Ka Nupepa Kuokoa, Volume LV, Number 26, 29 June 1917 — NA ANOAI O KE AWAWA KUHOHO O HONOMANU, MAUI [ARTICLE]

NA ANOAI O KE AWAWA KUHOHO O HONOMANU, MAUI

Mr. Lunahooponopono ame kou mau keiki oniu hua kepau, Aloha nui:—E oluolu mai no'u kauwahi rumi kaa"*vale 0 ka kaua hiwahiwa no kela wahi poomanao e kau ae la maluua, malia, he mau kupa paha koe o Honomanu e ola mai nei, a na lakou ia e ike iho i ka nani o Honomanu upu ae ka manao aloha e hele e ike i ka aina i noho ai a kulaiwi oiai, aole keia o Honomanu kahiko, aka, o Honomanu'hou keia. Ma ka mahina o Feberuari o keia makahiki no i hoolalaia ai ke kahua, kahi e ku ai kekahi hale kake (mikini) 1 ka hapalua like o ka pali o Honomanu, nona ka hohonu mai ke alanui hou e heleia nei, he 40 kapuai. Nolaila ke ku nei keia hale kake me kona makaukau no ka hoohanaia aku. * 0 na alakai ame na hooponopono ana o keia hana nui,- malalo no ia o na alakai naauao ana a ka Lunahoohana nui o ka Hui Auwai a Baldwin o Maui nei, Wm. F. Pogue o Kailua. O ke kiekie o kahi e ku nei keia hale kake mai ka ilikai ae, he 450 kapuai. Ea Moe Ana o na Kaula Uwea Mai keia hale kake aku, ua hoopaaia kekahi piko o ke kaula uwea iloko o kekahi linahao i hoopaaia me ka puna kameki a pela pu hoi kekahi piko i hoopaaia iloko o kekahi linahao i hoopaaia me ka puna kameki ilalo o kahakai o Honomanu, e moe aoao ana keia kaula uwea mailuna aku o keia hale kake, ahiki ilalo o kahakai. O ka manao o keia kaula uwea, o ia no ka huki ana o keia mikini i ke one mailalo mai o kahakai maluna o ka uwea, ahiki iluna o ka hale kake. Mailuna aku no o keia hale kake, ua hoopaaia he elua kaula uw6a e moe ana mai keia aoao aku o ka pali o Honomanu, ahiki ma kela aoao o kahakai nona, ka loihi he 1750 kapuai, oi aku a I emi mai paha. Aia ma kela ame keia kaula uwea, ua hoopaaia he elua kaa pakahi, me ka hoopaaia he hookahi piko 0 kekahi kaula uwea okoa ae mawaho, 1 kekahi kaa, a pela pu hoi me kekahi kaa. A me ka liookomoia o keia kaula uwea hookahi no iloko o kekahi huila i hanaia iluna o ka hale kake. Nolaila, i ka hoopihaia ana o ke kaa i ke one a piha, a i ka manawa e hoalu ia mai ai ke peleki i lioopaaia ai o ka huila, o ia ka wa e holo ai keia kaa me ka piha i ke one maluna o ka uwea, noluna o kahi moku aila ea Makaiwa, a ke pii nei hoi ke kaa ukana ole, e kii ana mau eke one nana iluna o ka hale kake. Auwe ka nani e! Nolaila, e na kupa o Keanae ame "Wailua, e ku a e hele e ike i ka pulapula hou a oukou, (Honomanu hou) oiai na oukou no i hanai a elemakule, a na oukou no i hanai hou a lilo he kanaka u'i i keia la. Nolaila ke hea naai nei kona leo ia Napihaa ma kona poe na lakou i luhi i kona wa liilii e hele aku e ike iaia; ina ma ka honi wahi ihu; a i ole ma ka honi wahi papalina, ua lawa o Honomanu Hou ma na ano apau no ka hookipa ana, i na kamaaina ame na malihini kaahele apau. Nolaila ke waiho ia aku nei keia mau mea elua o ka loihi ame ka pokole. Ina e makemake oe ma ka pokole e loaa no na kukai olelo ana me ka oluolu me ka wiliki Mr. Ben Akai, a nana auanei e hookuu ia oe e hele maluna o ke alanui pokole o ka hoonanea, a noho ana ilalo i ke kai nehe i ka pueone o Honomanu. Heaha la ia! ' Oiai na kamaaina o keia aina i ke au mamua, oia o Keenae, Wailua ame Honomanu, a ke hoomanao nei kou meakakau, aneane 30 makahiki mai ia manawa mai ahiki i keia la, ua lilo ka j pali o Honomanu me he akua lapu la no ka po e kau mai ana mamua iloko o ia mau la, penei no ia: 1 ka makemake ana o kekahi mea e helē no līuelo ma, ala kakahiaka nui, hoomakaukau kahi puolo, hana ka noho o kahi lio, ke hele la oe. O kou hele ia a hala mai ka pali o Nuaaelua a hou aku ahiki iluna i Kikalapaakea, o kahi keia, au e kiei aku ai ialalo o Honomanu, hoomaha i kahi lio a maha, haule iho la ilalo, kau kahi ipupaka i ka waha, ke pu-a la ka uwahi. Pau ke puhi paka ana, ua maha iho la hoi kahi lio, huki ho'u ke kaula opu a paa, kau ae la iluna, i huli iho ka hana e nana mahope o kahi lio, aole ke kaula huelo o ka hopu ae la no ia i ka huelo o kahi lio, hookahi lima i ke kaulawaha hookahl lima i ka huelo o ka lio, i ole e hoholo ka noho imua. O kou iho ia ahiki ilalo, he wahi keia ma kahakai e hele ai o Pinanai ka inoa, ke kali la oe a malie ka nalu hoomaka aku la oe e hele, ia oe e hele la, ina he wahi lio eleu, aole oe e pulu i ke kai, a ina he wahi lio lohi kou, i ka hili, i ka upaupa, i ka pekupeku, hookahi no nalu o kou pulu iho la no ia. Moe la okoa iho la no ia, ia Honomanu, ao ae kekahi la, hoomakaukau hou kahi lio; paa kahi noho, o ke kau ae la no ia, ke pii la i ka pali, ke pii la kahi lio me ka hoomanawanui ia oe hoi e puliki ana i ka a-i o ka lio, i ole oe e haule mahope o ka lio, a kau iluna o Laiepuao, hoomaha. Haalele iho la oe ia Laiepuao, hele J akii oe a hala mai o Wahinepee, hele hou aku o ka nahele o Oopuola, aia ilaila e noke ia mai ai kalii lio i ka ulupaia il<Jko o ke opilopilo hookahi wale no pono o ke alakai ī kahi lio a

kau ma kela aoao, oiai o ka loiln o keia wahi pohopoho he 200 iiapuai» oi aku a emi mai paha. Nolaila o keia ka palena pau o na wahi ino i kau ia ai ka weli o ka hele ana ma na huak*i hele. Nolaila i keia la, o ia mau ino apau, ua nalo, aku ia me kona mau hiohiona hakumakuma, aka, iloko o keia au naauao e nee nei, ua oili mai na mea maikai he nui, e hauoli ai ka manao o ka lehulehu i ka hele ana ma na huakai kaahele no ka maikai o na alanui apuni keia Teiitore o Hawaii nei. Pau ka Hana Ana o ka Auwai o Pinaau Iloko o ka mahina o Feberuari, o keia makahiki no i hoopau loa ai na hana nui o ka. auwai ma Pinaau, o ia ka palaina puna ana ialoko o na luapao, mai Kolea mai ahiki iluna o Kikokiko, a he mau hemahema liilii wale no koe o ka pau loa no ia. Hoonee ka Hana ma Nahiku Iloko o keia mau la o keia mau mahina i hala iho nei, ua wawahi ia na hale ukana o Pinaau a laweia aku maluna o kahi moku aila ea Makaiwa no Nahiku, a ke hana mai nei na kamana i ka lakou apana hana i hele a lehia o ke kapili hale. Nui no ka eleu. Ia manawa hookahi no, ua pau na hale noho o na keiki hana i ka wawahi ia, a pela pu hoi me ka hale i na Kepani hana, pau pu me na hale lua liilii i ka wawahiia, hookahi ia hapuku ana, kiola aku i Nahiku. Aole wahi opala koe, o ka papa maikai, o ka papa popopo ame ka poopoomuku papa hookahi kapuai ka loihi, pau i ka lawe. Mamuli o ka pii loa o ke kuai o ka papa i keia manawa o ia hoi paha kahi kumu o ka hapuku pau. 0 ka ukana hope loa iho nei i laweia ai 7 o ia no ka mikini wawahi pohaku maluna o Claudine i hookauia ai, no Nahiku. Ka Uku o na Limahana Ke hana nei na limahana kanaka ame na Kepani no ka hookahi dala me ka hapaha o ka la, oiai o Geo. Groves e noho haku ana no ka malama ana i ka auwai o Koolau nei iloko o elua makahiki, a mamuli o kekahi mau kumu ua hoopauia oia, a hoonohoia i luna no ka hale bipi o Puunene Camp 5, a mahope mai, ua hoonohoia mai he haole hou, o ia o G. W. Weight. A oia ka mea nana e malama nei lea hana me ka holopono o kana mau lawelawe, hana ana. 1 ka ]>au ana o ka mahina, ina ua piha ia oe he 20 la hana o ka mahina, alaila e loaa ana ia oe e ka limahana he $25.00, hui pu me elua kenikeni manualii a ka hui mahiko, o ke dala hookahi, ua like ia me $30.00 e loaa i ke kanaka hana o ka maliina. Nolaila, mamuli o ka loaa ana o keia hana i na kanaka o Keanae ame Wailua, ua hoopau ia ao kekahi mau pilikia ame kekahi mau hemahema e ae 0 ka noho ana o na kanaka o keia mau apana kuaaina a Keinohoomanawanui 1 noho ai a pau na ku'i i ka helelei; a, oiai no hoi ke nui mai nei ka pii o na meakuai o na halekuai i keia mau la e nee nei. Me oe e Mr. Lunahooponopono ko'u aloha nui, ame na keiki lima lawe palanehe o kou papapa'i ko'u welina. Kou no a mau. DANIEL KAILILAAU, Keanae, Maui, lune 2 1917. —