Ka Nupepa Kuokoa, Volume LV, Number 37, 14 September 1917 — WAHANUI WALE NO AOHE HE OIAIO O IA MAU OLELO. He Pane i ke Aloha Aina a ia Jesse Uluihi. [ARTICLE]

WAHANUI WALE NO AOHE HE OIAIO O IA MAU OLELO.

He Pane i ke Aloha Aina a ia Jesse Uluihi.

| O ka nele anie ka haiki niai o ka waihona noonoo o ke poo. peln ka haawina i loaa ia L'luilii. He Hawaii oia i alualu i ke kulana lunakiai a lunainakaai- _ nana no nu kau lehulehu a oili nia ka puka niahope, a mnmuii o ia haule liope j | mau nia.ka hope onioni o Dai.sv, ka ele-j j>ani a ka Repubalika, pela no i nele I mau ai oia i na ulia laki a pokole inai ! kona naau, aole he naauao i koe iho | iloko o kona puniu, pela 110 oia e lielu nei i na niea o{»ala wale a pilikino, aole j no Kupihea wale uo, aka no na Hawaii jo ae 110 apau e noho ana nia keia Teritore. Ke ohi nei i ka puahiohio, ka i I laoa, ka opala, ka rabisi, o ia ka Uluihi naauao o ka hele ana i ke kula; ke kuhi 'ae nei i Laie, i KaJalau, i ka waha ohi. I Ke hapala nei o Uluihi i ka inoa maikai o na kauiaaina o Laie, ua Jike ia | me ka olelo ana ae he aina o Laie a he hnokiko na kamaaina i na niea inu, pej la i oni hele ai o Kamapuaa ma ia aina elike ine ka l'luihi e kuhi nei. ! nana e ka lehuleliu i ke ano o keia kanaka Hauaii e hailuku pili kino nei, j I aole ia Kupihea wale uo, aka, ia oukou no apau e na Ilawaii, na niaua koho balota o Oahu nei. He inea maopo})o loa, ina e lioao ana kekahi Ilawaii e j i haiolelo kalaiaina a he inu nae ia mea ' ja ano*e ae palui alaila me he niea la e . hailuku ana no o Uluihi ia mea ma ke j ano ]»ilikino, aole nia ke ano uaauao I a kanaka mnUua o ka noonoo; ua nele ' jnaoli o Uluihi i ka noonoo maikai i | | keia wa a ke hailuku uei ia oukou e ka ! I lehulehu. j | liia o Kupiliea wale no ke kanaka inu : ma keia ao holookoa, alaila, kupono ka j Uluihi hailuku pili kino ana, aka, aole pela, uo ka mea, mai ka poe iluua a hoea aku i ka papa liaahaa, ua iuu like,! 'a ua on;i j>aha elike me ka Uluihi ekake j 1 e wahanui uei. O oukou no e ka lehu-! lehu na niaha koho na lunakauawai maI luna o na ninau o keia auo, pili no ia J • oukou, a o oukou no e ka lehulehu ke | kuleana e knup.aona a e naua i ke ano ; o keia Uluihi heheua e olapa nei. O na Repubalika, aole o lakou liuhu i na Demokarata no ke kapa ana ia lakou he "DaiBy me Klepani," ua lilo na mea o ia ano me lie mea lioomakenka wale no, noho niumule lakou nie he mau j manu numi ln, a liookahi lakou nia ka hana; ia Uluihi nae ka ka liuhu ana! ame ka owalapi ana. Hu ae la ka lioi ka aka! Aole no Daisv keia huhu ku- \ paianaha ana o Uluihi, aole no ia Buddism, aka, ua nini o Uluihi no ko'u hoopukapuka i koua kipaku ia ana mai ka oihana makai o Honolulu, ua hiki ole iaia ke kupale nona iho a pau loa oia ahiki i keia la aole loa e hiki oia e komo -hou. Aole o Knpihea i nele i ka naauao, e t>aio aku ana o Kupihea ia oe e Uluihi ekake ahiki i keia kau ae a iua kau apau, aole ma ke ano pilikino, aka ma ke kalaiaina naauao wale no, a pela oe e hoomkaukau nou iho. Aole o Kupihea he mea hoolako a hoopihapiha i kona home ponoi me na haole koa aeahaukae elike me kau e ohiopala nei; he maluhia ko Kupihea uoho ana me kana wahine ame kana niau keiki lehulehu. He lieahea, he hookipa, he aloha i na : kanaka Hawaii apau e kipa ana ko- i na'home. He ai, he i'a a ua lawa ma j na ano apau, no na Hawaii apau; aole j no na ae'a wale, elike me oe e wahaohi I e hapuku nei. He mau. apana aina me ! na hale lehulehu ko Kupihea i oi aku j ka waiwaiio maniua o Uluihi, a ina ua ike oe i ka pihapiha o kekahi o ia mau j hale o Kupihea me na haole koa ae'ai wale, alaila e hele ae no oe e ninau ia ! kuahine. no ka mea, ke hii moopuna koa j nei oin a he mau kane koa ka kana mau kaikanmhine, aole a Kupihea, no ka mea, he poe keikikane wale no ka Kupihea e noho nei me Kupihea, malia o liookokoke aku i ko kaiknmahine ke lilo ae lakou i inau 8..... O ia mau opala apau au e Uluihi e nei ua komo ia mau mea apau aia iloko o na kamaa buti o Kupihea. Ua lanakila haalieo o Kupihea maluna o ia mau ninau apau, ua naauao ka lehulehu mnluna o ia mau kumuhana pilikino. Ke kau haaheo nei ka huaolelo kulana koikoi "līonorable" ma ka panepoo o Kupihea ahiki i keia la, a ua liiki no ia'ulee keha ae penei: "Welo Kihei a ke Aeloa!" i ka lunaniakaainana o ka apana elima. Wela ka hao, alu ka uwea! Sure lioi kela! Sure! Ua lolie mai au mai na hoaloha mai, eia ka o Uluihi ke hoomau nei i ka hele ana i ke kula a Hāawi Naaupo, " a ina pela, alaila, he pomaikni ka imi naaupo no ka poe apau o ko Uluihi ano makapo e huli ai. Eia no kekahi mau haawina maikai au e Uluihi e a 'o ai no ka holomua o keia kau ae au e Uluihi e alualu aku ai i ke kulana aenatoa, a penei: Makahiki mua, mai Au?ate aku, 1917. Grade ī. Haawina ekahi. (a") O "Daisy," lie elepani. oia no o Bepubalika, ke palaki mau ia nei kona huln. oli ana! I (b) 0 Inoa Ole, he ekake. oia ka ha- ! panui o na Demokarata maikai, oia ko IKupihea ma auna. (e) 0 he ekake no. e komo aku ana i ke zoo, oia ko Uluihi kununakane kalaiaina o ka auna o wahanul, vr>hikani, ohi onala. ohi naio, ohi puahiohio, owalawala, lelepi, lele balusa,

aole ana kuke, aole ana palaki hulu eliko me Daisv. Oli ana! Makaliiki elua, 1918. Molo inoho. Grade 11. Haawina 2. (a) O Elepani ihu loihi, oia o Repuakamai hanahana Frontagc Tax. Oli ana! (1>) O Kkake 4< Nois t y," oia ka poai o Kauuha me hoauwaepuu, muhee imua. inuhee ihope, holo iuka, liolo ikai, kokua j liilii i ka Froutage Tax ke puka ina ka 1 la 5 o lune aku nei. Oli aua! E komo j ana i ke 7.60 a Beu Holliuger. (»: ) O Inoa Ole, he ekake ia 0 ka poai 1 uiakee i ko ka lehulehu pono, aole make-1 make i ka holohope, aole makeinake i ua ! hana keko wale a Uluihi (kipakuia niai i ka oihana inakai aku) a haule mahope o ka puka 0 ka Civil Serviee oihaua makai, 1913. (d) Ina huki 0 Inoa Ole, a huki aku 0 Ekake Noisy i kana, alaila e oili hou ana o Ihu Elepani Repubalika "Daisy" i keia kau holo ahaolelo ae. Pehea aua e komo aku ai 0 Ekake Noisy i ka poai o zoo ma Kapiolaui Pakaf Walii a kekahi luna 0 ua poola i ka- • mailio mai ai ia'a i kela mau la aku ' nei penei: That a-o o-g is creepiug back j down therc (pier) with us agaiu; don't i you know that-f "Ai'e vou surc?" wahi a'u. "Ycs, ' ves, whv, that ir. cr. will uever get there! " wahi aua. Bure kola! j Ea, iua pela, alaila e haalele hou iu ana i ka huelo o Daisv ke hiki iuai i keia kau ae. Aohe 110 i kupono e liolo hou. A puka ole ka hoi i ka hoike kula Civil Berviee ma ka niahina 0 Okatoba, ■191M, pehea hou ae e j>uka ai i Aole he ike i ke pela huaolelo, houluulu, puu- ( naue, lioonui, a pehea e kupono ai ke noho no ua kulana oihani kiekie? j I ka niuauia ana aku keia e ke kumu hoike, aia mahea o mauka u aia inahea 0 makai? 0 ka Uluihi pane, 0 mauka o niauka 110 ia ,0 inakai o niakai no ia. E uaua oukou i £a hupo! 1 ko makou (Civil Serviee Commission) houluulu ana i ko Uluihi helu pakeueta,! aoJe i loan k( pakeueta, a oili iua ka puka mahope. Puka 0 Ho.se Peter , m:i, a haule 0 Hooio, a e ole o Likana '1 kein mau la ola ka ma 'i, ina ua hoaa hele. | Xo kau pane ia'u e pili ana i na huaolelo "Opa'i ka Uwalii," aole oia ka pololoi ma ke kope (original). O ka pololei oia keia: "0 pa i ka Uwe))a," aole uwahi, e h'ele akn 110 hoi oe e ninau hou ia Nakila, oia ka Lunaliooponopono ia pule. O \i,w.epa oia no o. laihila, aole uae 0 Kupihea e hili aku { aua ia oe 110 ia haua,-, uo ka mea lie ] liilii wale 110 ia mea ia.Kupihea. Aole | a Kupihea hoohalahala no kau hoolaha ana e pili ana i ka holpholp o ke kaa j otomobile ma na pali .kguiiuli o ke Koo- ( lau, aka, he kuleana e nenia aku ia oe e hoike ae oe i na inoa 0 ua Demokarata a Kupihea i hoohulihuli aku ai ma Koolau, aole ma ka lolie eeino. ~ ! Ma kau hoplalui e ,o),9Jo,;ana oe he lolie mai kou n\ai ka pp? uo a Kupihea t ma i liele pu ai ma na Koolau.'' Aole oe i paue mai no keia ninau a'u ia oe e, Uluihi: Aohe kahua i loaa ia oe no ke kakau ana i kau hoolaha eeiao aliiki i keia la. O ka lehulehu ua hoike ma keia kumuhaun. Ke hoolalau wale uei s 110 oe elike me ke auo mau o ka eepa o ka uka o "Waolani. | No ke oki ana mai ke kalapu liilii akaikahi o ka mahele eiwa 0 ia ke ala-1 iiele kupono wale no au e Uluihi e hoo- J ikaika ai e akeakea ae, pela i puni wale ai kekahi poe o ia wahi ia oe mamua aku nei, a e hoomau aku 110 oe i kau , kolopeka ana. E ahu aua! Hana ka ike j a nui i keia kau ae, a kii ae i ka mahele eiwa, e ahu ana! Ehia lala 0 ke | kala]>u Dem. 0 ia niahele? Xo Kupihea ka noho i keia kau ae! Sure kela! j Eia hou e Uluihi, aia ka hoi i hea ua poe loio haku kanawai oki ope 'a uei au kahi i pee ai? Mai kinohi mai, 1910, ahiki i keia la, e ike ka lehulehu mai ka moku o Keawe a Manokalanipo ,aole hookahi kanawai a kekahi loio haole , Demokarata a loio e ae paha i hana a liaawi mai i kanawai ma ka lima o Kupihea no ka waiho ana aku i ka ahaolelo. Aole hookahi. He lalau wale 110, aole hookahi kokua. Ka Kupihea wale no e lawelawe na bila kanawai apau a waiho aku i ka ahaolelo. Ma ke alualu oihaua malaila wale no ka makemake, he wini hoi kau. Aole hookahi kanawai kupono uo ke ola a liolomua 0 ka lahui i hakuia e na loio Dcinokarata, oiai, wahi a Uluihi, he poe loea ma ia hana. No kealia la hoi ke kumu 1 hana ole aif 01» ana? ] | O oukou e na Hawaii koho balota īiia ka aoao Demokarata ke kuleana e noo-1 j noo pon>» maluua 0 ia niuau. Ina he j | makee i 'o ko lakou nei (ua alakai) i ka | pono o ka lahui Hawaii, alaila 110 keaha la 0 Uluihi me ua loio pookoi ana i haku ole ai i kekalii kanawai maikai loa no kakou ka lahui Hawaii, oiai ua loihi loa ke ku ana 0 ka āoao Demokarata 1 ma Hawaii neif Eia 110 ko kakou aha- , olelo o ka apiki, aole he hookahi bila Ikanawai kupono i ike ia, ia Uluihi Eka- j ke nae, ahu mokaki ke Olo! 1 I Aole ka Peresidena Wilson he loip, : eia nae puliili na loio 0 ke ao uei. No j ka pouo ame ka pale ana aku i na hailuku pilikiuo a Uluihi e ohi nei no kona 1 ike 'ana i ka helehelena 0 Kamapuaa I ma Laie no aneane iwakalua paha makahiki i kaahope ae uei, a uialaila oia i ike ai i ka holo-ke ana o ua wahi kama j nei me na kahu. lua pela, alaila, ua loaa iaia ka hanohano e hoike akea aku i ka lehulehu i ka leta i palapalaia ae e kekahi o na kapiaaina kahiko o a peresi(lena a komite nui hoi o ua aoao kalaiaii* Uuiia ms ia mah«!r,

oilli au c liooikiiika ana no ka pono o HaI svaii lahui nta ka luile* kaukanawai o Hawaii tna ke kau o 190.'!, a o ike niai i oukou i ka nianao kiokio o na makaaiI nana o Laie, nia oiia la, aole hoi elike ine ka lOepa Wahanni e hailuku wale uei i na mana koho, oia kalana. .Peuei ua leta nei, eia ke kope: j Laie, Koolauloa, Maraki ō, 1903. I ka Mea Hanohano D. M. Kupihea. 1 Aloha oe: —O makou iho, o na lala oiaio o ke kalaiaina kahiko, i huiia me . ka Home Eula, nia o ko makou peresiI dena koniite la, ke haawi uei makou i ko makou īuahalo kiekie palena ole ia oc ame kou mau hoa e hakoko pu aua, i ka haua a ka lahui i hooili aku ai maluua ou, ame kou mau hoa. Nee oe imua ine ka liopo ole. Paa a paa i kou kulana kino. u O ka haua ame ka inoa , ka inea nui." 0 ka bila kanawai kalana au e lawelawe la, he mea nui ia; a he ola ia; nolaila, ke umhalo aku nei niakou ia oe ma na ano apau, a kupono ko niakou kaha ana i kou balota me kou mau hoa; oiai, ke liana la oe, ua hana au i aelike ai, mc ka lahui o ka apaoa elima; aohe a makou mea e nema aku ai nou, ke ku oe ma ia kahua au e paa la. Mahalo. E Hon. D. M. Kupihea e, pehea oukou na hoa lunamakaaiuana? Pehea o Pulaa o Kohala? Launa mai paha me oukou, aole pahaf Ke liooki nei makou hie ka makou komite, a ke hoomau aku nei ka makou noi i ke Akua, e hoopalupaluia na manao uahoa o na !ioa apau ! o na hale elua senate a luuamakaainana, ■ o ia ka niakou pule ma ka inoa o ,lesu Kristo. Amene. Me ka mahalo, l H. KEANU, Peresiilena a Komite. Aloha ;iku oe ia Kaniho, Pulaa, Kaohi. O keia.ae la ka manao o na makaainana o Laie ma o ko lakou komite la a peresi<lena. Pehea la ko oukou inanao e ka lehulehu maluna o keia palapala. Ua oi anei ka Uluihi opala maluna o keia manao kiekie niai na mana koho a ' kamaaina mai o Laie? j Hiki no auanei ia Uluihi ona ke hai pala i keia manao auo uui mai na makaainaiia ae o Laie? E hoike ae oe i ke akea i na bila kanawai apau a Kupihea i hookomo aku ai i na kau ahaolelo o 1903, 1913, 1915, 1917. Na 'kau kuikawa 1903 ame 1904. ; E hpike pu ae oe i na bila kanawai apau i hooholoia'i E hoike piha ae i ke ano o ka bila kauawai 101 i lilo i kanawai i keia kau iho nei o 1917, a oia hoi ke kanawai helu 88. E hoike ae ee i ke ano ame ka manao o ia kanawai. Ehia inilioua ka loaa makahiki o keia Teritore, , ke hiki aku i ka makahiki -ualalo o keiu kanauai a Kupiliea?

O oo ka lunahooponopono o ke Aloha j Aina, lie hana pouo a kaulike ia oe ; ka hoike ao i ike ka lehulehu i ko Kupihea kupouo a kupouo ole paha e liolo hou. E hoike pu ae oe e Uluihi i ke auo o ke kauawai helu 66 o na poola hana uwapo, pehea ke ano anie ka mauao o ia bila. Go aliea<l Wahauui? (Aole i pau.) DAVII) M. KUPIIĪEA, Lunamakaainana, Apana Elinia.