Ka Nupepa Kuokoa, Volume LV, Number 29, 20 July 1917 — HE MOOLELO NO NA Hoahanau Ekolu A I OLE O Hawila ke Koa, a o Magarita ka U'i ka Manu Nunu Ahiu [ARTICLE]

HE MOOLELO NO NA Hoahanau Ekolu A I OLE O Hawila ke Koa, a o Magarita ka U'i ka Manu Nunu Ahiu

Iloko o kela lioouka kaua ana no ka hapalua hora. aole he hookahi mea nia ko Hawila ma aoao i poino. oiai Ha paa wale 110 ko lakou mau kino apau me na kapa kila. e lilo ai na meakaua a na p'owa i me;i ole, ke pa mai maluna o kc lakou mau kino. ] ka pau ana hoi o na kanaka powa he kanaka ka nui i koe iho, i ka paapio. ia wa i oili mai ai na naita mai Roma mai iwaho o ke kakela, me ka manao o lakou kekahi e komo pn mai 110 ke kokua ana i ka Xaita Eleele ame kona mau kanaka. ua poho wale nae ko lakou manaolana. eia nae ke nana aku i ua m.au keiki la o Roma, ua hele a lako pono i na meakaua. ame ko lakou mau aahu o ke kukuia naita, kc hele la a "Ohuohu Līalemano i ka lau lehuA, Kanu no na pua i Kukaniloko." la puka like ana mai o ua mau naita la o Roma. a ku mawalio o ke kakela. aia hoi e kn aku ana ka Xaita Eleele me kona luaui makuakane. a e ku laina ana hoi na naita he kanawalu, e kakali an.a, o ke kauoh'a mai ko lakou alakai aku. Ma ka aoao o na naita mai Roma mai, lie hookahi 0 lakou i hele mai .a imua o Hawila. kamailio mai ia i keia mau olelo: "Ke ole au e kuhihewa, o oe ka ilamuku. nui o na hana hoomalu o keia uo. a ke ninau aku nei au i kou hanohano. ina paha he mea hiki kek.ahi ia'u ame ko'u mau hoa, ke kokua aku ia oe.'' "E Sa Xaita maikai, ke haawi aku nei au' i ka'u hoomaikai an.a ia oe ame kou mau lioa. aka nae. i pane 110 kau ninau ea, aole he mea i koe e hana aku ai no ka mea ua lukuia e makou kekalii poe kanaka powa. a ua p.au i ka make, ua oaapio he kanah.u o lakou. a he iwakalua hoi i hoehaia, me ka nohoalii ana iho o ka maluhia. maluna o na mea apau, e makehewa ai na koku.a iloko o keia wa o ka maluhia." I ka lohe ana aku 'o ua poe naita nei mai Roma mai, u:i uio tia kanaka powa. a ua kaa hoi ka lanakila ma ka aoao 15 ka Xaita I r Jecle, ia wa i noke ae ai lakou i ka huro, me ka hoolio ana: "l'a pio na powa i ka Xaita Eleele. ka ilamuku hoomalu 'i ka Hakuwahine Mayarita. Huro! Huro! o ka Xaita Eleele ka oi ma keia po." Oiai aole a lakou h.ana liou iho i koe e noho mai ai iwaho o ke kakela. ua huli hoi hou aku la ua poe naita nēi iloko, me ka paa ana ae hoi i ka lakou mau pahileaua īloko o.na lima. a ma-ki hele aku la noloko o ke keena hulahula. aia hoi ma ko lakou mau waha. na mele i hele a walewaha ia lakou o Roma. hoi kela poe naita o Roma e i>aikau hele ana iloko 0 ke keena hiil'ahula. a e noke nui ana no hoi i ka himeni, ia w.a i nuka'l'i'iili ai o Magarita mailoko mai o kona rumi. ua hele hoi kona helehelena a haikea pu, hele mai la ua kaikamahine nei. a aoo aku la ma ka a-i o kona maku.akanc. me ka hookahe okoa ana aku i kona mau waimak.a, a nona hoi ka uwe, he hookahi ka uwe like ana mai me kekahi noe, no' ka mea. a6le lakou i hoohew.ahewa i ke kuniu o kela niau waimaka mai ia Magarita mai. aka 110 ko lakou pakele ahk no ia n\ai ka lima mai o na kanaka powa. lla loaa aku ka ike ame ka hoomaopQpo ana i kela anaina nui ;naloko o ke kakela, ina .aole i loaa na kokua ma ko lakou aoao, ina paha, ua pau lakou i ka lukuia ma kela po. a ua aihueia .aku hfti o Magarita, e kela poe povva, i wahine na ka haku o lakou. Xo kā hapMiia hora kela lulumi ana iho o ka hiona ka'um.uha m'Al'una o kela anaina. ia wa i ku mai 'ai o'Maq?Mta iluna-.'a'hoakaka mai la i kona manao: "E na makainaka maikai i ako.akoa mai nei i keia po. ke hoomaikai ae nei au i ke Akua mana loa. no ka hoopakeleia ana ae o ko kakou mau ola m.ailoko mai o ka make: a ina paha aole he mau kokua ma ko kakou aoao. ina he kanikau, a he mau auwe ana ke lialii iho ana. malun.a o ko kakou mau ohana. a maluna hoi o ke kula.nakauliale holookoa o Rokcnekai nei. \ "He mea no hoi na'u e hoomaikai nui nei. i ka haawi lokomaikai wale ana mai a ka Ntaita Eleele ame kona mau Woa, i ka lakou m.au hookauwa ana 110 ko kakou mau ola 1 keia po. a ma ko'ū aoao. ke nonoi ae nei au i kuu makuakane nei. e kauoha aku i na hoopakele o kakou, e komo mai iloko nei, a. e Kaawi aku oia i na mahalo ame na hoomaikai ana imua o lakou apau, a i ole e haawi makana aku paha ia lakou elike me kana mea i ike ai he pono." Ua kokua nui ia mai la kela manao o Magarita e na malihini hanohano apau, nolaila kauoha aku la ke Kiaaina Benekona, i kana kakauolelo, e hele aku e hoike i ka lohe i ka Xaita Eleele ame kona mau hoa, ua makemakei.a lakou apau e komo aku iloko o ke kakela, i haawi kino. mai ai ke Kiaain.a Benekona i na hoomaikai ana, 110 na mea i hanaia e lakou ma kela po. no ka pono o na mea aoau, a ,110 ka palekana hoi o ke ola o ke kiaaina ame kana kaikamahineI ka manawa i lohe ai o Hawila, i ka manao o ka elele i hoounaia aku e ke kiaaina. ia wa i haawi aku ai oia i ke kauoha i kona mau nait.a he kanahiku mawaho ae o'na ame kona makuakane, e komo lakou iloko o ke kakela. a hoonoho aku l.a hoi he umi naita. e noho lakou e kiai i na powa. he kanaha i lilo mai he mau pio na lakou. Ka'i aku la ua poe naita nei a ma kahi he eono kapuai ke kaaw.ale mai kahi a ke Kiaaina Betiekona e noho mai ana, me kana mau maliliini hanohano mai Roma mai, ia wa i hookuene pono ae ai lakou. e mahele ana i na laina elua, me ka oniu like ana ae i ka lakou mau ko'i kaua iluna o ka lewa. m.a ke ano, lie hoailoua, 110 ka haawi ana aku i ko lakou aloha imua o ke kiaaina. a me ka palamimo 110 hoi. me ka piha eleu, i hoihoi like ilio ai i ka lakou m.au ko i, a waiho ana m.alalo ae o ka poaeae o ko lakou mau lima akau. T hakalia 110 a'pili ana na ko'i kaua a ua poe naita nei malalo ae o ko lakou mau po.aeae, o ka wa 110 ia a ke Kiaaina Benekona i ku mai ai iluna me kana kaikamahine. me ka ukali like ana mai 110 hoi o u.a malihini hanohan(> mai Roma 'mai. ma ko lakou'ku iike ana ae iluna: ia wa i hele okoa mai ai ke Kiaaijia Benekona imua. pela 110 hoi me Magarita a haawi mai la i ko laua mau aloha i ka Xaita Eleele.°mc ke kunou .ana aku no hoi imua o ka nui o na naita e ku ana iloko o ka laina. X/o ka hoike okoa aiia aku nae i ka nui o kona mahaio ame na hoomaikai .ana i ka X T aita Eleele. ua hopu okoa nku la ke kiaaina i ka lima o a pane alui la i keia mau huaolelo: . . "E tca mea i kanaia. ka Xaita Eleele. ka naita 0010 hoi nona ka heleheleua waipā-he. a'u i ike iho nei i kekahi i.;anawa o keia po, 110 ka manawa mua loa: ke haawi aku t n au i ko'u mahalo a nui loa ia oe. no kou hoopakele ana ae i ko m.akou mau ola, mailoko mai-o ka.lima, o ka poe powa a paknha. o ka manao iiio haahaa loa. .... "Ua hoopakele ae oe i ko'u ola nei. ame ka 11 hine. ka hu.a hookahi wale no o ko'u ouhaka. a o ka mea h<.f a 'u i' kapa aku ai, lie anela oia, ke kiai o ko'u mau makule. Aole iiae 0 ko maua mau ola wale no ka i !ix»-

| pakeleia mamuli o kau mau hana koa a wiwoole, aka 1..1 hoopakele pu ae oe i na ola makamae o ka u mau malihīui hanohano mai Roma mai, ame na ola o keia nui o ko'u mau makaainana. . . ,4 Ma o'u nei, ke haawi hou aku nei au ina hooinaika» ana he nui ia oe ame kou mau hoa, a i hoike no ka nui o ko makou mahalo 110 ka mea i hanaia mai maluna o makou, e ko oukou lokomaikai, ke kauoha aku nei au ia oukpu apau, ma ka hora umi ponoi o ke kakahiaka o ka la apopo, e hoea mai oukou apau maloko o kuu kakeia nei, no ko u haawi ana aku i kekahi makana na oukou pakahi apau. "Mamua nae o kuu hookuu ana aku ia oukou, e hoi uo ko oukou mau home i keia po, e oluolu msi 9u)<pp,, ( e j kali iki iho maloko nei o keia keetiA »o kekahi _ j pokole, a e hele aku hoi au, me ko oukou aiakai, t paua ; i ka mea i hanaia e oukou." „ | la' kuu ana iho oke kamailio -ana aku a Kiaaina Bene--1 kona, ia wa i liaawi koke mai ai o Ilawila i kona ae, a "kauoha aku la i kona mau kanaka, e hoi aku a noho maluna o na noho, oiai lakou e kakali ana, ahiki i ka pau ana 0 kana haiia me ke kiaaina, he kauoha hoi i hooko koke ia mai e ua poe naita nei. oiai ua nui hewahewa na nōho iho wale. e piha ole di : ia lakou apau- ke noho iho ilalo. Xo k.a hooko ana aku hoi i ka makemake b ke kiaama. ua huli aku la o Ilawila hele no kahi o ka puka, me ka ukah ana aku o kona makuakane mahope ona, o ke kiaaina no hoi me Ma<rarita ame kekahi mau malihini o Roma, mahope aku o lakou, no ke ake no e ike niaka no lakou iho, 1 ka haulepio ana o na powa, malalo o ka Naita Eleele ame kona mau hoa naita. Alakai loa aku 1a o Hawila i kona mau hoa no ke kahua i ulu-paia ai na pow«rapau e lakou, a he oiaip ua ike maka ■ aku la ke kiaaiua ame kona m.au ho.i i ka waiho lala-kukui m;u o na powa he nui. ua lele loa ko lakou aho. a o>Jca poe e kamau ana no ke ola iloko o lakou, e noke ana i ka nunulu me ka nui o na ehaeha, a he.kanaha hoi o lakou i paapio. e kuku mai ana. me ka pa.a o na lima. tne na. kupeehao, malalo o ke kiai ana a na kanaka o ka Naita Eleele. Pau aku la ko Hawila hoikeike ana i ke Kiaaina l>euekona ame kona mau'hoa i ka nui o na powa i nokeia 1 ka luku a make. alaila alakai pololei loa aku la oia ia Benckona. no kahi e waiho mai ana kekahi powa. ka mea i manao wale ai 110. o ke alakai ia o kela poe kanaka, a ō ia kana o ka i ana aku imua o ke kiaaina: "Auhea oe e ke Alii Kiaaina o Rokenekai nei, nia.kou manao maoli, o kei,a kanaka powa e waiho oni ole nei, o ke alakai ia o keia poe o ka hoea ana mai nei i keia po, me na manao puuwai eleele; no ka mea, o ke kanaka mua loa ia o ke komo ana mai iloko nei o ka pa, me ka hele polole» ana mai imua ( o'u. a koi mai'la no kona makemake e komo iloko 0 ke keena hulahula. malalo o kekahi misiona ano nui. "L"a hoohalaia e maua kekahi mau minuke ma ke kuka i kamailio ana, a mamuli o ko'll noke ana aku i ka uinau iaia. 1 hoike okoa mai .ai ua kanaka nei, i hele mai oia me kōna mau hoa, e kii i kekahi mea a kona haku i makemake nui ai. o ia no kau kaikamahine, ka U'i Mas:arita. a wahi ana. o ka inoa o kona haku, oia no ka mea i kapaia, ka Weli o n.a Mauna. / "Mamuli o kela mau pane. mai keia kanaka mai, i hooiaio loa ia mai ai ko'u niau manao hoohuoi, no kona lilo ana he .alakai no na powa, a me he meā la, aia maloko Q kekalii «» na pakeke o kona lole, e loaa atia he palapala ia kakou mai kona haku mai. a maloko auanei o kela palapala, e hiki ai e loaa pu mai ka ike. 110 ke kumu ame ka mole, o ke ala ana mai o keia hana pakaha puuwai eleele o keia po." Haawi aku la ke kiaaina i kona anono no kela manao hoakaka o Hawila. i.a manawa hookahi 110, i kulou iho ai 0 Hhwila ilalo, a huli aku la ma ke kjno o ka powa e waiho oni ole ae ana. a he oiaio. maloko o ka pakeke o kona kuka 1 loaa aku ai he palapala loihi, a iaia i.paa ae ai i ua pala nei iluna. hooho ae 1a oia. ma ka i ana i keia mau olelo: "Auhea oe e ke Alii 'kiaaina Benekona, ke ole au e kuhihewa. eia maloko nei o keia palapala ka tnea nana e lioopii nlai i ka lia maeele iloko o ko kakou mau noonoo pakahi. Manuia nae oko kakou nana ana i na manao i kakauia maloko o keia palapala, o ka'u wale no e ninau aku nei ia oe, heaha la ka mea e hanaia aku maluna o keia mau powa he k'anah.a ko lakou nui i haawipio mai, a pela hoi me ka noe i hoehaia he iwakalua. a no ka poe i pau i ka make. aoleMie olelo ana no lakou. ua maopopo 110 ko lakou w.ahi e laweia aku ai, oia no ka lua kupapau." "Xcf keia niau mea au e ninau m.ai nei ia'u e ka tiaita maikai. ke lawe mai nei au i ke ko'iko'i maluna o'u, owau ka mea nana e hoomaopopo aku i ka han.a kupono maluna o lakou apau, a mai Upopilikia i kou noonoo 110 keia mea, oiai ua pau kau hana. ua loaa ka palekana ia kakou. a ua nohoalii iho hoi ka maluhia maluna o na mea apau: a ina aole kou makaala ame kou mau hoa naita, ina paha he pihe, a he kumakena nui ke.loheia ma Rokenekai nei i keia po, e palanalaia aku ai keia hana hookahekoko weliweli ma ka moolelo o keia kulanakauhale." A .pau ke kamailio ana mai a ke Kiaaina Benekona imua 0 Ilawila, o kona huli ae la no ia, a haawi aku la i ke kauoha 1 kekahi o kana m.au kauwa, e hele aku e kii i mau kauwa hou he kanakolu ka nui, no ka hoihoi ana aku i ka poe i haawipio n'iai, 110 ka hoopaa ana maloko o ka halepaahao: a .kauoha aku 1a hoi i kekahi mau kauwa he iwakalua.. o lakou ka poe na lakou e hoihoi aku i na powa i hoehaia no ka halepaahao. me ka lapaauia mai o ko lakou mau wahi i poino. a no ka poe i pau i ka make, haawiia aku la' ke kauoha i na kauwa, e lawe aku ia lakou a hookau maluna 0 ka moku o ke āupuni, 110 ka lawe ana aku ia lakou a kiola 1 k.a i ai na na mano niuhi o ka moana. - Elike me na kauoha i haawiia ae e Kiaaina Eenekona i kana mau kauwa, pela iho la kela poe kauwa i hooko koke aku ai, me ka hoohakalia ole iho ma ka lakou apana hana. a iloko o ka manawa pokoie, aole he hookahi powa i koe maloko o ka pa, aka uā hahaoia aku ka poe ola apau. maloko o ka halepaahao. a ua kiolaia aku hoi ka poe'i make iloko o ke kai. Oiai ua pau ae la no na mea.i makemakeia ai e ike, a he hookahi mea i koe, o ia ka heluhelu ana i na manao maloko 0 ka palanala, o ka loaa ana aku malalo o ke alakai o na powa. ua kono hou'lnai la ke Ki.aaina > Beuekoii£ ame.kona makuakane e' komo lakon noloko ō l<e Uc<!na hulahula. noonoo ihō la nae "ua o Hawila. he mea pono e ike mua oia .ame kona makuakane i na manao o ka palapala. o laua wale no. no ia kumu, nonoi aku la oia i ke kiaaina, e ae mai, e hookiiu ia laua nei no kekahi māu minuke. a mahooe laua e.komo aku ai noloko o ke keena hulahula. he noi hoi i haawi koke mai ai ke kiaaina i kona ae me ka manao maikai. 1 Ua makemake loa o Hawila. e maonopo. he powa i'o ka hana a kela poe o ka hoea ana aku, a he luku we|jweli' ana hoi, maloko o ke Kakela Mamiona -. a "no.'.kpn'a* leumu. 1 kamailio e aku ai imua o ke kiaaina,rxp kōna' manaoio. aia kekahi mau manao maloko o kela palāpala, e'pii ai ka lia maeele iloko o lakou apau, ke lohe aku i na mea i kakauia. • Ma kekahi aoao hoi, ina aole he mea o kelā ano i kakauia maloko o ka palapala. alaila, ua ili mai maluna o'ua o Hawila aine kona m.akuakaife, na hoahewa kiekieia, 110 ko laua koho wale ana aku no, me na Vrooiaio kupono' ole ma ko laua aoao. no na hana pakaha wale a kela poe, pela iho la .1' ake nui ai o Hawija. e ike mua oia i na ma'nao o ka pahoala. mamtta o ka heluheluia ana aku imua o ka nui ame ka lehulehu o ka poe maloko o ke kakela. - . . ,(Ao!e i pau.)