Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIV, Number 14, 7 April 1916 — KA PILIKIA O KE OLA O NA HAWAII MA O KA MAKE LA O NA BEBE. [ARTICLE]

KA PILIKIA O KE OLA O NA HAWAII MA O KA MAKE LA O NA BEBE.

(Kakauia e Kauka A. N. Sinclair.) Ue moa <* luiuoli ai ka manao, no ke i 'a ana ae o Uawaii mai kona hiamoe (i ka hoomaopopo ole i na ola e naniau noi i kela anie' keia makal:ii ī—ho iia'owale hoi i hiki ke kaoliiia nia kokahi ano nui, ma o kekahi )>akoko «'liko nio ia i ikeia aku ma kona '■it.to: "K hoopakele i na Bebe." \olt- loa o Hawaii i nele ma ka launa nii:c k:i Iwalioo no kona mau makaainai,n. iiolaila heaha kana pane no keia i lawe'-a mai ka P.ulekina mai o i. • Ku.a lloonaauao o Kikako? «lelo ae o Sir Artliur Newsholme, 3;.- kannka Enelani kaulana i ka hoo•.i.onoho helu, o "ka make o ke kama* i, * * o ke kuhikuhi hoopihoihoi noot oo . 5 lf»aa ia niakon no ka pono o ka la■ri ana. Alaila paku'i hou'mai la oia: lnn <? n)«lama pono ia na bebe aole e Īi kilh•inaliema wale ia ko lakou make :: a. O na ana niake p ria kamaiki, o <o kahua ilio la ia no ka nopuop, ke ola :i:i:c ka noho |»ono ana o n.a niakuak&ne : na makuahino, na ana no ka noho y.ino ?iino ka maemae o na kanaka ame ]~i aupuni. ko kupono o na kauka, na ) alm uia 'i, na luna o ka oihana ola ame 3 a ]«oo hoonaauao." lleaha ka Hawaii Pane? Iloaha kana pane e haawi mai ai, i ] a manawa o oleloia aku ai o ka make < a kainaiki maloko nei o Hawaii. ua wiuahua ae ia mamua o kekahi mau ' aiaina Hikina? •laloko o ka Mokuaina p Xu Toka, o 7uako o na kamaiki iloko o ka 1913, 137 iio ka jn,ofln hanau; iloko o ka •14, ho no ka 10,000 hanau. Ma--'ko o Hawaii kalii ikaika ole o ka ooilo. kahi i nolo i na kulana liookeke "ino ka huno (oliko ine ia i ikeia maloko o Xu loka, Bnfalo aine kekalii mau '> ulanakauhale īiunui) o k? ana make j,o lf>(i no ka 10.00(1 hanau. l'a ala ao o Nn īoka a ike i ka mea «■•iaio, no kp kiekie loa o kona ana make o na kamaiki, he elua makahiki i kaaao noi. l'a hooholoia iho la he :mawai hou pili i ke ola, i Mei. 1913, n moa i loaa. iwaena o kekahi mau nana e ae, ka hakoko ana aku i ka heluna make kiokie loa o na kamaiki, maloko o kela Mokuaiua, me ka oili ana mai o kekalii hopena. o ia no ke emi ana mai o ka make o na kainaiki, iloko o ka inakahiki liookalii. mai ka 137 o .*v 10,000 a i ka 112 no 10,000 lianau.

He kanalia-kumamaliina mau kulananuhale i makaikaiia aku, a i loaa na fianao ohohia no keia hakoko ana. he "!-"A mau haiolelo ohohiaia,i liaawiia :iku, he 75.000 mau pepa liilii i haawiia nku, a i paku'i no keia pilikia, ua h'oolilo aku ia lie $ 14.500; eia naq ua lilo ?.i i inea e hoopakeleia ai na ola o 1400 in.iu kamaiki, ke enii loa ho.i, o unii dala "akahi. 3le Oi Aku na Mea e Hanaia Maanei l T a oi ae mamua o koia na mea hiki ke hanaia ma Hawaii nei. T kulike ai :nr ka hoike a ka Luna Hoonohonoho i:olu Nui, no ka makahiki e pau ana i LineOO. 1915, he 24.79c o na make o na "! :m>aiki. malalo o ka ma.kaliiki hookai i. iiiamuli mai no ia o ka lianai pouo <■!«• ia wale no. o ia lioi, aia ma kahi o '<n 3im'i make a oi aku, i liiki no nae ke 1 (ioj akeleia. No na ulia ame na ma'i lole mailaila mai ka ekolu pakeneka o ;.•) make o na kamaiki, he hookahi hoi i.apa-walu, mamuli mai o ka nele i ka : .!;e n:a ka aoao o na makuahien. No--1 ua hiki mai i ka manawa e hooi;nausioia ai na makualiine. Na Mea Ano Nui i na Hawaii (l ka oi loa-.aku o ka pili o keia i ka ]"'hui Hawaii. Oiai o ke ana make o ke ' uo na kaniaiki ma ke auo ho•okoa he 166 no ka 10.000 hanau, o ke i.a make no na Hawaii wale no he 364 .. 1 ",00(i hanau. Xnwai ole no e ikeia-keia papa hoor.!'li11noho malalo iho nei a ka Luna Ho- < iHiiipnoho Kui, he mea pouo e kau ho:.i!ona "K Ku, Nana a e Hoolohe! " <i ke Ana Hauau aiue ke Aua Make naluko o ke Teritore 0 Hawaii no ka 3tiakahiki e pau ana i lulai 30, 3915. Lahui. Pii Ae Emi Ilio % % Ann-rika IVU-kane . Kilemania 5 07 !Riikiui 1 *» ke 15.20 lipino 66 iwaii 14.72 • epani 22.60 _ 'apa-Hawaii 4041 'ukiki 24.53 j'oto Riko 15.95 T 'aniolo 50.53 Tv"a Lahui e Ae. . . ... . 6.46' No keia mauawa, ua oi a'e ka nui o ] e ana make iwaeua o ka lah.iii Hawaii mamua o kē ana lianau. a no na hanqu, •ua papalua ao ke ana īuake i ka wa <-piopio loa. niamua o na make o na laluii ao iloko nei p ke Teritore. lua he mea paa mahele oe Uoko o ka r,7ahiko, a iia loaa, aku ka ike ia oe, h'9 iwakalua-kumamaliipa pakene*ka o ke eo ko ua pohp, mamul.i o mau ),uniii ik) i hiki ke paleia aku, aole anei <; ( > o hana koke aua, me ke koi okoa nna aku e huliia ka mea oiaiof Va loaa mai na hoj'?ua kaiuahao, ma lokiihi mau wahi e ae. mai īvfi mra e loaa ole ai nia Hawaii neif KekaM Alahele e Kokua Ai (» ke kukuluia ana o kekaM ke?na j>oo, na?ia e alakai i na ,Jiana hakoko. e hoaku i ka ike iwaena o na ma-

luiahine i hoonaauao ole ia, mamuli o kekahi mau p'epa liilii ame na haiolelo moakaka, mai kekahi poe a'o inai, a pela hoi me kekalii alahele e lawelaweia, ma ke ano kupono o ka hanai ana i ka bebe ame ka malama ana e lilo auanei ia i mea waiu ai loa ma ke ano laula. Ma kekahi ano oi ae o ka pono, elike me ka mea e halawai aku ana me na ninau i kela ame keia la, kc hoakaka aku nei au 110 ka hookomoia o kekahi hoolala ana no ka malama aua i na kamalii a na makualiine i looh'a i ka nia'i akepau. l'a olelo ae o Lan«atein, o Borlin, kekahi o na mana nui inaloko o Keleniania: "O na kamalii a na makua mip'i akepa.u, a mdloko o na ohana, i m'a"ke he heluna nui o na kamalii he maalalii loa ko lakou make ana. Ina no e waihoia aku he mau hora kakaikahi maliope o ka hanau'ana mai. me ka makuahine ma'i akepau, ua lawa ia 110 ke aila ana aku i ka poino o ke keiki, ma ua ma'i apau o keia pohai. 0 ka mea A\ale no nana e pale ae mai ke akepau mai, o ia 110 ka lawe ana aku i ke keiki mai ka makuahine alui, i ka wa e liemo īnai ai ke keiki. He Ala Maikai—Aole Dala 0 kekahi o na alaheie o ka hana hakoko ku-e i ka ma'i akepau (i holopouo ole nae, maniuli o ka nele i ke <lala), o ha no ka hoolako ana i na mea e pono ai na hana o keia ano. o ka mea i manaoia. o ia no ka "hookaawale ana" i na kamaiki o keia ano (mahope koke ilio o ka hanau ana mai), mamua o ka waiho ana aku maloko o kekahi wahi, ua ikeia keia walii hope. aole i kupouo, no ka malania ana i na bebe 4iou loa. Aole wale e lilo ana keia hoolala ana i mea e hoopakele ai i ke ola o ke keiki, nialia i ke ola ]ui kekahi o ka makiiahine; o kekahi o na kumu ke'ake'a maamau no ka hookomo ana aku i kekahi waliine maloko o ka Home Leahi, o ia no ka malama aua aku i Ua behe hou loa; a o na pomaikai uae e ohiia mai āna, o iā no ka pa}ialua o ka pomaikai, ma o ka hoopakeleia ana o na ola. O keia kekahi kumu hoohalikelike no na pomaikai maopopo, e loaa mai ana, ma o kekahi hakoko holopono lā "No ka Pono o na Kamaiki." He nui okoa aku nouia pomaikai e'pili ana i kokahi mau olelo a'o e loaa mai aua, uiai ka poe i ikeia ko lakou makaukau a kui)ono t ma kekahi inau hana e ae. mamua o'u. Na Hemahema Nui Aia he mea ano nui loa ka hooko koke ana aku i ua alaheīe apau. no moa„ ke'koi mai nei ka make o na ltainaiki i kekahi mahele no na niake, hiki no ke hoopakeleia % .

"Kamailio kekahi no ka Mukuia' ana o na puālikoa e l<e kaua; ka Mukiiia' ana o kekahi lahui kauaka e ka nU'i

ahulau, a mainuli o kela niau kulana. e koe ana ka hopena nianaonao no na poiuo o na kanaka. Kc nana aku nae, ao- j he wahi mea a neeu ae o ke ao nei 110 kp lukuia iwaena o kakou uo na hanauna hiki ole ke olelo ae. Malalo o ua k'ulana maikai loa, o o ka luku ana he luku uo ia; aka ma ke kulana Uiaikai ole, aole ia he mea niaalahi, aka j ]>aj)alua, a pai>akolu. a papaha ka lureu ana. O ke ano o ka luku apa, aia ia ma na kamaiki, i nppnoo ole ia aku I ahiki i na makahikl mahop« koke mai 1 nei. "O ke keiki hanau hou. he emi māi ka hiki iaia ke ola aku iloko o ka*

pule, mamua o ke kauaka ō kanaiwa makahiki, a o ke ola ana aku hoi no ka makahiki, mamua o ke kanaka o kānawalu niakahikj. Ua oi aku niamua o 3,000,0,00 kamaiki i e.mi mai malalō o ka makahiki hookjilii, i make i kela ame keia makahiki nialoko o na aina. i loaa ke ao malamalama, a i ole, ma kekalii olelo ana ae, e make ana he hookalii kamaiki iloko o kel,a aine keia umi sekona, i kela amp keia hora o iwakaluakunianiaha li.oYa.Bvown aiul Campbell, 1 ' Canailian Meilieal Asosciation Journal.''