Ka Nupepa Kuokoa, Volume LV, Number 5, 2 February 1917 — HE MOOLELO KAAO NO NAMAKAOKAPAOO Ke Ahikanana Wiwoole o Kula i Maui a o ke Koa Kaulana i ke Au o Imaikalani, ka Moi o Kauai [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO NAMAKAOKAPAOO Ke Ahikanana Wiwoole o Kula i Maui a o ke Koa Kaulana i ke Au o Imaikalani, ka Moi o Kauai

Ia pau ana no o kela manao hope o ke alii, haawi ke aloha hope, o ka oili aku la no ia o kahi kukini, a aole no hoi i u ia iho, noho ana keia imua o ke alo o kona haku alii, aia no hoi o Aikanaka e kakali mai ana, o ka huli hoi aku o kona kanaka, a o ia ka ua o Aikanaka o ka ninau ana mai: 'Ea mama wale hoi kau huakai, heaha mai la ka meahou o ke alo alii?" Eia hoi ka pane a kahi kukini: "Ua hoea aku nei au imua o ke alii o Imaikalani, a hoike no hoi i ka manao o ka hiki ana aku, a i lohe oe e kuu haku ea, he huakai nele, he huakai ikaika, a eia ka manao a ke alii a Imaikalani i pane mai nei ia'u; ina kou he makemake i ka lokoi'a o Nomilu, alaila e hana ka i ko ikaika a nui, aia ka lokoi'a a olua la, i ka maka o ka laau ihe ame ka laau palau." Kulou iho la ke poo o Aikanaka ilalo. a li'uli'u wale, aea ae la iluna, a i hou mai la i kona kukini: "Alaila o kena iho la anei ka manao o Imaikalani o ke kamailio ana mai nei ia oe?" "Ae, o keia mau olelo i kamailio mai nei ia'u, me ka i okoa ana mai nei, aole ka oe he alii ai moku, ai ahupuaa, a ai kalana. Ina ka ma ka i'a wale no kou makemake, aole ana hoole ana, a o ko noi okoa ana aku nei i ka lokoi'a nou, ua paa mai nei kela i ka ole." Kulou hou iho la ke poo o Aikanaka ilalo, a liuli'u, ia wa i aea mai ai ke poo iluna, nana aku la i ka nonoho mai o kona mau kahuna, a i aku la: "Auhea oukou e o'u mau kahuna, na kuhikuhi puuone, na makaula, pehea ko oukou manao no ko'u pono, no keia lono i laweia mai la imua o'u, no ka hookelakela o na ikaika o maua?" "Ae, heaha mai la ka manao o Imaikalani, a ko kahu o ka hoi ana mai la a hoike ia oe?" wahi a kekahi o na elemakule o ke kamailio ana mai. "O ka makemake a'u i hoouna aku nei i kuu kanaka imua o Imaikalani, i ka lokoi'a o Nomilu, ua nele mai nei, a ua olelo mai nei o Imaikalani, ina ka he makemake loa ko'u i kela loko, alaila e hana i ka ikaika a nui, a e molia i na makaainana o maua, maluna o ke kahua kaua, a o ia ka'u e ui aku nei ia oukou, pehea ana la ko'u pono no keia mea?" Eia hoi ka pane a ua mau kahuna nei o Aikanaka: "Kahaha, aole no kena he olelo, e wehe ana i na piko o olua e na alii, aole no he wehe a koe mai; ua hiki nae hoi, e kau i ka mahiole iluna o ko poo, amoa ka laau palau a kau iluna o ko kua, o ia ka maka o ka ihe imua, omauia ou mau lima a paa i ka lei o manu, na'iia ka aina, a ku hookahi ae oe i ka moku, i ai aku makou i ka waiwai au e ke alii, eia, makou la, aohe wa i koe, ua ka ke ola i koko a huna iho oe e ke alii i na iwi o makou. "Ua hiki, he keikikane no o Imaikalani, a he keikikane no hoi oe, ua lako like no olua me na ikaika, me na kanaka, ame ka mana, kena ia ko kanaka a hoounaia ka pane imua o ko hoa paio." Aia no ke kukini a ua o Aikanaka imua o kona alo kahi i noho ai, a i hakalia no a pau ka olelo ana mai a na kahuna, o ka huli ae la no ia o Aikanaka imua o kona kukini, a i aku la: "Auhea oe e kuu kahu, e kuu kukini mama hoi, e hoouna hou ana au ia oe imua o Imaikalani, a eia ka manao: E hele oe a imua o Imaikalani, olelo aku oe iaia, a ka la apopo, e kii aku ana au e kaua iaia ame kona mau kanaka. E hele mai oia ame kona mau pualikoa, a Kahoaeae ilaila e hoolulu ai, a e hele aku no hoi au me ko'u mau kanaka a he hookahi ka hoolulu ana ilaila, a ho ae maua imua o ke kahua kaua, o ka mea ia e ikeia ai na keikikane, nana paha ka lanakila, na Aikanaka paha." Hakalia no a pau na olelo i ke kamailioia mai e Aikanaka, he puehu ana no ka hu'a o ka malo o kahi kukini, o ka oili aku la no ia, me he pua la, i hemo aku, mai ke kakaka mai, nana aku oe, moe pololei ka pola o ka malo ihope, i kau a mea o ka mama o keia kukini, e aha'i la i ke kauoha a ke alii. E nanea ana no o Imaikalani i ka noho, ku ana ua wahi kukini nei imua o ke alo, aohe a ia nei hooka'ulua wale iho, hoike aku la no i ka manao o ka hoea ana aku, mai ka mua ahiki i ka pau ana, a me ke kakali ole aku i ka pane mai ia Imaikalani mai, o ka huli ae la no ia hoi. Nolaila, ma keia wahi i loaa mai ai ia kaua e ka mea heluhelu ka ike, no ke kumu o ke kaua ana o kela mau alii o Kauai, mamuli no ia o ka lokoi'a o Nomilu, a ma kela kaua ana nae, ua auhee o Imaikalani ame kona mau kanaka, a ua kaa ka lanakila ma ka aoao o Aikanaka. Ma kela hoouka ana o ke kaua mawaena o kela mau alii, o ko laua mau kahuna pu no kekahi imua o ke kahua kaua, a i ka wa e make ai o ke kanaka mua loa i ke alii o kela ame keia aoao, e okiia ana kona poo, a laweia e na kanaka a kau iluna o ka heiau, a oia ke kanaka mua loa a na kahuna e mohai ai imua o na akua i na aumakua, e hanaia ai a ana koe, alaila poaloia na maka, alaila hanai aku i ke alii, i hana na kahuna pela, i loaa mau ai ka lanakila imua o na kahua kaua. O keia ke kahua ame ka meahuna pili i ka lanakila ana o Aikanaka maluna o Imaikalani, a ma Kahoaeae ko laua kahua kaua, he wahi akea, aia kela kahua ma ka pii ana aku o ka uwapo o Opeula, a kau iluna, a o ia kula aina nui palahalaha, e noke ihu ai oe a ko'u ka puu, ilaila i molia ia ai na ola, he mau tausani o na tausani o na makaainana o kela ame keia aoao, iloko o kela au kahiko, a o ia paha ka Watalu o Hawaii nei iloko o ia au, ma kela wahi, elike me Napoliona, i kaua ai i ke Duke o Welinakona, maluna o ke kahua kaua o Watalu, ke kahua kaua nana i luma'i i na miliona o na miliona o na kanaka oloko o na aupuni huiia o Europa ame Beritania Nui, a pela hoi keia mau alii o Imaikalani me Aikanaka, na laua i luma'i i na ola makamae, o na makaainana o Kauai, a lilo he mau moepuu no ko laua mau manao hookelakela. He eono ka nui o na kaua i hooukaia mawaena o keia mau alii, a kaa no hoi ka lanakila ma ka aoao o Imaikalani, i ka noke hoomano no. He elua mau kaua ponoi a ua mau alii nei i komo kino ai, a no ka elua no o ka manawa, i kaa ai ka lanakila ma ka aoao o Aikanaka, a i ka hapa o ke kolu o ko laua kaua ana, akahi no a komo ke kae'ae'a o ka Uwahi Kokololio o Kula, a o ke koa wiwo ole, a o ke ahikanana hoi, nona keia moolelo; a o na kaua aku ekolu mahope, ua komo kuhohonu aku o Namakaokapaoo iloko o ka enaena o ke kaua, ma ka aoao o Imaikalani, ahiki i ke pio ana o Aikanaka, ina paha aole ke keiki o Maui, ina ua lilo o Imaikalani i mea paa ipukuha no Aikanaka. Ma keia wahi aku e ka mea heluhelu, e hoomaka pololei aku ai ka nee ana o ka moolelo, ma kela wa o ke komo ana aku o Namakaokapaoo, i ke kaua, iloko o ka hapa o ke kaua ekolu ana o na alii o Kauai. Ma ka la mamua iho, a ao ae ka la no ka hoouka ana i ke kaua elua ma Kahoaea, he la ia no na aoao a elua e hoomakaukau ana i na lako o ka oihana kaua, a ma ia po ana iho, oiai na kanaka o Imaikalani e hiamoe ana, hoakoakoa mai la oia i kona mau kahuna, na makaula, na kuhikuhi puuone imua o kona alo, ke haukawewe la ka pule a na kahuna, ke hele la a o-i ka honua, aia hoi na kanaka kilokilo, ke nana la i na ouli kupanaha o ka lani, aia na kuhikuhi puuone ke nana la i ko lakou ike iluna o ka papa konane e waiho la imua o ke alo, ke panee la na iliili, o ka holo kela, o ka holo keia, hapala ke

ke'a, na kaele ka ai; a o ka mea kupaianaha, i ala wale ia no e Imaikalani ame kona mau kanaka ahiki i ke ao ana, aole i hiamoe ia, aole no hoi i loaa iki mai kauwahi ike, wahi akaku la hoi, no ka hopena o ke kaua, he oki loa no ma na ano apau. Ua lilo keia i mea kaumaha i ka manao o Imaikalani, aka nae, aole he manawa no ka hoi hope ana, oiai aia ka enemi ma kekahi aoao ke nee mai la no ke kahua kaua, nolaila, o ke ku ae la no ia o Imakalani me kona mau puali kanaka nui, a hele aku la i ke kaua me ka hookuanui. MOKUNA IX. Ma kela po no hoi a ao ae hooukaia ai ke kaua, elike no me ka Imaikalani hana, pela no o Aikanaka i hoakoakoa mai ai i kona mau kahuna, na makaula, na kuhikuhi puuone me na kilokilo. Ke noke la na kahuna i ka nee i ka pule maloko o na heiau, ke hele la a o-i na papaku o ka honua, ke nakolokolo la iloko o Kahiki-ku, ke haukawewe la iluna o Keapapalani, a ke noho nei no hoi na kuhikuhi puuone imua o na papa konane a lakou, aia hoi na kilokilo, ke nana la i ka poiuiu lani, i na akaku, ame na hoailona kamahao, a ike i'o aku la na kilo i ke kau mai o ka papaheana i ke aouli, a huli like mai la, a i aku la i ke alii: "E Kalani e!" a o mai la no hoi o Imaikalani. "O ka lanakila o ka hoouka kaua a olua me Aikanaka ma ka la apopo, aia ia ma kou aoao, no ka mea ke ike nei makou aia ka uli o ka i'a ke moe nei i ka aoao hikina, nolaila, hele no oe i ke kaua i ka la apopo me ko mau kanaka, e hee hou ana no ka enemi ia oe." O ka ike i loaa i na kilokilo, o ia haawina hookahi no ka i loaa i na kahuna ame na kuhikuhi puuone, a ua lilo kā lakou mau hoike i mea hoohauoli loa aku i ka manao o Imaikalani. Nolaila ma kela po, o ka hoikeia ana mai o na hoakaka ia Imaikalani, mai kona mau kanaka ike mai i na ouli kupaianaha, ua hooluolu oia me ka maikai o ka noonoo ahiki i ke ao ana ae i ke kakahiaka, a iaia i ala ae ai, hoolale koke aku la no i kona mau kanaka e liuliu no ko lakou ka'i ana aku imua o ke kahua kaua. Aia na pukaua o Aikanaka ke kalahea la i na kanaka, e hoomakaukau, e hawele i na mea kaua, a e lawe i o no lakou, a iloko o ka manawa pokole, ua makaukau like na mea apau, a he manawa ia no ka hookahe ana i na waimaka, no ka mea he huakai make, aole i maopopo hou ka ike o ke kane i kana wahine ame na keiki, pela hoi ka wahine i ke kane. A pau ka ike ana mawaena o ka ohana, o ka hoomaka aku la no ia o Aikanaka e ka'i me kona mau kanaka, a ke hele pu la no ka papa kahuna, no ke kahua. O kahi a Aikanaka e hele aku nei me kona mau kanaka, mai Wailua aku no ia, he wahi inoino, aole o kana mai, he mau kualapa nihinihi, he nahele, a he ululaau loloa, he loa maoli no ke alahele, aole no nae ia he mea e kaniuhu iho ai ka manao o na kanaka o kela alii, i kau a mea o ka makee i ka pono o ko lakou haku. Aole pela ke alahele o Imaikalani ame kona mau kanaka, aia lakou i ke kahua palahalaha e hele mai ai, a he kokoke no hoi, me he mea la, mai Waikiki mai no paha ahiki i ke kikowaena o ke kulanakauhale nei. Ke nee la o Aikanaka me na kanaka ahiki i Kilohana, he aweawea moku, a he wahi poha hoi i kela au kahiko, haule iho la ua alii nei ilaila hoomaha, i kau a mea o ka maopaopa o ia hihipe'a o ka alo ana aku o ka loa. I nana aku paha ka hana o ua o Aikanaka i ke kula laula o Kahoaea, e hoola'i mai ana o Imaikalani me kona mau kanaka, ua makaukau, i hakalia wale no i ko ia nei hoea aku me kona mau koa, o ke kakele no ia o na ai o Hinakahua. Ke ike aku la ua o Aikanaka, hewa ua mea he kanaka, kohu naonao ke hoohalike aku. O ko lakou nei hoomaha hoi ia a hala kekahi manawa, o ka hoeu mai la no ia o Aikanaka i kona mau koa, o ko lakou nei hoomau aku la no ia i ka hele ana, aia ka pono o ka hoea aku i kahi o ka hana. O ka hele ia o ka makamua a komo iloko o ka ulu hala o Halenanahu a puka ma kekahi aoao, aia no ka maka hope o na koa i Kilohana olalo mai, a ke iho aku la ka hapamua ma kela aoao o ke kahawai o Opeula, a ilaila i hoolulu iho ai ka makamua o na koa, kakali o ka hoea aku o ko lakou nui. I kela hoolulu ana iho o na koa, pii aku la o Aikanaka me kona mau kahuna a kekahi wahi ahua kiekie, e ike pono ia aku ai ke kahua kaua, malaila oia i noho iho ai. Ua ma'u no ia noho ana iho a lakou nei, a i ua o Aikanaka no ka ike, ua maha kona mau pukaua, a ua akoakoa mai la hoi kona mau kanaka, ke hoomoana la ma ke kahawai o Upeula, ia wa i huli mai ai oia imua o kona mau pukaua, oia o Kaleipaihala ame Kauluiki, a i mai la: "Auhea olua e o'u mau pukaua, na limaakau o kuu aupuni, maluna o olua ka'u mau manaolana ana no ka lanakila o keia la, nolaila i kena la, e na'i aku ai olua ia Imaikalani a koe ka lepo, alaila kukulu ae kakou i ka moku. O ia, moea imua, umia ka hanu, hoopoina ka ai me ka wahine, hookahi wahine o ke koko o ka hoa paio!" I loa no a pau na olelo kauoha a Aikanaka, o ka huli aku la no ia o ua mau pukaua nei a kauoha i na koa, e ka'i imua o ka enemi, o ka wa iho la no ia i hoomaka ai na kanaka e ka'i, a pii ma kekahi aoao, aia no na pukaua mamua kahi i hele ai, a i ka wa i ike mai ai o na pukaua o Imaikalani, i ka nee aku o ka enemi, o ka wa iho la no ia i hoomaka ai ke kaua ana, ke hele la a neepapa ka helu a ka la i Punahoa. Aia i ka wa o na aoao a elua e kaua nei, ke na'i aku la ka make ame ka luku i na koa o Imaikalani, ke hele la a hiki ole ke hoonahoa mai imua o ka ikaika o na pualikoa o Aikanaka, ua anaiia aku a pili i ka pali, he hookahi hana a na kanaka o Aikanaka, o ka hou i ka ihe a ku ma ka opu, a hulili ka maka o ka ihe ma ke kua, o na kanaka o Imaikalani, aohe ahailono, o ia no oe o ka makani Kona, i ka hiki ole o kekahi mea kino, ke ku mai imua o na koa o Aikanaka. Oiai hoi na koa e noke la i ka luku i na kanaka o Imaikalani, aia na Pukaua o Aikanaka ke nee la iloko o ka enaena o ke kaua, me he mau mano niuhi la o ke kanaka e loaa aku ana i ko laua mau lima wikani, ua like pu me ka hau opiopio ke pohapoha i ka lima, i ka noke ia mai o ka iwi i ka hakihaki. Ma keia wahi e ka mea heluhelu, e waiho iki aku hoi kaua i na pukaua ame na kanaka o Aikanaka, e luku hoomainoino la i na kanaka o Imaikalani, a e huli hou ae kaua ihope i ka kaua koa, pehea aku nei la ua keiki la o Maui. O keia la a na alii o Kauai e hoouka la i kekahi o ka laua mau kaua weliweli, o ka elua ia o na la o ka kakou koa, ma ka aina malihini, a o ka elua no hoi o na la, o kona noho hoomanawanui ana i ka pololi a ka ai, iahona i ka ahui maia pala, ana o ke kii ana e ai, elike me ia a kaua i ike mua ae nei, ma kekahi mokuna i hala. Ia Namakaokapaoo e noho la hoonanea maloko o kona home puu pohaku, ke loaa la iaia na moeuhane like ole, ke ike la oia i na akaku hoopahaohao, na kahoaka me na leoleo a hanehane o na mau kupuna i hala e aku i ka po, a aia pu no hoi me ia kona mau aumakua kahi i pulama, a i kiai ai iaia i na wa apau, a o kela mau mea apau, ua unua mai a akoakoa i kahi hookahi; a nona paha keia hooheno ana: Aohe mea koe ia Makalii, Pau no o ka like o ka laele. Iaia nae e noho hookahi la, ma kela wahi mehameha kanaka ole, aole he mea nui e ae iloko o kona noonoo, o na hoomanao poina ole wale no i kona luaui makuahine e noho mai la i ka uku o Kula, ke hele la a Noho pono iloko ka ukana a ke aloha, O ke kuko o ka li'a o ka manao a haalelewale, Haule wale o Hookele i Puna-e-la, O ka onohi kahi o ka la-e, Ua pooa e ke kehau, Uwe hanini ka waimaka o ka opua, O na lehua pala ke-i mauka o Kawaiku-a, Haule i ka la-e, o ka la o ke aloha, I hiki mai ai, ua ike-a. O ia noho ko ua o Namakaokapaoo a no ka haku'iku'i loa o kona noonoo i na hoomanao ana i kona luau'i makuahine, ia wa oia i hoopuka ae ai i keia mau olelo kaukau: "Ae, eia ka la komo au e kuu makuahine i kanaenae mai ai ia'u, a eia hoi ka aina, a ke huli nei ke alo o kau kamalei huli i ke komohana, na'i i ka aina, a ku au i ka la hiki, komo au i kuu hale a pau a ana koe, mai au a ku ae i ka moku, i na'i aina au, i na'i aupuni au, nolaila ke hooko nei kau keiki ia leo ou e kuu miakuahine."

A pau kela mau olelo i ke kamailioia e Namakaokapaoo, o kona ku ae la no ia iluna; a hemo mai la iwaho o kona hale pohaku, i nana ae paha ka hana, ua kupono ka la i ka lolo, lalau aku la i kona wahi kuini apeu a kau ae la i ke kua, o ka manawa iho la no ia a ka kakou koa opio I oili pulelo aku ai ke ahi o Kamaile, Lele hoaka ana iluna o Kamahualele, O ka lahui a ka ipo ahi Papala. O ka alawa iki o ka manu a Kaula, a noho aku ana keia iloko o ka naele hihipe'a o ka uka iu o Pihanakalani, a aia hui na ano lehua a nui wale, ke popohe maikai mai la lakou imu o ko i nei mau maka, me he mea la e ha'i okoa mai ana i ka puana a ka moe: I kane oe, a i wahine makou, Momomoe a kakou i Kahalauaola, I na kihene wai lehua a ka makemake, E hene ai ke kaunu i Waialoha, E kui oe a e lei au, He kahiko mau ia no ke kanaka e! No ko ia nei makemake hoi i ka pupua o ka lehua, o ko ia nei noho iho la no ia hana iho la no ia i mau lei lehua nona, a kau ana iluna o ke poo, a ma ka a-i kekahi, alaila huli aku la ka kakou koa a nana ialuna o Kilohana, a no ko ia nei uuku loa, aole e hiki iaia ke ike aku ia Kilohana, pii okoa ae la oia a noho iluna o kekahi kumulaau kiekie, akahi no oia a ike aku i ka waiho mai o Kilohana i ka la'i. O kahi no hoi o ka hookalakupua o ua koa nei a kakou, he hookahi no ia pekuna a na wawae o Namakaokapaoo ialuna o ka kumulaau nei, lele ana keia a ku iluna o Kilohana. Ma keia wahi, e hoakaka iki aku ka mea kakau moolelo no kela wahi i Kilohana, i hoopau ia ae ai kou pohihihi e ka mea heluhelu. He elua mau Kilohana ma Kauai, he hookahi Kilohana, aia ma ka huli e nana la ia Hanalei, a no keia Kilohana, ka mea i kaulana ai, ma kela huakai makaikai a Kuini Ema Kaleleonalani i ka makahiki 1871 paha, a o ia ke Kilohana i paa i ke mele no Ema Kaleleonalani penei: A Kilohana makou, Nana ia Hanalei; I ka wai o Lumeha'i, O ka lae hala o Nauwe, Alai ia e ka noe, O Maunahina ka iluna; O ke ala kuikuilima. Ui ae nei Enelani, A e huli hoi kakou; I ke ala wai ohia, Ala kipapa a Ola. O keia Kilohana hoi a ka kakou koa opio e ku nei, aia keia wahi iuka pono o Lihue, he ano ahua a kiekiena ka nanaina o keia wahi, i hoopuniia e na awawa kinikini apuni, a ma kekahi wahi e pili koke aku la ia Kilohana, aia malaila kekahi wahi a Pele i noke ai i ka eli a poopoo, me ka manao e lilo ia i home nono, loaa e nae ka wai, a haalele ia Kauai, nee aku no Oahu, Maui, a hala loa aku no Hawaii, a o ke kumu i kaulana ai o keia Kilohana, o ke alanui hele keia a ko Kauai poe iloko o kela wa kahiko. Ma kela ke alanui a ko Kona poe, e hele ai no na Koolau, a pela hoi ko na Koolau e hele ai ma ka aoao Kona, o ka aina, me ke kaumaha i na haawe ai, ka i'a, ke kapa, a he nui wale aku o na ano waiwai like ole o ia au nui o na kanaka. I na kamahele me ka lakou mau waiwai e hele ana mai kekahi aoao a i kekahi aoao o Kauai, aia iluna pono o Kilohana, ka poe powa, ka aihue, ka hoowalewale, ka hookaha, e kakali ana me he mau tiga pololi la, i ka wa e maalo ae ai o kekahi mea, he hookahi, elua a ekolu paha, eia hoi ka ninau a keia poe: "Ea, ke nauwe ae nei?'' "Ae, ma Koolau aku nei la, a o ka oili ana mai la no ia mailoko mai o ka nahelehele, a e huli hoi aku ana no Kona," pela ke kamahele e pane aku ai, a o ia no ka wa e loheia aku ai kekahi leo i ka pane ana mai: "O ia hoi, pepehiia aku," o ka wa no ia e lele mai ai kela poe powa, maluna o ke kamahele, o ka nokeia iho la no ia i ka pepehi ahiki i ka make ana, a lilo aku la ka haawe ia lakou la, a kaualakoia aku la ke kino make a kiolaia iloko o kela lua a Pele i eli ai a haalele; a o kela mau hana, ka mea i kaulana ai kela Kilohana a kapaia ai he aweawe moku. Ke nauki loa mai nei paha oe e ka mea heluhelu i ka hoolalau o ka mea kakau i o a ia nei, aole hoi he hu'e pau aku i ka moolelo o ka iki aalii kumakani o Piiholo, hoomanawanui iho pela, ina aku ka ono imua a hoea mai, ilaila auanei kaua e noke iho ai i ka haupa a Lihaliha i ka holua ke kini o Puna, Pakuku'i i ka momona a ke kiu, I na kohi kelekela a ka puukolu, A ka Malualua makani mailalo e. Ia Naaākaokapaoo e ku la luna pono o Kilohana, ke ike la oia i ke kahua kaua o Kahoaoea, ua hoopiliia aku na pualikoa o Imaikalani i ka pali, a ke nee aku la hoi na koa o Aikanaka imua, a ma keia wahi auanei e ka mea heluhelu, e hoomaka ai ka kakou koa i kana mau hana hookalakupua, a o ia kana i paha wale ae ai no i keia mau huaolelo: "Ua pomaikai maoli ka au i kuu hoea ana mai la i ka wa kupono loa a ike ia oe e Imaikalani, i lohi loa aku nei no au, ina ua kau oe e Imaikalani iluna o ka lele a Aikanaka, alaila o ko'u ike ole ana aku ka hoi ia, i ke keiki o Maui, i ko mau ki'owai nani, e lele aku ai a maopaopa ke kikala, nolaila aole o'u manawa hou iho e kakali ai," o ka haawi iho la no ia o ua koa opio nei i kana mau peku mahanahana ialuna o Kilohana me kona mau wawae, ke hele la a neinei ka honua, o ka oili aku la no ia o ua kae'ae'a nei o Maui, me he kakaka la, mailoko aku o ka ke kanaka pana pua, ke hele la a wili ka puahiohio, hu ka makani, puehu liilii ka lau o ka laau, moe kololio ka uwahi o Kula, a kikaha ana ua olali la ma ka aoao komohana o ke kuahiwi o Waialeale, a noho ana keia iuka o Waimea, ma kahi i kapaia ka inoa o Koaie. MOKUNA X. A hoea keia i kela wahi, o ka nana aku la no ia, a ike i kekahi kumulaau koa nui e ku ana ma ka umalu pali, o kona hele aku la no ia a hoopapa na lima i ke kumu o ia laau nei, i hakalia no a iho ka lima o ua kae'ae'a la a pili i ke aa, a elike me kekahi ihu elepani i wili ae i ke kumulaau a paa, pela iho la no na lima o Namakaokapaoo i wili ae ai i ua kumulaau nei, a he kulana ana, uuina, paapaaina ani na aa o ke kumulaau, o ka ulaaia ae la no ia, a manana ana na aa i ka lewa. Iloko no o ka uuku o kela wahi kino o Namakaokapaoo, he ehiku wale no makahiki a oi, ua hele nae ka ikaika a nui, aohe mea nana e hoopapa aku, nolaila o ke kau ae la no ia i ke kumulaau iluna o ka a-i, o ka hoomaka aku la no ia e hele, o na awawa kuhoho keia, na pali nihinihi, ua lilo i mea ole iaia nei, ua kohu honua papu ia mau wahi apau i ka kakou koa, a o na laau e ku mai ana imua, o ko ia nei alahele, ke loaa aku i ke kumulaau ana e auamo ana, he kohu hekili pamalo iloko o ka mahina o Ikuwa, i ka hele a paapaaina ke hele la a Nauweuwe ka pae opua, Haalulu na kupua ikaika. O ko ia nei hele aku la ia ahiki ma ka lapa pali ma ka aoao ō ke kuahiwi o Waialeale, o Kamooloa ka inoa o ia wahi, i nana aku paha ka hana, e auhee ana na koa o Imaikalani, aia hoi na kanaka o Aikanaka mahope mai kahi i uhai mai ai. Me ka hoohakalia hou ole iho, a elike me kekahi liona pololi, i ka wa e ike aku ai i kekahi dia opiopio, pela iho la o Namakaokapaoo, i keehi iho ai i kona mau wawae iluna o ka honua, he hookahi no ia leina, komo ana keia iwaenakonu o na kanaka o na aoao a elua, a ilaila i hoike piha aku ai ke keiki o Maui, i kona mana ame ka ikaika, aohe ahailono. Ke ku la ua o Namakaokapaoo me kana kumulaau nui, o ka hoomaka aku la no ia e hahau iluna o ka honua ma kona aoao akau, a hoomaka mai la e pulumi, a ke loheia la ka halulu nui, o ia no oe o ka wili ana a kekahi makani kikiao ikaika loa, i ka hele a puehu liilii na kanaka i o a ia nei, kohu opala e puehu ana i ka makani. (Aole i pau.)