Ka Nupepa Kuokoa, Volume LV, Number 25, 22 June 1917 — WAHANUI WALE NO AOLE OIAIO IA MAU OLELO He Pane i ka Lunahooponopono o Ke Aloha Alina [ARTICLE]

WAHANUI WALE NO AOLE OIAIO IA MAU OLELO

He Pane i ka Lunahooponopono o Ke Aloha Alina

Uoiii ae maloko o kekahi mau ko- ; :j. .. Ke Aloha Aina o ka pule i hala, .. nīia luhahi a ka lunnhoopouopono ; :i!ii o ke Alanui Pauahi. I :; < l.'lo ae oia ma kahi apana %velu j, ! ft i ku maua hele ana mc ka Hon. V*nt. Alossman ma na huli Koolau a : ino. a hailuku wale i ka Hon. Jos. , T I • ra ame kahi poe e ae. Ke hoole . ; aule he oiaio o ia mau olelo i i,< / (.p:ik:iia e Ke Aloha Aina. Owai o na Hawaii hoopono e noho ma na pali hauliuli o na Koolau . 1. /k i «> ku mai imua o ka £tea nona ; ;r.(,a malalo nei, a imua o ke akea ::i mai. ua a'o aku au me na k ipono ole, hanaino wale a hai- ; ; : walf j»aha i ka Hon. Jos. J. Fem? i"r, kaī»h«>lcr aku au ame kekahi mau ! e ae ma na Kaneohe, Waikane, Khj nea. I.aie. Waialua, apuni ka Apa:Uinia. malalo o ko'u manao ponoi f:r. kr»"u mau lilo ponoi, no ka hanu . ;: » na meahou. a mc ka haawi ana r na hoomaikai i na haku makat,l:ri na lakou i papahi mai ka lei < n . hanohano maluna o makou, na ' . i.: l ii-u !>«'a i nana o ka Apaoa Elinia i r Uiti i hala. He elima ko makou nui i aku. he ohiku la mamua ac o r.n !;» k"!io haloka. T ka hoea ana i ka - l'ah. halawai me ia mau \iaku maka-»-.3. !iaawi ke aloha ame ke ani a ka lima. ke holo la no ke kaa i ku loihi. ho huhu ke kalaiwa Holo no Waikane. maalo iho la f,:i nio na hoahele ma ka hale hookolok'i'o <> Kaneohe. he elua lede kamaaina r.» ī:< kalana me hookahi keonimana j,..'u aiau lioa kukaolelo 110 na minute }'okol«>. aole kalaiaina. 'Haalele ia Kane't!ie holo no Waikane, halawai ine Knl.imamahu ame kona hoa, he elua no keia mau hoaloha malaila, a hol-i !oa nn Kahana. Ua halawai aku n»t me na hoaloha ma ke alaliele, he alolia wale no ka liopunaolelo me ke »r:i iima a hoea wale i Kāhana. I ka hoea ana ilaila ua pau loa kamaaina i k» hukī akule. Haawi ke aloha me ua makamaka akaikahi e nonoho ana «a kn aeone, a holo loa ke kaa no Hanula aole kalaiaina. Halawai me fca I;mupaahao me Sonn'y Gay, lie mau a holo lon no ka home o fii;- Kaleuhano ma Lie. Halawai me ia h«»fil«»ha maikai ia auwinala, a aole i liuliu iho. haawi ke alolia pumehana iaia ame kona ohana a lilo ke kaa no Waialua. Haalele ia Waialua hora rlima m»» hapa o ke ahiahi, a huli hoi no ko makou mau home ma Honolulu rei. Aole a makou mnu halawai makaainana i haawi. aole he mau haiolelo pah'i kopa. aole hoinoino a hailuku wale aka 'in haawi aku nae ko makou kaka<j'el»i naauao oia o Hon. Wm. Mossma:. h<» olelo paipai nou e ka lunahooponopono o ke Aloha Aina ame na Hae ae e hapai likeia lakou maluna <' ka panepoo o aa oihana aupuni me ka ikaika o na balota o na kanaka Han aole i na puakea wale no. elike mo >a kakou i ike ilio la ma ka. la kolo. Heaha ka mea i loaa ia kakou? He ole. he ole. he ole loa, ua pakelo ina ka puka mahope. No Kupihea nei, he Home Rula Oiaio au mai kinohi mai, 1900 A. D. ahiki i keia Ia: o ko'u moto i ukionaia e ka Hon. Robt. W. Wilcox ame na alakai nui o ka aoao kalaiaina Home Rula am«« Aloha Aina i hoohuiia, o ia keia, » e honmaopopo oe e Uluihi "Ka Hawaii Poiu»i e Hooponopon a e rula ia Hawaii." Maniua aku o ka Hoohui Aina he rilipo ame Nawahi ko'u aoao kalai kalaiaina. a o Kahoonei ame Poepoe ka *u mau kumu a'o ma ke kanawai ame ke kalaiaina a pela no me kuu hoa hoomanawanui Hon. Wm. Moaaman. he lala kahiko oia no ia mau aoan, e ninau' iaia. No'u iho ke paa nei, no ko'u inoa ma ka bukc hoopaa inoa o ka aoao Home Hula. he lala no ke kalapu o ka mahele ehiku (7), a i hoololiia o ka mahele kolio helu eiwa (9) o ka Apana koho Klima. Owau ponoi no ke alakai b keia mahele koho a na 'u ponoi i hoololi ae ma ka makahiki 1910. mamuli o ka makeniake o kun inoa makuakane Fn»nk Harvey i hala* ame ka lehuleliu o ko*u ohana ame na lioaloha e noho ana ma Kalihi Camp, a ma Kalihi kai ame Moanalua Holookoa; ua hoololi ae au i ke Koloka Home Rula a hoaahu iho he aahu hou he Koloka Pemokarata. Aole o'u inoa nia ka puke hoopaa inoa Deraokarata i kakauia me ko'u mau pulima fK»noi ahiki i keia la a*u e hoonaauao aku nei ia oe e Uluihi. aka. ua hoohiki aku au ma ke kakau ana ma ka makahiki 1912 maloko o ka Ahaelele wae moho i malamaia ma ka Hale Mele Hou i Okatoba, la 24, 1912 malnna wale no o ke kahuahaiia o ka Aoao Demokarata o ia ko kahuahana e ha'awi ana i ka ukuhana Elua Dala o ka la: e haawi ana i ewalu hora hana o na limahana aupuni i ka la hookahi. E hoomahuahuaia na uku hana o na poola e papaia na lahui kopa Amenka ole, aole hoohanaia ma na nwapo ame na hana aupuni e ae. He lehulehu aku na mea i koe. O ka ehiku makahiki keia o ke ku ana o keia ahahui o na Home Rula aiMo o ka Aahu Demokarata, a he «y»i TH%km]|iiij mamua - aku, he punana

wela na ka Home Rula; a ke haawi mau nei keia kalapu ; i na kakoo ikaika ®na i na moho Demokarata no ekolu kau koho ba!oka aole manawa i haule «> o kela pahu mai kinohi mai, a o ka panepoo hoi o na heluna haloka kiekie loa i knhoia ma ka mokupuni o Oahu nei i keia kau koho. Aole no i hua mai ka maia aole i pala, malia paha ua ike oe e pala ana, aole no e hewa ke ninaii aku oe ia Daisv. No'u iho aole au he kanaka makilo oihana, ina no aole e haawiia mai, ua hiki no, o ka hoomanawanui no ka pono, aole o'u nukunuku. Ma ka niakahiki 1902. ua waeia au e ka Ahaelele Home Rula i moh# lunamakaainana mai ka Apana Elima mai a puka iloko o ia kau koho. mamuli o na pua i kuiia a lawa kuu lei, e na haku makaainana Home Rula o ka apatia koho elima i huiia e na hoaloha e ae he nui. Owau ke alakāi o na Home Rula he umi ma ka hale o na lunamakaainana o 190.1 A. D., a na'u ponoi no me ke kakoo ana a Hon. S. K. Oili, Hon. Daniel Damiana ame na Home Rula e ae, i hoonoho aku ia Kahapula Beckley, he Home Rula i lunalioomalu no ka Hale 0 na Lunamakaainana, a liaule hoi ka moho a ka hapanui. Na'u ponoi no i onou aku i ke kanawai kalaua Hooulu Laliui a ka Aoao Home Rula ia kau. a ua paio aku me ka ikaika ,a ua hiki ole i ke. Komitc Kanawai o ka hale ke waiho mai i ka lakou hoike ku-e i ua kanawai la, ahiki 1 ka pau ana o ia kau ahaolelo, a ua moe aku ia kanawai iloko o ke komite ahiki i ka hookuu ana o ia kau. Owau ponoi no ka i ku e aku no ekolu'manawa i ke kanawai kalana auhau manuku ame na popoki i hookomo ia ae e kekahi lunamakaainaua puakea o ka hale. Ua kakoo na hoa kaukanawai apau i kela kanawai a koe, no o Kupihea; ua holo kela kanawai kalana. Ua koho haloka kakou malalo o ia kanawai iloko o Nov. 10, 1903 a ua ku-eia ia kanawai e ka Aha Kiekie ma kekahi la o ka mahina o Tanuari, 1904; a ua kulike na hoakaka kanawai a ka Aha nie ka'u mau kumu ku-e ma ka ahaolelo. Owau ponoi n.O ka i waiho aku i ka Olelo Hooholo Helu 152 o ka hale, e hookuu ana i ka poe malama o ka ma'i hookaawale. na makua ame na keiki liilii mai Kalawao ame Kalaupapa mai. Ua hookoia ia O. H. a ua hookuu ia mai he umi-kumamalua ma'i, a ua hoololohe aku kahi poe, a ua 'hookuuia mai he mau bebe liilii a lie mau keiki nunui. Ia kau i hoomaka ia ai no ka wa mua loa ka loaa ana o ka mana i ka Papa Ola e hookuu, a e hookaawale mai i'na keikikane ame na kaikamahine (ma'i ole), a ua kukuluia ka Home no lakou ma Kalihi-kai. K nana aoao 736, 737, 738, etc. Bukc moolelo hale o na lunanlakaainana kau' o 1903. E kilohi oe e Uluihi mai kinohi a hoikeana o ka bukc moolelo, e paku 'i 110 auanei oe ke ike iho i ka nui o ka uwahi pauda i lioohanaia e Kupihea. Na Frānk Harvey i lawe hou mai, 1905. Hanohano ko'u mau haku makaainana o ka Apana Elima ia kau, ua ko ko lakou makemake ua hoopakeleia na makaainana apau aole no ka Apana Elima wale no aka, mai Hawaii nui a Keawe a ka welona a ka la i Manokalanipo. He kupaa maluna o ke kahuahana. aole makemake i ka wahahee, aole wawahi i ka olelo hoopaa maluna o ke kahualiana e ku maluna o ka oiaio. no ka pono o na mea apau ma keia Teritore. Kau o 1913 mamuli o ko'u kulanamakuakau a piha eleu, ua kolio lokahi na hoa Demokarata o ka liale ia'u i alakai, he umi-kumamakahi ko makou nui. Ua alakai aku me ka holomua a kupaa no maluna o ke kahuahaua no ka pono o Hawaii lahui. Waiho aku i ke kanawai elua dala o na limahana, holo i na hale a i elua, a make ma ka lima o Kiaaina Frcar. Haawi aku i na hoa Dcmokarata o ka papa lunakiai Kalana o Honolulu nei he mau kope o ke kauoha kanawai (ordinance) maluna o ka bila ukuhana o elua dala o ka la ma ka 25 keneka 0 ka hora no ewalu hora hana; aole i hookoia. Ua hoohiki makou apau maluna o ke kahuahāna, a haiolelo apuni keia kalana. no i hoea mai ahiki i ka pau ana o ko lakou manawa. Na ia papa lunakiai Dcmokarata, no 1 waiho ae i ke kauoha e apono ana i ke Kanawai Auhau Alanui Helu 129 o ke senate, ma ka palapala i hoounaia aku i ka hale o na lunamakaainana, ma ka la 16 o Aperila, 1913. E hoakaka ana ia leka i ka hooholo lokahi ana o kela papa lunakiai Demokarata e kauoha ana e hooholo loa ia ko kanawai Auhau Alanui; ua liolo ia kanavvai a owau me Kalakiela ame Kaniho na hoa i ku-e ikaika aku i kela kanawai, a ua liiki ole. holo ma ka Ia 26 o Aperila, 1913, he Poaono ia la (H. Journal 1913 aoao 837). Mamuli o ia kanawai. ua hoowiwiia kakou na limahana Hawaii no ka mea ua haawi aku ia kanawai i ka hoohna ana i na alanui apau maloko o ke kulanakauhale nei i na lima o ka poe hana aelike, a o ka poe o na aina e, aole baloka. o lakou ke ai hookano i ka kakou mau dala auhau mai ko kakou mau waiwai paa aku. a lilo ko kakou baloka i koho aku ai i na luna aupuni iwiJcuamoo ole i mea waiwai ole. He lehulehu aku na haua oehaa i koe. Nolaila ku iho ka ninau ia oe e