogana paha, helu ehia mai la ? Mai kolio wale aku i ka helu a i ka aoao paba. o ka himeni a mai hookani hoi i

ka piano a paha a maopopo pono ua loaa pono ia oe ka himeni i maka-' makeia. I mea e loaa ai i ka ahhhui na hoouiui ana o ka leo ma ka himeni ana, e hookaniia ka leomele holookoa me ka hoihoi no hoi, a e nahenahe ana no hoi ma kekahi wahi a ē*ikaika a leo nui ana paha ma kekahi wahi aku: e awi'wi ana, a e lohi ar.a paha ma kekahi wahi, elike no hoi me ke- au o ka elelo o ka himeni, a o ka leomele paha. O ke kamaaiea pono loa o ka hookani p!la i na ieomele apau maloko o ka huke himenl e hoohanaia ana e ka ahahui; o ia no ka mea e hiki pono ai o keia hana o ka hoouiui ana i ka hinieni ana. Ile hiki 110 i ka mea hookani k< I haawi aku i kekahi mau hiineni i ke- I kahi nianawa. īna i maopopo loa i ka mea hookani pila aole i hoomakaukau r>ono mji ke alakai o ka halawai, i na liimeni a i ole i ka wa o ka halawai hoolna kaheainoa paha o ka ahahui, ua hiki no i ka hookani pila ke haawi aku i na himeni kupono no ia manawa elike mo na hana. I T a hiki no ika hookani pila ke hookani i kekahi leo. himeni, ka ha'i ole aku i ka aoao a i ka helu paha o ia himeni. ITe hana maikai keia he hana hooulu manao malōko o ka halawai. Tna he nui na himeni a ka mea hookani iila i manao ai, a ua hiki ke hookani naanaau aku, e lilo ana i hana e \ilumaliiehie ai ka halawai ke hookani āku oia i kekahi leo himeni me ka ha'i ole aku i ka helu, a i ka aoao paha, o ia himeni, maliope koke iho o pau ansy 0 kekahi mea ha'i manao, he himen: nae hoi i. kupono'"a i pili pono loa aku ka» olelo i na mea i haiia ae. TTe nui ka waiwai e loaa ana no na hana himeni o ka ahahni, mai ka hookani pila aku. Ina aole he komite himeni o ka ahah'ui, e lilo no hoi ka hookani piano a ogana palia i komite himeni; a ina hoi he komite himeni no kekahi, e lilo hoi ka mea hooknni pila 1 mea kokua nui aku i leeia komite. He hana maikai loa ka hoomahele 'ana o ka mea hookani piloi i na hana himeni ma na home o na hōoikaika Krisfinno, e hoomaamaa®ana i fia himeni maloko o ka buke himeni; e alakai oia i ka himehi maloko o ka halawai hoolauna a hoolaulea; e huli i mau himeni ku pakahi. palua, a pualu no hoi maloko o na halawai. E ha.na ka mea hookani hila i na hana apau e lako maoli ai ka ahaliui i na l,eo himeni ame mele lioonani maikai- a kupono no hoi. (Aole i pau.)