Ka Nupepa Kuokoa, Volume LV, Number 40, 5 October 1917 — HE MOOLELO NO NA Hoahanau Ekolu A I OLE O Hawila ke Koa, a o Magarita ka U'i ka Manu Nunu Ahiu [ARTICLE]

HE MOOLELO NO NA Hoahanau Ekolu A I OLE O Hawila ke Koa, a o Magarita ka U'i ka Manu Nunu Ahiu

E l!a""!ia'u irai ann paha <>tr e ka makamaka helu'nehi no ka kak< <u Hawila. ae. <>\vai h»»i ia mea ha'o'na'o ole, no ka !Tit*a. aia ua waiii kolohe nei a kaua iloko o kona aahu e. a «-ia kekahi iwaena o kela mau moho e ku like m:tī ia ii<.k<> <> kahi i ho<'kaawaleia nu lakou. Auhea nae ua k<;a «»pio nei a kaua. a owai hoi kona inoa iwuena <» na nioho i ku ae "ia imua o ke kaliua mokomoko.' Xa keia mua ia e h<<ike mai. a e hoopaha'oha'oia aku auanei ka nui ame ka leiiulehu <> kela puulu kanaka i hoea ae ma Jv ina. n<> ka mea i nleloia. ka liaku alii maluna o na mele, ke puk<.:iak<>na hoi. nana i Imohaule aku i ka ikaika ame ke kauiana «< ka Weli <> na Mauna. ame ka Oiali o na Kai, a o ka mea ln»i i kapaia. ka Xaita Eleele o ke ko'i kaua ku'i ka hekili. <»la;>a ka uwila. a <» ka oiwi kino kamaha'o hoi, i ku ;;ku a ]>ai<» me ka enaena wela o ke ahi. a maluna ae o na mea apau. he kanaka i huopihaia aku kona umaūma i ka waipa-he. i ua mau m<»ho nei e ku ana me ka makaukau iloko o ko iak«»u mau kahlko «» ka oihana naita. ia wa i kauoha aku a: ka ilamuku nui o ka la. i ka Naita Keokeo o I I elevitia e koho aku < »ia i hoa paio n<»na, ma ka pane ana aku me keia mau olelo: •• \n<». e Sa \aita Keokeo, he mea hauoli na'u ka hoike ana ae. ua kaa ia oe ka hanohano o ka wae ana ae i hoa paio n».u, ma ka leaiea kaka laau. nolaila. hanaia ka ike ame ke akamai a nui. a ku ia imua o ka hoa paio, a iua e hiki ana ia «h;- i- lanakila maluna o na kanaka ekolu, o kou aha'i ana īi' • ia i ka makana ma keia lealea, nolaila ua weheia ua hana lealea <• ka la." 1 hakalia n<» a pau kela mau olelo hoakaka a ka ilamuku, .. ka li-o ae la no ia o na maka o iia hiena nei o na pae mauua. o ka nee aku la no ia iwaho he elua kapuai ke kaawale mai k«»ua matt hoa aku, aia hoi kona mau maka ke kiluhi a ke hakilo ana. i na kanaka kino nunui a ka lawakua. a iaia :i<» ]»aha ka ma<»popo i kana hoa paio i koho ai. ia wa huli aku la imua o ka ilamuku a pane aku la: "H n«»i aku ana au i kou oluolu e ka ilamuku nui o ka la. e ae niai na kuu laau palau nei e wae i ko'u hoa paio; ma ko'u kiola ana aku iaia iluna o ka lewa. a i kona haule ana iho ilah». o kn'u wa ia e pale aku ai, a o ka mea o lakou nei e kuku mai nei. e pa aku ana i kuu laau, o ko'u hoa paio m»a ia. e hoau aku ai i ke kahua nei, pehea la ia i kou mana<»r" "l'a p<»no. e hana aku elike me kau i ike ai he pono, a e akahele l«»a nae oe o lele aku auanei ko laau a pa hewa i ke kanaka au i makemake ole ai, nolaila o kou manawa keia, e wiki!" II.»k». o ka iiiK'i ana a ka maka, <.» ke kiola ae la no ia o ka \aita Ke<»kei» i kana laau iluna ka lewa, he niniu hoi kau. aia haule ana iho ilalo, hooj>ili aku la oia i kona poohiwi akau. nauaaku oe ia la. poniu ])oahi palena ole, o ia no oe «» ka niniu ana a ka huila. no kekahi mau sekona ka niniu ana a ua laau nei iluna o ka poohiwi. ua pa'e ae la ua naita nei i k<»na lima hema, ia wa i lele aku ai ka laau a pa i kekahi kanaka i liele a keokeo kona lauoho. e ku ana iwaena o kela aluka. aia hoi ma kona mau maka uwila. ke koa ame ka wiw-1 ole kahi i nohoaiii ai. Ia niaop t »p»» pouo ana o ka hoa paio o ka Naita Keokeo, ia \v:i i ku'ni aku ai k»)iia lima akau i ua elemakule nei a i aku la: "'L'a kaa ia oe e ke poohina ka hanohano mua loa, o ke kii aiia mai a kaili ae i ka hanohano mai ia'u aku, ina ia he hana niaalahi ia <»e!" Mc ka h«»ohakalia ole no hoi. ua hopu iho la ka Naita Elemakule. i ka laau a ka Naita Keokeo a nee mai la imua, me ka haawi ana mai i ua laau nei i ka ona nona ia waiwai, a iloko ī'o hoi ». kela manawa hookahi i hoopaiakuli ia ae ai ka lewa e na leo huro o na kanaka. no ka hoomaka aku o kela mau naita e hookuku. ( )iai kela mau leo e hoopaiakuli ana ialuna o ka lewa lani. aia hoi. ua puka mai la kekahi puulu kanaka nui mailoko mai o ko lakou mau hale lole. a ike pu ia aku la no hoi ka pii ana ae <» kekahi hae a welo haaheo ae la i ka welelau makani. a maluna o ua hae la. i kahakahaia ai keia mau huaolelo: "Ua waeia ka Naita Pahaohao o ka Luahuna \\ aiwai i moho no ka la." \la o kela hae la i loaa aku ai ka ike i ka lehulehu, eia ka «i kela elemakule hapauea, oia ka Naita Pahaohao o ka Luaiiuna \\ aiwai. a o ka hoa paio hoi o ka Naita Keokeo o Helevitia. a na kela ike i loaa aku i na mea apau i ka inoa o kela elemakule. i hookupouli aku i ka noonoo o ka lehulehii, me ka ninau ak.u a ninau maī iwaena o lakou iho: Owai ia hoi ka in»»a ]»ololei o keia naita. a maihea mai la kona wahi i hele mai ai? O kaua pu kekahi e kuu makamaka heluhelu e paha'oha'o iho ana i ka inoa oiaio o keia naita. no ka mea «. keia iho la ka makamua loa. o ke ku ana aku o kekahi kanaka ma kela iuoa kapakapa imua o na kahua lealea o keia ano. e hoomanawanui mai no nae oe e ka makamaka, e hoea mai ana no i ko kaua wa e maopopo ai i kona inoa <>iai«» ame kona wahi i hoea mai ai. i Mai ua mau naita la e kuku ana he alo a he alo, me ka pane leo ole. aia hoi laua ke kakali la o ka leo kauoha mai ka ilanuiku niai no ko laua hoomaka ana e paio, o ka wa no ia i poha hou mai ai ka leo kauoha o ka ilamuku i ka i ana inai: " Auhea olua e na naita o ke kahua lealea, e hoomakaukau ia olua iho. no ka mea, o keia ko olua manawa e hoikeike mai ai i k«» «»!ua makaukau ma ka hana a olua i a'o ai a ai- ].>!<». a na ka mea lanakila aunei, ka haaheo o keia lealea." la kuu ana iho no o ka leo o ka ilamuku, o ka haawi ae la no ia o na lima akau o ua mau naita nei no ke aloha ana, <i b mea a]>iki nae. ua komo aku la ka manao haoha'o iloko .» ka Naita Keokeo. no ka palupalu o ka lima o kona hoa j»ai«». oiai nae ma kana ike aku. ua hele ka lauoho o keia k:-naka a poohina a ua alualu hoi ka ili o kona mau papalina. 1 kela pau ana o ka lululima a ua mau naita nei, o ka \va :u» ia i kani mai ai ka pu puhi hoailona a ka mea pulii pu, o ka eha ia o ka manawa e hoike mai ana, aole he manawa hou aku e kakali ai. aka e hoomaka koke ka paio ana me ka hoohakalia ole. He mea oiaio. ia pau ana no o ke kani ana a kela pu puhi. 0 ka manawa iho la no ia i hhokuene ae ai o ua mau moho nei. a hoomaka iho la i ka laua paio ana. Ua hāawi 'aku ka Naita o ka Luahuna Waiwai na kona hoa paio ka hahau ana mai iaia, a o kana wale no, o ka pale 1 na hauna laau a kona hoa, a ke naiia aku i ka naita elema-i kule. ua like pu me ka manu. ka paa ole i kahi hookahi. e lele w-ale ana no ia i o a ia nei, me ka hoopahaohaoia aku o ka lehulehu i ke ano o kona kulana pale, he mau kiina wale no na ke kanaka opio. Ke kuupau la ka Naita Keokeo i kana mau kiina laau

punahele. me ka manao e palahuli ana ke alo o kona hoa paio ilalo, eia nae he wai auau ia no ka Naita Pahaohao u ka Luahuna \\ aiwai. nana aku oe i ua 010 mana la, he nonōho hoi kau i muliwaa. o ia no oe o kahi o i'a i ke anu o Alika. 0 ko laua nei noke hoi ia i ka paio ahiki i ka hala ana o ka hapalua hora. me ke kaa ole aku o ka lanakila i kekahi aoao. ia wa ua hoomaha okoa iho la laua. ine ka lawe ole ae nae o ka Naita Pahaohao o ka Luahuna Waiwai i ka hahau ana ma kona aoao. aia hoi ua naita kamahao la ke ku la me ka hiehie nui. e kakali aku ana. o ko laua ulele hou maluna o ke kahua mokomoko. 1 ua mau moho nei e ku ana no ka hoomaha aua. ia \va i ikeia aku ai ka hukiia ana iho o kela hae hoopaha'oha'o ilalo, a pii ae la he hae okoa rn,a kpnaj,Wjah,i. l a t i ka i,pulelo ae ai i ka makani, ia 'wa i ikeia aku ai ke kau Kehakeha mai o keia maii lalani huaolelo i palapalaia rn.e na hūa moakaka loa: "O ka hauna laau ekahi, K poha ana ia iiie he hekili la, ( J ka elua o ka hauna laau. K ikeia ana ke olokaa ana i ka honua. . A e lele ana mai iaia aku, ; E niniu ana me he ena makani la, O ka ekolu o ka liauna laau, He kiina no ka lanakila, Nolaila he ekolu.hauna laau, , •, He ekolu hoi ka.ni ana, Lawa kona inoa a—. Kehoohuiiahoi.keiamaukarti.ana. Ua lawa no kā aha'i ana i ka lanakila." I ka wa i heluheluia aku ai kela.mau.huaplelo a maopopo e na mea apau. ua hoopihaia aku lakpu me na o ke paha'oha'o, me kā lialu.nui ana iloko. o lakou iho, i ke ano o kela mau huaolelo. aole uae he hookāhi iwaena o lakou i hiki ke hoakaka ae. •. I ka maha ana o ua niau moho nei, ia wa.i huli aku ai ka Naita l J ahaohao o ka Luahuna Waiwai imua o kona hoa paio, a i aku la i keia mau olelo o kā hoonahoa: "Auhea oe e kuu hoa lealea, ka inea i kapaia, ,ka Naita Keokeo. i hoike e aku no au ia oe ea, e hana ke akamai a.nui, a i hapa iho no kou akamai, e lilo a x iia oe he.pio malalo o kuu mau hauna laau. Ua kakele aku'nei auii>eoe, ma ke ano makaikai i kou akamai. a i keiā manawa ua hiki. loa ia'ū ke olelo ae, he ekolu no a'u mau hauna laaū e .hoomoe aku ai maluiia ou, ua lawa ia no.kou haulehia.malalo o'u i keia la. "O ka hauna laau mua loa a'u e hoomoe aku ana inaluna ou, e hiki ole ai ia oe ke pale ae me kou akamai apau, he hauna laau ia e hoohina aku ana ia oe iluna o ka iionua, a e olokaa aku ana kena kiilo nūi oū, me he haiela la, o ka elua o ka'u hauna laau. e kii pololei aku no au a ko laaii e paa ana iloko o ka poho o kou lima, a.kiola aku iluna oka lewa, me ka hooniniu ana.me he ena makani la, i ka weleleu o kuu laau nei, a i ka hauna ekplu, o kou wa ia e. waihp malie ai iluna o ka honua, me ka.hiki hou ole ia oe ke hooiiahoa māi." Ua lilo kela mau olelo o ke ano kaeha a ka Naita Pahaohao i kamailio iiku ai imua.o kc>na hoa mea e hoopiiia aku ai ka inaina wela iloko o k.a Naita Keokeo a anehe mai la.ua naita j<aulana nei e hahaū i kana laau maluua.o ka Naita Pahaohao, aka ua emi hope'mai la nae oia he mau kaina wawae, alaila la inuia me ka. eleu nui, a hoomaka aku i.a e hahau i kana laau maluna o iea Naita Pahaohao, aka ua emi hope mai la nae oia he īiiau kaiiiā wawae, alaila leleaku la imua ine ka eleū nui, a hooniaka akii la e hahau i kana laau maluna 6 kona.hoa paio. a he uiiia ka inea i loheia aku, o ia no 0e,.0 ke kanj ana īa a ka hekiH, aia 'hoi, ikeia aku la ka Naita Keokeo e walawala-pa-hū āua, awaiho i.luna o ka honua. No kela hina ana aku o ka Naita Keokeo ilalo, fne ke olokaa ana kohu barela, ua noke mai la na kanaka i ka;'huro, no ka piha olioli, i ke kaa ana o ka lanakila ma ka aoao o ka Naita Pahaohap o ka Luahuna Waiwai. ; He mau sekona kela waiho ana o ka Naita Keokeo iluna o ka honua, ua alā hou.ae la oia a ku ana iluna, a mai la.e nee iniua o kona hoa inokomoko, o ka wa nw> 'ia a ka Naita Pahaohao i hapai ae ai i kana laau a hahau aku la me ka ikaika apau i loaa iaia, no ka tua o ka manawa, o ka manawa no ia i ikeia aku ai ke kailiia ana mai o ka laau aka Naita Keokeo a lele koheoheo ana ilunji o'ka le\va| me kona ku olohelohe, a ia liaule ana iho ilalo, ua hoopa aku la ka Naita Pahaohao i ka welelau o kana laau, he niniu poahi hoi ia iluna o ka lewa, o ia no oe o ka ena makani, a i ole o ka epaepa o kekahi mokulele. No keia liana akamai luaole ma ka aoao o ka Naita Pahaohao. ua hooi loa ia ae la ka hoopaikuli ia o ka lewa me na leo huro, no ka inea, ua oleloia. inai ka manawa mai i hookumuia ai ka oihana naita maloko o Koma ahiki i kela n]anawa, o kela ka wa mua loa i ikeia ai ka niniu o ka laau ilūna o ka welelau o kekahi laau, ka mea hoi nana i hookahaha aku i ka manao o na mea apau. no keia naita a ke kamahao nui wale. . \ ........ Aia ka U'i Magarita iluua, o ka hale ale'o poepoe kahi i hakilo pono mai ai me na niaka hialaai i keia naita nana keia mau hana akamai luaole, a ke lelele wale la no ka oili iloko ona. me ke koho okoa ana iho. o kela paha kana aloha, aole nae he ikeia 'mai o ka helehelena oiaio o keia kanaka, oiai aia na moho apau iloko o ko lakou mau.kahiko hoano-e, e huna ana iii lakou iho, mai na maka aku he mau kaukani e hakilo aku ana maluna o lakou. No ka nui haku'iku'i'hoomānao iloko o ka U'i Magarita no kana aloha, i hooho okoa ae ai oia i keia mau olelo o ka hoomaoe: ... . . . "'Aole anei keia o ka'u mea i aloha, ai. ua hoaahu oia īaia iho iloko o ke kulana p ke kanaka elemakule. i hilei ai ke luina aku i k(ina mau pāpālina nohea mai ka ike w.ale ia aku eka lehulehu? Hele no hoi a o oe keia e ke aloha,. pehea no la hoi oe i huna ai i ko'u.mau ano oiaio apau ,e lilo ai i liana nui na'u e hapapa hewa aku nei? 'Aole anei hoi o kela inoa ka Naita Kamah.ao o ka Luahuna W aiwai, o ke kahaka pahaohao iio ia a kūu'aloha i ike ai maloko o ka luahuna waiwai kona makuakane o ka hele ana e makaikai, pela oia i kapa ai iaia ihp, ma kela inoa. i ole ai oia e ike wale ia aku e ka lehulehu Ma kela inanawa i mao ae ai na maiiao liaku'iku'i hotir puupu iloko o ka Manu Nunu Ahiu o Kokenekai. no na inea e pili ana i kana liawila aloha, ia wa i hookūeiie pono. ae ai na moho ia laua iho ma ko laua mau 'kūlaha mua, aiia hoi ko laua mau maka ke haka pono la kekahi malūna o kekahi. 0 ka hoomaka iho }a no ia o ua mau moho nei e kakele hou 1 ka laua mau kiina laau palanehe loa, nana aku oe i ua mau keikika.ne nei, he hoouonoho hoi k^ū ti i.ka.u a mea o.ka lele i o a ia nei. . .. Ke kuupau la laua pakahi i ko laūa akamai piha, e hahau ana, a e pale ana no hoi ka akau ame ka hema, a oiai ua hoopihaia ko laua mau houpo me na manaopaa e aha'i āe- i ka lanakila ma ko laua aoao pakahi, ua pane aku la ka Naita Pahiohao o ka Luahuna Waiwai i ka i ana āku i kona hoa: "Ea, e kuu hoa lealea o ke ki-ke laau ana. akahi au a olelo okoa aku imua ou, e aha'i .ana ka Nai'ta Pahahhao o -*•< • ualiuna Waiwai i ka lanakila malun ou, no ka mea akalii au a ike, ua anaia aku kou makaukau me kuu inau mauamanalima nei, a i lohe hou oe- ea> <v-ke kiina la'au ne\y,a a Herekule ka'u e waiho; aku.ana-imua ou, a e hana ke.?ikamai a nui, i pakele oe i ka'u īiauna laau. "O ka haūna laau ekahi, he kiina ia ma ko aoao hema, o ka lua o ke kiina o ka'u laau, ina ko poohiwi 'akau; o ke kolu o ka hauna laau, ma ko poohiwi hema, a i ka ha o ka'u hauna laau, e kii aku ana au a loaa ke kumu o ka lohe, a e lohe oe e kuu hoa lealea ame kou mau l]oa. a pela hoi me keia anaina e akoakoa mai nei ma keia kahua lealea. n.i'u ka lanakila o keia lealea a kaua, na ka Hiapaiole o ka Luahuna Katnahao. E kuu laau wilou, kiina ka lanakila kamahao o ka la."

Me he ana na ka uwila, ua lele ae la ka Naita Pahaohao mai kona kulana mua e ku ana, alaila me ke akamai lua ole apau i loaa iaia, i kii aku ai kana laau a loaa ka pepeiao akau o kona lioa paio. a kaka ana ka wawae o ka Naita Keokeo iluna o ka honua iloko o na leo liuro o na kaukani o na kaukani o ka ])6e i akoakoa ae nla ke kahua mokomoko; a o ka aha'i ana ae hoi o ka Naita Kamahao i ka lanakila o na lealea mua loa o ka la. maluna o kona hoa paio. Ma keia wahi, he mea pono i ka mea kakau. moolelo ke hoopau aku i na manao pohihihi o ka lehulehu, no keia Naita Pahaohao o ka Luahuna Waiwai. a peia hoi kela naita o ke kulana hiehie, ka elele i hoounaia mai maluna o ka lio keokeo imua o ka ilamuku, mamua ae o ka hoomakaia ana o na lealea. , ••; e l . m£a oms; loa 'ia aku ka manao. o ''no,kona' ik'e ole'i kana aloha iwaena o na moho apau ē ku aku ana imua o ke kahua mokomoko, a o ia haawina nookahi v.o hoi 1 a mea i loaa aku 1 aa h.oaieha c wila, fne ka nalu nui ana iloko o lakou iho, i ko Hawila wahi i nalowale ai. aole no paha oia i komo mai iloko o keia hookuku kaka laau. 0 kela elele a o ka hololio kulana hiehie nana i lawe mai i ka lohe a hoike i ka ilamuku nui o ka la, no ke komo o ke'kahi naita malihini ma na liana hookuku kaka laau, o aikane aloha no ia a Hawila, oia o Malavalia, a o ka Naita Pahaohap hoi o ka Luahuna Waiwai, o ka kakou koa opio no i'a o Hawilā,' kā mea nana i hookahaha aku i ka manao o nā mea apau 110 ke ano o keia naita. He mea oiaio ua aha'i ae ka kakou koa opio i ka lanakila hiwahiwa lua ole, mamuli o ka haulehia ana o ka Naita Keokeo malalo o kona akamai kaka laau, a ke ku la oia me ka nalu nui ana, i kona hoa e paio hou aku ai no ka elua o na manawa. Ke ike aku la 110 oia i kona niau kaikuaaua i ke ku mai ma ko laua mau wahi, oia ka Weli o na Mauna ame ka Olali o na Kai. he elua mau moho hou ana e paio aku ai. a ke lanakila 'oia maluna o laua. a elua, o ke kaa ana ia o ka makana 110 kela'lealea. iaia. Ke kakali la ka ilamuku a'iiki i ke ala ana ae o ka Naiia Keokeo o Helevitia iluna, a hoi aku la no kalii o kona hale lole i ku ai, iloko o na manao hilahila, ia wa i polia hou mai ai kona leo i ke kukala ana ae: "K ka moho lanakila, e Sa Naita, ua kaa ka hanohano ia oe i keia manawa o ka wae ana ae i hoa lealea nou, a ina e kaa hou ana ka lanakila ma kou aoao, o ka elua ia o ka hanohano i kau aku maluna o kou.mau poohiwi, a ina pela iho la ka ukali ana o na uiia o ka laki mahope ou no ke kolu o ka manawa, alaila e haawi aku no au i ka makana o keia lealea ia oe, me ka ho6paapaa ole." 1 hakalia 110 a pau na hoakaka ana a ka ilamuku, o ka wa no ia a Hawila i huii pono aku ai imua ona, a pane aku la i keia mau olelo o ka hopo ole: "Aole he mea e ae nana i hoolalelale mai.i ka liauoli iloko o kiui houpo e wae ae i hoa paio no'u maluna o ke kahua mokomoko nei, o ka mea wale 110 i kapaia ke Koa Kavalia mai Sepania mai." I ka lohe ana aku o ka ilamuku i ka makemake o ka Naita Pahaohao, ua hoopiha koke ia aku kona noonoo me ka pihoihoi, no ka mea ua kamaaina oia i ke kulana makaukau o ke Koa Kavalia o Sepania, ana 110 i nalu iho ai iloko ona, ua kuhihewa loa ka Naita Pahaohao, i kona wae ana ae i ke Koa Kavalia i hoa paio nona, a o ia kana o ke kamaiiio ho.i .ana aku i ka moho lanakila: "E ka naita i hele kou mau la a ahiahi, e ae mai, e kamailio aku au ia oe, ma ke ano he hoaloha nou, a o ia keia: "O ke kanaka au i koho aku nei i hoa paio 11011 no ka lua 0 ka manawa, aole ia he u'a helelitwa no Kula, aka o ka helu ekahi ia, ma Sepania holookoa apuni, a i kaulana hoi, 110 ke akamai, i ka oniu ana i na meakaua, a ikaika hoi kona 1 hiki ole ke hoonahoa aku kekahi mea imua o kona alo. ''E lohe hou oe e Sa Naita, o ke kanaka au i koho aku la i hoa paio nou, he kanaka oia i kaahele ma na aupuni apau o Europa nei, aohe mea nana i pa'i i kona poo, a oia hookahi iwaena kanaka kaulana apau. ka mea i kauia ka weli, ma kana mau wahi apau e kaahele ai. O ka'u nonoi wale no ia oe, e waiho aku oe i keia moho, a e wae ae maiwaena mai o ke koena aku o na kanaka i koe, i hoa paio nou." "Auhea oe e ka lunakanawai'nui o na lealea, ke haawi aku nei au i ka'u mau mahalo kiekie ana ia oe, 110 kou hoakaka pokole ana mai nei i ke ano o ke Koa Kavalia kaulana o Sepania, a 110 ka pane hoi ma ko'u aoao 110 kau noi, ke hoike aku nei au ia oe me na manao ulumahiehie, aole he mea nana i hooi ae i ka makēmake iloko o'u no ka wae ana ae iaia i hoa paio no'u, no ke ake wale ana 110 ia, e lealea pu me ia. a imua ae o ke kahua mokomoko nei. e ikeia ai ka ikaika. Ua maopopo no paha na kuu hoa ana ka lanakila, 110 ka mea aole he hookahi kanaka nana i pa'ipa'i aku i kona poo, aole nae ia e lilo i mea no'u e hopo iho.ai, o ka hoao 110 | ka mea e ikeia ai, na ke KO3l Kavalia 'paha o Sep.ania ka lana-, kila. a i ole, na ka Naita Pahaohao paha o ka Luahuna Waiwai. Ho ae maua i ke akea, ifaila e ikeia ai nā keikikane o | maua. no ka mea he mau keiki wale no i alana ia maua' iho | no ka lanakila, a 110 ka haulehia ma ke kahua lealea nei " j No kela mau olelo hoakaka ma ko Hawilh aoao, aohe hou aku a ka ilamuku e liana mai ai, o ka hoonee wale aku 110 i ka papahana imua, a e lilo hoi ka lehulehu i mau lunakanawai, na lākou e haawi mai i ka olelo hooholo o ke kaulike maluna o ka mpho lanakila. 0 keia Koa Kavalia o Sepania. o ke kanaka ia a I.omeliano i liopohopo ai. 110 ka hiki i kana keiki ke lanakila maluna ona, maniuli no o kona ike a kāmaaina i kona mau ano a[jau, a he kaulana i'o 110 i hiki ole ke hoopāapaaia, alia nae lioi kaua e ka mea heluhelu e hooholō muā i ko kaun inanao, aka e kakali iho kaua pela, ahiki i ka hoao ana mai me ka kakou koa opip. . 1 kela maopopo ana o kā hoa paip o Hawila, o ia h<j o Rodarika, ke Koa Kavalia £>epania. o ka nee mai la 110 ia o ua moho nei maiwāena mai o 'koha mau hoa, a ku aku 1a he mau kapuai ka mamao mai ia lakou mai, a ma kahi hoi a ka moho nuia aku i h'aiile |)io ai mala'lo o Ha\yila. Aia no hoi 0 Hawila ke ku la ma kona wahi mua me ka makaukau, a. ke nana aku kaua e ka mea heliihelu i ke kulana niawaena o Hawila ame kona hoa mokomoko, ua hiki loā no ke kohoia aieu. na Rodarika ana ka lanakila o ka la, 110 ka mea he kanāka kino loihi oia i oi aku imua o Hawila ; a he nui pu ipu'i hoi. me ka auhaka o kona mau lala, e hoike okoa mai, ana oia ma na ano apau, ua hiki loa iaia ke paani lealea mai, 1 kona hoa paio, me he wahi opala la. ... Aia ma ka puhaka o ka ,Naita Sepania, e kaei ana oia 1 kekāhi kuapo i kinoh.inolĪHa me ka wai gula. a aia hoi he kaiiaiwa-kumamālima, ka nui o iia kii poo kanaka e kau ana malunā iho, he lioike 110 ka haulehia ana o na kanaka he kanaiwa-kumamalima. 110 lakou na kii i kuniia maluna o ua kuapo la, malalo ona. Ke alawa aku kaua e ka niea heluhelu ma na aoao apau o keia kanaka, e hoike okoa mai ana ia, aole keia he u'a hele hewa, aka he hiāpaiole, a he kae'ae'a no ke kahua moko-: moko. - . • . . i Ke nana aku maluna o kela airaina nui.o ka.poe makaikai. 1 aole a kaua hoohewahewa ana, 110 ka hooholo e ana o ka ha- i pAiwi oi lakoiU, na ke.Koa Sepānia ana ka lanakila. aole vfrale Mio: n3amu)i.'.<:Trfiiai'i3jipolejQ kāulana a lakou i lohe nui ai no keia kan«lka, akar.i!na Jc<snā kulana ame kona oi.wi kino pu. kekahi, elike 110 hoi # me ka ka ilamuku i koho nuia ai, ma kela manawa ana i kamailio mai ai ia, Hawila, e koho aku i hoa paio okoa nona , • ! I ka makaukau ana hoi o ua mau moho npi a kaua no ka 'papa lealea ana, ia wa i keha e ae ai no ke Koa Rodarika, ma ka huli ana mai imua o Hawila, a pane mai la i keia mau olelo o ke kaena: . "Auhea oe e .kuu 'hoa lealeā, ka moho hoi nana 1 aha 1 mua ae nei i ka lanakila maluna o kou hoa, ke makemake

nei au e nana mai oe i keia kuapo ma kuu puhakn nei. r,u ke kii o na kanaka he kanaiwa-kumamalima, a e ho.Mnanaiho hoi. he poe wale no lakou i kaulana ma ka oiiiu ana i na meakaua. aka nae ua haulehia lakou apau malalo o kuu map. kapuai wawae, a i hoike e aku no'au ia oe ea, .» k..u k-. auanei, ke kanaiwa-kumamaono. e kuniia maluna o kr:. t kuapo: nolaila e hoomakaukau nou iho. a e pale nu- ke al mai apau i loaa ia oe, i kuu mau hauna laau punahek*. 1, ;1 inea nana i hoohanohano mau mai ia'u. me na lanakila !anui, maluna o na kanaka kaulana o ka honua nei." I hakalia no a pau kela mau olelo ma ka aoao <> ke K. . Sepania, o kona lele mai la no ia imua. a hoomaka mai !a c hahau ia Hawila me ka palamimo loa. a elike me ka oia,ana aka uwila. pela ilio la ka liikiwawe aka hoomue , aku o ka kakou koa, i kana kiina pale no kona palekana. . hala-hu ana ka laau a ua Koa Sepania nei, me ka lihi lain.a ole aku ia Hawila, a ke nana aku oe i na maka o ka Xaiia Pahaohao, ke noii nowelo mai la ia, me he popoki la. i i; kaukau e po'i mai malūna o ka iole. Aia ke Koa Rodarika he haaw* la i kana mau kiina laau punahele, me ke akamai, ame ka makaukau piha i loaa iaia. 0 kana mea nae i ike. a o ka mea hoi nana i hookahaha i. a mai i kona manao, o ia 110 ka makaukau o kona hoa pai. >. . he kanaka hoi i pilia i ka ikaika. e hiki ole ai iaia ke paan: lealea aku. elike n\e kana i kuliihewa ai i kinohi. he nn,. maalahi la ka hoohoka ana aku i ka Naita Mapauea. ! Ōiai na moho e kuupau ana iko laua makaukau anie k.; I ikaika, no ka hauiehia o ka hoa 'paio. ke hakilo makaala !. , t ' la ka kakou koa opio, i ke kulana o kona hoa*. e ake an i hoi, o ka loaa kupono iaia, e haawi aku ai i kekahi liamia j laau, e loaa pono ai ma ke kumu pepeiao o ke Koa Ko.ia ! nka, a i kela ame keia manawa a na kiina laau punaiu \- | loa a ua Koa Sepania nei e waiho mai ai imua o Mawila, he mea palepale wale ia no ia no ia, kohu kuaua la no llanaK : I Ua hahana maoii no ka paio ana a keia mu m<>h<.. na ka i lele ana o ko laua mau kino i o a ia nei. me he niau ni..a ' hakaka la, a e keehi ana hoi na wawae iluna o ka hmiua. nu- ; ke kope ana i ka lepo, o ia no.oe o na pipi hulu, ua kn ae !a j ka e'a o ka lepo iluna kohu punohu uwahi iluna <• ke kua hiwi, a iloko o kela punohu e ikeia aku la na keiki j>apa 'lealea, e nononoke ana i ke aumeume no ka aha'i i ka lana ki!a | Oiai nae na mea apau e hakilo pono ana mc na manao pi hoihoi, o ke ake aku e ike i ka mea nana ka lanakila, ia \\ a i ike mai ai lakou maiU)ko mai o ka e'a o ka lepo i ka hina pa hu ana aku o kekahi moho iluna o ka honua. a ia wa koke n.. 1 hoopaiakuli ia ae ai ka lewa me na leo huro o na kanaka. a e lohe okoa ia aku ana na leo hooho: "(Ja hina ka Xaita Poohina! Na ka Naita Rodarika ka lanakila oka la!" Mai puiwa mai kou manao e kuu makamaka heluhelu n.. kela mau leo huro o ka uluahewa o na kanaka, n<> ka nua he mau hooho kuhihewa wale no ia, 110 ka mea aole e hiki ia lakou ke ike j)ono mai i ke kino o ka'mea i hina aku la i1a1... ame ka mea hoi i koe e ku aku ana imua o kekalma. nianinli 0 ka pohina i ka lepo, aka nae i ka mahie ana ae o ka lep... ua ike pono aku la na mea apau. e holohoio mai ana n<> ka Naita Pahaohao o ka Luahuna Waiwai. a o ke kino hoi <1 ke Koa Kavalia Rodarika, ke waiho 1010 mai ana iluna <» ka honua. a na ia mea i hooi ia ae ai na leo huro o na kanaka, me ka hoopihaia o ka lewa me ko lakou mau leo 110 kekahi mau minuke, ahiki i ke kauoha okoa ia ana aku e ka ilamnkn e hoomalu, akahi 110 a kuu iho ka hauwalaau ana 0 na kanaka. Ma kela hauna laau a Hawila o ka hoomoe ana aku nialuna o ke Koa lvodarika me ka palamimo loa, ua pa j>..n.. aku «ia ma ke kumu pepeiao o ua kanaka kaena kuhihewa nei, uwoki oe e waiho oni ole ana iluna o ka lepo. a aole <>ia 1 a!a hou mai iluna, ahiki i ke kii okr>a ia ana inai e kona p<'<kanaka. na lakou i kaualupe aku noloko o kona hale U.le. "iloko o na manao hilahila o ka poe apau i kaena mua i kela naita, a o ka ilamuku pu kekahi iloko o ia manao hilahila hookahi. 1 ke kii ia ana mai hoi o ke Koa Rodarika e kona ])oe kanaka. a ku hookahi iho.la ō Hawila ma ke kahua mokomoko. ia wa i poha hou-mai ai ka leo o ka ilamuku i ka pane ana mai: ka Naita Poohiua, o ka helu elua keia o kou lanakila ana, a hookahi ou lanakila ana i koe. o ke kaa no ia o ka lanakila ia oe ma keia lealea, nie kou aha'i pu hoi i ka makana. i hookaawaleia. () ko hoa paio, ke kanaka a'u i kaena ai. aole he mea nana e j)a'i i kona poo. ua haulehia oia ia <>e i keia la, a o kona hopena, aole i maopopo kona pohala mai no kekahi mau hora, a ua mii na kauka lapaau i hookaawaleia 110 ka ])oe e halawai ana me na ulia j)oino. "Ua kaa ka hanohano ia oe e Sa Naita, o ka wae ana ae i hoa paio hou nou nq ke kolu o ka manawa, o kou lanakila ana maluna o keia hoa lealea hou, o ka lilo ana 110 ia o ka makana ia oe, nolaila ano ka manawa au e koho aku ai i kou hoa paio." I loa no a pau na olelo hoakaka a ka ilamuku, o ka huli ae la no ia o Mawila, i ka puulu o na moho e kuku mai ana. a hoike ae la me ka leo moakaka imua o ka ilamuku me ka 1 ana aku: "Maiwaena mai o keia mau moho e kuku mai nei. ke wae nei au i ka Naita Leona de Bo i hoa lealea no'u, nolaila <> koiia manawa keia e nee mai ai a ku imua o ke kahua." Me ka hakalia ole iho no hoi, mahope o ka lohe ana aku i kona inoa. ia wa i nee mai ai kela naita hou imua o ka kakoii koa o])io. a ma ke ano nui ke olelo ae, me ka hoakaka <>le aku i na mea e pili ana i ko laua paio ana, ua aha'i hou ae ka Naita Pahaohao o'ka ī.uahuna Waiwai i ka haaheo o ka lanakila maluna o keia naita Oiai ua kaa ae la ka lanakila no ka ekolu o na manawa ia Mawila ma ke'kaka laa'u ana, hoiaila ua kukala mai la ka ilamuku nui o ka la, me ka olelo ana mai, ua aha'i ae ka Naita l'ahaohao i ka makana heju ekahi o ka la me ka ho<>paapaa ole ia, he hanohano hoi ana i papahi aku ai maluna o ka Naita Mapauea. I ke kuuana iho o kela maU hoakaka a ka ilamuku. o ka manawa koke no ia i ikeia aku ai ka mea i kapaia ka Weli o na Mauna i ka'hele p<)lolei ana mai a mamua o ka ilamuku. hōike mai la i kona īnau manao ku-e no kela olelo hooh<>l<>. 110 ka mea, he kuleana nui kona e koi aku ai i ka molio lana kila e hookuku mai me ia, maniua o ka lilo ana aku o kela makana helu ekahi. Ua hoopii loa ia aku ka manao inaina iloko o ka ilamuku no ke ku-e ana aku o keia kanaka iaia, oiai ma kana mea e liooholo ai. ua lilo ia i mea mana, a ua hoohalaia kekahi mau minuke e laua, ma ke ki-ke olelo ana, me ka haawipio ole o ka Weli o na Mauna, malalo o ka ilamuku. no ka mea ua liele mai la oia a piha i na manao lili no ka Naita Paha<> hao, ka mea nae ana i ike ole aku ai, o kona kaikaina muii pokii no ia, ke pookele maluna ona, ma na meakaua. Oiai 110 nae ka ilamiiku ame ka Weli o na Mauna e noke ana i ke kamailio, ia wa i loheia aku ai kekahi leo maiwaena mai o na moho aku i koe aku, i ka pane ana mai: "Owau kekahi e waiho aku nei i ka'u mau ku-e ana, no ka haawiia o ka makana i keia Naita Hapauea. no ka mea. he moho au i hoea mai nei no keia kahua .mokomoko. me ka paa o kuu manao, na'u ke eo o na hookuku i keia la, a oiai aole i haawiia mai he manawa no'u e ku aku ai a paio me ka moho nana i aha'i ae i ka lanakila maluna o ko'u man hoa ekolu i haulehia malalo ona, nolaila ke koi nei au ia <>e e ka ilamuku, e ae nia.i ,e papa lealea pu au me keia kanaka. mamua o ka lilo ana aku o ka makana heīu ekahi iaia. "Ke hoohiki paa aku nei au ia oe e ka ilamuku, aole loa he kanaka e lilo ai o kela makana i hookaawaleia, aia wale no a haulehia ka ikaika ame ka wik'ani o ke Kaeaea o ke Kaiwaenahonua, ka mea i kapaia, ka Olali o na Kai, a o ke Kaupu hoi nana i hehihehl haaheo i na ale apiipii o ka moana. (Aole i pau.)