Ka Nupepa Kuokoa, Volume LV, Number 39, 28 September 1917 — HE MOOLELO NO NA Hoahanau Ekolu A I OLE O Hawila ke Koa, a o Magarita ka U'i ka Manu Nunu Ahiu [ARTICLE]

HE MOOLELO NO NA Hoahanau Ekolu A I OLE O Hawila ke Koa, a o Magarita ka U'i ka Manu Nunu Ahiu

I'«»aha. la eha. ma ke kakahiaka. inahele 4—He hookuku j>ai-« me na ko'i kaua. Xa naita me ko lakou mau kahiko o ka oihana naiia maluna o ko lakou mau lio. () ka poe i k».mo. o lakou no ka poe ma ka mahele ekahi ame elua. j P<»alima. la elima. mahele 5. ma ke kakahiaka —Hookela-i kela akamai kakapahi. Hora ehiku me ka hapa o ke ahiahi,! .-ihaaina h«M>laulea me aha hulahula. j Ua weheia ka puka no ka poe e makemake ana e komo ma . kekahi o na lealea maluna ae. ahiki i ka wa e hookuku ai. j Ke ike ae la no kaua e ka makamaka heluhelu i ka papa h«K»nuhonoho o na lealea a ka kakou koa opio e komo pu j aku ai me na moho kaulana e ae o na wahi like ole. nolaila elike me ka nee ana aku o ka moolelo ina na hana o kela ! ame keia ia, e loaa ana ia kaua ka ike, no ke ano o na lealea, | ina o ko kaua kilohi mau ana iho maluna o keia papa kuhikuhi. Aia keia kahua akea o na lealea e malamaia aku ana, mawnho aku o ka pa*. e hoopuni ana i ke kulanakauhale, aia ma kekalii kahuna nui palahalaha, a o na moho i hoea e aku me 'ko lakou mau ukali ma ua kahua nei. ua ku mua ko lakou mau hale lole. a ua hookuene pono hoi ko lakou noho ana, c kakali wale aku ana no. o ka hoea mai o ka manawa. e kakele ae ai i ko lakou ikaika ma ke kahua mokomoko. Va kukuluia no he mau hale 110 ka poe maka hanohano 0 ka aina e luiho- ai. aka nae, aia iwaenakonu o ua kaliua h<H»kuku lealea la. ua hanaia he hale, e huli pono aku ana iniua o kahi hookuku, a o keia ka hale, a ka U'i Magarita e noho aku ai. ame kekahi poe ko'iko'i e ae, no ka nana ana 1 na lealea o kela ame keia la. () keia ae la na hoakaka ano nui. e pili ana i ke kaluia lealea, nolaila e nana hou aku kaua i ka kakou koa opio ame kona mau hoa hele, oiai lakou e hookokoke mai ana iloko o ke kulanākauhale. Oiai nae, ua kamaaina loa Ua kanaka i ke keiki a ke kiaaina o Roma, a pela hoi me ke keiki a ke kiaaina o Genoa, ame Magarita, i ko lakou wa i ike inai ai i keia huakai hanoliano e kainepu aku ana na lio, ua noke okoa ae la lakou e nuro me ka leo nui o ka mahalo, i ka hooho ana: "() Matfarita ka u'i! O Magarita ka wahine o ka nani!" a he nui aku na olelo mahalo a lakou no ka wahine opio hiehie o ke kulana i ka holo lio. < >iai hoi kela mau leo huro o ka mahalo e haa\viia mai ana i ka Manu Nunu Ahiu, ke haawi mau la ua u'i nei o R«»kenekai. i kana mau kunou ana īna ka aoao akau. a pela hoi ma kona aoao hema, aia hoi ka minoaka ulumahiehie ke haia-mu la ma koiia mau papalina noliea, peFTea hoi e hiki ai ke kaohi mai i kona mau minoaka, 110 ka mea aia ka ehakonī ke pili la ma kona aoao. Aia hoi iloko o kela manawa e haawiia mai ana na leo huro o ka mahalo i ka I.ede Magarita, ke hauwalaau pu.-la na leo o ka hoohuoi 110 ke koa opio e hele pu ana ma ko Magarita aoao, me ke koho wale ana mai no hoi o na kanaka. he kaikunane paha ia no Magarita. a oia paha kekahi moho e komo ana iloko o na hookuku hookelakela ma na iealea apau. ae o ka ulu ia nana e ko-ke aku ke kahua maika o Ronia. aohe eu nana e pa'i i kona poo. ua noho pouliuli ]<»a nae lakou, 110 ka kakou koa opio. O ka hele hoi'ia o ka huakai a hoea no kahi i hui ai o na alanui elua, malaila i fioola'i iho ai na hololio, no ka mea ma ia wahi e mahae ai ka lakou hele ana, he wahi okoa ko Hawila aine kona mau hoa. a he alahele okoa hoi ko Magarita me kona mau hoa. Haawi ae la na aloha lululima ana niawaena o Hawila ame kana aloha. a pela hoi na aloha kunou, mawaena o na hoaloha apau. n ke kaha aku la no ia o liawila ma, hele ma ke alanui e hoea aku ai no ka Hōkele Malaka, a hoohuli ae la 110 hoi ka U'i Magarita i kona lio* me ka naau e koni la me ka walania. no ka mawehe koke ia o ka laua pili, ma ke alanui e moe pololei ana no ka halealii o ke kiaaina o Roma. kahi aua e luakaha ana iloko o ia mau la ma kela kulanakauhale, aia hoi ma na kikoni a ka pana o kona puuwai. ua hiki loa ia kaua e ka mea heluhelu ke ike aku me ka hoohewahewa ole, i ka pili pono o keia mele a ka Hawaii: "Aloha kahi wai o ke Hoi, Hoi oe ilaila pehea au? Pehea hoi au ko hoa luhi, Ko hoa i ka nui alu a ka leo?" Aole o ka U'i Magarita wale no ka i loaa i na haawina ilihia o ke aloha oiaio no kana ipo, aole hoi ke kipa ana mai .<• ka pono nei, ina ua koi aku 110 oia ia Hawila, i hookahi o laua wahi e noho ai, aka he meahuna nae ia na laua wale no i ike. a o Hawila pu no hoi kekahi o-na wiliau haku'iku'i hoomanao no kana Magarita, me he mea la ua palapalaia aku keia mele ma na lehelehe o ka kakou koa: ".**E kuu ipo, kuu li'a, Eia au ua eha ke kapalili nei ka houpo, Ua koni maeele kuu puuwai, Ua maule i ko aloha e ka ipo." Ua hele a ka hora eiwa ponoi o kela kakahiaka, hoea aku la o Hawila ame kona mau hoahele no ka Hokele Malaka, ua hele hoi ua hokele nei a lehau i na kanaka iloko o ko lakou mau aahu like ole, e hoike okoa mai ana na hiona maluna o lakou, he poe kela> i makaukau me ko lakou mau kapa kila. no ke ku ana aku imua o ke kahua mokoinoko. Aohe a lakou nei nana aku i kela pot. aka lele nui iho la mailuna mai o ko lakou mau lio, a mahope o ka haawi ana aku i "ke kauoha i na kanaka kahulio o ka hele pu ana aku me lakou nei no na mea e hana aku ai i ko lakou mau lio, o ke k«jmo aku la no ia iloko o ka hokele. no ka hoolimaliina ana i mau rumi no lakou. Oiai lakou nei e komo aku ana iloko o ka hokele, ke lohe aku la lakou i na olelo liailiili o kela ame keia ano" e hoopukaia ana e na kanakar-a ma kekahi mau puulu aku hoi. e in.ke ana ia poe i ka lmopaapaa, me ke kaena ana ae o kekahi poe, e kaa ana i ka Weli o na Mauna ka lanakila ma na hana hookuku, oiai hoi kekahi poe, e noke mai ana i ke kaena. me ka haaliki ana, na ka Olali o na Kai ka lanakila i ma ke kahua mokomoko. i Ia lakou nei maloko o ke keena hookipa o na malihini, ua| l?aawi aku la o Hāwila i ke kauoha i kekahi o na kauwa j lawelawe e kii aku i ka ona nonā kela hokele. no ka mea ua j makemake oia e hui a e kamailio pu "me ia, no kekahi mau mmi hoolimalima no lakou, a einoole nalo aku la ke kauwa, I aole no hoi i li'uli'u, hoea mai ana ua ona hokele nei, a ku ana imua o Hawila ma. ia wa i ku ae ai o Hawila iluna, a haaivi aku ia i aloha ana imua ona, o ka mea apiki nae, aole i pana'iia mai kela aloha ana aku o Hawila e ka i ona' hokele. aka uana pono mai la oia maluna o ka kakou koa opio me ka pihā i ke kahaha: No kekahi mau seJcoaa jk$ t -ku malie ana.o ka ona hokele,

me ka pane leo ole, aia wale no kona mau nlaka, maluna o Hawila kahi i nana ai. i na manawa apau, a li'uli'u kana nana ana mai. ākahi no oia a haawi mai i kona lima akau no ke aloha ana. me ka lalau ana aku rio hoi o. Hawila, ia'wa i huli mai,ai ua ona hokele nei i>na hoahele o Hawila, a pane mai la: "E oluolu oukou e kala mai ia'u, ua makemake au e kamailio pu me ko oukou hoa nei no kekahi manawa pokole, a e; noho malie no hoi oukou pela, ahiki i kona hoi. hou ana mai." Alakai aku la ua ona hokele nei ia Hawila no kekahi wahi keena uuku. a malaila i pane hou mai ai i ka kakou koa opio: E noho iho oe .maloko nei o keia keena ahiki i ko'u hoea hou ana mai. 110 ka hoolohe ana aku i kou mau makemake apau," haawi aku la no hoi o Hawila i kona ae, me ka haule aua iho maluna o' kekahi noho pulu nolunolu, aia mau n(> nae kona lima akau maluna o ke kuau o kana pahikaua kahi i paa ai, no ka mea ala mai la iloko ona na hoomanao ana i na olelo a Kolomela o ke kamailio ana aku iaia, no na hana karaima ekaeka he nui i hanaia maloko o na paia o kela hokele. Oiai no nae ua o Hawila e kakali ana, ia wa i weheia mai ai he puka ma kekahi aoao mai o ua keena uuku la. a komo ana no he wahine. i aahuia me ka lole eleele, e paa ana hoi he ihoiho kukui ma kona lima, a ua uhiia kona poo ahiki aku i na wawae. me kekahi uhimaka loihi ulaula o ka waihooluu kaiina. . Ua puiwa loa ka kakou koa i ka wa i ike aku ai i kela wahine. aia oia ma ke kulana makaukau i na wa apau, aka nae ua hoopau loa ia ae kona manao liopohopo no ua wahine nei, i~ka lohe pono ana aku i kona leo ame kana mau olelo i ka pane ana mai: "E Hawila, e kuu keiki." wahi ana me ke kau ana ae o kona lima hema iluna, me ke kunou ana mai no hoi me ka I haahaa imua o ke kanaka opio, a lioomau liou mai la : j ''!! Hawila. ka opio i piha i ke aloha, Ka nani hoi i nohea i ke onaona, Ano, e haliu a e hoolono mai i ka leo, Ke ha'i mai nei na puku'i uhane ia'u, 0 oe ka naita nana e aha'i ana 1 ka lanakila haaheo oikelakela, j A e hoolohe hou mai e ke keiki, I keia po auanei e hoowalewaleia ai, Kā Manu Nunu o Kokenekai. Ka hookoia ana hoi ia o na mea I wanana muaia aku ai no olua. Ua lohe aku la oe i keia mea nui, Nolaila eia au ke hoi nei, a # E hoomanao ia Sidia. Ma ke kakela Laisiunta, - ] ke kakahiaka o ka Poaha. O ke aloha no kou a ike hou aku ia oe." Tle mea.oiaio loa, ua/hoopihaia aku o Hawilā me ke kahaha, no keia oili ana aku o ke kilokilo wahine Sidia, aole no ana pane no na hoakaka a ke kilokilo, koe wale no na mānao hoomaikai iloko ona, no na mea ana o ka lohē ana, a i hākalia no a pau kela mau olelo a ua kilokilo nei, o kona emi hope aku la no ia. me ke pani ana mai i ka pilka a paa, a noho hookahi hou iho la ka kakou koa opio, me ke kākali | ana o ka hoea hou aku o ka ona o ka hokele. I Aole no i emo. mahope iho o kela naJo ana aku o ka wahine kilokilo, ua hoea hou mai lā ua ona hokele neij me ka pane ana mai: ' "E ke kanaka opio, e noi' e aku'ana au i kau mau huikala i ana mai ia'u. no ko'u lawe ana mai nei ia oe maloko o keia, keena, kahi i kupono ole no kou hanohano, aole hoi e hihi,' mamuli o ke kauoha aine ka makemake o kekahi le;de me ka' aahu eleele, pela wale no au i hooko āku ai i kana kauoha. "O kela %vahine o ka hele ana mai nei e ike ia oe; o ua wahine nei ia, a ma ke kakahiaka aku lā ō nehinei i kona hoea ana mai maloko o kuu hokele nei, a olelo mai ia'u, "e kakali no kou hoea ana mai mā kuu hokele i keia kakahiaka. ' I keia kakahiaka iho nei nae i hoea hou mai ai oia, a ia maua no e nanea ana, i kipa mai ai he naita opio i aahuia me ke kapa kila omaomao. i ukaliia mai hoi e kekahi poe kanaka he hui. He' kanaka opio u'i kela, me ke kilakila o kona .kulana, a hoomanao ae la au i na olelo a ua wahine nei, me ka hookipa ana mai i ka malihini ina keia keena, elike no hoi me ia ā'u i hookipa mai nei ia oe. a i kuu wa i hoike aku ai iaia, ua hiki mai ke kanaka opio u'i, ana i makemake ai e ike, ua hoole mai la oia, me ka i mai, he mea okoa loa no kela; o ko'u hoi hou mai la no ia ā loaa ua kanaka opio nei, alakai aku la iaia no ke pakaukau aina. a o ka'u mea nae i ike, aia he wahi hiohiona maluna o kela kanaka opio i like aku me kou. a no ka u'i ame ka hiehie o kona kulana, pela au i kuhihewa aku ai, o oe la- ia." "Eia no anei kela kanaka opio maloko nei o kou hokele i keia manawa?" i ninau aku ai o Hawila, me kona hoohuoi ana iho, o kekahi paha kela o kona mau kaikuaana. "I hakalia no a pau ka aina kakahiaka, o kona hele aku nei no ia no ke kahua lealea me kona j/oe kanaka. nolaila aole oe e ike iaia inaloko nei o ka hokele," wahi a ka ona hokele. "A pehea, ua loaa no nae paha kona inoa ia oe ea?" i ninau hou aku ai o Hawila. ''E oluolu hoi oe e hoike mai ia'u, ihea la oia e hiamoe ai i keia po, oiai oia ame kona mau kanaka e noho ana ma ke kulanakauhale nei?" "Maloko nei oia o ko'u hokele e noho āi iloko o keia pule holookoa, a ma kona inoa i hoopaa.ai maloko o ka buke o ka hokele nei, o ia no ka Weli o na Mauna, a aia kona rumi ma ka helu 50," i pane mai ai no Jioi ka ona o ka hokele me ka hoomau. hou ana mai no hoi i kana kamailio ana: "līe hapalua hora paha mahope mai o ka hala ana aku o ka Weli o na Mauna no ke kahua lealea, ua hoea hou mai la no he kanaka opio, i oi ae ka u'i o kona helehelena imua o kela kanaka inua, nolaila ua hookipa mai la no au iaia maloko nei o keia keena, me kuu manao no, o ka mea la ia a ka lede malihini i makemake ai, i kuu hele ana aku. nae e hoike iaia, hoole mai la kela, me ka olelo ana mai, eia aku ka opio ana i makemake ai a hoēa mai* a o ia no hoi oe e ka makamaka. I "O ka inoa o keia kanaka elua, oia no ka 01atfi o na Kai, |a ma ka hoomaopopo aku i kona mau ailo apau, me he mea | la, he alii nui oia noluna o kekahi mokukaua; aole i loihi j kona noho ana iho nei ma keia hokele, o kona hel.e aku nei | no ia no ke kahua lealea me kona mau kanaka, pela iho la oe i ike ole ai ia laua. "Maloko nei no o kuu hokele oia e hiamoe ai i keia po, aia kona rumi moe ma ka helu 80. Ma ka'u koho wale aku no, ke ole nae au e kuhihewa, me he mea la. he kaikaina ke kanaka hope mai nei no ke kanaka mua, a ua kulike ka helehelena o'Jceia kanaka hope ine kou e ka opio malihini. "Ma kela manawa a'u i ike aku ai i kou helehelena u'i, ua hele au a piha me na haawina ilihia, a o ke kumu nui iho la ia i hiki ole.ai ia'u ke pane koke aku imua ou, i kou wa i haawi mai ai i ke aloha ia'u i keia kakahiaka, a o ia ka'u e noi aku nei ia oe e huikala mai ia'u. "He wale no mea nana i kono mai ia'u e haawi aku i ko'u lima o ke aloha imua ou. o ia no ko'u hoomanao ana mai i na olelo a ka lede malihini, a lawe mai la hoi ia oe maloko nei o keia keena, a ia'u i hele aku ai e hui pu me ia, a hoike aku la, ua hoea mai ka inea a kona noonoo i kaunui iiku ai, ua haawi koke mai la oia i kana mau hooia ana, me ka i ana mai: • i " 'O ka mea i'o ia a'u e kakali aku nei, a o ke kolu hoi ia 0 na keiki, i puka like mai, mailoko mai o ka punana hooj kahi. O ka mua loa o lakou. aia i na kuahiwi, o ka lua aku : aia maluna o na ale ahiu o ka moana, a o ka ekolu o lakou, a o ka muli loa no hio ia, aia i,ka wiliāu a ke aloha hoonipo, 1 ka oni a ka makemake.' "I kona hooiaio ana mai, o'oe ka mea ana i makemake loa ai e ike, ia wa oia i olelo hou mai ai ia'u, e hele kino mai

ana oia e hui pu me oe, 110 ka hoike ana mai i ka mfeahuna a na anela imua ou, elike ine kana i hana mai ai; a j kona.huli hoi ana ae. kamailio mai la, ua hooko niai oia i ka niea ana i iini loa ai e hooko aku, a i ka pau ana o na kamailio mawaenn 0 maua o kona oili aku nei no ia hele, a hoea mai la 90 hoi au imua ou, no ka hookipa ana mai ia oe maloko o ko'u hokele nei. » ; Aia a makaukau mai ka paina kakahiaka, alaila e alakai aku no au ia oe anft kou mau hoaloha' noluna o na pakaukau e hoomakaukauia mai la e tia kuene, a no ko oukou mau rumi, ua pau.mua i ka hoopaaia mai e kela wahine malihini, he iwakalua-kumamalua ka nai o' ko oukou mau rumi, mai ka helu ekahi mai 110 hoi ahiki i ka rumi helu 22, eia kela inau rumi apau, ma ka elieu komohana o ka hokele nei, a o ko oukou mau rumi ia. "No ka uku hoolimalinia o kela mau rumi apau, a pela me na hoolilo o ko ouko'u noho ana maloko nei o kuu hokde iloko o keia pule holookoa. ua pau mua i ka ukuia e kela wahine hopaha'oha'o, nolaila aole a oukou mea e noonoo hou ai no na hoolilo, he mea pono e hoi aku oe imua o kou mau hoaloha, ahiki i kuu hoea hou ana mai e kii ia oukou, a e hele aku hoi au e nana. pehea la, ua makaukau mai nei paha na meaai na oukou." V 1 1 Me kela mau olelo, ua haalele mai la ka ona liokele ia.Hawila a hele aku la 110 ka rumi aina, a hele mar la no hoi ka ; kakou koa, no ka hui pu ana me kona mau hoa, e kakali aku j ana iaia, o ka hoi mai e hoike i na mea ana i kamailio pu ai j ine ka ona hokele. ( . Aole 110 hoi i li'uli'u iho kela hoea ana aku a Hawila e ' hui pu ine kona mau hoa, ia wa i oili hou mai-ai ka ona o j ka hokele, a pane mai la: i I • "E na keonimana, ke nonoi aku nei au ia oukou, e kala I mai no ko'u lawe ana aku nei i ko oukou, hoaloha nei a i kaawale mai ia oukou mai, a pela hoi ka hakalia loa o na meaai no ko oukou paina kakahiaka, aka nae i keia manawa, ua makaukau na meaai maluna o na pakaukau, a ke kono aku nei au ia'oukou apaU, e liele ae kakou no ka rumi aina, no ka hoopiha ana i ka lua o ka inaina, a mai keia manawa aku, he kauwa lawelawe au no _ko oukou mau makemake apau.' 7 Oiai ua maoha no o Hawila ma, ūa ai mua mai no lakou i ko lakou aina kakahiaka maloko o kela hale hoOkipa mawaho aku o ke kulanakauhale, nolaila ua pane aku la o Hawila, ma ko .lakou aoao: ' "E ka ona nona keia hokele, e. : kala mai oe ia makou, oiai ;Ua ; maona mai nei no inakou, a o-ka'u wahi.n.oi wale-no ia oe, e hoolako mai oe ia makovr; me kekahi waina maikai loa 0 kou hokele. nei, 1 olu aku ka puu, ua hele a makewai ia e noho aku nei." ! 4 fie kēu 'no paliā he hianao ānō nui ka oukou i mākemake ai, eia ka he wahi mea liilii loa, e kakali malie iho oukou maloko nei o keia wahi, a hoea hou mai au me na omole, waina no oukou, aolt au e hookipā. aku ana ia oukou ma-; loko o ko'u rumi ai'na» no ka rrtea aia maloko olaila, na kanaka i kulike ole ko lākou mau kulaha me ko oukou, he poe lakou o ke kulanā.haahaa, oiai hoi ke nana aku nei au ma-' liina o'oūkou āpau, ma lee.ano,- o oukou kekahi,poe hano- 1 : hāno a kulana keonimanā oiaio, o ke kipa ana mai nei ma ! ! ko'u hokele i keia kakahiaka; o kela mau leb hailiili a oukou e lohe aku la. no tia poe kanaka nei ia, ua hele a kahi'ohi'o I i ka waiona." , , | I ' Mā kela wahi i kaha aku ai ka ona hokele no ke kii ana ii maū omole wainā no kana mau malihihi, ua paa'e aku la J nae o Hāwila. ma kona lima, a i aku.la: - "Heaha auanei hoi ; ka hewa ina e laWe aku ana oe ia inakou imu!?i o kela p.oe ! kanaka, o ia mea maikai no hoi ia la, o ka ike. aku i.ko lakou mau helehelenā,.ri6lāila e hele āku;kakou noloko o kou rumi aina. e pa wahi kiaha ai, me ka na'na olqna like, mai pāha ke kulana o kela poe- kanaka me ko makou, aole paha." I ] kinohi, aole no he ae o ka ona hok£le i kela noi a Hawila, no kona hilahila i ke ano o kela poe kanaka e noke j mai la i ka walāau, aka no ke koi paakiki no nae o Hawila, akalii no oia a ae mai, o kona alakai aku la no ia ia liawila tiia noloko o ka rumi aina. | Ia lakou nei i hoea aku ai, ua hele i'o oloko o ka rumi aina .a piha i na kanakao na ole, iloko o ko lakou mau kahiko i kaokoa mai ko kekahi poe mai, a noho iho la lakou 1 nei ma na pakaukau i ku.hikuhiia mai ai lakou, a iloko o ka manawa pokole, aia na kuene me na kiaha waina ke panee 1 mai la- imua o na malihini. oiai hoi kela poe kanakā malokō o ua keena nei. e noke mai ana i ka nana ia lakou nei, aole no nae ia he mea na iakou nei e hopo. iho ai, aka ke lrakilo pono la o Hawila, maluna o kela po'e kanaka, me ka manao e ike aku oia i kona mau hanaumua, aole nae laua iwaena o kela | puulu. I 0 ko lakou nei inu hoi ia ahiki i ka pau ana o na kiaha ' waina elua i ka mea hookahi, ia wa i noi āku ai o Hawila. i 1 ka ona o ka hokele, e hele aku e hoikeike i ko lakou mau rumi, o ko lakou nei eu ae la no ia, a ukali aku la mahope o | ko lakou alakai, a i ka hoea ana i ka rumi helu 1, ua lilo ae la ia rumi ia Hawila, ia Malavalia aku ka rumi elua, ia Oto Beriana aku ka helu ekolu, a pela ka hoonohonoho pakahi ana, ahiki i ka rumi helu iwakalua-kumamalua, i ka mea hope loa no hoi ia o lakou nei. | 1 ka maopopo ana o ko lakou mau. rumi pakahi, a oiai ke ne€ mau la ka manawa imua, o ka wa no ia i loheia aku ai : ke kani ana mai o ka pu o-le hoailona, o ka hoomakaukau no na lealea hookuku ma kela auwina la, oiai nae o ka.hora umi no kela a oi, a i wahi e loaa ai ko lakou nei kahua hoomoana kupono. o ka hoeu koke aku la no ia o Hawila i koila mau hoa, e hele 110 ke kahua mokomoko, nolaila iho nui aku la 1 no kahi i waihoia ai o ko lakou mau lio, a ma ka hora umikumamakahi ponoi o kela kakahiaka, i haalele iho ai lakou i . ka hokele, 110 ke ahua lealea ka pahu hopu. . | Ua hele ke kahua lealea i kela manawa, a lehau i na ka- | naka, o na hale hoi keia i hookaawaleia no ka p.oe makaikai, ' ua hele a hookeke, e welo ana na ha.e ō na waihooluu like ole, i ka welelau makani; aia na lede iloko o ko lakou mau 1 kahiko nani, a o na keoniinana hoi, keia, iloko o ko lakou mau lole koa. e hoike mai ana. he poe wale no ka hapanui o lakou i alanaia no na lealea hookuku ma kela la. | | I ke kani ana ae i ka hora umwkumamalua ponoi, o ka wa ia i lohe hou ia akū ai ke kani ana mai a ka pu o-le hoailona, no ka lua o ka manawa, a ke ike okoa ia aku. la no hoi kekahi mau moho iloko o ko lakou mau aahu hookuku, e Imaaloalo/ae ana, mawaho o ko lakou mau hale lole. a aole I hoi he ikeia aku o kekahi poe, oiai no nae ke aluka o na I kanaka e oi loa mai ana ka momoku 110 ke kahua lealea. I !i A elike me ka hookokoke mau ae o ka manawa i ka wa J i hookaawaleia no na lealea hookuku, ua hoea mai la na alii hānau o. ka.aina, me ka lakou mau keikialii, a iwaena o lakou, o ka Manu Nunu Ahiu kekahi, ke nana aku oe i ua, ,j u'i-.la o Rokenekai, o ka helu ekahi ia iwaena o na wahine apau i hoea ae ma ke kahua hookuku.. 1 ! Ia kāiua e ka mākamaka heluhelu. e kilohi aku ai i ua kaikamahine nei, ka mea i kapaia, ka Manu Nunu Ahiu, aohe kiamanu e hei ai, o ia 110 oe o ka waiho kahelahela a ka laula 1 o Kapaa, o ke kau mai 110 o.na lehua o Hopoe iluna, o iā okoa no ia inailuna a lalo, a ke alaalawa aku oe mamua a mahope, aohe puu, aohe kee» o ka noho no a ka wahine u i. Ke kani nei ka hana iloko o keia īnanāwa, ikeia aku la hoi ka oili ana ae o ka ilamuku nui o ka la me kona niau hope, no ko lakou mau wahi i hookaawaleia; a i ka liala ana he mau minuke o ke ana mai o ka ilamuku hūi ma kona wahi, a i ke kuu ana iho 110 hoi o ka leo o na meakani, ia wa i hoomaka hou ae ai ka pu o-le e kani kapalili, he hoailona e hoike māi ana, ua kokoke loa mai ka manawa 110 ka hoo- ' maka ana i na lealea, a e hoomalu ke anaina. ! Oiai nae e nohoālii aua ka- meha maluna o na mea apau, a e kali aku ana o ke kukala mai o ka ilamuku o ka la no ka hoomaka ana i na lealea hookuku, a pela me na rula apau e

pili ana no ka paio ana o na mojio. a pela pu hoi ke ano o na makana e haawiia ai i na moho lanakila, ma kela ame keia lealea, ia wa i hoopuiwaia ai ka lehulehu apau i ko lakou ike ana aku i kekahi kanaka opio kula'na hiehie i ka hololio, e liolo pololei mai ana maluna o kqna lio nui keokeo no kahi a ka iiamuku e ku aku'ana me kona mau hoa. Lta aahuia keia kanaka opio me ka hulu o ka bea keokeo, hplo mai la oia a ma kahi he umi paha anana ke kaawale mai ka ilamuku aku. ia wa i lele iho ai oia mailuna mai 0 kona lio.,wehe ae la hoi i kona papale mahiole me ka h\ilu keokeo a paa iloko o kona lima, kamoe mai la kana hele ana imua o ka ilamuku. 1 ua kanaka opio nei i hoea aku ai imua o ka ilamuku, haawi aku la xna. i kana kunou haahaa aiia i ke kanaka nui hookahi o ka la, alaila wehe ae la lie apana pjepa mailoko ae ka pakeke o kona kuka, a haawi aku la iaia. Lalau mai la no hoi ka ilamuku i ua apana pepa nei. a heluhelu iho la, a i kona aea ana ae ilunā» ia wa i kamailio mai ai i ke kanaka opio i ka i ana mai: "O oe ponoi no anei ka-mea i kapaia malalo o keia inoa. ka Naita Pahaohao o ka Luahuna Waiwai?'' "Aole owau ka mea nona kena inoa, aka o ka inoa ia o , ko'u haku. lie kauwa lawelawe wale aku 110 au malalo ona. a mamuli o kana mau kauoha." i pane aku ai ke kanaka opio 1 aahuia me ka hulu o kii bea keokeo. ! MOKUNA XIII. ! "O hoi a hoike aku iko haku, ua aeia oia e komo ma na lealea apau e malamaia aku ana iloko o keia mau la, elike i mt kana noi," a ia wa 110 i haawi hou aku ai ke kanaka opio i kana kunou haahaa ana imua o ka ilamuku, a kaha mai la no kahi o kona lio e ku ana, a i hakalia no a kau maluna o ka noho, o ke kuupau aku la no ia i ka ( holo, a nalowale aku la ma kahi o kekahi mau halelole e kuku mai ana. ma kahi i hookaawaleia, no na molio e komo ana iloko o na lealea hookuku ma kela la. I kela hala ana aku o ka elele i holo mai ai e hui pu me ka ilamuku nu-i o ka la, ia wa i huli mai ai oia imua o ke anaina kanaka nui e- nonoho aku ana, a mai la, ua aeia kekahi naita hou mai ma ka inoa ka Naita Pahaohao o ka Luahuna Waiwai, e komo maloko o na hookuku, ma na lealea apau e malamaia aku ana, a o ia kana o ke kukala ana aku me ka leo nui moakaka: "1 lohe oukou e keia anaina kanaka nui makolukolu i akoakoa mai nei i keia la. ua hoea mai kakou i ka wa iuj ka malama ana aku i ka lealea mua loa maluns o ka papa kuhikuhi hana o keia la, nolaila e na naita puuwai hopo ole, mai | kela welelau a i keia welelau, mai kela pe'a hoi a keia pe'a 0 ke kahua lealea nei, o ka lealea inua e hoomakaia aku ana 1 keia manawa, o ia 110 ke Kaka Laau. : "E lohe hou hoi na mea apau, oka makana e loaa aku ana : i ka mea e kaa ai-ka lanakila iaia, maluiia o na moho apau e ku aku ana imua o ke kahua mokomoko, he komolima gula 'onohi elaimana opaka, a mai ka lima aku o ka Moiwahine | o ka Nani ka U'i Magarita, e haa\Viia aku ai keia makana | nani hiwahiwa. ! "Ano, i keia wa, e hoomakaukau kela ame keia naita iaia iho, e kaakua i na puhaka, e omoia a ku ka hanu i ka uma- . uma; a e hoomanao. na ka mea lanakila. nana ka makana e I kaili ae me ka haaheo, mai ka lima aku o ka Nani o na Natū, a mai ka U'i aku hoi ona U'l o Ualia nei apuni. Ma ka manawa e kani aki* ai o ka pu puhi 110 ka manāwa mua loa, he ; hoailona ia e hoike aku ana i na moho apau e oili mai iwaho o ko lakou mau hale lole, 110 ke kakali ana o ke kani aku o ka pti puhi no ka lua o ka manawa. I "1 ka wa hoi e kani aku ai oka pu pulii no ka lua oka manawa, o ka wa ia o ka moho nona ka inoa mua loa, ma ka | papa kuhikuhi, e hele mai at a ku mamūa pono nei o keia wahi, a pela mai ana ka nee ana ahiki i ka moho liope loa. I "I ka akoakoa ana mai ona moho apau i kahi hookahi, a i ke kani ana mai hoi o ka pu puhi no ke kolu o ka manawa, ia wa e wae ae ai ka moho mua loa i kona hoa paio, a i ka eha I hoi o na pu puhi, o ka \va ia e hookuene pono ae ai, a hoomaka aku ka pAio ana, no ka āha'i i-ka lanakila oka la. Nolaila, ua lohe aku la oukou e na moho i ke ano o na hoailona ' i konoia aku ai oukou apau e oni mai imua o ke kahua mokomoko, o ka'u olelo hope wale no ia oukou apau, e malama i 1 na ruia keonimana o ka hookuku ana, a e hoomanao hoi, o ka mea e kapae ana i kona kulana keonimana, ua makaukau loa au me ko'u mau kanaka, e hopu aku iaia, a kipaku loa aku mailoko aku nei o ke kahua lealea. a hahao aku paha laia noloko o ka halepaahao." I hakalia no a pau kela mau olelo hoakaka a ka ilamuku, 0 ka huli ae la no ia i ke kanaka puhi o-le, a kauoha aku la iaia, e kukala aku no ka hoomaka ana o na lealea o ka la. 1 Elike me ka leo kauoha, pela iho la ke kanaka puhi o-le i hoopili ae ai i kana*pu puhi i kona waha, o ka hoomaka aku I la no la e kani, e wawalo liele ana hoi ma na wahi apau o kela kahua, a e mau ana no ke kani aaa o kana o-le, ia \va 1 ikeia aku ai ka oili ana mai o na molio mailoko mai o ko lakou mau hale lole a ku ana mamua pono mai, me ke kakali ana o ke kani hou aku o ka o'-le no ka lua o ka manawa. j Ma kela ma-nawa ana moho i oili mai ai aku mamua pono o ko lakou mau halelole, ua hoomaopopoia aku, he elua : mau moho o ka oili ana ae maiwaena mai o na hale lole he umi-kumamalima ka nui, e ku ana ma ka aoao komohana o ke kahua hookuku; he eiua hoi moho o ka oili ana ae, maiwaena mai o na hale lole he iwakalua, e ku ana ma ka aoao komohana o ke kahua hookuku; he elua hoi nioho oka oili ana ae, maiwaena mai o na hale lole he iwakalua, e ku ana ma ka aoao hikina; he ekolu hoi maiwaena mai o na hale lole e ku ana ma ka aoao akau, a he ekolu inaiwaena mai o | na hale lole ma ka hema. j He mau minuke ke ku malie ana oua inau moho nei ma ko lakou mau wahi, ia wa i kani kapalili hou aku ai ka o-le no ka elua o na manawa, a o ka wa no hoi ia i ikeia aku ai ka hele ana mai o ka moho nona ka inoa mua loa maluna o ka papa kuhikuhi, au no e kuu piakamaka heluhelu e hoomanao la, o ua kanaka nei, oia no ka mea i kapaia ka Naita | Keokeo o Heleviti, ke kanaka hoi a Lomeliano i hoike mai ai i kana keiki ia Hawila, oia ke alii o na powa o Helevitia, he kanaka hapa Oenemaka; a oia nei kekahi o na kanaka i heluia iwaena o ka poe i kaulana i ka ikaika ma ka hoohana ana ina meakaua ona ano like ole he nui; o kona inoa oiaio nae. o ia o Semiolata. | O keia kanaka e kuu makamaka heluhelu, he mea oia i I kauia ka weli ke nana aku s he kino nui pu'ipu'i kona, e hiki ole ilio ai ia kaua ke hoohewahewa, no ka piha i ka ikaika, e aneane hiki ole ai i ka mea uuku o kona ikaika, ke hoonahon aku imua ona. I ua kanaka nei i hele mai ai a ku iloko o ka rina i hookaawaleia no na moho, ia wa i kiola ae ai oia i kana laau i ■ ka lewa. a ia haule ana iho ilalo, o ka lalau aku la no ia o kona lima akau, a noke ae la i ka hooponiniu ma ka welelau o na ke nana aku oC ia la. he niniu poalii hoi kau i ka*u Lehua. No kela hana hoikeike a keia moho, ua noke mai la na kanakā i ka u-wa me na leo huro o ka piha hauoli, a na ia mau leo huro, i hooi loa aku i kona hooio, no ka mea ua kiola hou ae la oia i kana laau iluna o ka lewa, me ka niniu pokakaa ana i kahi hookahi, a ia haule ana iho, ua kau pono iluna o kona kuli akau, nle ka mau no o ka niniu, k'ohu huila kaa. No keia mau hana hoikeike akamai a keia naita, ua aha'i mua mai 6ia i na mahalo ana a na kanaka. no ka mea, ua hoopaiakuli ia ae la ka lewa me ko lakou mau leo liuro. ī ka manawa ekolu o ke kani ana mai o ka o-le, ia wa i nee like mai ai na nioho apau no-kahi a ka Naita Keokeo o Helevitia e ku aku ana, me ko lakou hoikeike ole ae nae i ka lakou mau kalena i a'o ai a ailolo, me ka laau ihe. x (Aole i pau.)