Ka Nupepa Kuokoa, Volume LV, Number 33, 17 August 1917 — HE MOOLELO NO NA Hoahanau Ekolu A I OLE O Hawila ke Koa, a o Magarita ka U'i ka Manu Nunu Ahiu [ARTICLE]

HE MOOLELO NO NA Hoahanau Ekolu A I OLE O Hawila ke Koa, a o Magarita ka U'i ka Manu Nunu Ahiu

I pane hoi ma ko Hawila aoao. ua ninau hookolohe aku la no hoi oia ia Kolomela: "Ke hoopohihihi loa mai nei oe i ko'u noT/ncK». owai ka'u mea o ka hoopapa ana ma ka po nei r" ."Aole paha o kou ninau mai ia'u. na ka mea ike ole no hoi ia, imua iho no ka hoi, ka puunui o ke alo, a o ko poina iho la n'» ka hoi ia. I pane nae hoi no kau ninau ea. o kela mea maikai no hoi, e hoohehelo pu ana me oe maloko o ka rumi hulahula, ka mea i kapaia ka Manu Nunu Ahiu, aohe kiamanu akamai e hei ai. "Ma ka'u hakilo pono aku nae i ke ano o ua manu nunu ahiu nei. ma ka po aku la i hala, e pakaawili wale ana no iloko o na poai o kona makahehi i kekahi mea ana i li'a nui ai, a'u no i koho okoa iho ai. ia oe rio ia e kuu hoa. Ke hele ka hoi a paa ka a-i o kela manu i kau pahele, o ko kaua ai manu no ka hoi ia. Ha. he hewa # iuanei ia laa noke hou ac la ua mnu kanaka opio nei no kela pane hoomakeaka a Kolomela. Ma keia wahi o ka laua mau kamailio, hoea aku la ua mau opio nei, ma ka puka o ka rumi aina, aia hoi na mea apau e nonoho ana ma ka aoao o'ke pakaukau, a i ka ike ana mai o Kiaāina Benekona aine ka U'i Magarita'i ko laua nei hoea ana aku. ua ku like ae la ka makuakane ame kana kaikamahine iluna. no laua hoi ke ku, he hookahi ke ku like ana mai o na mea hoike ana i ko lakou maii manao ohohia no ka lakou inalihini o kela po. Xo Kiaaina P.enekona nae, ua haalele okoa aku la oia i kona noho, a hele mai la oia no ka hui ktno aV»a me Hawila. a alakai aku la iaia, a hoonoho iho la ma ka aoa'o hema o Magarita, a i ua o Hawila i noho iho ai ilalo, a ala4va aku la ma kekahi aoao o ke pakaukau, kahi a kona hoaloha lioomakeaka e noho mai ana, ike aku la oia i ka haawi ana mai o Kolomela he mu-ki ana ma ka welelau o kona manamanalima iaia nei, me ka minoaka hoohie hoi ma kona papalina, me he mea la e heluhelu okoa aku ana ka kakou koa opio, i na ni<jji i palapalaia iloko o ka houpo o Kolomela: "Ua pono oe o kaua, Ua lihi pili aina aku, O kahi uo o ka maunu maikai, Kiina a ka piko kahi momoha," ()iai aole he mea hou aku e kakali ai, o ka hoomaka "koke iho la no ia e iho na o me na pahi, ke holoke ja na meapaahana, o ia no oe o ke kuaua o Hanalei, he haukawewe hoi kau, i ke kani uina o ka wai o Namolokama fluna o na pali! Oiai hoi na mea apau e ai ana, ua ku ae la o Kolomela iluna, a kaniailio niai la "E na lede ame na keonimana hanohano, i ono no ka ai ana aku ea, i ka loaa o ka mea nana e kaomi ak<i i ka ai ilalo, noiaila, e hoopiha 1 ko oukou mau kiaha me ka waina a Solomo - na, ka Xoeau i olelo mai ai 'Mai nana i kona aleale ana, ame ieona hu ana niawaho o ke kiaha,' aole nae ua olohe la o ka noeau i olelo mai, aole e inu; 0 ka'u hoi e olelo aku nei imua o oukou apau, e inu kakou i na kiaha waina \ keia po, uo ke ola o ko kakou hoaloha opio nei, ka Naita Eleele, ko kakou puukalahala. o ka po weliweli i kanuia aku la iloko o ka nenelu j»oho o ka manawa, e hoi hou ole mai ia i o kakou nei. "Aia hoi a pau ae ko kakou ki-ke ana i na kiaha o kakou, a inu ae no ke ola o ko kakou hoopakele nei, alaila e kaa aku ina kona aoao, ka hanohano, o ka haawi ana mai i kekahi mau olelo hookaau no ka pono o na lede." _Ua noho nanea a palaka wale 110 o līawila, me kona mahu'i mua ole, e ili niai ana kekahi hana nui a ko'iko'i maluna ona, a i ka wa ana i lohe pono aku ai i na hoakaka a K'olomela, oia nei ka mea nana e haawi aku i kekahi mau olelo hookaau no iia lede, ia wa i nana pono aku ai oia i ke ano o ka nonoho ana o na mea apau maluna o ke pakaukau, no kona makemake no e loaa kana mea kamailio aku a.i, a he 'mea oiaio nae, akahi no a komohia mai īloko ona kekahi mea ano nui, e lilo ai i kamailio hookaau ma kona aoao. 0 kana .nea i ike a i hoomaopopo aku hoi i ke ano o ka hoonohonohoia ana o ka poe e ai ana maluna o kela pakaukau, o ia no ka hoonohoia ana he kane 'k he wahine ma kona aoao, o ka hele ia a hoea ia Kiaaina Benekona, a o ka U'i Magarita no hoi ka lede ma kona aoao, a noho aku la o Hawila me kekahi keoniinana ma ko laua wahi. Ma kela pan ana o na olelo hoakaka a Kolomela, no ke ola o ka Naita Eleele, i pii like ae ai na kiaha waina o na mea apau, a i ka hookuu ana iho o na kiaha ilalo, ia wa i ku koke ae ai o Haw-ila iluna, a hookuu mai la i ka ipu makani a 1-aamaomao, me keia mau olelo hikimua o ka hoolauna: "E ke Kiaaina Benekona, ka Hakuwahine Magarita, na lede hoi ame na keonimana, ke nonoi e aku nei au ia oukou, e huikala mai ia'u, 110 ka mea aole au i makaukaū me na olelo kupono e kamailio aku ai imua o keia anaina. He mea nae na'u e haaheo loa nei, no ka loaa ana ia'u o ka hanohano, e kamaiho ai i kekahi mau olelo hookaau no na lede; a o ia ka'u e kauoha aku nei ia oukou apau, e hoopiha hou i ko oukou mau kiaha, a e inu hoi kakou, me na manao hauoli, no ka loaa o ke ola loihi ana i ko kakou mau lede hanohano nei. "Mamua nae hoi o ko kakou kaana like ana ia hauoli, e ae nma mai e kamailio ae ai i kekahi mau olelo, malia mau olelo paha ia no ka hookaau ana, a o ia no keia: "la'u i nana ae nei, mai kekahi poo o ke pakaukau nei, a i kekahi poo. e kilohi ana hoi i kona mau aoao ma na ano apau, eia ka'u mea i ike, a oukou no e hooia mai ai, ua pololei au. l T a hoonohonoho ia ke ano o ka nonoho ana o ka poe apau ma keia pakaukau. ma ke ano, he kane no a he wahine, he wahine no a he kant?, o ka hele ia a hoea i ko kakou makua Kiaaina nei. a o ka U'i Magarita no hoi kona hoa, nolaila ua ku hookahi iho la au. aohe o'u hoa e kohu pono ai ke kaunu aiia. "Aole o*ll kanalua iki, no ka ono o ka oukou ai e na keonimana. no ka mta ua loaa na hoa, na lakou e hoonoono mai i ka oukou mau meaai, eia ka ole owau, he pupu hoi kau o na meaai ke momoni aku: aka nae, e hoopokole ana au i ka'u kamailio ana ma keia wahi, me ka nonoi aku ia oukou apau, e inu kakon 110 kc ola o na lede. a na ka U'i Magarita auanei e mai ia kakou i kekahi mau olelo hoolana pokole, no ke ola, o na malihini mai Roma mai." 1 kela hooki anā iho o ka Hawila kāmailio ana, ua iiokē ae H na mea apau. mai na keonimana a na lede i ka pa'ipa'i i na iima. no ke ku i ka noeau ame ka naauao maoli o kela mau olelo hoomakeaka a ke kanaka opio, o ko lakou ki-ke ae la no ia i na kiaha, a hoo'maka aku la e inu, me ka piha ohohia maolt o na mea apau, he lou aku, a lou māi ka lakou hana, a he mau awihi maka ana hoi ka kekāhi poe o lakou. Elike me ka leo kono a Hawila, ua lai ae la ka U'i Magarita iluna me ka hiehie nui, a me ka leo waipa-he o ka nanahe, i lu mai ai oia i rta olēlo v/aimeli, i ka pan6 ana mai: "He iiiea na'u e hauoH loa nei e na makamaka, i kā-loaa ana ia'u o keia hanohano e ku aku ai imua o oukou, a haawi aku i leel&hi mau olelo no na o l clo ku i ka nnauao ame ka mikioi maoli no i hoakakaia mai nei imua o kakou ka Naita Eleele, ka mea a'u e kapa ae nei i kekahi inoa hou maluna dna, ka Anetalopa Ahiu, *ohe mala waina e lilo ai i punana nona.

"Mamua nae hoi o ko kakou inu ana ae i ko kakou niau kiaha, e o'u mau makaniaka niai Roma mai, ke nonoi e aku nei au i ka oukou mau huikala ana mai ia'u, 110 ka mea ua pololei a oiaio na olelo a ko kakou hoaloha nei i kamailio mai nei imua 0 kakou, i ka loaa ole he kokoolua nona e kaunu ai, a e papaolelo pu ai hoi, i ono ka ai ana aku. Nolaila e o'u mau hoaloha o ka aoao palupalu, he hana hoohaahaa maoli ma ko kakou aoao, ka hoonele ana aku i ka Naita Eleele me kekahi kokoolua nona e kaāna pu ai i na hauoli o keia ahiahi, aka nae, | he mea na'u e hoomaikai nui ae ai, i ka haawi ana mai nei o kuu haku makuakane i ke kauoha ia'u, e makalahia ka maua pili ana, oiai ua hala kona mau la e kohu pono ai na hookaau olelo ana, a e pili ae hoi au me ka Anetilopa ahiu, malia o ono [aku kana ai ana i keia ahiahi," a ia wa i hoomaka ae ai na mea apau e pa'ipa'i i-na lima, me ka hehihehi pu ana i ko lakou mau j wawae, i kau a mea o ka piha ohohia, no kela mau olelo hoo-' 1 kaau a ka U'i Magarita. j j la kuu ana iho hoi o kela haawina o ka hauoli i halii iho maluna o na mea apau, ia wa i hoomaka hou ai no ua o Magarita e kamailio, i ka i ana mai, me-ka hele a ulumahiehie: "Ua hoike mai ko oukou piha ohohia no ko'u lilo aku i hoa kaunu ao ka kakou malihini, i mea hoohauoli i kuu noonoo; a ke hooia aku nei no hoi au imua o oukou apau, na'u auanei e kilihune aku i na-hua inamona hoonoono ai, e ono i*ō ai ka ai ana a kuu hoa nei, a i ko'u wa auanei e lulu aku ai i na hunahuna o na laau aala o Mamiona Ululaau, e pili kokok'e la me ke kumulaau wilou, e poniuniu auanei na maka o ka Naita Eleele, i kau a mea o ka moni o ka haae i kau a mea he. ono maoli na meaai. Nolaila ke wehe nei au i ko'u pili ana me kuu luaui makuakane, a e pili iki ae hoi au me ka malihini hanohano a kakou nei, a o ia ka'u e kauoh'a ae nei i na mea apau, e inu i na kiaha o kakou, no ke ola o na makamaka mai I Roma mai." I hakalia no a pau kela mau olelo hoakaka a Magarita, ua wala like ae la na mea apau i na kiaha o lakou, a i ka hookuu hou ana iho iluna o ke pakaukau, ia wa, i nee mai ai o Magarita a noho pono ma ka aoao o l īawila elike me ka noho ana o na leele e ae, me ko lakou mau hoa, he kohu hoi kau ke nana aku i ua mau ipo hooheno la. E na makamaka heluhelu o keia nanea, i kela au kahiko o ka noho ana o.ka honua nei, lie mea maa iwaena o ka poe kiekie q kela au, o Italia, ke kono pu ia o na wahine e komo like iloko o na hookaau olelo ana, aoke kumu iho la 110 ia o ka loaa o na olelo kupono ia Magarita, no kona maa no i ke kamailio ana, a no ka lohe aku 110 lioi kekahi i na mea e kamailio mau ia ae ana e iia anaina o kela ano. Ma kela hookaau olelo ana no hoi a ka U'i Magarita, ua pololei loa kana i kapa aku ai ia Hawila he "Anetilopa Ahiu," 110 ka mea iloko o ka laua kuwili hooheno ana, o na po la'i, malalo o ke kumulaau wilon, aole loa ua o Hawila i ake aku e ako i ka huihui waina o Mamiona Kakela, aka o ke ala onaona nae o ka pua rose, kana i lawe mai a honi hoomaumau. Ke ai la na mea apau me ka ono maoli o ka lakou ai ana, a no ka U'i Magarita hoi, e noke mau mai ana 110 oia i ke kaif.ailio ia Hawila, oiai nae o ka olu ia o ua opio nei e noho aku ana, a he oiaio, aohe mea a ka manao"" e hopohopo iho ai, kē noke la ua o Hawila, i ka ai me ka hoonuu maoli, i kau a mea o ka ono, oiai aia ke kumu o ka ono 0 kana ai ana, ke pili la nia kona aoao, a ke kaomi la hoi na wawae o ua mau ipo nei, a ka nui-nae ame.ka lehnlehu 0 kela anaina i hoomaopopo ole mai ai i ko laua nei mau ano oiaio, o laua wale no na"haku maluna o ka pana kapalili ana a ko laua mau puuwai We ka hauoli. MOKUNA VII. ■! O ko lakou nei ai hoi ia ahiki i ka maona ana, v ia wa i hoi nui aku ai noloko o ke keena liooluana, no ka hoonanea ana no kekahi manawa, oiai ua hele mai la a naeiki, i kau a mea o ka maona. , .. ' :r t , v ! Ua hoonani ia oloko 0 ke keena hookipa, me na lau uHuli o ka wa, me na pahu meakanu uliuli no hoi, a maluna pono ae o ka puka nui e komo aku ai iloko o ua keena nei, ua ka'kauiākekahi mau huaolelo, i hanaia me ka maiau loa, mailoko mai o na pua rose, oloko o ke kihapai pua a ka U'i Magarita, a 'penei ua mau huaolelo la i kakauia: "Ka Haku Alii o na Leo Mele— Ka Hoa Paio o ke Ahi Enaena." Ke ike mai la 110 oe e ka makamaka heluhelu, aole he mea e ae nona ka manao o kela mau huaolelo, aka no ka kakou koa jopio.no ia, a o 1 Magarita ponoi 110 ka iliea nana i kau ako i na huapalapaia me na pua rose, i hanaia me ka maiau loa, e ka noeau ame ka ike o ua Manu Ahiu nei o Robonekai. Ua piha paha ka hapalua hora o ka hoonanea a hooluolu ana 0 na liiea apau maloko o kela keena, ia wa i loheia aku ai ke kani mai o na pila, maloko 0 ke keena hulahula, e hoolale mai ana, tia kokoke mai ka manawa, e ikeia ai o Magarita ame Hawila maluna o ke kahua mokomoko, o ka hookelakela i ko laua ike hulahula ma ia po. E ka makamaka heluhelu, o keia po a kaua e ike hou nei i ka kaua koa opio maloko o Mamiona Kakela, o kekahi ia o na po, 1 hele ai oloko o ka pa o ke kakela a p.iha i na kanaka o, ke kulanakauhale, no ka mea ua kit'i aku ka lohe ma kela ame keia pe'a o ka aina, no ka hulahula o ke kanaka opio maluna o ka pauku hao i pahikuia iho kona enaena, a no ka ike kumaka ana i keia kanaka opio, a ke nui wale, pela iho la i momoku mai ai'na kanaka a hele a hewa i ka wai ua mea he kanaka, ma na wahi apau, i oi aku no paha i na kaiiaka, 0 ka po aku mamua. Aole i maalo aku na mea na laua e kakele ana i ke keena hulahula, eia nae, ua hele na wahi apau e hiki ai ke ikeia maiwaho mai a piha i na kanaka, o na puka aniani keia, aohe wahi kaawale, ua hele a hookeke, i ka ua mea e ake ana e ike i keia kanaka hookalakupua. Oiai hoi ka leo 0 na pila e kani houheuhene mai ana, 0 ke ku ae la no ia o kela anaina, ke huki la na lima, ke kilou la 'na lima, he hookahi hana, o ia ka hele 'ana aku o na niea apau maloko o ke keena hulahula, no ka wehe ana i na hana o kela po, me ka hulahula nui. O ka hula hoi ia ma ke ano pualu ahiki i'ka pau ana, ua hoihoi aku la na keofiimana i ko lakou mau paka-na maluna o na noho, a hookueneia ae la 110 hoi oloko o ke keena hulahula, 110 ka mea kfc kokoke mai la i ka wa e ku ae ai ka U'i Magarita ame ka Naita Eleele ma ke kahua hookelakela i ko laua akamai i ka hulahula. He manawa pokole wale no kela o ka hoomaha ana iho o ka poe hookanLpila, ia wa i hoomaka hou ae ai ka lakou paani ana, a i ka hapalua paha o ka lakou mele e paani anav ia wa i lawe mai ai kekahi o na kauwa oloko o Mamiona Kakela lit apana lole silika aeae. nona na kapuai kuea he iwakalua, a hoomohala pono aku la maluna-o ka papahele, me ka nee ana aku hoi a ku mai la ma kahi he mau kapuai helu wale no ka mamao mai ka apana lole silika aku. O ka hookani hoi ia o ka poe hookani pila ahiki i ka pau ana, ia wa i pane ae ai ke kauwa nana i lawe mai i ka lole silika, i ka i ana ae me ka leo nui moakaka: "E na lede ame na keonimana i akoakoa mai nei i keia po, no ka ike ana i na hulahula mawaena o ka U'i Magarita ame ka Naita Eleele, mamua o ka nee ana aku o na hana hulahula imua, ua loaa ia'u ka hanohano e hoike aku ai imua o oukou, 110 ka papa hoonohonoho o na hana hulahula, o ia no keia: "O ka hulahula mua loa, e malamaia aku ana, he hulahula Alehiano ia, mawaena.o Magarita ame ka Naita Eleele, a maluna o ka lole silika laua e hoikeike ae ai imua o keia anaina, 1 ko laua makaukau ma'kela hana. I "O ka lua o na hulahula, mawaena no ia o na opio, a maluna mau wawae imua o kakou. o ka pepa lahilahi laua e hoikeike mai ai i ka powahi o leo laua "No ke kolu hoi o na hulahula, he hulahula ia maluna 0 kekahi apana hao palah'alaha i pahiku ia kona e'naenā, a o ka Naita Eleele hookahi wale no ke hula mai ana imua o keia anaiiia, nolaila e . lioomalu iia a a e hoomaka hou

I _ _ ' oukou e ka poe hookani pila. i ka oukou apana hana/' i loa 110 a pau ke kamailio ana mai a ua' kanaka nei, o ka hoomaka mai la 110 ia o na pila e kani, he hone hoi kau i ke kumu pepeiao. He mau sekona helu wale no, mahope iho o ke kani hou ana ae o na pila, ia wa i oili like mai ai o Magarita anie Hawila, me ko laua mau aahu piha no ka hulahula, nana aku oe i ua mau opio nei, ua hele wale a makalapua, i ka pehia e ka wai a eha ka nahele. | . O ko Magarita lole e komo ana, o ia no kela lole pilipono ona, ma ka po mamua aku, oiai oia e hulahula ana nialuna o ka haina-ka silika, a o ko Hawila paalole no hoi, 6 ia 110 kela paalole i omou ia me na pohaku momi onionio. Hele kuikuilima mai' la ua mau ipo hoohie nei ahiki i ke kokoke ana i kahi o na. apana lole silika e waiho mai ana, ia wa i hooponiniu ae ai i ko.laua mau kino, a wili aku la o Ma- ' garitji ika akJiu, a wili a.e la hoi o Hawila ika hema. Ke hele {lioloholo la ua.mau ipo nei no ka loa o ke keena hulahula, a i ko.laua hui hou ana ae i kahi hookahi, ma kela wahi mua no i. : wehe ai na pili a laua, o ka wa no ia o ua mau opio nei i lele j like aku ai maluna o na apana lole silika, a kuupau aku la i ke kapalili o ko laua mau wawae, a ke nana aku oe ia la, poahi ka nome ana a ka huila. j Aina na leo huro oke ohohia ke loheia la ma na wahi apau, j no ka lehia maoli o kela mau opio i ka hulahula, aka o ka poe nae apau e hakilo pono loa ana, i ke ano o ka laua hulahula ana, aole lakou i hoohewahewa i ka oi ae o ka mama o ko Ha- ! wila mau kapuai wawae i ko Magarita, pela hbi ke kapalili o ! kona wawae, me he mea la, aia wale no i ka lihilihi manamana, j kahi i pa-ai o ka lole silika. j Ke kuupau la ka U'i Magarita i kona ike ame ka makaukau : ma kela ano hula, me ka alawa iki ana mai i kana aloha, he , oiaio, ma kana hoomaopopo iho, aole i lihi launa mai kona aka- | mai imua o ke keiki o ka uka wao kele, a ua lilo no nae ia i , mea hoohauoli aku i ka manao o ua Manu Nunu Ahiu nei, nō j kona makemake no e kaa'na mahaloia i kana ipo, i lilo ai no hoi ia i kumu e hoopepeia aku ai ka manao o koiia makuakane, a lilo o Hawila i mea hoohihi nana, e hamama mau ai ko laua hale, no ka hookipa ana mai i ke kanaka opio. I Oke kuupau ia ona opio ike kapalili oko laua mau wawae : ahiki i ka hooki ana iho o ke kani ana p na ,pila; ia wa i huli v hoi like aku ai laua noloko oko laua mau keena i hookaawaleia, ; no ka hoomaha ana, a i ka hala ana o na minuke he.umi, ma ia ; hope mai, ua laweia mai la he mau pepa silika lahilahi, i like | no ka nui me ka lole silika, ia wa i hoomaopopo aku ai na mea apau, o ka elua ia o na hulahula, e ku mai ai o Magarita ma. | Ke kuupau hou mai la ka poe hookani pila ike kani oka lakou mau. meakani, a he ekolu minuke ma ia hope iho, oili i mai la ua mau ipo nei, a kau ana maluna o na pepa lahilahi, | nana aku oe ia la, aole no he kaokoa ae mai kela hulahula mua : ana a laua, maluna o ka lole silika, eia nae, aia no maluna o j Hawila na mahalo kiekie ana a na mea apau i kahiehie maoli no o'kona kulana i ka hulahula, a nawai e ole no-ka hoohihi o na wah'ine opio apau e ike mai ana i ke ano o kana hulahula ana, a hui pu iho no lioi.mē kona kanaka U'i, aohe mea hiki ole ke paa aku koha mau hoohihi no ka kakou koa opio. O ka hula hoi ia o Hawila ma maluna o ka pepa 'lahilahi ahiki ; i ka paii ana, hoi. hou aku la laua noloko o na keena i hookaa- | waleia no laua, a klu hou mai la ke kauwa imua a i mai la: | "He hookalii hulahula i koe, ao ka pau no na hana o keia po, o ia ka hulahula maluna o ,ka i pahiku ia l'kona enaena. Ma keia luilahula e ike hou ai kakou i ka Naita Eleele, e hoikeike mai ana i kona hiki ke hoolilo aku i ka wela o ke ahi i mea ole," alaila.kauoha aku la oia i ka poe hookani pila e hoonanea mai i kela anaina, oiai e liala ana kekahi manawa nui ma ke kakali ana aku, ahiki i ka hoea ana mai o na kaiiwa., nje ka pāpaahao i hele a enaena. Kamailio hou aku la no hoi oia ia lakōu i ka manawa e 'noea mai ai ka papaa hao, ia manawa lakou e hōokani ae ai me ka awiwi, i aku ai ka ike i ka.Naita Eleele, ua makaukau ke kaliua nona> aliaila P kona wa ia e oili mai ai mailoko mai o ! koQa keena. He manawa pokole wale no kela kakali ana aku o na mea apaū, aia hoi, ua hoea mai la na kauwa eha, e huki ana i ke- | kahi kaa, a maluna iho o ua kaa nei ka puku hao i pahiku ia jaku kona enaena, a ua kau ia maluna o kekahi mau kuahao Inunui, i ole ai e wela iho ka papahele, i ka wa e hookuuia mai iai ilalo. t ... Hele mai la ua poe kamva nei, a nia kahi i manaoia ai, mai.laila e waiho ai ka papaa hao wela, wehe ae la lakou i ke kaula | i hoopaaia ai o ke kaa, a hookuu iho la i ka papaa hao ilalo, a i ka makaukau pono ana ona mea apau, ia wa i hoawiwi aku ai jka hookani ana a ka poe hookani pila, i ka lakou mau pila, a i ia manawa i oili mai ai o Hawila a ku ana iwaena o ke keena j hulahula» me kōna mau wawae olohelohe. j Aia ka menemene ame ka hopohopo iloko oka poe apau e nonoho ana maloko o kela keena nui, no ka papaa mai o na I wawae o Hawila, i ke ahi i hele a enaena, aole nae i hopo iho ka manao o ua eueu hookalakupua nei, iaia no ka ike, ua • kupoho kahi o ke mele, no kona hoomaka ana aku e hulahula, 'o kona lele aku la no ia iluna o ka papaa hao enaena, a hooImaka iho la e kuiipau i kon|i ike hulahula, he kapalili hoi ia o na kapuai wawae. laia e haawi pau la i kona makaukau ma kela hana, ua hoo- ! paiakuli ia ae la ka lewa me na leo huro o ka poe maloko o kela keena, a pela hoi me ka poe niawaho mai o ka hale, no ka "mea o keia ke kanaka mua loa a lakou i ike mai ai i ka pahu a 0 ka wela ame ka enaena o ke ahi. Iwaena o ka poe naauao i loaa aku na hoonaauao kiekie ana ia lakou, ua nana mai lakou maluna o Hawila, me na manao kahaha, 'me ka olelo okoa āha aē o kekahi poe o lakou,.ua loaa aku ka mana kupua Hawila, pela wale no i hiki ai iaia ke hoohoka aku i ka enaena ō ka hao wela; aka nae iwaena o ka papa o ka p6e naaupo, o ko lakou manaoio, ua loaa i kela kainaka opio ka mana, ma'ke ano hoomanamana o kela au l kahiko: a ua piha hoi lakou me ka maka'u nona; aka mamuli ! mai no ia o ko lakou mau manao kuhihewa, me ka maopopo ole jh e hana hiki wale no, i ka ike ame ka noeau o ke kanaka ke ! hpolilo i ka wela o ke ahi i mea ole; elike me kau e ka mea heluhelu i ike ae nei i na kuhikuhi ame na hoakaka a ka luaui ! makuakane o Hawila, no ka laau kamahao i hanaia e kona ! niakuahine. . O ka noke hoi ia o Hawila i ka hulahula ahiki i ka hooki ana I iho o ka poe hookani pila, i ke kani o ka lakou mau pila, ia wa 1 lele aku ai o Hawila noluna o ka papahele, o ka wa ia i hele mai ai kela aine keia e nana i na kapuai wawae o ka kakou koa opio, me ko lakou manao loa/'ua hele kona mau wawae, a aohe nao ai i ka papaa, eia ka auanei, ua kuhihewa ia mau manao koho wale o lakou, no ka mea he mau no ka mae- ; mae ame ka maikai o kona mau kapuai wawae, o ia no oe o ka twa e hemo ae ai mai ke kakini mai; aka nae ua piha lakou I me ke kahaha ame ke paha'oha'o no kela hana ku i ka hookalakupua ma ka aoao o Hawila. O ka makaikai hoi ia okela anainaJ na wawae o Hawila, ahiki i ka pau ana, ua hoi aku la lakou no ko lakou mau wahi e noho ai, a huli hoi aku la no hoi o Hawila noloko o kona ' keena a he hookahi no kamailio nui o kela mau miniike, o ia no ka haanui ana 0 na, kane i ka piha kamahao lua ole o ka Naita Eleele; aka iwaena nae o na lede, aole o ; lakoU kamailio ma ia mea, o ka olelo nui no iwaena o lakou, o ia no ka u'i, ka nohea ame ke akamai o Hawila i ka hookani pila ine ka himeoi, ā koho okoa iho la no lakou, ua kupono a ua koliu maoli no o Hawila, e lilo aku i kane na MagfaVita, no I kekahi, ua hele wale a maemae ke kai ka pua o ka haia. ka meā 'ua -kulike ko laua u'i, e hoohalahala ole ai kekahi no { Ua ma'u no kela noho ana mai a Hawila maloko oka rumi, e komo aiia i kona mau kamaa, a ia hemo ana mai o ua Naita Eleele nei. ua hele wale a mahiehie ke kanaka, hele pololei mai la oia a ma kahi a kana ipo peepoli e noho aku ana me kona makuakane, nohp iho la oiā maluna o ka nōho i hookaawale ia nona, a ia manawa i ku koke mai ai o Kolomela iluna, ka naita ■ i

' opio hooiiiakeaka o Genoa, a ninau niai la īa Hawila me keia mau olelo: , i "Pehea oe e kuu hoaloha maikai, ka mea nona ka moa nana 1 hoouluhua loa mai i ko'u noonoo, ka Naita Eleele, e hele pu ana nae paha kaua no Ronia ea? Ina no koi. hoea no Roma, alaila e lilo no au aine ko'u mau.hoa o ka papa Narta l.egeona, i niau kaiiwa lawelawe aku malalo ou, a na makou auanei e j lioohanohano aku ia oe i kou wa e ku akvi ai miua o ke kalma lealea, he hewa auanei ia la?" f . . . , o 1 "Auhea oe e kuu makamaka maikai, ame keia anaina e akoakoa mai nei,Jie mea paakiki na'u ka hqa\vi koke ana aku 1 ko u ihele no Roma, a komo akti i IqUO o Rg e mala- ' maia ana malaila, i keia pule ae, aku au »a oukou, ma ka po i h'ala, ma keia poau ai 1 ka hama ' o keia ninau, e kala'mai 'nae oukou, no ka M°P O " O ole ana 0 1 ka'u mea i noonoo ai, no koHi hele atne kō-iifH€i|>ole. ' "I hoike aku no hoi au imua o v keia anaina ea, ua hele oloko nei o kuu houpo a piha me na manao uilani no kb tf -holo aku ī k ßoma, a malia o hiki no paha ke hookoia īa, uni o u, e hoao nae au ma na ano apau. e hoea no Roma; malia hoi, o lilo mai no hoi he wahi makana ia'u, mai ka hma mai o ka Hakuwalnne | Magarita, o ka hoao nae ka rr ea e ikeia ai, no ka luki ame ' ka hiki ole.'] , . j "Ua akamai no kau uhiuhi lanmamane ana mai la?* ka Anetilopa Ahiu, aohe mala waina e komo ai, i pane hoomakeaka mai ai o Magarita, oiai ua maopopo mua no i ua u'i la o Mamiona Kakela, o kana ipo ana kekahi e hoea no Roma, pela oia i hoopuka mai ai i kela mau olelo ae la, alaila i hou mai la: "E kakali iki iho oukou pela, a e hoi iki ae hoi au noloko o ko'u keena, malia o loaa ia kakou ka pane pololei, no ko ia nei ! hoea no Roma ame ka ole," o kel<u ae la uo ia o ua o Magarita j iluna, a haalele mai la i kela anaina. no ka hoi ana aku noloko 0 kona rumi. | Ika hala ana aku hoi oka U'i Magarita. ua lou mai la o Ko- , lomela, ka hoomakeaka mii wale, ia Hawila, e hele laua i ka j holoholo, a me ka hoohakalia ole iho no hoi, ku ae la o Hawila iluna, a u haele aku la ua mau naita nei, me ke kuikuilima pu | ana, a ia laua i kaawale aku ai ma kahi e lohe ole ia mai ai ka laua mau olelo, ia wa i pane hoomakeaka mai ai o Kolomela: I "E kuu hoa, ka mea iioi i kapaia ka Naita Eleele, ao ka mea hoi nana i hoopiha loa mai i kuu naau me ke kahaha-i kou ano, ; mai ka po aku la i hala, a hoea wale mai no i.keia manawa a kaua e luakaha nei maloko oke Kakela Mamiona. lna paha he liana hiki ia oe, ke ike mai i ka mea huna iloko o kuu puuI wai e waiho nei i keia manawa, aole no oe e hoohewahewa iho ' ana, ua kahakahaia na liuapalapala nunui iloko olaila, i ka nui hoohihi maoli o kou mau noonoo apau ia oe. ! "E hoike okoa aku no au ia oe ika mea oiaio loa, ma ke , ano hoopalaimaka, mai ka manawa mua loa i halawai ai ka ike a ko'u mau maka ia oe, mai ia wa mai no }ce komohia o na manao hoohihi iloko o'u nou, a oi loa aku hoi i ko kaua manawa 1 hookamaaina pono ia ae ai. O kou helehelena kanaka u'i, 'kela helehelena olu waipa-he ou, a hui -pu. iho me kou kulana , kilakila maoli no, me ka nana ole i kau mau hana.koa a wiwoole I ma ka po nei, ua lawa ia no ke kaili ana aku i ka'u mau hoohihi ana maluna ou, a'u paha e hewa ole ai ke olelo ae, e mau jana ia hool\ihi ahiki i ka lua kupapau. 1 "Aole owau hookahi wale iho no ka mea i hoopunini ia e keia haawina nene ihikapu, aka o niakou no nle ko'u mau hoa naita apau mai Roma niai. Aole a makou mau mea eae e kamailio ai, niai ka po nei mai ahiki wale no i kou hoea hou ana mai nei i keia ahiahi, no na mahalo kiekie ana no ia ia oe, me ko lakou hoike okoa ana mai i ko lakou manao imua o'u. o ia ko lakou piha haupli, ina e hele pu ana kakou no Rotna, iloko o na la e malamaia ana na lealea hookuku ma kela kulanakauhale. "Wahi a lakou i hoike okoa mai ai me ka piha ohohia loa, ina ino kou hoea i'o no Roma, alaila e lilo ana oe i malihini hano- ! hano loa na lakou, me ko lakou kii mai ia oe, a hookipa aku mai loko o na home, a%lawe hoomakaikai aku hoi, raa na wahi kauI lana o ko lakou kulanakauhale; a o kou mau hoaloha apau I e ukali a'k.u.ana nie oe, e lilo pu ana lakou i mau malihini na : kuu mau hoanaita. i "Ua kukakuka lakou i keia manawa me ka maikai, aua lokahi like lakou apau, owau ka wahaolelo nana e hoike aku ia oe i keia mea, a mamua nae o kou haawi ana mai i kau pane, i ke ninau okoa aku nei no au ia oe e ka Nait Eleele, e ae mai ' ana anei oe, e lilo kaua i mau hoaloha pilipaa, a na ka make kaua e hookaawale ?" "No kau ninau hoi ia'u e ka hoaloha, ke haawi aku nei au i ko'u ae, e lilo kaua i mau hoaloha pilipaa ahiki i ko kaua mau 1a hope, a i hoike no ka oiaio o keia mau olelo, eia inai kuu lima akau," me ka haawi ana mai o Hawila i kona lima imua i o Kolomēla. S ( "No na mea hoi a oukou o kekukakuka ani a hooholo, no ka hana mai i kekahi mea maikai no'u, ina no ko'u hoea no Roma, ua hoopiha loa mai oe i kuu puuwai me ka hauoli, e hiki pono ole ai ia'u ke hoakaka aku imua ou, ma na huaolelo, aka e haele ' aku kaua imya, o kou mau hoa naita, a imua o lakou e hooia aku ai au, i ko'u lawe ana mai ia oukou apau i mau hoaloha oiaio loa no'u." | Ika holo like ana o kela manao mawaena o Hawila ame Ko- ; lomela, o ko laua hele mai la no ia no leahi e nonoho like ana na malihini mai Roma mai, a o Kolomela ka mea nana i hoolauna mua aku i ke kamailio ana me keia mau olelo: Elike np me ia au e ka makāmaka heluhelu i ike ae nei, i na olelo i kamailioia mawagna o na kanaka opio, pela no o Kolomela i hoakaka aku ai imua o kona hoa, me ka i okoa ana aku jmamuli no o ko ka Naita makemake e hele mai a hui he nlo j"a he alo, a e kamailio pu hoi, pela iho la laua i hoea aku ai imua j o lakou. ' | Ika lohe anā o kela poe naita ika manao o keia iioea an\ akn o Kolomela me Hawila, ku like ae la lakou apau iluna, me ka haawi ana mai i na kunou ana imua o ka Naita Eleele, a pai na'i aku la no hoi o Hawila, me ka pane anā aku i keia mau i huaolelo pokole: | "E na makamaka maikai a hanoliano niai ka aina mai o Latinus ame Komulo, mamuli o ko'u ike ana ua ake mai oukou, i ko'u haahaa nei e lilo aku i hoaloha no oukou, a e lilo kakou me he mau hoahanau oiaio la, ke haawi aku nei au i ko'u ae, me hauoli piha niailoko lilo mai o kuu puuwai. Ke hoopaa nei au maluiīa o ke kuau o ka'u pahikaua, e lilo oukou pakahi apau i mau hoaloha no'u, a pela hoi oukou e lawe aku ai ia'u i hoaloha 'no oukou, i hookahi kakou ma ka manao, a ma ka ha'na, no oiikou ka.pilikia, okakou pu iloko o.ia pilikia hookahi a no'u hoi ka pilikiU, o kakou pu apau, ilbko o ia pilikia' hookahi." I kela manawa i hawanawana mai ai o Xolomela ia IlawHa i kona inoa oiaio, i hiki ai iaia ke hoolauna aku imua o kona mau.hoa naita mai Roma mai, a o ia ka Hawila i pane mai ai me ka leo malie: "O Hawila ko'u inoa oiaio maoli, o kela ka> Naita Elei ele, he inoa kapakapa wale iho iio ia, no ka hunahima ana mai ) ke Kiaaina Benekona mai." ' | Ika lohe pono ana aku o Kolomela ika hoaloha ; hou, a ehke no hoi me kona ano mau o.ka n?ilvimild,.me ka eleu • o kona hoolauna koke aku la no ia īa Hawila me keia mau lolelo: I '% Sa Masamitiana oka Papa Naita Aeko Keokeo o Roma I lee hoolauna akii nei au īa oe ia Hawila, ka mea i kanaia l-= : N«ta n;ieej.e o' Kokenekai nei," atafla huU.ae la 'no hoi oia ia | Mawila a hoolauna aku la la Masamitiana, a pela ua o Koloniela o ka hoolauna pakah, ana aku i kona mau hoa naita Z me ko lakou hoohala ana , kekahi manawa ma ke kamart"o ana. e hookamaaina pono ana la lakou apau a ua nihj. no mmuke he iwakalua-kumamalima o kela kamailio ana a lakou iwaho. mea kUpam " aha nae ' aole 1 oi « mai o | (Aole i pau)