Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIV, Number 44, 3 November 1916 — HE MOOLELO KAAO NO ALEDINA, KE KEIKI LOPA AME KA IPUKUKUI KUPUA [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO ALEDINA, KE KEIKI LOPA AME KA IPUKUKUI KUPUA

\ia maloko o ke kapuala o kekahi o na okana ama waiwai loa .alahalalia lioi o ke aupuni nui o Kina, e noho ana kekahi kanaka i muhumu lole o Masctafa ka inoa, aohe ana hana i kaulana e ae , n keia hana wale no o ka huniuhumu a tela lole paha, elike. me ia i. kamaainaia nei iwaena o kekahi poe Pake o nei mau la. MOKUNA I. He ilihune keia Masetafa, aohe i lawa kana mau wahi loaa e ;>lki ai e hoolawa kupono iaia iho ame kana wahine ame hookahi keikikane a ke Akua i hoopomaikai mai ai iaia ma keia ola ana, elike me ke kupono nei i makemake ia. 0 keia keikikane o Masetafa, nona ka inoa o # Aleaina; a.nona keia moolelo kaao e paneeia aku nei no ka pomaikai o ko ke Kiiohana Pookela poe heluhelu moolelo. 110 ka īlihune n<y hoi paha > na makua. elike no hoi me na keiki a ka poe ilihune o nei mau Ja, lole i hoonaauao maikaiia, ua hoopalaleha loaia kona malama a aoa ana. a ma ia ano ua lilo keia i keiki palaualelo, a e hookuu mauia *na oia e hele a.e hana elike me kona makemake, a e hoomaopopoia, na hana apau ana i hana ai he mau hana.hewa loa, no ka mea, u./c oia i a'oia i na aoao maikai ame maikai, ame na hua maikai e loaa mai ati.a mailoko mai o na hana maikai. Ue keiki hookiekie. pakike, hookuli a.hana hewa mau oia, me Va hoolohe ole mai i kekahi mea a ka makuakane ame ka makuahme o olelo aku ai iaia, a e ulu mau ana keia hiau ano lapuwale ona, elike me kona ulu mau ana ae i ka nui. . Iloko no o kona wa c opiopio loa ana ua hoomaa oia 1 ka naalf ie mau i kona home, me ka ae maikai oleia aku e na makua, i hana ino maamau nana. haalele m'au iho ana oia i kona. hale 1 ke kakahiaka nui, a maluna o na alanui aupuni.oia e hoohala ai, ma ka paani ana a po i :a la. ine kekahi poe keikikane eae i like ka nui ame ka molowa iie ia. 1 kona wa i ulu ae ai a nui ku£ono kona kino no ke ao ana.i ]:ekahi hana. lawe aku la kona makuakane iaia i kona halehana. a h,M,maka aku la e kuhikuhi iaia i ke ano o ka humuhumu ana, ka hi->komo ana i ka lopi. ka helehele lole ana. a pela aku. 0 kalii hanalima ike wale no keia a kona makuakane aohe hana e ae. a ua makemake hoi ka inakuakane ina no kona makaukau nei ma, ia hana. e loaa ana no ka iino ma.keia hana i ke keiki ma kekahi wahi oko.a aku. ina oia e makaukau ana, a i ole kokua mai iaia. Eia nae. ua lilo ka oluolu o ka makuakane. a i ole ka maka'u no ka hoopa'i ia aku. i mau mea ole i. nei keiki, aohe mea hiki i k.a makuakane ke a'o a ke papa aku i mea no nei wahi keiki kolohe e hooko peno mai ai ika hana. I ka makuakane no a huli aku ke alo i kahi e. a kua i nei walii keiki, o ka palamimo aku la 110 ia o ua w:-hi keiki nei nalowale. aia 110 ka hoi mai i ka po, pela aku aua i:a la. . Ua pinepine na manawa o ka makuakane o ka hoopa'i ana ijEiia, e" i nae. oia mau no ka paakiki o Aledina me ka hoomau aku no i ]:« ua mau ano lapuwale apau. heaha la ia mea he eha iaia, a no ka hikī ple ia Masetafa ke hana aku i kahi mea e pono ,ai ke keiki, ua iionkiu; okoa aku la iaia e heie auwana,*elike me kona makemake, -,i ? ka nui nae o kona-kaiimaha pehea la e pono ai ke ola ana akit 0 kna keiki inok-wa ma ia hope aku; aole no paha he pilikia loa 0 I<. ke keiki ola ana aku ina hoi lie wahi waiwaj iki kekahi o lakoit ; - ? io;.a ai k * vku mahina iaia mai kekahi hoolimalima mai, 'aka, aole nam ia. aole mahope, oki loa hoi i.ka poli iho. l T a lilo keia mau ano maikai ole oke keiki i niea ehaeha loa no Maseta»a, a ua lilo ka hiki ole iaia lee a'o aku i ke keiki e-liahai ma ke f.lahele maikai e loaa ai iaia ka hoomaikaiia mai e na kanaka, i knnui ma'i nona. a ma'ka hope loa o kekahi mau mahina elua ma ia li(»pe mai. ua pauaho mai la oia i leeia ola ana, me ka mau no o kela r.s inr ik ko on:t no kana keiki a moe pu aku la. 1 ka ike ana.o ka makuahine o Aledina aole ke keiki e liahai iki an.i mahf.| • o ka ha.ia a kona makuakane. ua paniku ae la oia i ka hale U-'a loh: a kr kar.e, a hootilo'aku la i na apalo\e apau. na mikini humulnunu. na mēa hana apai: ma ke kuai. i loaa mai ai ke dala no ke laua potio o ka nohe ana. a me ia mau wahi dala liilii i loaa mai, a hui f.u me kana mau wahi loaa liilii mai kan.a hana mai he milo lopi. pela ih« la i loaa ai ke laua wahi ola o ka noho hoomnawanui rin:i ia mau ia, me ka pakalikali loa i na hoolilo, me ka uumi loa no • '•»i i na makemake hookipalale e ulu ae ana. I ka hala ana aku o Ma<etāfa ma kela ao a koe kokoolua iho o \ledina me ka makuahine. e pakike mau ana keia keiki i ka maV lahine, ua lile na oleloa'o maikai a ka makuahine e a'o aku ai i 1 iea ukiuki loa na Akdina, a i ko ka makuahine manawa e hoopa'i al;u ai i ne: keiki, hookahi no ka hakaka pu ana, a no ia ilee o ka ;• akūahine i ka hiki. ole iaia ke hana aku i kahi mea e pono ai ke keiki. Ua hookuuia aku oia e hele a e hana elike me kōna makemake, (a ina paha 1 nei wa, ina ua e hoopaa i ke Kula o Waialee.) O ka hana mau a. Aledin'a oia ka hui pu mau ana aku me na keiki kolohe i like na niakaliiki me kona. a ma na hana lealea hua ole ame na hana kupono ole e hoohua mai ai i kekahi mauJiopena awal«ia. malaila kona pipili loa. Me keia ano ponp ole iho la kona hoomau ana i kona mau la r» ke ola "ana ahiki i ka piha ana o kona rn.au makahiki i ka umi-l-"'mmialima. me ka loaa ole o kekahi hiohiona e hoike mai ai i kona 'ke me ka no kahi hana e waiwai ai kona ola anā. me ka iilu olt ae 110. lioi. o kekahi manao ikaika iloko ona e a'o i kekahi ha«i.i'ima e loaa ai kona ola o.ka noho ana aku o na la omua, mahope i!to o ka hala ana aku o kona makuahine ma kela aoao mau o ke ola a'ta . ' •..-„. Ma keia ano waiwai ole iho I3 kona mau la o ke ola ana ia manawa. a oiai oia e paani ana ma ke alanui i kekahi la me kona mau hoakamalii e pili mau ai, hele mai la kekahi kanaka malihini a ku namua pot\o ona a nana pono mai la iaia. Ō. keia kanaka malihini i hele mai la a ku ua kaulana.oia ma ke an«> he kanaka akamai i ke kilokilo, a ma kona inoa i laulaha.ae ua kapaia aku oia ke.katjaka kilokilo Aferika, 110 ka mea h.e kanaka Afenka i 0 no.oia, a mai Aferika mai no oia o ka hele ana mai ahiki ilaila elua la mamua aku. Mamuli o koria ike kjlokilo ua.ikē niai paha pia ma ka hiphipiie; o A!cdina. i kekahi'niail.hoaiiona kupanaha i kuponp.no kana hana, .1 no ia Uana pia i hele mai ai i ka loa no ka hooko ana aku. a aole paba r . aohe mea i maopopo. aka nae, ma ka meā i hoomaopopoia mahope iho e ikeia ai kona manao. Ua hpokamaaina koke niai la oia iaia iho me .kekahi poe keik' a ninau mai la ia lakou i ka inoa o na m'akua o Alediaa, owai la ka inoa o keia keiki, a pehea la kona aho ame kana mau hana, "a i ka »oaa āku o ia ike iaia an'a i makeniake ai. alaiīa ,he)e mai la oia a hui me Aledina. a lawe aku 1a iaia ma kekahi. wahi mamao iki irlai. na keiki e ae mai. a nināu iho la iaia ina paha o Masetafa ka inoa o kona niakuakane, a he kela lole kana oihai\a.. "Ae. o ka inpa ia o k.o'u makuakane, a he. kela lole i'o no kana haua: a i ke aha la?" i ninau ae ai o Aledina.ma ke ano hoonana a pakike. elike tne ke ano o na keiki i a'o niaikai ole ia. "O Ma?etafa ko'u niakuakane, eia nae. aole.pia. e kala i.hala ai rrta kela ao." wahi hou a Aledina o ka'patie ana aku me ka aakaT "fieaha kou makeniake iaia o kau ninau ana mai nei ia'u noiia?" JCo keia p'ane a Aledina apo mai la kekahi lima o kē kanaka kilqk^o : ma kona a-i ma ke ano hopmalimali. huki aku .la a pili a honi iho la iaiiā no kekahi mana.wa, a i ka Aledina n.ana ae me he mea la e hēlelei iho ana kona maiu waimaka. a nui iho la ka hānu efike nie ke ano o ka.mea i piha i ke aloha kupouli a e mauliawa mau .ae ana. Oiai o A!edina e riana. ae ana iluna iaia a ike ae la i kona ha'u'ha'u uWe, ninau ae lā: ','£ a > "h ea^a k° u kuiiiu oka uwe ana.?' ? •

"Auwe! E u\Ye ae ana hoi paha au no ke aloha.i ko,makuākane i haalele mai.la ta olua, a ia oltTa pu hoi me ko makuahine no ko olūa noho kokpolua me'ka neie i ka lima ikaikā nānā e kokua a e huli i ko plua pono o ka.noho ana ma,keia ao. "He āu noij, np ka. mea, o .ko makuakane ,0 Mase,tafa, i make āku la la eā, o ko'u aloha ia, He mau makahiki lehulehu, kp\i kaawal? ana rt>ai ka a|pa aka nei, ā mā na āina mamao hapanui o ko'u manawa 1 hoohālaia āi, a eia ka hoi, ia'u 1 hoi liou .mai la-i: Jka aina.nei mē ka manaolana ē Uee hou aku.aua la, hoi me ka hauoli i na niāka'o ko'u hoahanau, kou mākuak&he, a e hoike aku hoi iaia i ka'u mau mea; iiike. ai ma na v aina e, o'i»<iho la ka hoi ko'u wa e halawai mai ai me ka lono kaumaha, elike me ia au i hoike mai la ia'ū, ua make kahiko oia. . Aloha no*'No ia lono kaumaha lā ea, aole anei ia he kumu nui e loaa ino ai ia'u ka walania o ka naau i ko'u wa e ike iho ai ua hooneleia mai au me na mea hoohauoli a'u i upu mau ai.e loaa ana mai iaia mai ? — "Aka nae, ua hoomaalili iki ia mai no ko'u ka,urnaha ma kekahi apo, no ka mea ma o ko'u ike ana aku la. i na hiohiona o kou makuakane ma koii heleheiena, aneane no elike loa kou mau maka me kona, mamuli o. ia kumu iho. la;Lhiki pq>Ho.ai hoolauna aleu ia'u iho imua ou e kuhihevva ōle ai.au." - Aiaila niiiau mai la oia ia AĪedina no'kahi o ka makuahine ona e noho ana, a ia manawa hookahi huki ae la i kana ekedala, a i ka wa i hoakaka aku āi o Aledina i kahi a kona makuahine e noho ana, haawi mai la ke kanaka kilokilo i kekāhi mau apana dala liilii, o ka hapaumi, ke kenikeni ame ka liapaha. a piha ka poholima o Aledina, a ia wa i pu mai la ia Aledina i piha i ka liauoli ia manawa aohe pakjike hou ana aku ua olu 'ihoia i ka loaa ana mai la o ke dafa iaia: "E kuu keiki, o hoi i ka hale a hāawi aku i kena mau apana dala i ko makuahine, a haawi pu aku i ko'u aloha iāia; olelo aku ok e hiki aku ana aii i kona halē i ka.la apopo, ina e loaa ana ia'u he manaw'a, i boomatnaia ae ai ko'u kaumaha ma ka ike maka ana aku i kahi a kuu hoahanau i noho.hpoinanawanui.ai.no na makahiki he nui. a o kalii 110 hoi i hoopau ai oiā i kana hana ma keia ao a moe aku la." Hakalia no a hookuu m.ai ke kilokilo i kalii keiki kolohe, o ko Aledina hplo polole.i aku la no ia no ko laua wāhi halē me ka-piha i ka hauoli 110 na dala a kona m.akuakane hoopilipili o ka haawi ana mai iaia; o na lim?t o na wawae ia kuupau anā aku ana i ka .holo. a ku anā, mē ka nui o ka lianu, ma ke alo o ka makuāhine, a i aku lā: "Ea, e ninau aku ana au ia oe, e mam'a, lie makuakane hanauna 110 anei kek.ahi o'u e ola nei?" "Able 011 makuakane hanauna," i pane itiai ai ka makuahine; "āole hia ka aoao o ko makuakanē, aole 110 hoi ma ko'u aoao, he oki loa." "Kupānaha hoi ha! O ko'u haalele koke ana aku la 110 ia la i kekahi kaiiaka elemakule; olelo mai nei ia'u he makuakane oia no'u,- a he keiki ka au nana; wahi ana i olelo mai nei he hoahanau oia 110 pa'pa, a nana mai nei nei mau dala i haawi mai uei ia'u, e nana mai paha oe la? ( "I manaoio loā aku nei au i kana olelo i ko'u ike ania aku nei iaia i ka uwe ana iho no ka make ana o papa, hie ke apo pū ana mai nei i kuu a-i i kuu wa i olelo aku nei iaia no ka make ana o papa. "A i'mea hooiaio aku ia oe he oiaio kana mau mea i kamailio mai nei. e nana niai oe i keia mau apana dala ana o ka haawi ana mai nei ia'u?" a hoikeike aku la ia manāwa hookahi. . "Ua nōi pu mai hēi oia ia'u e hoi mai a hāavvi āku i kona alolia ia oe. a e olelo pu aku ia oe, ina e loaa ana kekahi mana.wa kupoiio iaia i ka la apopo, e hoea kino mai ana oia ianei e ike ia oe, no ka mea, wahi ana, he makemake loa oia e ike i ka hale kahi a papa i noho ai ahiki i ka make ana. v . ' "He oiaio, he. hoahanau hookahi no ko ko mākuakane, eia nae, ua make kaliiko oia aole e kala lt»a, a mahopē o kona make ana aku. āole au i lohe hou i ko m.akuakane e olelo ana he hoahanau 110 kahi i koe ona e ola ana, he oki loa. Hele a mea ea. he. hoahanau hoopilipilieWālē mai lā no paha kela i halawai mai'ila me oe," wahi a ka makuahine. ; Mahope o keiā kamailio ana a laua. ua hoopalaka loa laua i ke kamailio hou ana maluna o ia kumuhana, Ma kekahi 1a ae halawai liou mai la no ke kanaka kilokilo Aferika me Aledina, oiai o Aledina e paani.ana me kona puulu kamalii ma ke alanui, ma kekahi aoao okoa aku o ke kulanakauhale. Ua āpo hou mai la no ua kanaka kilokilo nei iaia elike no me kana i hana ai ma ka la mamua aku, a ma kahi nae o ka haawi iho i na apana dala liilii, elike me mamua, he;mau apana dāla gula elua kana o ka liaawi ana iho iloko o ka lima o Aledina, a olelo iho !a: VF. lawe aku oe i keia mau dala, e kuu keiki," wahi a ke kanaka kilokilo, "a haawi aku iko makuahine. Ha'i aku oe iaia e hoea aku ana au i ko olua hale i keia ahiahi, a ilaila ko'u aina ahiahi me olua, 0 keia mau dala a'u i haawi aku la ia oe ea, np ke kuai ana ia i na meaai kuppnp no ka aina ahialii; olelo pu aku .oe iaia mai hoomanua wale mai i na meaai, ma na wahi mea kuppno.ae no; e kuhikuhi mua mai ae oe ia'u aia mo ka aoao. hea o keia kulanakauhale ko olua hale, i pololei hoi paha'aii ke hele aku a ilaila?" Alaila, hoakaka aku la o Aledina, elike me ka hiki iaia, i ke alanui ame ka helu o ke alanui, ame kekahi niau wahi ano nui a ka.ula!i,a e hiki ai i.ke kanaka ke hookolo aku ahiki i ka loaa ana o ka hale, a ia loaa maopopo ana.aku lā o ka ike, kaha aku lā ke kanaka kilokilo Aferika hele, a hoi no hoi o .Aledina no ka hale me ka piha hoihoi no na apana dala lelo i maa mau ole ,ka ikeia e kona mau m'aka mamua aku, eia ka lie Ipaa wale no nei mea he dala i na keiki molowa a palaualelo me ka luhi ole. O.kahi.i maikai ai o nei vvahi keiki aohē i hele e uhaulia i nei mau dal.a, ua hoihoi pololei no ahiki imua o ka n?akuahihe a haawi aku la. a mahope o kona hpakaka ana aku i ka makuahine i ka manao o ka makuakane ole wale ona. no kā hoea aku i ko laua hale e ai pu ai me laya ia ahiahi,. ku ae la ka.maieuahinē a hele aku la e kuai i kekālii mau meaai kupono na lakou 110 ,ka aina ahiahi. ia lioi niai ana a makaujkau 110 hoi na meaai, a oiai he ilihune laua aohe i lako pono i na pa ame na pola, hele aku la oia e noi 1 mau pa tne ona njau pola i ua hoalauna e noho kokoke niai ana. Ua hophala holookoaia e ka makuahine ia la a po hoomaemae ana i ko laua wahi apulu.hale, a me na.mea apau oloko o ka hale, a mawaho ae. o ia ka hooipakaūkau no hoi i na meaai no ia ahiahi. ahiahi iho.i ka mākaukau .ana o, na mea apau, olelo aku la ia Afedina e. hele iw,aho ; o ke ālānui. e nana āi no ke ieanāka kilokilo. a inā e ike a.ki; iaia alaila alakai mai i kaiiale. , — He kaupha keia a, k.a, iuakliahine. i e Aledina, ma kana plelp p ke āku. i ka m'ākuahine, ua kuhikulii.oia i ka hale mē ka evvae\yā >qle i nolailā, he hāiia hooluhi wale tio iaia ka iīeleJioū āna aiku e huii a e kali.paha nona ina ke aianui, a ia koke no lohe ana no lāūā i ke kikeke o kekahi mēa iiia ka. pūka. . . O ko Aledi.na eleu akuia no ia hēle 3 wehe mai.la i ke panipuka, a ike koke aku la I ke kahaka_kilpkilp e,ku mai ana iiia ka puka, nie kej<fhi mau omol.e wāinā e pāā ānā.iīoko o koūā lima, a pela hoj me kekahi mau hūaāi o na āno likē oīe na lakou e ai ai no ia. ahjahi... ; ' 1 . .Hākalia no a pau mai i ka hāa>viia... ia. Aledina na mea apau aīia i lawe mi ai, o kpna konip loa. niai Jā noia Ilpko ,e haavvi i kona alpha i ka makuahjne, o Aledinaj ?t• 4101 rmai,la -''«(kuKeiauhi 'aku i kalii a e noho mau ,ai .iluiia oka pu,ūes ;: ' : • ' \la ana. aku īip anā,a kāiiēle aku iā no -iā o ua lyanaka kilokiio nei ajha kahi i klihikuhii.a aku malaila māu o MasjDtafa e nohp ai ? o k.e ihp iā onāiUlo a hotii ilip, niahope iho o kona kukuli ana iho ilalo māmuā pono b ka punee, a uvve iho "O. e. kiiu, kaikainā, kuu kai)kāina liōi." -wāhi ana o ke kuvvo āpap ae,."pakalaki ūiaoli tip au np ka,,lpaa pie. ana.o ka manawa ku- . pbno,e hoea mat,ai.,ianēi.a ap.o (\pu mai-ia oe i ko'u poli np hookahi manawa mamua p-'kōu makfc ana! o, u e.kuu a(oha hoi-" . t . ; Ua,noj maj lā p Aleiiina iaiāje iiphp ae, iluna o kao.Unee, ka|ii. a M.āsetā f fa e āi, eia nae'. np lea lilo f lpa, o ūo kanaka kilokilo nei 1 ka uwē, āohē oia i lohe aku i k'ahi hūāolefo, ēia nae, i ka hala.ana o.kekahi maū minnke pdko!e mkhope iho i aku la>: (Aole i pau.). : [' ■ ! :»\ :