Ka Nupepa Kuokoa, Volume LV, Number 11, 16 March 1917 — HAALULU KA HALE O NA LUNAMAKAAINANA. Haaheo Hilo me Hawaii Hikina i ka Mea Hanohano B. H. Kelekolio. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

HAALULU KA HALE O NA LUNAMAKAAINANA.

Haaheo Hilo me Hawaii Hikina i ka Mea Hanohano B. H. Kelekolio.

lloko o keia mau la o ka Hale o na Lunamakaainana e nolio nei, aohe lunamakaainana e ae nana e hoonaueue nei i ka Hale, o ka Hon. B. H. Kelekolio wale no. Ma ka nana aku i kona kulana, me he mea la ua puka a puka mau aku oia. ma keia kulana, aka, aolo pela ka oiaio. O keia kona kau mua loa, a o' kana mau hana c liana nei kc lioopuiwa aku nei ia i ka poe laeoo o ke kulanaliauhale o Ilonolulu. Na keia lunamakaai-nana ka olelo hooholo c kauoha ana i ka Papa Komisina Uwapo e hookaawle aku i na mokuahi Kelemania mailoko aku o ka uwapo nei, mamua o ko lakou hoopoino ana i ke awa ame na uwapo. I Ra loaa pono ole ana mai o ka hoike a keia komisina uwapo, hookomo hou no keia lunamakaainana he olelo ihooholo hou e kauoha ana i ke komisina uwapo e waiho mai i na leta apau e- pili ana i ka lakou mau hana maluna o keia kumuhana o ka hoopakele ana i na uwapo, a e hookaawale aku i keia mau mokuahi, e kaupalena ana ka olelo hooholo e hoike mai keia komisina uwapo maloko o 48 hora, a i ke kakahiaka o ka Poakahi nei, ua loaa mai la ka pane mai keia komisina uwapo mai e hoike ana ua waiho aku lakou i na mea apau iloko o ka lima o ke komite koa o ka Hale, e hooko ana hoi i ka olelo kauoha a ka olelo hooholo a ka Hon. B. H. Kelekolio; Wahi a ka Hon. B. H. Kelekolio i hoike ae ai: "Ua liana au i keia hana no ka lioopakele ana i. ka waiwai o ke aupuni Teritore, e waiho nei imua o k* awa, oiai o ka waiwai o ke Teritore o ka waiwai ia o ka lehulehu,. a ma ke £no he kauwa au na ka lehulehu, o ko'u kuleana maoli no ia o ka hoao ma na ano apau e hoopakele ia keia mau waiwai ame ke ola o na makaainana e noho nei maloko oke kapitala. 0 ko'u hoao ana e hoopakele i ka waiwai o ke Teritore o ko'u hooko ana no ia i ka'u olelo hoopaa me na haku makaainana o Hawaii Hikina, na lakou au i hoohanohano mai, e liana no au ma na ano apau i na hana a mau liana no ka pomaikai o ke Teritore ame kona mau makaainana. Ua hookomo pu aku no ka Hon. B. H. Kelekolio lie olelo hooholo e noi ana i ka Elele Lahui Kalanianaole e hookomo aku i kanawai iloko o ka Ahaolelo Lahui e papa loa ia ke Kiaaina aole e hiki iaia ke hoololi i ka olelo hooholo a kekahi Aha Kaapuni ina o ka olelo hooholo a ka aha a o ka hoopa'i hoi he make.

Ua liookomo ia keia olelo hooliolo me ka manao ua mauae wale aku ke Kiaaina iloko o na hana o ka aha hookolokolo, oiai ke hoakaka nei ke kanawai kumu o Hawaii nei, he ekolu mana hooko: Mana hookolokolo mana hooko, mana kau kanawai. Ua ikeia ma ka hihia o ka Pilipino pepehikanaka o Kohala, o ke kaikamahine a ka Hope Makai Nui Kunane, ma keia hihia, ua pepehiia aku keia kaikamahine a make loa, a mahope o kona make ana, ua hoohaumia ia aku kona kino. Mahope o ka hookolokolo ia ana o keia kanaka ma Kailua, ua hooholo ka aha kiure ua hewa oia a hoopa'i ia e make nia ka amana li kanaka. O ka apiki no nae, ua komo aku ke Kiaaina a huikala i keia kanaka pepehikanaka, a hoemi mai la i kona hoopa'i. Mamuli o keia kumu nui ua waiho aku keia lunamakaainana i keia olelo hooholo. Na Hon. B. H. Kelekolio no he olelo hooholo i hookomoia ma ka Poakahi nei, Maraki 12, e kauoha ana i ka Papa Ola e waiho mai iloko o ka Hale i na leta a palapala apau e pili ana i ke panikuia ana o ka Pa Ilina o Kalaepohaku, a i kamaaina hoi ma kekahi inoa o Puukamalii. Ua waihoia aku keia olelo hooholo i ke komite oia o ka Hale, a ua manaoia e waiho mai ana ke koraite ola i ka lakou hoike i keia mau la koke iho. . Maluna o ka bila kanawai helu 58, e hookaawale ana' i aina aupuni ma Piihonua no ka hale kula kiekie o Hilo, ua paio ae ka Hon. B. H. Kelekolio ame Hon. Norman Lyman ,o Kelekolio e pepehi ana i ke kanawai a o Lyman hoi e noi ikaika ana e hooholoia ka bila. Ua haiolelo ikaika ae o Kelekolio i ke kupono ole e hooholoia keia kanawai, oiai he mau heluna o na makaainana i noho maluna o keia mau aina, a ua aloh ka noho ana, a ina e hooholoia keia kanawai, e hoopilikia ia ana lakou. Ua hoike pu ae o Kelekolio i ke ku-e o

ekolu o lakou i ka hooholoia ana o keia kanawai, a o Lyman wale no ka mea ikaika e hooholo i keia kanawai. Ua haiolelo ae o Norman Lyman he mea maikai e liooholoia keia kanawai, oiai he mau ewalu tausani ka nui o na haumana kula. Ua hoike pu ae o Lyman ina e hooholo ia keia kanawai aole loa e hoopilikia ia ana na Hawaii e noiio nei ma keia mau wahi, oiai, o ko lakou mau home i kukulu al, he mau home e hilahila ai oia ke hoike ae i ka Hale. Ua pane mai o Kelekolio i keia mau olelo a Lyman e pili ana no kona hilahila i ka hoike mai i ka Hale i ke ano o na home o na kanaka Hawaii ma Piihonua. Wahi a Kelekolio i olelo ai: "Ua lioike ae nei ko'u hoa mai ka Apana Ekalii mai o Hilo, e olelo ana i kona hilahila i ka hoike ana mai i ka Hale, i ke kulana o na home o na Hawaii ma Piilionua. No'u iho aole o u liilahila i na home o na Hawaii malaila, a no ke kumu, o ka home o kela ame keia kanaka Hawaii hc kakela ia nona ma na ano apau. "Heaha ka mea o ka hilahila ana ika hoike ana e pili ana i na home o keia poe? Ua aloha ka noho ana o keia poe ma Piihoiiua; a ma keia kanawai a kuu hoa mai ka Apana Ekahi mai, ke makemake nei oia e kipaku loa ia aleu keia mau makaainana mai keia wahi aku, a e kukuluia aku ka halekula kiekie o Hilo. " Ua hoike mai nei o Lyman aia ma Piihonua he 50,000 eka, a ina he oiaio keia mau hoike a kuu hoa, a ke olelo nei au he kanaka naauao kiekie loa oia, alaila, no keaha la oia e makemake ne? i # keia apana aina, e noho ia nei e keia mau makaainana? No keaha la oia i lioao ole aku ai e imi aku i walii okoa no kana milimili, keia halekula kiekie? "Ua olelo pu ae nei oia imua o ka Hale i ka haiki o kuu noonoo, a mamuli ka o ka haiki o kuu noonoo, pela e makemake fiei e pepehi i ke kanawai. Malia' ua pololei no oia ma kana mau olelo; aka, e hoomaopopo ia, e ka lunahoomalu, he wahi apana iki wale no au o na miliona o na lahuikanaka, a malia ua papa'u i'o no ko'u noonoo. Aka, he akea ka noonoo o leekahi poe, he loihi ka noonoo o kekahi poe, he pokolē ka noonoo o kekahi poe, a malia o kuu hoa, oia ke kanaka akea a kie:cle o ka noonoo, aka, ke manaoi'o nei au o kuu hoa oia ka mea pananaiki o ka noonoo, oiai ke hoao nei oia e kula'i i ka manao o ka hapanui o na lunamakaainana mai Hawaii Hikina mai. Ke noi nei au e pepeliiia ke kanawai.' Ma ka ninau ia ana, ua hooholoia ke kanawai ma ka heluhelu ekolu ia ana.

KA HON. BERNARD H. KELEKOLIO