Ka Nupepa Kuokoa, Volume LV, Number 36, 7 September 1917 — HE MOOLELO NO NA Hoahanau Ekolu A I OLE O Hawila ke Koa, a o Magarita ka U'i ka Manu Nunu Ahiu [ARTICLE]

HE MOOLELO NO NA Hoahanau Ekolu A I OLE O Hawila ke Koa, a o Magarita ka U'i ka Manu Nunu Ahiu

} ! man.!v.a a na i.anaka he elima haneri i'iialou-ale aku ai iioki.) o ka nlulaaii. ua noho ilio la o Hawila me \lalavalia. iwima;:amailio no ua mea e ])ili"ana i na lealea. e nialamaia ana ma Koma. ma ka ['oakahi mai, a ua hoomaka ka laua kike olelo ana j)enei: •*l!c walīi ninau uale no ka'u ia oe e Malavalia. o oe anei kekahi e hoea ae ana ma Koma, iloko o na la e malamaia aua iia lealea?" i ninau mai ai o Ilawila i kona hoa. ; " \e. ua hooholo iho au i ko'u nianao, owau ]>u kekah.i e hoea :m k'-ma. no ke komo ana nia kekahi mau lealea e malamaia ana malaila. aka nae. he ekolu no a'u mau lealea maopopp loa j t lilo ai i moho. o ia hoi. ka mokomoko, ka panapua, ame ke kukini. a no ka nui aku o na lealea. aole au e komo pu ana me k.i nui a'v o na moho. la'u e hele aku ai no ke komo ana ma kela mau lealea ae la ekolu, «'iole au e ikeia mai ana e ka poe i kamaaina ia'u. no ka iloko au o ka aahu huna hoonalo-, nalo e ku aku ai imua o ke kahua mokomoko.'' j 'l'a !ike no ka hoi ko kaua ir.anao ma na mea e pili ana i ka huna ana i ko kaua mau ano. e ike ole ia mai ai.e ka lehulehu. ! L'a hooholo iho au i ko'u manao. e komo ma na lealea apau e inalauiaia ana iloko o kela pule holookoa. eia uae hoi, ke olelo j «nai uei oe, he ekolu au mau lealea e komo ana, a o ia ka'u e ' nr/noi aku nei ia oe e ke aikane, e hookuu"mai oe, owau o kaua ka nua naua e kaa hookahi aku i ke kahua lealea. a e nolio oe.! 0 haule auanei kou ike. kou akamai ame kou' ikaika ia'u; a no ka mea ua hoohiki ae au nia ka oi o kuu pahika.ua nei, e aha'i no au i ka lanakila ma na hookuku apau a'u e komo ai, me ka !»aa loa o kuu manao, e hoea niai ana i ka liookoia ana o kuu iini. | "E nnonoo pu mai uo hoi kaua e ke aikane, komo like paha j auanei kaua iloko o kau mau lealea ekelu i koho ai, o ka hoea 1 koke mai no ia i ka wehe ana o na piko o leaua, a ina e kaa ana ka lanakila i kekahi o kaua, malia e lilo ana ia i kumu e noho enemi ai kekahi i kekahi, a ehia ka hoi mea aloha, o ko kaua uhaki i ka kaua hoohiki no ko kaua lilo i mau hoaloha ]»ili]>aa loa. o ka tnake wale no ka mea nana e mawehe ae." j "Al.ahi hoi a maop6])o ae la ia kaua ko kaua kulana, ■no kau ninau hoi paha ka hewa. ina e hoea aku ana au no R<>ma. o ka pane no hoi ka'u me ko'u niaoj>o])o mua ole. eia ka he hoohiki paa kau i hana ai. nolaila ua hewa ole an ma na mea a'u i pane aku nei imua ou. Xo kau noi nae ia'u, aole au e komo iloko o na lealea ekolu. ke kanalua loa.nei au'i ka haawi ana aku i ko'u ae ia oe. a eia ko'u manao, e hookuku e ae no kaua. ma kela mau lealea apau -ekolu, a o ka mea o'kaua e lawakila ana. oia ke ku aku i moho. pehea la ia i kou manao? "Kīa ke knmu nui o kuu ma.kemake ana e hookuku e ae no k:.ua i ko kaua ikaika ame ko kaua makaukau ina na lealea ekolu a'u e komo aku ai; o ia hoi ua hooj)alau au "me ke kaikaniahine a Kaeleina. ke aiii o na powa o na pae mauna Demavenada: a imua o ua wahine hoopalau nei a'u. i haawi aku ai au i kn'u hoohiki paa, e kaili mai no au i ka makana o])uu dainiana o Pcrcsia. a o ka'u makana auanei ia e haawi aku ai iaia. na kvVu mau ike ekolu. i pakela ai ko'u kulana. o ia hoi. l:amokonioko, ka panapua ])ololei ame ke kukini Ria nae ka'u nonoi e imua o kou alo, ina e lanakila ana 'oe maluna o'u, a o na moho apau e ku mai ana imua ou, ma na kalea ekolu a'u i hoakaka ae nei, alaila e haawi mai oe i na makana ekolu o kela mau lealea, i mea hoomanao na'u, no kou lanakila ana maluna o na kanaka kaulana o Europa, a ina hoi owaii o kaua ke lanakila maluna ou ame na moho e ae, aohe hoi he olelo ana, owau ka haku o kela mau makana ekolu, v loaa ai ka'u niakana. na kuu wahine hoopalau." "Heaha auanei hoi. ke haawi aku ndf au i ko'u ae, ma kau maw mea apau i noi mai nei." wahi a llawila me ka minoaka ana aku. me ka nalu wale ana iho no iloko ona: "O ko'u hoa lealea ]>aha auanei keia la, kole ka ihu. he kai hohonu. 'Ho aku nae kaua i ke kahua. i ikeia ana na keikikane o kaua." I ka liolo ana o kela manao hookuku ikaika. a hookuku akamai, me.ka mama i ka ho'o. mav.aena o na opio. ia wa i ninau aku ai o Hawiia: "He n.ani h.oi ia. ua holo like ae la keia mea i ko kana mau 7?oon«H>. o ka k;ma leal<ra mua e ulele ai ?" "K hoao kaua i ka mokomoko. a mahope aku na lealea elua 1 k >e," i pane niai ai no hoi o .Malavalia. me kona manao loa, he wai'i !»ana maalahi nana ke kula'i ana ia Hawila a hina ilalo. He mea oiaio. ua hilinai loa o Malavalia maluna o ka ikaika 0 kona iiiau lala. uo ka mea. o kona mau lioa hakoko oloko o ka waonahele. o ia no na pi])i hulu ahiu, ua hiki iaia ke hoohina 1 ka pini l»ulu i na manawa apau, a ano holoholona e ae paha oloko o ka nahelehele, a hoi iho no ma ka hapai, he mea liilii loa iaia ke kaumaha o ka pipi. ua hiki iaia ke ka'ika'i ia pipi mailuna ae o ka honua, a iluna o ka lewa, me koiia mau lima wikani. Hauk 1 ae-no-ma ka pana pua, he kiekie o Malavalia ma ia hana. aole loa he hnokahi ana manawa e pana ai i kana pua, e hala mai ka.maka ae o ka pipi hulu. e ku mau ana ia i kt;la ame keia manawa me ka hala ole, a o ia no ke kumu o kona kaena. no ka ike no ua lawa ma na ano apau. O kona mama. ua Uke ia me ka mama o na dia wahine ahiu o na maUna, alia nae Imi kaua e ka mea heluhelu e pihoihoi e mai, e uana aku hoi kaua. nawai ana la ka ai a uamau opio nei. na Malavalia paha. ln'ena o na īnauna o Itaiia, a lole,■■ ■ Hawila palia, kahi keiki kuawahie o'na pae mauna o Rokenekai. Mc ka hoohakalia ole iho, wehewehe ae la ua mau opio nei-i ko laua mau lole akoe na paleili, a i ko laua makaukau hke,ana, n kn huli aku la no ia o kekahi hele ma ka hikina, a iiuli no hoi kekahi hele nia ke komohana. a i ka piha ana palia he elima anana mawaena o laua, ku iho la ua mau moho nei. i kahi hookahi. me ka liuli ana mai he alo a he. ai«j, ke koo la na wawae. ke hooma-lo pono la na li'ma. aia hoi ko laua mau maka. ke haka pono aku la kekahi maluna o kekahi. o ia no oe 0 na moakane i hele kokala a oi me he pahi la, a ia wa ī niuau m.»i ai o Hawila i kona hoa: "hlii. ]>eliea oe, ua makaukau auei?" Pane aku la no hoi o MaUwalia: "Ua makaukau i na wa a**au. i hakalia ia oe." Ia manawa o ko laua hoomaka mai la ia e holo iinna e he alo a he alo, e liopu aku ia laua ihoiio ke kuki'i ana a hina ilak): • 'Ua paa pono ua ki'no pakahi o laua i ka hopuia, e ko laua mau iima wikani pakahi. a hoomaka iho la ke kula'i ana, o ka mea apiki nae. aole he wahi meji a hina. o ke kino.ka i liele a piV>, kolm kakai no ka pakekewai. he ole nae ka hina o kekahi <» laua. Ke kilou la na wawae, ke hana la ma na ano apau, ehke nie ke akamai i loaa ia laua pakahi, aole no he mea o laua 1 lauakila, ahiki i ko'laua hoomaha okoa ana. keia? mokonioko ana a laua. i liiki loa ai i kekahi ke ike aku i ke kulana ikaika a makaukau o kona hoa paio, a i ko laiia inaha ana, ia wa i ku hou ae ai ua mau moho nei ihma. elike no me ka laua hana mua, pela no laua i hookaawale hou ae ai, a holo mai>la- kela me keia no ka puliki ana i kekahi, «nia

keia ulele elua ana nae, i kuupau iho ai laua i ko laua ikaika ]/ilia ; a ma keia walii e ka mea heluhelu, akahi no a ikeia aku ka ]>ii o ka ula ma na papalina o ka kakou koa opio, a iloko 0 i.a imo ana a ka maka, ua hopu aku la oia ma na aoao o Malavalia a hapai ae la iluna o ka lewa, |iie he wahi keiki uuku la, a ina palia he hoa mokomoko okoa kona, ina ua pa-ki okoa ia iho iluna o ka honua. aole nae pela, ua hookuu malie iho la no o Hawila ia Malavalia ilalo, me ka huli o ke alo iluna. Aole i lilo ke kaa 'ana aku Ia o ka lanakila ma ka mokomoko ana ia Hawila, i kumu e komohia iho ai ka huhu ame ka inaina iloko o Malavalia. aka haawi inai la oia i ka minoaka oluolu ia Hawila, iaia i ku ae ai iluna, lalau mai la hoi i ka lima o i kana.iaikane. no ka hoike ana mai i kona mau manao maikai, alaila i mai la; I *'Ke hoomaikai nui aku nei au ia oe e kuu aikane. no ke kaa ana o ka lanakila o keia lealea ana iho la o'kaua ma kou aoap, ka mea a'u i manao mua ole ai, e hiki ana i kou ikaika ke hapai ae ia'u iluna, a manana ana me he mau aweawe la no ka hee o kaiuli. - i "He nana ikaika wale ae no. aole oe e loaa aku eke aikane, ' no ka mea, maloko o na ululaaiuo na pipi bulu ko'u lioa lealea 1 na wa apau, ua lioao na pipi bulu e liapai ae ia'u iluna o ka lewa. ma ke ka ana o.ko lakou poo, aole nae ia he mea e makili ; ae ai o ko'u mau wawae mai ko laua mau wahi i ku ai, a o ia ka'u i kaena ae ai, aolie he kanaka ikaika nana e hoonahoa mai imua o'u, akaiii nae a pau kuhihewa, tia lilo au i mea paani imua ou. . I j "Nolaila eke aikane, akahi au a haawi aku i ko'u ae, ooe o kaua ke ku aku imua o na moho e ae e hoea mai ana ma 'Konia. .ma keia lealea, a e noho hoi au 'o kaua'elike me kau kauoha, aka niai hoopoiua nae hoi oe i ka'u wahi noi, o ka makana e kailiia mai ana e oe ma keia-lealea, e lilo ia makana na'u e malama, ua hewa e-hoi kuu waha, imua o kuu wahine ! • hoopalau, a wahine hoopalau no hoi a kaua. * j I "Aolē no keia lealea ae la.ua kaa ke eo-ma kou aoao me-ka ' hoppaapaa ole, nolaila e hoao ae hoi kaua ma ka pana pua, pe- • ; hea la, e kaili hou ana no palia oe i ka lanakila, a i ole, e kaa ana ])aha ke eo n\a ko'u aoao, o ka hoao no nae ka mea e ike ])ono ia ai.'' i Haawi aku la no o Hawila i kona ae, no ka inea ua īiiakau- | kau mau no oia ina manawa apau, o'ko M , alavaHa liele aku i 1 la no ia. a ma kekahi kumulaau, he elima hanei-i i-a ka mamao ! mai kahi a laua i uoho mua ai, kau aku la i kekahi hoailona poepoe o hookahi iniha ke anawaena. Ua okiia ae ka ili oka laau me ka pahipelu, a iwaenakonu o kela lina poepoe i omouia aku ai he pine omou uuku kohu onohi elaimana ka hulali, ke pa aku i ka malamalama o ke kukui i ka po.. I ka makaukau | aua o na maka pipi hulu iluna o ke kumulaau, huli hoi mai la 0 Malavalia imua o Hawila me ka ninau ana mai: | "()wai ka niua o kaua e hoao ai i kona makaukau?" | "He mea like wale no ia'u. aka nae, o oe o kaua ke hoao mua aku i kou akamai, a mahope aku lioi au." i No kela ])ane a Hawila, o ka lalau iho la no ia o Malavalia ; 1 kana pana, hooma-lo ae la i ke kaūla, alaila lalau aku la he ' j hookalu pua, mailoko mai o kana eke ili holoholona, i hakalia i ! no a kau kā pua i ke kaula, o kā unu mai la no ia i ka pana ' ihope, nana aku oe i kahi kaaka, he hoonohonoho hoi kau i | muiiwaa, a iaia no ]>aha ka ike, ua pololei ka pua i ka maka o | ka pipi hulu, o koua hookuu aku la no ia i leana pua, a elike | me ka olapa ana ae a ka uwila.i ka maka-o ka oj)ua, pela, no i ka pua i oili aku ai mai ke kakaka mai, a napoo aku la ka . maka o ka pua iloko o ka liua poepoe, nie ke ku lihi ana aku ' nae o ke pine omou: nolaila aole i maopoj)o ka mea nana e aha'i ana i ka lanakila, aia no a kupoho iwaena o kela pine, | iaia e kaa..ai ke eo. j I Ke ike like ae la no kaua eka mea heluhelu ika nui akamai j 0 Malavalia ifia kcTa hana o ka-pana- pua, aohe no he wa, a loaa j ])ono owaenakonu o ke pine omou, a e nana aku lioi kaua ia ! 1 lawila, pehea mai ana la kana pua, elike ana uo paha me.ka.! Malavalia, aole paha. • • l i . ', l ' i moki;XA XI. Ni f 1 - '■ • ' ■■■ ■> i I kela ku ana aku oka pua a Malavaiia ika maka oka pipi l.mlu, ia manawa, oia i hooho ae ai me ka piha loa i ka olioli: , "(J ka'u.kiini iho la ia la e kuu aikanp ma keia hana o ka pana . pua, noiaila o kou wa keia e hoikeike ae ai i kou makaiikau ma keia hana, malia e'hiki ana ia ōe ke hoohaule iho ia ? u, malalo o kou akamai," me ka pane ana mai o Malavalia, nie ka , minoaka. hoohie ma kona mau papalina, alaila haawi niai la i , ka paiia i kona hoa, mē ka lalau pu ana iho' hoi he hookahi ' pua, maloko o kana wahi eke ili holoholo ia Hawila. j Xo ka kaua koa na6-e ka'nlea heluhelu, aole oia i hopo iho i uo kela hele ana aku la o ka pua a Malavalia. a papani i ka maka o ka pipi hulu, aka me ka hooka'ulua ole iho. lalali aku la ua o Hawila i ka pana a paa iloko o kona lima, o ka hoopili iho'la no ia i ka pua i ke kaula, ia manawa i hooma-lo mai ai i ka pāna, o ka hele ia o ka pana a lapuu, aia hoi na maka o ua opio nei, ke haka pono loa la ma kahi o ke kumulaau, a , iaia uo ka ike, ua pololei kana kau ana i kana ]>ua, i kahi o ka i maka pipi bulu, o ka hookuu aku la'no ia i kana pua, a h6 0< | o ke kaula lea mea i loheia, aia hoi, lele aku la kana pua, a ku ])ono, iwaeankonu o ke pine omou iloko o ka lina poepoe, a o ia ka \ia o Hawila i 'noolio ae ai : • j- "O keia no ka'u mea i manao mua ai. ua hiki ia'u ke hoo- | haule aku i kou ike e kuu aikane. a peliea, ua law'a iho la anei ko makemake, e ike i ko'u makalikau ?" Xo kekahi mau sekona, a'ole e hiki ia Malavalia ke ])ane koke mai, oiai ua hookahaha loa ia aku oia i ke akamai lua ole o | kana aikane, ka mea hoi ana i īnanao mua ole ai. he loea ke- ! kahi ma ka honua holookoa, nana oia e hoohoka ma kela hana, • eia ka e lilo ana ia man*o kuhihewa ona i mea oiaio ole. j "Ae, akahi a pau ko'u kuhihewa, ua ike maka iho la au i kou akamai, nolaila, ua like pu no au me Toma, aia 110 a ike maka, ! nianaoio: a ke haawi aku nei au i ko'u mahalo me na lioomaikai kiekie ana maluna ou e Hawila, no kou lanakila ana ma- , ma na lealea elua a leaua i hookuku iho nei, a no ke ! kukini la, ke haawipio okoa aku nei au malalo oii, no ka mea | ua hiki ia'u ke ike; aole no au e lanakila ana maluna 6u, ma ia j lealea. ! "-He-wahi noi nae ka ? n ia oe. ao ia keia: •E'hoea ae ana kuu i wahinelioopalau ipa ke kahua lealea nia Koma, a oia pu ke- ! kahi moho'e komo ae ana ina ka hookuku pana'pua pololei, a he nani hoi -ia, ua ike ae nei au i kou akamai, ame kou ikaI ika, nolaila e ae mai no oe, owau pu kekahi e komo ma ka hoo(kuku panapua, aole no ko'u manao, e hiki ana ia'u 4ce aha-'i mai ;i. ka makaua ma kela lealea, aka uo ke ku pu aua aku ( ine kuu a/qlV 'a,im kē kaliua liookuku ;a i aha'i nae hoi oe e kuu aikane i.ka lielu ekahi ea, e ae mai, owau ka mea'naua e malama i ko makana. i hooko aku ai hoi au i ka'u hoohiki, maluna 0 ka mea a'u i aloha ai?" "Ae, elike me.kau noi, pela no au e liaawi aku nei i ko'u ae, a ina e liio i'o mai ana ka makana o ka hookuku ])ana pua pololei ia'u, alaila, e haawi aku no au i lia makana la. nau; a ] ke mahalo aku nei no lioi au ia oe e :Malavalia, i kou ae ana ' nlāi nei, e hoopau wale i ko kaua hookuku kukini ana, a i hoike e aku lio au ia oe e kuu hoa, ua hiki loa ia'u ke hoohaule aku i koli'hiāma, i na mana'wa apau. a o ka'u no hoi ia, i olelo mua 'aku _nei ia oe. he mea makehewa wale no kou komo ana ae e j hookiiku ifla na lealea ma Roma, no ko'u makee wale no keia ' ia oe. ma ke ano he aikane -na'u:" I ka lohe anā o Malavalia i ko Hawila mau manao hoakaka, ua lilo no ia i mea maikai iaia, nolaila aole a laua haha hou aku 1 koe. komo hou iho la ua niau kanaka o])io nei i ko laua mau lole, ā koi aku 1a o Hawila. e hele like no' laua ma ke alanui e moe aiui' uo Rokeuekai. ara no hoi a hala mai he nlau mile, . alaila haalele mai ua o Malavalia ia Hawiki. : Ua haawi aku la no o Malavalia i kona ae, ai ko laua makaukaHi pono ana, o ko laua hoomaka mai 1.1 uo ia e hele, me ! ko Hāwila ka'i ann i kona lk>, lre hana kohu ole hoi noua ke kau maīuna o ka lit>, a e hele wawae, kana aikaue, i hookahi no ko laua hele wawae like ana e pono ai.

Xo na niile ekolu ]>aha kela liele nialie ana aku a ua,mau ojno ne-i tna iloko o ka ululaau, a ia laua i lioea aku ai nia kekahi wahi malaelae, ia manawa i halawai mai ai me ka ike a ko laiia mau niaka, kekahi pnulu kanaka nui, e moe ana kaoo ilalo o awawA, ia manawa i haupu koke ae ai 110 o Hawila, aoie kela puulu kanaka he j>oe oitoa aku. aka o na kanaka powa no ia o na Mauna Alepa, na powa hoi i noho haku ai koua kaikuaana o Buliona maluna o lakou. 1 Ma ko lakou alahele e ka'i ae ana ilalo o ke awawa, ua liiki loa ia Hawila'ke hoomaopopo aku, e ka'i ana kela j)oe kanaka powa no ke kul&nakauhale o Rokenekai, ana i koho koke iho ai no, ua loaa aku ka ike ia Buliona, ka Weli 'o na "Pae Māluui. ua pau kona mau kanaka he hoōkahi haneri i ka make, i na koa o ke Kakiana Benekona, a no ka luku holookoa atih i ke kulanakanhale o Rokenekai, pela oia i hoouna mai ai i keia puulu kanaka, nui hewahewa no ka hooko ana aku i manao OMiokoko. _ U"a hoakaka aku la o Hawila ma ke ano nui, i ka hqea ana ae o kekahi poe powa he hookahi haneri ma ka po o ka Poaha no ke Kakela Mamiona, me ka manao e luku hoomainoino i ke kiaaina ame kona mau makaainanā, a e kaili limanui aku hoi ia Magarita mai kona makuakane aku, a i ka wa i lolie aku ai 0 Malavalia i kelal mau h.oakaka a kana aikane, o ka lalau ae la 110 iā i kana pu puhi, a hoopiH i 'koiia' waha. o ke. kani aku la no ia ,e wawalo hele ana kona leo, e haehae ana i na paj>a ea j>aa oleko o ka ululaau, ame na meaulu apau. j No na manawa ekolu kela j)uhi ana aku a Mala\alia i kana pu. a iloko o kā hapaha hora mahope iho. aia hoi ua hoopuni koke ia ae la ko laua wahi e noho ana e na kanaka he nui o ua keiki kae'ae'a la oloko o na ululaau, a o ia ka Malavalia i ku ae ai iluna,. a i-aku la imua o lakou me ka leq o ka.mea i piha 1 ka mana, i ka i ana aku: • | "E o'u mau kanaka oloko mau ululaau, kuu mau hoa | hoi i 'alo pu ai iloko o na inea he nui, i kahea aku nei au ia oukou e hoea mai imua o\i, mamuli o kekahi hana ano nui, he : hana hoi e kouoia aku ai oukou apau, e hoike ae i ko oukou puuwai koa'o ka wiwo ole, ma ka paio ana aku me na kanaka oowa o na Mauna Alej>a, na kanaka a oukou i li'a mau ai. e hoea mai he la a oukou e ku aku ai he alo a he alo imua o lakou, a hoohana aku i ka oi o ka oukou mau meakaua. I "0 ua la la, 'e kuu mau hoa make ona kahua kaua, ona la i liala aku la. ua hoea mai ia i keia manawa, uolaila e hoomakaukau ia oukou iho, a e hawele hoi i ke koa ame ka maka'u ole ma ko oukou mau puhāka; a e hoopiha i ko oukou mau.puuwai pakahi me ka -liope ole; me ia mau lako apau, e hiki a'i ia oukou ke nohoalii maluna o īia j>o\Va 0 na Mauna Alepa. i "He mea oiaio no e o'u mau kanaka, ua helu ]*'. ia no kakou apau me lakou ma ka kakou oihana he powa, aka nae-ma | ka kakou mau hana, i kaokoa ai la!:ou mai ia kakou aku.- O j kela j)oe j)owa o na pae mauna Alepa, ua like lakou me na kolaka. ame na aeko eleele, e kauka'i wale ana no no ko lakou ! mau pono j)ilikino j)onoi iho', e omo ana hoi i ke koko o ka mea ; hala ole, a e ale ana hoi i kahi waiwai uuku, o ka mea iloko o I ka iiune ame ka nele. | "He okoa loa ko kakou killana ame ka kakou nmu hana, aia na nianao makee iloko o kakou no ka poe ililuine, āme ka poe nawaliwali, o na pomaikai e loaa iliai ana ia kakou. ma ka j)akaha wale ana aku i ka j)oe lako a hanohano, ua puunaue aku kakou ia mau mea iwaena o lakou, no ka hooluolu ana aku i ko lakou miiu manao pilihua a kaumaha, e hanai ana i na- wahine i kanemake, ame na keiki makua ole, e hooj)akele ana i ka j)oe 'i hooj)ilikia wale ia, e hookuu lanakila ana hoi i ka j)oe i lilo Ihe inau pio; o keia na hana a kakou i hoohiki j)aa ai maluna o jka ka}\ou mau pahikaua, a hoea mai i ko kakou mau la hoj)e.' ! "Mamuli iho oka like ole oka lakou mau hana me kakou, ua-lilo kela j>oe kanaka powa he mau enemi no kakou, a oiai j eia kela poe j)Owa, ke nee ae nei no kepoipu ana iho maluna 'o ke kulanakauhale holookoa o Kokenekai, me ka manao luku |a hoomainoino i-na makaainana hewa ole, a e kaili niai hoi ma ke ano limanui i na wanwai pio aj>au e loaa aku ana i ko lakou mau lima, ■■ "Mamua o ka hoea ana aku o kela poe powa no .ke kulanakauhale, a hooko aku i ka lakou mau hana pakaha.o ka limaiuvi, ke makemake nei au "ia oukou e lilo kakou apau i j)oe hoopakele i ke kulanakauhale o Roketiekai ame kona mau makaai- . nana aj)au, a e hoohoka aku hoi i na manao hookieJcie o ka piha lokoino iloko o kela poe kanaka ino." I loa no a pau-kela mau.manao hoakaka o Malavalia, o ka wa no ia i j)uia ae ai ka lewa i na leo htiro o na kanaka o Malavalia, i hiki aku ka nni nia kahi o elua tausani. Ua hoopiha loa ia aku keia j)oe kanaka me na nianao hauoli, no. kela hoomaop0j)0 ana iho, ua hoea mai-i ka manawa e hookoia ai kekahi makemake kahiko o lakou, e hookuku.i ko lakou akamai am'e ka ikaika me na j)o\va o Mauna Alepa, na kamka a iakou i lohe nui ai i ko. lakou kaulana ma ke akainai i ka oniu ana i kā lakou mau lako kaua. . , Ma kela pu hoailona a Malavalia i aku ai i kona mau kanaka, aia iloko olaila he kauoha tio kona hoolako pu ia mai me kona lio, nolaila i ka wa i hoea niai ai o kela jjoe kanaka, ua , lawe pu- mai lakou me ka lioV) ko lakou-haku ; n'olaila aole he hooka'ulua hou ana ilro i koe, aka haawi-aku la o Malavalia , i ke kauoha i na alakai o kona poe kanaka, e hoonohonoho ae ia lakou iloko o na puali leliulehu elike me ke ano o na pualikoa. o k'oha kau ae la no ia maluna o kona lio, j)ela no hoi me Hawila, a hoomaka aku la ka nee ana ma ke alahele e h'oai aku : ai i ke kulanakauhale o Rokenekai. ' • Elike me ka halulu ō kekahi makani kikiao e wili ana i ka , lau o na laau, j>ela iho la kelā poe kānaka e haluku la mahope aku o ka kakou mau koa opio e holo la mamua maluna o ko laua niau lio, a o leēkahi mea nani ia i keia j)oe kanaka o ka nui o ko lakou niama, me he mau ilio liahai holoholona la. e pili fnau ana lakou mahope o Hawila ma, nawai hoi e ole ka mama, 0 ka lakou hana ka-hoi ia oloko o ka ululaau o ka hele wawae mai ita la opio niai, a oo maoli ke.kiiio, nia ka hana liahai lioloholona, ame ka hana powa, e kaahele ana mai kekahi waiii a 1 kekahi, me ko lakou mau wawae iho, a o ka mama o na <lia ahiu oloko o iia ululaau, ua loa ia me ka mama o kela' poe kanaka, a o -fce kun.iu hakalia ole aki] no ia i ka wa e ika pu.:kahea a-ko lakou ha'ku. v I Oke kuniu ruii o'keia awiwi a puj)uahulu loa o Hawila e 'hoea koke āku no ke kulanakauhale 'o Rokenekai; no kona hopohojjo loa, o hookuuia ae na paahao i lawepio ia ai mailoko aku.o ka halepaahao, no ka trrea ua haawi ke kiaaina i ke kauoha i na hina aupuni/ma ka naj>oo ana o ka la o kela la, e hookuuia ai na pio, a huli hoi aku no kahi a lakou i hele .mai ai. He mea oiaio, iloko o ka hora me ka hapa, ua hoea aku ;la Hawila īiie 'konā* puul(i' ! Tid ;^lsoenc9cāf.! '-a iia liookahaha nui ia aku hoi na nieā 'apau o ke kulaiiakauhale. i ko lakou ike ana : mai i keia puulu kanaka nūi hewahewa, i aahuia me na ili holo|holonn. a e hawele ana'hoi ka lakou mau paiia me na pua ma , ko-lakou mau j)uhaka, me ke ku i ka weliweli. o ko lakou mau helelielena ke nanaia aku, i kau a mea o ka alihi. . I He hookahi' wale no mpa nana i haawi aku ika malia iko lakou mau uhan'e, a i hoopau ae-hoi i ko' hkou mau mānao : maka'u, o ia no ka ike ana'mai i ka Naita Eleele. ko lakpu hoopakele, aole nae lie j)an ō ko lakou pōhihihi tio ka hana a kelā puulu o ka hoea ana aku'( ke kulanakauhale. • I ka akoakoa ana aku'ō Hawila iiia no ke kahua b;Ve ua hoomaha iki lakou no ka haj>alua liorā, alāilā kā'i niii a : ku la 110 kā halepaahao, kahi a na kanaka j)owa o ka W'eli o na , Pae Maiina e paapio niai ana. . I ka iho ana aku o ka la e najj»oo i ka ilikai, ua hooko ae la ka luna ])aahao i kana hana. ma ka hookuu ana ae i kana mau pio, me ko lakou manao e huli hoi aku imua o ko lakou haku, aole nae jiela ka mea i hanaia aku, no ka 'niea; i ko Ukou wa i hemo ae ai mailoko īhai o ka halepāahao, a ku laina ae la ma kekahi wahi. ia wa i koi aku ai o Hawila ia lakou, e hoi pu mai me ia no kona home, ua haawi mai keln j>oe powa i ko lakou ae me-ka lokahi, no ka mt*a. ua ike maoli iio kela poe powa i ka oluo'lu o keia kanaka a he puiikalahala lioi, iloko o ka manawa a ko lakou pilikia.

I kela manawa i hoike aku :ii o I lawila i kona nianao inuia 0 Malavalia, o ia hoi, c hoolako ia aku oia i okolu haneri niau 1 a'naka o Ma-lavalia. a o kc koena iho i koe, c huli hoi aku no 0 Malavalia me ia poe kanaka. a hui pu ae hoi mc na powa paahao i hookuuia ae la, ua lawa loa kela mau kanaka. no I iawila. c hoopakele ai ia lakou iho i ka wa e halawai pu ai me na 'kanaka powa o ka W'eli o na Mauna. ' Ua maikai no kela mau hoakaka a Hawila ika manao o Ma!avalia, a o ia ! a l lawihi o ka i ana mai; "11 e nani hoi ui na lawa kaua me na kanaka kokua ma ko kaua aoao e kuu aikane, o ka'u wale 110 e kauoha aku iiei ia oe, a i halawai pvi oe u ie na kanaka powa ea. mai kakali mai oe ia'u.' aia e paio'alai me lakou ahiki i ke kanaka hope loa, me -ka. |ana mau o ko'u manao e papahiia atia oe e ka lnakila, no ka mea he kanaka oe e Malavalia a u i ike ai. ua lako i ka ikaika ame ke koa, a i hoea ae no hoi ua poe powa nei ma ko u ! home kuahiwi, ua 'hiki ia'u ke ku aku a paio imua o lakou. o ! ka'u -j)ūle wale 110. e hookaaw-aleia kaua ij ( >k° oka maluhia, a e halawai hou hoi kaua iloko o ka hauoli. | Ma kela wahi i haawi hope ae ai ke aloha mawaena ona aikane a elua, o ko Hawila hoihoi aku la no ia i kona mau kanaka me ia nouka o kona home kuahiwi, kahi a kona luaui makuakane e kakali mai ana iaia, a huli hope aku la no hoi u Mala*valia me ke koena aku o na kanaka i koe iho nte ia, a ma . kekahi ululaau. ma ka aoao komohana o ke kulanakauhale o | Uokenekai, malaila lakou i komo aku ai. | Ivc aaki paa iho la ka pouli oka po. eia nae mamuli oka maa 1 o kela poe kanaka i ka hele ana ialoko o ka uluiaau, he mea ole ' wale no ia nouliuli ia lakou, aka hoomau nui aku la 110 i ka hele ana imua, ahiki i ko lakou oili ana aku ma kekahi ponaha nui; ilaila i kauoha aku ai o Malavalia i kona poe kanaka e hooi maha lakou. a e lilo hoi ia wahi akea i kahua no lakou e hoomoana ai. . ' . . : i Ua maikai keia ika manao ona kanaka, aiawa i hoouna aku ai 0 Malavalia i kekahi o kona mau kanaka alakai, me kanalima poe me ia. e hele e hakilo i ke alahele a na enemi e nee mai anā 110 ke kulanakauhale. r Ua hala paha ka hapalua hoi'a o kela nalo ana aku o r.a kiu i hoounaia aku e Malavalia, ua hoomaka aku la oia e j)uhi i kana pu elala, he hoailona keia e kaliea aku ana ia llawila, ua kokolee mai ka manawa no ka ukali ana aku mahope o ka meheu 0 na po'wa o na Malula Alepa, a ia kuu ana iho no hoi o ke kani wawalo hele āna a ka ]m puhi dala a Malavalia. ia wa i lo'heia aku ai ke kani ana mai o ka pu puhi keelela a Hawila, a hoomanao ae la o Malavalia, ua loaa aku ka hoomaopopo ana i kana aikane, no ka manao o kana mea i makemake ai, ia manawa no, i hoeu koke aku ai oia i kona poe kanaka e ukali aku mahope ona. ' Me'he la na ka uwila, aia ua Malavalia nei me ; kona lio, ke aloalo la iloko o ka ululaau, a ke naua aku hoi i kona mau kanaka, moe kokolo lakou mahope ona, o ia no oe o ka hau kololio o Kula. Ia e liolo la maluna o kona lio iloko o ka ululaau. kanoke la 110 oia i ke puhi i kana pu elala, a iloko 110 hoi o kela manawa hookahi, ke loheia aku la no ke kani mai o ka pu pulii kedera mai ia Hawila mai, a i kela ame keia manawa, e liookokoke mau mai ana ka leo o ua mau pu nei i kahi hookahi, a ma kekahi olelo ana ae hoi, e huli aku ana o Malavalia ia Ha- : wila, a pela hoi o Hawila e huli mai ana ia Malavalia. j Oiai nae na leo kupinai. ona pu puhi a Malavalia ame Hawila e haehae ana i ke anoano eehia oloko o ka ululaau. aia hoi ; ua lohe aku la p Malavalia i ka leo o kekahi pu j)uhi. i maliliini i kona Vnau j)ep£iao, aka mamuli no o kona kamaaina i na leo 0 na j)U puhi like ole, ua koho koke iho la no oia, aole kela • he !eo 110 kekahi j)u okoa ak,u' aka no ka j»11 110 ia ana j)Owa, aia ma kekahi wahi maloko o kela ululaau. t Na ka leo 0 kela pu malihini, i hoohuli ae iko Malavalia alahele, a kamoe p'ololei aku la kana holo ana ame kona mau kai naka 110 ke kukulu akau o ka ululaau. a he mea oiaio, ma kekahi wahi oneanea. he elua mile ka mamao mai ia lakou nei aku, i ike'aku ai 0 Malavalia ame kona mau kanaka i ka wena

mai o ka malamaiama a hoomanao mai la lakou, o kc kahua hoomoana ia o na kanaka ])o\va o na Mauna Alepa; nolaila aole . a lakoii nei-nee hou ana aku imua. aka noho nui iho 1a lioomaha. ()iai no nae lakou e hoomaha ana i hoea mai ai o Hawila me kona poe kanaka, a hui hou ae la na aikane elua iloko o na manao ]>ilioilioi. no ka halawai koke me ka enemi ma kela jh>. Ua ma'u noleela noho ana a lakou, e hakilo pono i ke kulana o na 'powa ame ka lakou hana, aia hoi huli hoi mai la kekahi . mau kiu o ka hoounaia ana aku e Malavalia. a hoike mai la i ! ko lakou haku, i ka pane ana mai o ko lakou alakai: i » "O kela malamalama a oukou e ike aku nei. he malamalama . ia.no kekahi mau puali nui o na kaiiaka powa, e hoomoana ana ma kekahi kipuka ponaha akea. a ma ka makou ktfho wale aku nei, aia paha leo lakou nui mawaena o ka ekolu ame ka eha { haneri kanaka. a ua lako wale 110 lakou, me na meakaua o j kela ame keia ano. "O kela ])uulu o na kanaka powa, o laleou no ka poe a kakou , i koho mua mai na Mauna Alepa mai. a e kakali ana lakou a kani ae ka hora umi o keia ])0, alaila ia wa lakou e ka'i aku ai . 110 ke kulanakauhale, a hoomaka aku i ka lakou hana hoopoi»i«) . i ke kulanakauhale holookoa, me ka luku weliweli ana nialuna o nh makaainana, a puhi-aku i na hale i ke «ihi. me ka lawe in.iī 1 hoi i'na waiw.'iipio, e loaa aku ana ia lakou." ] ko Malavalia lohe j>ono ana i na lioakalea a kela poe kiu. ia wa i kukakuka iho ai oia me Hawila i ka laua hana poiu> e , liooko aku ai iloko o kela manawa, mamua o ka hooko ana aku , o ke'a poe powa i ka lakou misiona luku, a o ka hopena o ke)a 1 kukakuka a4ia o na kanaka oj)io, 0 ia 110 ko laua hooholo like i ana.'e hoomaka*no ko laua nee ana aku imua o na enemi ine \ ka lioohakalia ole, a e hoopuniia ae hoi kahi ponaha a na powa . I e hoomoana a'na. I Ua lokahi like ka manao o lia mau keiki koa la. aia a piun' j na powa i ko laua mau kanaka, al.aila e hele leino okoa aku laua j 'imua o kela poe, a koi aku ma ke ano maikai, e haawi])io mai I ia lakou malalo o ko laua nei malu. a ina no lakou e hoole mai I ana..alaila aole aku he liana hou i koe. o ka hoikeike wale ae 1110 ina keikikane o lakou. ' . ' I ka liolo like ana o kela. manaō mawaena o Malavalia ame llawila. ia wa i kauoha aku ai o Malavalia i na kanaka he nui e hoopuni i, ka ponaha a na powa e hoomoana ana .a e hele lakou me ka palanehe loa e lohe ole ia mai ai ko lakou nakeke. Elike me ke kauoha i haawiia aku, pela no na kanaka o Malavalia ma i hooko koke aku ai me ka hakalia ole, a i ua mau kanaka opio nei 110 ka ike, ua puni kela kahua hoomoana i ko laua mau kanaka. o ko laua oili aku la no ia a ku ana imua <> ua poe powa nei, a i ka ike ana mai ia laua nei, he. inea e ka piha ona powa me na manao pioo, aku okoa mai kekahi poe o lakou iluna, me ka owilkvili ana i na meakaua i ka lewa. e lioike okoa mai ana iko lakou makaukau-e pepehi mai ia laua nei a make. ! ()iai nae na kanaka powa e pioloke ana, ia wa i kani ae ai | ka pu .puhi hoailona a ke alakai o ua poe nei, e kauoha niai ' ana i na mea apau e ku me ka a.aole hoi jc hoopoinu aku i na malihini, ia wa i ikeia aku ai ka haule like ana iho o : na meakaua a ua poe nei ma ko lakou aoao, a i ke kuu ana iho hoi o ka leo o lsra. pu puhi, ia wa i oili mai ai lie kanaka kua])uu, kino.-poupou, maiwaena mai o lakou, me ka hele pololei aiia mai 110 kahi aMawila ame kana aikane e ku aku ana. 1 Ma ka helehelena o keia wahi kaaka, he ku ika hoomaka'uka'll ke nana aku; eia iTae-ua piha no oia me ka oluolu, a i kona ko'-oke loa ana mai imua o na kanaka opio, ia \va i haawi mai ai i kona iiloha ia 1 lawila ma, a pana'i aku la 110 hoi laua nei. me ka hopo ole iho 110 kela poe.kanaka powa e ku mai ana me ka makaUkau. . .. . " Ua hookahaha loa ia niai k& makou manao no ke kumu o ko ohia hoea aua hiai la ma ka>pimana o na meli kopena e hoolulu nei, a o ia ka'u e ninau aku-nei ia olua e. na malihini, e hoike mai i ka olua hana o ka hiki ana mai nei?" 1 . . ' ; . (Aōle i pau) /