Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIV, Number 23, 9 June 1916 — KEKAHI MAU HEI A NA HAWAII [ARTICLE+ILLUSTRATION]

KEKAHI MAU HEI A NA HAWAII

Lehulehu wale na kanaka i huli nui aku i ka moolelo kahiko o Hawaii nei, a me ka noho ana o kona poe kanaka e like no hoi me ka mea i hanaia aku no na lahui o Amerika, Europa a me Asia, a i keia imi ana i na moolelo kahiko, aole no i nele ka loaa ana aku o kekahi mau mea ano nui no, e pomaikai nui ai no ke nana aku ia mau mea. Ua loaa nae ia Lunakanawai Dickey o Kauai he alahele hou no ka imi ana aku i keia mau mea, he alahele hoi i hana ole ia mamua aku nei ma Hawaii nei, a ke a'o nei oia i ka hei a ke houluulu pu nei i na inoa kahiko a me na mele i loaa mai, a i pili aku i keia mau hei. He haneri a keu wale aku ka nui o keia mau mea i loaa iaia. He hanaia no keia mea o ka hei ma na wahi a pau o ke ao nei, a e loaa ana no he hookahi a elua paha hei i ka hapanui o kanaka. Ma ka mea i ikeia he kakaikahi wale no na hei i loaa i ko Europa me ko Asia; he mahuahua iki aku ko Aferika, a he lehulehu loa aku hoi ka ka poe Ilikini o Amerika, a me ka na kanaka o na mokupuni o ka Moana Pakipika. Elua buke i kakauia no ka hei, a o keia no na hei a ko na moku o Pelekane, ka poe Ilikini o ka poai anu, na Ilikini, a me kekahi mau wahi hei kakaikahi mai na mokupuni mai ma lalo aku nei o kakou. Aole mea i kakauia no na hei o Hawaii nei, eia nae o na hei a Hawaii nei na mea makahehhi loa ia ma muli o na mele i hoopili ia aku ia lakou. Aole paakiki o kekahi, a o kekahi hoi he hihia maoli ma muli o ka lehulehu o na hoololiloli ana a me ka pili ana aku o kekahi mau lalani mele no kela ame keia loli ana. He ano hoakaaka maoli kekahi o keia mau mea a aohe waiwai maoli; a o kekahi hoi he ano hooipoipo a he nanenane hoi kekahi. O ka ike maopopo i ka noho ana kahiko o ka lahui, kona mau kaao, kona moolelo ame ka waiho ana o ka aina oia lahui, o ia no ka mea e hiki ai ke hoomaopopo aku i ka manao a me ke kaona o keia mau hei. O ka hei paanaau

loa paha, oia no ka hei i kapaia o Hale Kumukaaha a hiki nae i keia la aole i loaa i ka Lunakanawai Dickey kekahi mau hoakaka maopopo loa e kanalua ole ia ai ka oiaio no ka manao ame ke kona maoli o keia hei. O kekahi mau hei e hana ia nei e na kamalii kula o Hawaii nei, anoai aole paha ia he mau hei i hookumuia e Hawaii nei. O ka hei e kapaia nei e kamalii o "na maka eono," malia he hei paha ia ole na Hawaii nei i hookumu. Aole i loaa iki i keia wa kekahi kanaka Hawaii kahiko i hiki ke hana i keia hei. He hei hou anei keia a i ole he hei paha no ka aina e mai?

O kekahi mau hei ua hoopiliia aku ia i na mea no e hana a e lawelawe mau ia ana paha i kela ame keia la o ke ola ana e like me ka waa, ka upena, ka ahamaka, imu, a me ka huewai; kekahi ua hoopili ia aku i na holoholona a i na i'a e like me ka honu, ka moo, ka manini, ka aweoweo, ka hapuu, ka manu; kekahi mau hei hoi ua hoopili ia aku i ka hale e like me hale kumukaaha, hale loulu, hale paakai. Kakaikahi loa na mea i hoopiliia i na waho o ke kino e like me ka piko o Kahoalii, na waiu o Ne; lehulehu wale hoi na hei i hoopiliia aku i ka aina a i ke koa kaulana a i kanaka ano kino akua. O Kauiki, ma muli paha o kekahi kumu maikai no, oia ka hei paanaau loa. He hookahi hei no Wailua a e ikeia no ia ma ke kii e hoopili pu ia nei me keia.

He hookahi hei kaulana loa eia nae o ka mea wale no a ka poe kahiko o Hawaii nei e hoomanao nei no keia hei oia no na wahi lalani mele o ka hoomaka ana o ke kau i hoopili ia aku i keia hei oia hoi: "O Kuhaupio ka la, ka la i ke kula o Ahuena." O ka hapanui o ka poe i paanaau na mele a me na kau a i ike i ka hei ke pau nei i ka make me ke a'o ole aku i na keiki a lakou i keia mau mea. He nui no na mea hoohauoli e ae i ka hanauna hou, eia nae o keia mau lealea o na makahiki i o kikilo loa he mau mea no ia i haaheo nui ai ka lahui Hawaii. Ua hoike mai no keia mau hana i ka eleu o ka noonoo a me ka hei no hoi o na no hoi i ka hoopili ana aku i ka manao

ma kela mea keia mea a he mea pono loa ke malamaia keia mau mea kahiko. He hana maikai loa ina i ike kekahi mea e heluhelu ana i keia manao i kekahi kanaka Hawaii kahiko i paanaau kekahi mau kau a mau mele paha i pili lima, ka puni mele no a me ka makaukau i ka hei, a i ike paha i ka hei, he palapala aku ia Lunakanawai Dickey ma Lihue, Kauai, a hoike aku iaia i ka mea a keia kanaka i ike a i loaa. He lehulehu wale na hei maikai loa a ka lunakanawai i lohe ai eia nae aole i loaa i ka lunakanawai kekahi kanaka i keia wa e ola nei i hiki ke hoike mai iaia no keia mau hei. He hei kekahi i pili aku i ke koko a Makalii a ua ike o J. S. Emerson i keia mau hei ma Hawaii i kekahi mau makahiki i hala loa aku nei, he mau hei no hoi kekahi i pili aku me ka moolelo o Pele a me Kamapuaa, na hoe a Maui "haehae ka manu e Kanealoha," a pela wale aku. He mau mea maikai a waiwai nui no keia a he mea maikai no ke malama ia me ka nana ole ae ina paha he paakiki a maalahi wale no ka hana ana ia mau hei, a he mau nanaina paha ko ia mau mea e hoihoi ai no ka manao ke nana aku, a i ole, he pupuka haalele loa paha e wae ai no ka naau.