Ka Nupepa Kuokoa, Volume LV, Number 43, 26 October 1917 — KUU PUA OLIVA KU KAHAKAI UA HALA A UA MAE. [ARTICLE]

KUU PUA OLIVA KU KAHAKAI UA HALA A UA MAE.

| Mr Solomon Ilan'ohano, Aloha oe:— [ E kuu hōahanau e oluolu oe e haawi | iiiai no'u kauwahi kaawale oka kauā hiwahiwa, Ka Nupepa Kuokoa, no "ka ! hoike ana aku i na oliana ame na hoa- [ loha o maua me kuu pua 01iva ku kaJ hakai aloha e noho ana mai ka la liiki a ka welona i Niihau, ua hala aku oia |ma kela aoao mau o keia ola ana, a haālele iho la ia 'u me ua lei aloha a maua, e noho u aku noua me ke kau- | maha. ' Ma ke ahiāhi o ka Poaha, o ka pule i hala iho la, Oct, 18, ma ko maua wahi uoho Kalia nei Waikiki-kai,, ua lioouna la kuu hoapili j kekalii 0 ka maua niau lei no ka haleliuai no ke kuai ana mai i kekahi mea no makau, oi kali aku a poelele Joa, pale ka popft,- . "E papa," wahi ana ia'u hele oe e' huli i ke keiki a kaua, ae, wahi a'u i pane aku ai. Ku ae la au iluna, a olelo aku la i kuu haku kaikuaana Peter Hookano, uo ka mea o niakou pu e nauea like ana, '' e kuaanā, e nolio iho oe me ko kuahine a e huli ae hoi au i ke keiki a kakou, '&k'ahi' ka hoi ka hele a poeleele loa." ~ihp la, uii ia .la.ua nie kahi lei uuku a maua mp ka ma^kai'loa a aku la.e liuii i ke keilei hele p<?<?leele. , Hoea i ka halekuai, aole u.a keiki nei, uiuiiao Uio la ua loaa j)aha i na kamalii a ua help i ka paaui, o ,ke (iup na kamalii. . , Heie huli aku uei ahiki ma ka hj;ile kiionioni e la m'a Magoon Block aohe o'u ike aku i un keiki nei ; huli jioi, /ho.u mai j(vl ka halekuāi o'kil nināu āiia ma ke kihi o~ īia alanui v MbiVphine l ine' Ward, iioho ilailā kāli, ,ti»e kāi inaiiaiō ole'ae e ho pilikia ko ka hale; • ' ' ko'ū k(vli auā- me ke ake iiui e ike'āku i. ke'keikij aOle-hae lie ike n-ku, kiei uku la au i ka uwati oloko- ō ka ua pau ka hoi'ā 1 8; a' e ae 'aiia' i ka -hapaha, ihooa inai aiia ua keiki nei,' ino na hoa' kāmal'ii. ' lUtja 0e i hele loi hi loa ai $' •'■" >wnhi •a'u i -ninau aku ai; "I ke kii wahi a kuu keiki, "e hoi koke Oe i ka hale āno, a na mania' oe e a'o ma'il- : Mp kā awiwi maua' i huli hoi mai ai alvil«1 i ka liale o lia mea mua loa n'u 1 lōhe aku ai i ka pa-e ana mal īnailoko mai' o kā hale ine' ka leo h'awaliW'ali, pāpa, e wiki niai ua pilikia avif-' AU\ve! Aiiwe ka mea ehaeha el' r ?• Holo ino 'aleii la; aii'-a peku>- i kā puk'a, oiai ua paa' i' ka lakaia ' mai āin hoi, ike koke aku ,la att i kuu wa : hiiie'āloha e-'Ua ka. haalulii' mai -ana ilokō o lia pakii iluna o ka pela, 'iuoka lei ituku a ihaua e inoe ana ma kona aoao, iole koke akn la au e loini «ie kft ikaika nia kā 'a-i a ma ka hoho, īiia na ki-pOohiwi a maliope o ka iwi-lioe-hoe me ka kalieā iluua i ko Alii Nui "ka HāM 'lieeu, no Kana kokua i Kāna kāu'wh''■wa'hine' hewa loa i loaa i keia haawitoā kaumaha. ' Hoouna kōke aku la au i ua lei liele īioi A iiiau:t 'e kii i ka ihakuaJcatio (Unele) oiili■'•tia hoi mua aleu oia no kona home, a ke lōhe la no au i koila leo kāheā me ka' uwe pii ann, oiai no hoi au e hooināu ana i ka lomi āiia, me ko' hoomau pu' i ke noi i leuu' Haku Ūoola e aloha oiai i kuu wahino hewa loa malalo iliō'o kona mau -kāpuai wawae aioha, me na waimaka. e : hiolō'ana nia ko'u ināu papalin'ā, Auwe kuūmlnamhia pau ole, iā oe e kuu pua 01iva Ku-kahākiii e! •••*•''' ; -

Iloeā' mai Ja ; kuu haku kaikniaana Peter Hookalo, mo ko keiki a mhua unu'iho la i ke kaikamahine kuu meu aloha he wnliino nle ka hooVu;.u '|)U i kef r noi ! i' kuu Huku Lani. aloha' e kokua iu!ii i« keiā niinuio o ke 'kupili* leii nialuiia o kuu hoa-i>ili. ■ ; ' 6 kana wahi o "ke kuhikuhi ana ae, aia ma na ma-ha 0 ke poo kahi 0 ka eha, lomi iho la inaua malaila ine ka ikaika. me ka hoomau no i ke noi ana 111 {i ka inoa o kuu Hoola aloha, e hoopakele ae i kuu inea alolia, aka, i ke kani ana o ka hora pouoi, ike iho la au i ke ano paupauaho mai o kona hanu ana, a hoholo ae la na kahoaka o ka haalele iho 0 ka ike ame ka noonoo kanaka niaiioko sku o ko'nā waihona nOOllOO. Honi iho la au iaia hie ke ku-pouli o ka noonoo, nie u& waimakā nūuui e hio,lo ana mai ko'u mau lihilihi iho, me ka u'umi malie ana ilio 0 puka loa ae' kb 'u leo uwe a pui*va hoi kahi lei uūku a maua oiai no oia e uanea ana i ka hiamoe. j Hap.ai inai la au i lee poo o kuu inea āloha he wahiue iluna o kuu .mau f linia, a kahea like aku la. maua a elua Ime' kuu hāku kaikuaanā iluna i kuu, līoola, in» o Kona ia o ka lawe aku i kaua kauwa Avāhine 'hewa loa a pili nie la, he mea hiki ole lj| ka mana o ker kanaka ke leaolii niai, i 'no ka mfea, 0 Kona makeniake ke haI uaia, aole 0 ko ke kanaka; 'me ke'noi pu āku i Kona oluolu e huikāla mai i na I hala ame na hewa a kuu hoapili i hana ai ma keia ao inea, ma ka olelo, ka hana āmo ka n^aua<J. I ka pau aim o ka mana leo pule, ua ujpoi iho la kona mau iihiiihi īnaka a lele loa ae la kona aho hope loa, 110 ka manawa pau ole. Auwe kūu mihamina pau olē i *kuu" lioapili e! ' L T a hanaiiia kuu hoapili, Mrs. Lizzie 01iva LilikOi, ma Kikiliale, Honolulu uei, i Augate 3, 1873, ka la poai moi 0 Lunaliio I", na Mrs. Mary Kelujjaina me kana kane muā, a 0 Mr. E. W. Palau kōna pāpā hou a e o āna i koua inoa mānluā aku 0 koua mare ana mai ia'U, ā ua piha iaia he 44 makahiki o kona lianu ana i na eā oluolu 0 keia ola honua oua; ā lialā walo aku la. * 3Xā jka la hope 0 lanuari, 1898, ko maua hoōlaunaia ana, a ma ka la 15 o Feberuari l hoohiiiia ai maua ma ka berita laahia o ka mare, 0 Kev. E. S. Timoteo, ma kona home 'noho ma Waikiki, a ua piha ia maua na makahiki he 19 0 ka noho maemae ana ma ka berita 0 ka *ihāre, a !haalele wale mai la oia ia'u me na lei'a maua ma ka wanaao Poalima, Okatoba 19. Iloko o ko maua mau makahiki o ka noho mai'e ana, ua hoohauoliia mai mana me na h'ua ohaha he 5 ka nui. Ua laweia aku ka hanau nuw loa ame ka hanau ekolu, oia hoi he hookahi keikikane ame ke kaikamahine, a koe iho ekolu keikikane. O ka mea nui 0 lakou e oia nei he 18 makaliiki; o kekahi ilio he 7 a oi a o ka. hope loa no hoi he 2 makahiki a oi, ka lei hoi a inaua o ka

hoomanawanui ana iloko o na popilikia he nui ahiki i kona puku »na; eia ka a palioia mai ka olino hauoli no kahi lei uuku loa a maua, o ia iho la ka hoi kona manawa e haalele manawaino īnai ai ia makou e u aku nona me ka pilihua mokumokuahua i ke aloha noua. Auwe ka nioa luuluu e! He hookahi mea nana i hoomama iki ae i ko'u kaumalia, o ia ka mare e ana o kuu keiki nui i ka wahine ma ka la 4 o lulai i hala aku nei, a ua lilo mai kuu hunona wahine i panihakahaka 110 ko makou makuahine i hala aku la i ke alu hoi ole inai, nana e. malama pauaho ole nei i na pokii.makiia ole. Ma ka hoike a ke kauka llawaii opio I)r. A. K. Hanchett, he o pule mainua aku o keia pilikia ana iho la o kuu mea aloha, (oiai ua hele mua aku oia imua 0 ua kauka opio la) no kekahi eha i loaa 1 kuu mea aloha ma kona poo a holo i na'maka, he ano ma'i hou keia o pahola nei i Ilonolulu nei, a he inea pouo e niakaala), a o ko niakou kauka ohana noJioi ia. He mau a'o ; maikai loa kana; aka, ua lilo nae ia mau a'o maikai a ua oj.>io Ja i mea. ole i ka ihanao haua o kuu hoapili; o ka. holoi, o lta hooponopouo i ko makou uoho ana ame na hana i kupono na ke kane e'liana, ua lawe ae no kuu waliine aloha i na ko'iko'i o ka liooponopono ana ia mau hana, aliiki waJe i kona hala aha aku la. lloko o ko maua nolio mare ana mai ko maua la inua loa i hoohuiia ai ma ka berita, lie mea hauoli na kekalii kaue lta ike ana aku i ka wahine e pulaina mai aua iaia, a pela hoi kuu hoapili i liana mai ai ia 'u, aua pilia loa'au ika haaheo iiona,.a 'u e hiki ole ai ke Iloolialike aku me'kekahi poe' wahine e ae. He ekolu mahelo ano nui ;o kona kulana nohb kaue aua: Ka niua—aole oia e ae e ! noho me ke kauo pauaka, auwana a haalele wahi moe; ka Jua, aole ona makomake' e noho mie -ke kane oiia rama, a 0 ke kolu o na'-kumu, aole ona makeniake'i ko kane e pūhi ana i kekahi ipupaka a e hooliJo i kona man pukailiu 1 mauipiiliauwahi; Plo opiōpio kona helelielena', aka ( ina kftna mau' h'aha ame kaua mau oI(*lo, he kanakamakua; a lie paa loa me ka hiki oie ke hooloiiia kona manao. • Ma ka maliele niaa, ke lcaua,ka paufeka k liiiiilele wahi inoe/ua noho thdikai anir o lva wahine tiia lta liome i me'rt .hoano-eāt kona- noonoo ke lohe aku oia aia kana jkahp me kekahi wahine hou aku Oeahi i> hōolalao ai, 1 e ūlu 'ae ami ka inanap kupouli o' ka'inaina' a- o ka hopenn e hoea -niai ana oia. <aa ka imi ana aku i īia kumiv kupono e liiki; ai ke hookaawaloia laua ma ke kanawai; a ua JHō 'ko laūa • noho' ana i mea »kaviailio nui i«' iwaena iho o'na hoaloU» iame iia hiakamaka,: a ho moa no laua a elūa e liilahila a\ mahope <aku.

Ka elua ona mahele, ! ke kanaka ona rama—lna e inanao kekahi- wahine e hiare kane, pono e ilee mua ua Wiiliine; la i ke anō-o 'ke ikane, i' ke kupono a kiipono o]e pahd, d ae akire mare aku me >ua kunaka la/ iūa he ona vama koe' wal'e 110 ke ae mai ua ikanaka la e hoopan a lmalele loa oia ia mea he ; iuu waiona. Ma keia mahele, ua lawe mai kuu wahine aloha 1 i na hoolialike ana' iwaena o nn home Hnwaii, ua paakiki loa na -HaWaii iloko o ka 116116111 b ka inu ivj|iona; a 0 kahi ūku ; hana o ke kane e olii uiai ana o ka piile, ua lilo £ku -v ; ka inu wāiona; ika pau ana oka "n&, 110)10 ni, aohe lioi he i'a e pono ai ka floho home ana, ua lilo ka iioho mare ana i mea ole niainnli o na mea ike niaopopo ia ma o ke kaawale ana 0 ka waume Jiio aku la na ke kane hou, a 0 ua kane la ua lilo aku la na- ka wahine h'ou; a 0 ka hauoli i manao mūia ia e lioea mai ana iwaona o ko laua noho mapo , . ana, ua lilo i mea ole: a ina he mau keiki kekahi, he mea e kfc kaumaha 0 ka-wahine : i ka malama ana aku i na keiki ahiki i ka loaa ana aleu 0 ke kane kupono: iiia he nmu ulia o ka laki ke hahai ana. mahōpe o'kona alahele. 1 Ka Jtope l limhele, ke puhipaka— O ka wahine e manao ana g mai'e i ke kaneia ihe puhipaka palm. ua kanhka la, he! mea hoohilahiia i ua waliine la ke helo pu i ke alanui me kana kano e puhi ana i ko"na •ipupak'a, a e hoolilo hoi i koha mau pukaihu i pukauwahi 110 ka uwalii hohono o ka paka; a o kahi loaa uuku i nianaoia no Jka hala ! ae 0 kekahif niau hoolilo'no ka nōho ohana ana 0 ka home, ua lilō aku la i'ka pākā, e lawa ai no ke kane hookahi wale ihp no ke puhi, ua pilikia iho la a nele ka loaa 0 kahi popo palaoa e hiki ai ke inu ti like 0 na makua ame na keilei. O keia mau mahele a ekolu, ua waihoia mai iinua o'u kana kane, a ua ae aku au no ke ake e lilo mai oia ia'u, a e hakilo pu aku hoi ina paha he oiaio keia mau hoakaka ma kona aoao, aole palia. Ma ko'u lawe ana mai iaia i walune a i makua 110'u ma'ka mare, ua hakilo loa au me ka hoao mau āna e hoohulihuli i koua manao a e ike hoi i kona kupaa; lie mea oiaio, iloko o 39 makahiki a oi 0 ko maua noho niare aua", aole oia iloko o ke anaina liaiioli 0 na hana kohu ole; aole inu waiona ,a aole hoi he puhipaka. f He 'inakuahine inaikai loa no ka noho home ana, a he kumua 'o. maikai loa no na keiki ame na Hawaii apau e lawe aku ai a malama iloko 0 ko lakou noho ohana ana.

O kona mau ano maikai apau, oia kaua ia'o mai ai ia'u ame ua lei a r.«aua, pela pu hoi kona kulana haipule oiaio, me lea hoohaahaa iaia iho. Aia he mau liaku pa-iliua lehulehu kona o ka pa-iliua o Kawaiahao, e haa.i a e lawelawe &na me ka hoomanawauni 110 ka pono o keia noho ana. No ka n:ea, \vahi aiia, o ka mea e ioaa ana ia'u, e hoihoi aku au a pau loa iaia, hui pu hoi me kaha wahi loaa liilii, he hooniahuahua āiia aku ia/ i kahi w«ihona no ka malania ana i ka noho lioine ana anie ka hoonaauao ana i na keilei iloko o na kula no ko lakou pono Omua akii nei. Wahi aiia: "Ke irai nei kaua a elua no ka pono o ka kaua mau keiki, aol« no kaua iho." A mai ko i'o 110 pahā keia inau olelo a kuu kuu niea aloha, kipa e mai la -hoi ka aihue ame ka powa, a lawd aku la.iaia me ka hoōk l o ole ia oia jnai< v olelo ana.V A i kona hala ana aku Ja, ua kanu iho oia i na anoano māikai loa iloko o ko'u noonoo, a na'u.e hooko aku mahope nei, ke hiki. nae.

A no ka hoike hou ana aku i koha mau iano oiaio apau, he wahine alohā kane, alolia i na keiki, ka ohana, o hana ana i ka mea pono ame na hoaloha, i loaa i na pilikia o ke kino. - He wahin'e heahea a piiuwai liamāma oia a he kupaa ma ka pono. He mea haiile ole iaia ka -haipule a hala VaJe akil la oia. A ke nināu ae nei au, Owai la iwaena o kuu lahui ohvi i like aku me iā? Aole au i ke a i lohe. Nolaila, i kona hala ana aku la, ua lawe pu āku la oia i kuu ola ma ka manao, a ke noho nei au me kalii ikaika xiuku i koe iho no ka pouo o na lei alolia a maua ahiki i ko 'a ld liope ma k,eia ao .inea,