Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIV, Number 18, 5 May 1916 — KA OLELO HOOHOLO A LUNAKANAWAI STUART MA NA HIHIA EHA A KE TERITORE KU-E IA O. A. STEVENS. [ARTICLE]

KA OLELO HOOHOLO A LUNAKANAWAI STUART MA NA HIHIA EHA A KE TERITORE KU-E IA O. A. STEVENS.

I keia mau ia iho la i lawe mai ai ke Aupuni Teritore he eha mau liii'iu karaima e ku-e ana ia O. A. Stevons, no ka hewa lawelawe i na hana gena ohi i na limahana ma Hawaii • - i. a uoouna aku i na aina e, me ka •>aa ole o ka laikini iaia e hana pela. Mahope iho o ka hoopaneenee ia ana 0 ka hookolokolo ana i keia mau hihia, aelike iho la ke aupuni ame ka mea 1 lioopīiia, e ae aku ka mea hoopiiia ua liewa oia, alaila, e noi mai ke aupuni e hnopai ia oia i hookahi haneri dala no l ookahi hihia, a i hookahi dala pakahi r.o na hihia iho ekolu i koe, me ka hoo'kuu pu ia o na koina apau o ka aha. Ma ka la 27 iho la o Aperila i hoopuka mai ai ka Lunakanawai Stuart i kana < Vio liooholo penei: l< Ma keia mau hihia eha maluna ae i, ua waiho mai la na ao&o a elua he -'like i kakauia, i ka wa e ae mai ai ka > -oa hoopiiia ua hewa oia, e hoopai ia •i;t i hookahi dala pakahi no keia mau ■ 'hia ekolu, o ia hoi na'hihia karaima u-ln 6294. 6296 ame 6297, a e hookiiu J;kv. hoi ka aha i na koina apau maluna o ia mau hihia. Ma ka hihia iho lioi i k. e, helu 6295, ua aelike ia i ka wa e :»e mai ai o ka mea hoopii ia i kona he*va, e hoopai ia oia i hookahi haneri dala no ia hihia. He mea oiaio no nae, ua hoomaopopeia keia mau hoopai ke apo*!o aku ka aha. "Elike ae la me ka aelike, ua unuhi • ku ka mea i hoopii ia i kana hoole i ■r« hewa, aaei kona hewa ma kela ame Keia hihia. nolaila ua laweia aku la ria riūsiu apa\i e pili ana i keia mau hihia mai ka aha aku.

"No ka ninau pili i ke-ku a me k® ku ole i ke kanawai o na kanawai i laveia mai ai o keia mau hihia, i ka wa i iawe mua ia mai ai o keia mau hihia imua o'u, mamuli o ke kauoha a ka Ekahi, ua hoole aku au i ke i«oi a ke aupuni, e paaia na hoike no ka hookolokolo ana i koia mau hihia, a mamua ae o ko'u liaawi ana i ka'u olelo hooholo maluna o keia ninau, ua hoomaikeike mua au i ko'u manao hoapouo ole i keia mau kanawai i hoopiiia mai ai o ka mea i hoopiiia, a : ku la e waiho mai na aoao a elua i ka laua mau hoakaka kanawai. "Ma ia manawa i mai ai ia'u ka hihia o Craig, 20 Haw. 483. Ma ia hihia, ua hooia ka aha kiekie i ke ku o ia mau kanawai i ke kumukaiiawai ma ka olelo hooholo a ia aha i kakauia e Lunakanawai Kiekie Robert>on. "Ina i neemua ka hookolokolo ana i keia mau h'ihia, malalo o ka lioole a ka inea i hoopiiia, aole oia i hewa, ina ua hookomoia keia aha iloko o kekahi ku> lana poliihihi. No ka mea, he liana kupono na'u ka ukali ana aku malalo o ra olelo hooholo a ko kakou aha hookolokolo liope loa maloko o keia TeVitore. A raa ia manawa hookahi no hoi, 0 ka *u hana kupono mua, elike me ka lioohiki a'u i lawe ai no ko'u kulana, e malama ai\ me ke kakoo i ke Kumukanawai o Amerika Huipuia. "Ma ka aoao 492 ua olelo iho la ka Lunakanawai Kiekie penei: " 'No na makahiki he lehulehu i kaa- j hope ae nei, ua lioolilo aku na hooponopono aupuni like ole o keia mau moku]»uni, elike no me ka ke aupun? i keia manawa e hoolilo nei, i kekahi mau huina <lala nui no ka hookomo ana mai i na limahana kupono, a me ka,poe mal>iai. O ka lawa pono o ka aina i na limahana, ka mea e loaa ai o ka holomua i keia Teritore. Mai na aina e wale no e loaa mai ai na limaliana malalo o na hoolilo nui o ka poe uku an* hau. 0 ka poe limāhana lioi, ua ikeia he poe nele lakou ame ke ano hupo pu Loi, oiai lakou t. noho ana iwaena o ka i»oe malihini ia lakou iloko o ka aina malihini, e apo koke mai ana lakou i na -"ahele a na akena lioopae lomahana : nuhi. L*a lioomaopopo ka ahaolelo i eia mau kulana, a n<ilaila, ua-«pono }'iha ia lakou i ko lakou lawe ana ae i na keehina ku i ke kanawai i loaa ia lakou ka mana e kiai ai i ka pono o keia :sina t me ka poe e noho ana maloko ila, ame na hana kuloko pu hoi o ka :iina »iai na hapapa hele ana a keia poe :ikena ohi limahana. He nui wale na inanawa i loaa ole ai ka makaukau e 'iooko aku i ka lakou mau hooia ana i a limahana, a he pinepine no hoi na iianawa a lakou i manao ole ai e hooko k\i ia mau hooia ana a lakou, e liookonokono ai i na limahana, e haalele iho 1 ka lakou hana, e hana ana a holo aku no kekahi aina e. O ke ake ana e kiai i ka pono o ka aina'aem ka makaala pu hoi i ole ai e hoopilikia wale ia ka poe limahana e puni wale ana i keia mau hana apuhi, ua lawa ia no' ke koi ana aku i ka ahaolelo e lawelawe i keia Ha. na o ke kupale Ana aku. Me ka hooknanui ole ma ka hoomaopopo pakahi ana aku i na hoakaka'o ka pauku 2 o ke kanawai 48 e pili ana no na lawelawe hana mua ana i inea e loaa ynai ai o ka laikini, ke manao nei makou he mau lawelawe hana ana ia i kupono i ka nhaolelo ke kauoha mai.' "Elike me ia i hoikeia ae la maluna, ua lawe mai la na aha a hoomaopopo i Ha kulana o ka aina i ke au i hala, a me na kulana pili kalaiaina. Malalo o keia olelo hooholo ame kona hooikaika ana e hoolawa i na mahiko me nā lima-

.emi o ka uku, o ke Kiaaina i keia wa, he mea i hookohuia mai e Peresidena Wilaon, kekahi i lawelawe pu no ka hookomo ana mai iloko o keia mau mokupuni i na makahiki pokole i kaahope ae la, i heluna o na Pilipino aole i emi iho malalo o 18,225, elike no me kana hoike ponoi, a mailoko mai o ia huina, i puka mai ai ka hapanui o ka poe hana karaima maloko nei o kei& Teritore. Ma o na palapala aelike la, ua hookikinaia na Pilipino e hana malalo o na mahiko no ka ukn e hiki ole ai i na Hawaii ke ola. O ia iho la no kona kumu i hoolimalima ia ai, a aole no ka lawa ole o na Hawaii na lakou e mahi i ka aina. Ua komo mai keia poe kauwa a kaili ae la'i ka pono o na oiwi o ka aina, a o ka manao no fioi o keia mau kanawai e koi ia mai nei o koia Aha e hooko āku, o ia no ka hoao ana e aua i keia poe kauwa kuapaa. Ma kekahi olelo ana, ua kailiia ka aina mai na Hawaii aku', a ua lilo aku la i na mahiko, a i keia wa hoi ke hoole ia ' mai nei ia, aole e hana aku m&lalo o I ka poe e #olio ona nei o ua mau aina nei me ka uku kupono. " He mau makahiki i kaahope ae nei, e kau ana kekahi kanawai malalo ola* ila e manaoia he karaima ia ina e ku-e kekahi limalmna i kona palapala kepa, a e hoohanaia oia no ka uku ana i kona hoopai. Ma kekahi ano, he kauwa kuaX»aa m&opopo ia e hookikinaia ana e hana no ka wa pau ole. A mamuli oka hoopailua o Amerika Huipuia i na kanawai o ia ano, ua hoopauia. Ma ke kanawai kumu, pauku 10, i hoakakaia ai penei: ' c ' Aole e laweia mai kekahi hoopii no ka hooko ana i kekahi palapala kepa, i hanaia mamua aku nei, a i ole ia, mahope aku nei paha, a aole no hoi he alahele e hiki ai ke hookikinaia aku e hooko i ka aelike o ua palapala la, koe wale iho no ma ka hoopii kivila, na koipoho hna no ka uhaki aelike.'

"Aole i'o no paha e oleloia mai ana, he hiki ke hoopii karaima ia na Pilipino i ohiia iho nei e ka mea hoopiiia no ka uhaki aelike, aka, ua oleloia, ua hiki i ke Teritore ke hana ma kekahi alahele okoa, ke hiki ole iaia ke hana ma ke alahele pololei, a e hookau aku i ka hoopai kaīaima maluna o ke kanaka, nana e hoolimalima ana i na Pilipino, ina aole e hiki iaia ke hookau aku ia boopai maluna o ka Pilipino. Aohe o'u manaoio i keia ano. Ma ka hihia o Dred Scott. aia he niau pauku kanawai, e kakoo arta i ka Olelo hooholo' a ka hapanui o ka alia, malūna o ia hihia; mai ia hihia i ulu mai ai ke kaua kuloko o Amenka Huipuia; aka, ma ka hihia o Ci*aig, he okoa loa kona ano. Ke manao nei au ma o ua pepehi maoli ia ka pono kuokoa o ka ma; kaainana Amerika i oi aku maīnua o ko ka lnliia o Dred Sco,tt. "O ka olelo ana mai, ua pono no ke hele i na aina e,' a ohi mai i ha limahana emi o ka uku, a hookomo naai, a kipaku ae i na Hawaii mai na mahiko ae, ke manao nei au aole ia i lawa. Mamuli o ia hana ua akeakea pu !a aku la na makaainana o ka aina makua mai ka holo ana mai a noho ma Hawaii nei. He nui na olelo i pehi ia aku i ka poe mahiko, mamuli o keia mau kanawai a'ue manao nei aole ,#aha i pololei. He manao paa ko 'u, ina paha i waihoia aku ma ke koho ana a ka poe mahiko no ko lakou apono a apono ole ana i keia, mau kanawai, aole no lakou e apono ana. O ka poe akena e hana ana no na inahiko, a i makemake e hoomaikeike i ka liolomua o ka lakou m'au hana, o lakou māoli no ka makua o keia 'mau' kanawai. Aole no hoi paha i nele ka ike o poe mahiko ika poino a keia mau kanawai e hana ino nei i keia aina oikelakela o ka nani ma ke ao nei.

" Ua manao au e hoopuka aku i keia mau hoakaka pokole ana i maopopo lea ai ke kulana o keia Aha i kona wa c hoopuka aku' ai i kana olelo hooholo, maluna o ka mea hoopiiia ,elike me ka mea i aelikeia. Aole loa e hiki ia'u.ke ike i ke kupono o ka hoopai ana i hoo» kahi dala pakahi wale no maluna o ēkolu o na hihia, a i hōokahi haneri d&la hoi maliina o kekahi hihia, koe wale no keia, i mea paha e manaoia ai ua apoiio ka Aha i ka laweia hna mai o keia hihia, a'u lioi e olelo nei aole loa i apono ka Ahā. He hookahi dala ka hoopai o kela ame keia hihia 'pakahi; ke hookuu ia nei na koina maluna o kela ame keia hihia elike me ka aelilie. E hoounaia aku ana he kope o keia hooliolo i ka Peresidena o Amerika r Huipuia. T. B. STUART, Lunakanawai Ekolu, Aha Kaapuni Ekalii. IJonolulu, Hawaii, Apr. 27, 1916.