Ka Nupepa Kuokoa, Volume LV, Number 42, 19 October 1917 — UA IKE KUMAKA IA KALIHI HAUKIPILA I KA LIHIKAI O PUUHALE. [ARTICLE]

UA IKE KUMAKA IA KALIHI HAUKIPILA I KA LIHIKAI O PUUHALE.

I Mr. Solomon • Hanohauo, Aloha oe a nui loa:—Ke noi aku nei au i kou oluolu e hoikeia ae ma ke ukea iloko o ka Nnpepa Kuokoa ka oiaio, i lioluhelu ilio ai na oiwi hanau o ka aina uei, mai ka la hiki, ka la kau, ahiki aku i ka weJona a ka la i ka ilikai o Palepalemoana. E ala, e Maui-aialii, e Maui-o-Papa, , e Maui-nui-a-Kaina lioi! Eia ke ola no kakou oiwi papa o ka aina, mai Ha-waii-nui-kuauli ahiki aku i Niihau-a--1 Kane. l'a hiki mai ka wai ola, ke puai I nei i ka liono o na inokupuni, ua maluj hia i ka hae kelia hoku. j la oukou e kuu koko, ka iwi o na iwi, | ka lehulehu o ka aina hanau, 110 oukou keia kalahea, a na ka laliui e ike iho maloko 0 keia kolainu, ina ]iaha aia iwaepa 0 oukou neia ma 'i he lepēia, ke hea aku nei au ia oukou e lioi mai i kahi i hookaawale ia ai e ke aupuui; inai kali aku a hooinakua ka ma'i, a loaa aku pqha i ka lima 0 ka l'apa Ola, oiai eia niaanei ke kauka nana e nana ka oiloilo anoano ma'i lepera ke kuleana o ka Papa Ola, o ke Teritore nei ame ke aupuni federala. Ile mea maopopo loa ke kaumaha ka 111 a 'i he ulolohi no ka lapaau ia ana aku, a e hala ana 110 he inau makahiki loihi 0 ka nolio ana ma Kalaupapa. He ehiku o'u mau inahina e noho nei iloko o keia haukipila, pela i loaa ai ia'u kela poomanao e kau ae la nialuna. Ua kaahojie aku ka weli ana ia Puuhale nei, a he olino o ka īnalamalama keia e | pahola nei inaluna o kaupoku liale o I Kalihi llaukipila. Na ke aupuni AineI rika e hooluko nei i keia haukipila nie | na laau like ole, maloko a mawaho o ke I kino, he mau laau kekahi a'u i ike ai, me ka nui o ke <lala e loaa mai ai e liiki ole ai 110 ke hookaa aku i na kauka e noho mai la iwaho; na ka ])oe ilnla nui ē hiki ke uku aku ia inau iaau, mai ka $5 ahiki aku i ka $1") o ka omole laau hookahi, ke kumukuai; maloUo nei ua maalalii, na ke aupuni Amerika na hooI lilo. Ke hoonalii nei au i ke Akua ola i Kona lokomaikai nui i haawi inai ia'u i neia lapaau ana, me ke «liila a k\uimikuai ole. Ua koho ilio ko'u lunnikehala aole e pilia na inakahiki elima e auhee aku ana neia ina' i i ike ia ma ini inoa pakolu; ma'i Paka, ma'i alii, nia'i lepera, mailuna aku o ka ili aina o na paemoku o Ilawaii nei. Ua luwa ka inaina o ke Akua i ka hala o ke kuukahi, kualua, aine ke kuakolu o ka hanauna, ka poe i inaina akn laia. Oiai ua hookuene paa mai kc ke* īiekila e la]>aau ia kakou oiwi ]iapa hanau o ka aina, ma ka aoao o ke Teritore ma o kona papa ola la. He nani ko'u hoine e nolio nei ma ka pakahi ī uini nioe no kela anie keia ma'i, ī lako pono i un mea apau o ka nohona maeinae, a'u no i ike ai akahi no a loaa i kekahi poe ma'i nei keia ano home [inaikai; no ke aupuni ke kanaka hana, holoi lole, he komo wale iho no ka na ma'i kahiko i ke kino a niaemae, aohe huihui o na liina i ke anu o ka wai. He kuke me na kuene elua, ua makaukau ka pupaaiua lie nee wale aku no, a na noho, ai ana oe i ua nieaai me ka lako a na haole ma na hoine ponoi, aia oe ke po la ke poo i ka uwahi ame ko kaniuhu ana i ka luhi. 'Ke nolio aku nei au me ka aie nui ia oukou e. ka lahui ame na kupa haole uku auhau o ke Teritore 'nei. He mea oiaio, ua liookaawaleia mai na ma'i lepera, no ka hoopakele ana aku i ka lehulehu. me ko Jakou mau ola kiuo maeinae, a lilo iho la na lepera he mau hanai'na ko aupuni kuloko nei, a me Amei'ika. Ko'u iho, ua hauoli au i keia m'au la, oiai xia kaakaa pono ko'u lunaikehala, a nalu ilio loko ou: Ua inakepono no ka lilo ana o ka aina, i eha ai ka ili o na lanialii, na liaku o ka aina, na alii hanau ame ka oiwi larfiui, i ka ihe laulneki, polelu anie ka poka i .ke kaua huliamahi o na kaiewalu o Hawaii nei. Ua makepono" ka 1110 ana ia Amerika, oiai he uku nui kana e haawi niai nei i ka | lahui, e ola, o ke ola loa no o keia ma 'i | hookoo i ka pili nloha ana, i ka makua, i ke keiki, ke kane, mne ka wahine, ke kupuna aine ka ipo, kaikunane, kaikuahine, na hoaloha, a pelii aku, no lakou nei, ka ōlelo ia nna, he hooinanawanui,. he eliaēha, lie mainoino, a pela w.alo aku, ke kaumalia ana o na ma'i lepera, aka, inawaho ae, o ke aloha ana i na uiea aloha, aohe īnainoino maewaewa, elike me na mele liula i kamaaina i na o kakou. Ua kaahope aku ia niau' hiona a he auhou keia e nee nei imua. Ka noho ana o keia wahi, o na ano 110 apau loa o ka lniuoli ,niania, ohumu, aohe walii kaumaha pki kou nohona ho- [ īne ana, e liana aua oe, o keia lie pomaii kai nui, nolaila ntai hopohopo a hilahila I lioi i ka lohe ia aku e n'a hoaloha a poe | euenii paha, ua pna aku nei o mea aia i Puuhale, e hoopau loa i kela ano hilahila, aohe a lakou ola e haawi niai aaia ia oukou a ia kakou hoi. Eia-ke ola nui, ka hoaloha oiaio. o I ke ola kino maikai, ke kuleana, e kipa mai ai o na hoaloha ia oukou, a me a'u pu kekahi. He mau loina no ko keia ! haukipila, <aole e hookikina wale mai ana ke kauka ia oema kekahi ma\i lapaau ana, nau j)onoi uo e noi aku, oiai, aia no he makualiine nialaina ma'i ma'loko nei, no ka wehewehe pouo'ana inai |i na kulana lapaau, a na ka ma'i no e hoike aku i kona makeniake. Ma ka aoao o ka Paj)a Ola e malaina i ka inaluhia, ka inoa inaemae, aole e holo malu iwaho, a me ka hohaunaele inawaho ae o ia, e hauoli oe a po ka la, ka inea loaa ole ma na liome a'u no i ike ai. O ke ola keia a'u e hoike aku nei, no ka mea, ua hiki i na makua, a pela wale aku, e hele mai e ike i ka lakou mau ma'i i kela aine keia la o ka makahiki, mai ka hora eono kakahiaka a hiki i ka hora eono ahiahi. ' Ke hoike aku nei au imua o oukou e -ka laliui, ua maka au i ka iiolomua •o ka loli ana ae o na hiona ma'i kaumaha'o kekahi poe, a'i'ka mahina o AugateJ kaahope aku la. Ua hooktiuia aku h'e 'elima ma'i, 4 kane, 1 -wahine, a au'aia he elua mau ma'i e na kauka o ka papa no ka lioomau ana aku i ka la,pi(Sti(*ana no keia mau ma}iinh ;hoti, oiai, ua hooholo ka ahaolelo o ke Teritore, e koino mai nā kauka (1 ka Papa Ola, i kela ame eono mahina no ka nana ana i ke-kulana o na ina'i, ka ulolohi ame ka holomua; o na mai' ulolohi he mea inaopopo e hoihoi ia no i kahi o ke Teritore o ia o Kalaupapa, a ō na :ma'i holomua, e haawi hou ia aku no i eono mahina no lakou e lapaauia ai e ke kauka Amerika. I kela ame keia makahiki, e hana ana ke aupuni i kona kuleana, o ia ka lawe ana aku i na ma'i no Kalaupapa, a i ka la 26 o Sepatemaba. ua noho iho la

ka papa nana a na kauka o ka Papa Ola i na ma'i a ke kauka fedcrāla, a he 3 , kane a l'wftfrine a na kiuka Ola i hnawi ia mai ka palapala hoomaii ktii 110 ka holomua o ke iloaā iE laj kou. a lioomalu ia n<» «ono>*inrtM'' ;na no lakou un inoa: Parani, Hatou, Nape anie Mary KahalewāT, hūi~pu lā | me na inoa ō ka mahiūa, o A\igato,'Joequin. Texieira ame Mabel ' Kauhaihao, lie eono ka nui. He elima poe aole i pau ke kilo ana a ke kauka i .ke ano o ko lakou ma 'i, elike me a'u. He ma 'i au i molia ia 'u i kumuhana na ke kauka federala, e iin.i ai apau kona makemake, akeakamai (experiment), o ke au hou imi pohihihi (scieuee) a na kauka loea o ke ao nei, i inea e loaa ai ke ola e hopau aku ai i keia kiko paumaele (lepera) mailuna aku o Hawaii nohea, ka momi o ka 'Paki])ika, Ua hookaumahaia mai ko'u noonoo e keia poe no lakou na pomaikai nui i haawi ia mai e na kauka o ka Papa Ola, a hehi iho la malalo o ko lakou mau kal»uai wawae i ka palapala hoomaikai, e I noho iho lakou no eoho mau maliina, a I hoi aku ma ko lakou mau home, Ma ka aoao fe<lerala, aole i pau kona noii ana, ! na lakou no i koi lioomaiiao e hele i ! Kalaupapa, aole na ka Papa Ola, oki I loa aku hoi na kauka; minaiiiina no! Na I lakou nei i helii ke kulana o ka ike kaj uka, paumaele wale aku ana palia ke- [ kahi poe o keia mua aku, mamuli o lakou nei, o ia hoū aohe hilinai ia o na ma'i parole aku ana i koe. E na makua inea koiki o ka Moknpui rti o llawaii-moku-o-Keawo ; e kanmaha ana oukou ke lbiie aku, aia i Kalaupapa kn oukou mau mea aloha. Mai hoahowa oukou i na kauka ame ka Papa Ola, oiai aole i piha na mahiua a ke kanawai i kaupalena ai, na keia p'oe alōha makua ole, aloha keiki ole ame -ke alolm waliine ole, i noi paakiki aku' i kamakua-Ka-ne e liookiiu aku ia lakou e' hele-i Kalaupapa, Ua uwao ia ajtu, aohe maJiu ia mai, olelo mai ua piha ko lakou mau makaliiki, ua pau ka nmna- o ka makua! Eia na inoa Li?:zie Ahyo, Mary Kawai, Mary Zablan, Keliikuewa aihe Paulo Kane; aloha ole, meuemone ole ka pepoiao'i'ka uwe kumakena mai o ke keiki mawaho o ka pa, o'iai, o ia nei kokahi ma'i a ke kauka f6derala i au'a ai no ka pau ole o kana noii ana iaia. lua paha i noi aku na lede ame na keonimana i hoike ia ae la' na inoa maluna i na kauka o ka Papa Ola e paniia ko lakou inau nolio e na ma'i i paulele na ke kauka federala no lakou e lapaau hou aku, ina- la ua hanohano ka inoa, aka, aohe o ; u kuleana ia lakou, oka niinamina pau ole, ame ka makee 'wale aku no keia e a'o okoa aku nei ia lakou imua o' ka maka o ka lehulehu Aloha no, minamina wale! E oluolu no hoi oukou e na mā'i i hele aku la, a me makou na ma'i e noho nei ia Puuhāle, inat hooinaunhuna walo i na laau hamo ame na huaale elike me kekahi poe i hanaino i na laau pii o ke kuinukuai i mauawilea ia mai e Am<jrika. No na mhkua-liaole, na koiki qme na i»oo{nitia a na miaiouai'i, aine na haole kalepa o līawaii nei, ka'u hooniaikai i na makana like ole i haawiia inai ai no Kalihi Haukipila nei ame na ma'i lepera, Mrs. H. P. Baldwin ame Mrs. Harry Baldwin, tennis court outfit, croquet, baseball outfit, clieckers, doininoes/ ia I)r. Pratt i ke kokua i ke kukulu ana i ke knhua o ka tennis court ame quoits; Mrs. Bal(lwin Jr., ogana, pakaukau paliupahu; W. O. Smith, ipukukiii liūihui, rumi lieluhelu, mau pakaūkau- heluhelu, na noho paipai ame na buke moolelo; na ka Ljbi-ary o Ilatvaii, he mau bbKo. hoonaauao nme hoona'nea; na lako popō, hinai; "Bihōpa Restarick, na pou e pili ana i ke kinipopo hinai na kamāliikula o KauluWela; aloha na opi6 i haawi i ka lakoū in&u wahi kenikeni kuai meaono paha, a palaoa paha, aka, ua haawi mai la i ka lakou kokua aua uo na mea lealea e hooliaUoii'ia- ai lia keiki opio ina'i lepera, o keia wahi, no oūkou ka hoopomaikai a ka Haku lesu , 1 E na haumana o ka halekula Liliuokalani ame 1 Kanlūwela, na koalilele, 'na apohao hooikiiika kino, popo peku wa"wae, na mahiki ame na mea hoonanea o ka rumi liooki"pa, na-'keia mau liāle— kula ae la i mukana mai < i keia inau niea i kakoo pu ia mai e ka Atherton | Estate, W. O. 'Smith, Rūth Slwi\V ame Jolm Waterhouse, i liaawi hou inai i na.| kinipopo tonnis, racquets, na lina, na mea no e'lako ai o keia gemu, o na mp,'kana Kinkimaka like ole ame ka' aahu 0 Santa Clfuis; na keia mau mpopuna liaole, Mrs. Harry Baldwin, Mrfk NinaT. J). Fraser lame Mrs. H. 11. Walker, na buke Baibala fime himeni, Hawaiian Boarii; buke himeni, Wm. Waterhouse; na lako Kula Satati,'Mts. Mary Wil' cox; na Mrs.'Walter Mafcfarlane,ina gat •lani iee creaih am« meaono, e lawa ai na inea' apau, no - ekolu 'Poaono konai lioomanao ana mai ia makou; a-na'u' no i noi *nku e kali ka lokoihaikai ahiki -mai ka wa kupono; Mrs. W. D. Alexander, iee cream «oniueopia;'Mrs.'F. W/Maefarlane, 1 pahu apaln. i E-ka lahui, ke ike inai la no oukou na haole no ka poe e hoomanao mai nei 1 na lepera, a ke komo pu mai nei hoi na opuu lianau. o ka aina, o ia iio ke kaikamahine a Wilipiana ame kana hu'iiona Alioe Campbell a ka onamiHona 0 Lahaina, he nui no 'iia henihKema -iikeia - walii, e laa ka noho huila-o* ka-'poo wawae eha. O.la wale ina & hoomanao iho ana kalanialii a ka lahūi i kēia he : maliema-nui o na wahi-kanakd mekaai- , nana, eia ka'inoa o na opu iiloha oiaio ! 1 ka poe i-loohia i neia -ma'i he :lepera, l ua makana mai lakou, 'mh ka hopmōe ia ana o"ke paipU aila ea-inai .ke.';alaUui Moi ahiki i ka -halema'i liaukipila no ke kokua ana e loaa ke ola no'ka lapaau medicated baths, oia hoi ka W&iauau laau e konio pono'al-ke-.kino. o ka ina'i iiloko o na kapu auau, no ka mea he •ma 'i keia niālōko a mawaho o' ke kino o ke kanaka. Ua loaa mai mēi T)rrtiā ka 'kā ahaolelo kokua aole paha. Mahalo a nui loa ia oukou e na kupa koikoi o'ka aiūa 'ūei, ola no na iwi o<'ka : lfthūi : ia;oukou —Mrs. Baldwin,*Mrs. Ge,p. Castle, W. R. C<tftle, W. O. Sinith' ame kekahi poe okoa aku paha. ... 0 na anoai nui ihO la no keia o Kali' lii Haūkipila i ka Uhikai >o Puuh&le. Anoai wale kakou. P UEA •-A I MA KAKA UA Llī. • (Rosalie Kauinaualii Blaisdell.)