Ka Nupepa Kuokoa, Volume LV, Number 44, 2 November 1917 — HE MOOLELO NO KE KEIKI HOOPAPA O HAWAII Ka Mea Nana i Pa'i Aku i na Poo o na Kanaka Hoopapa o Kauai, na Kumu Hoopapa a ke Alii Kalanialiiloa [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KE KEIKI HOOPAPA O HAWAII Ka Mea Nana i Pa'i Aku i na Poo o na Kanaka Hoopapa o Kauai, na Kumu Hoopapa a ke Alii Kalanialiiloa

j ULELO MOAKAKA. ; | Mamuli u kekahi mau noi lehulehu i hoea mai i keia keena, e hoopukaia aku i mau moolelo kahiko o ilawaii nei, mawaho ae o kekahi mau moolelo Mawaii i hoopuka ia mamua koke aku nei, a e lioopukaia nei paha maloko o kekahi' mau nupepa Mawaii i keia manawa, ke hookoia aku nei ia 1 mau ieo poloai, a ka mea kakau moolelo e manao nei, e_lito ana keia moolelo Mawaii kahiko e hoopukaia aku nei i mea i e hoolawaia ai ka makemake heiuhelu moolelo o ko ke Kuo- ' koa poe heluhelu. 1 i Me moolelo keia no ke keiki hoopapa o Hawaii, a mailoko ! mai auanei o keia mo(jlelo kahiko e loaa ai ia kakou ka hoo- ( maopopo ana, i ka ike me ke akamai maoli 110 o ? na kanaka Hawaii'lioko o kela au kahiko, ma keia liana he hoopaj.a.. : ka mea hīki ole ia kakou ilok'o ō keia manawa. ke ukali aku I i ko lakou akamai ma ia hana, iloko o keia wa.—Mea Kakau j Moolelo. MOKUNA ī. Iloko o £ela au kahiko o keia lahui kanaka, e noho ana ma , Kapalaoa, Kona Akau, kekahi kanaka o Kanepoiki J<ona I in'oa ame kana wahine o Kapalaoa (ka inoa 110 o ka aina).' o ka laua hana nui iloko o ko l.aua wa e noho pu ana he j kane a he wahine, o ia no ke a'o i ka hoopapa; o Kanepoiki ka haumana. a o kana wahine no o Kapalaoa kana kumuJ Ua a'o ka wahine i kana kane a pau kona ike ma ia hana he hoopapa, pela na mele i pi'li aku ia hana, a he hookiihi mea i koe iaia .0 ia no ka moku au i ke kai. O ke kumu nui o keia makemake o Kanepoiki e ike i ka hoopapa, no ke ku'i mai o ke kaulana o Kalanialiloa. ke alii i o Kauai, i ke akamai i ka hoopapa.no ka mea o ka hoopapa i ka hana a keia alii i a'o ai mai kona wa kamalii mai ahiki j wale i ke kanaka maleua ana, aole he kanaka hookahi i hiki I ke pa'i i kona poo ma keia hana. ! Ua hoohiki keia alii o Kauai i kona kanawai paa, o ka poe apau e hoopapa aku ana me ia, a kaa ke eo i ua alii nei, e j kaluaia ana ko lakou mau kino i ka imu, a o na iwi e kuku-; i luia i pa no ka hoopuni ana i koua hale, a o na lauoho, o ka \

| aha ia e hauhoa ai i na i\yi o ka pa. Ua nui ke kaulana o keia alii i ka hoopapa. a no ka uluhua ' o Kanepoiki i ka noke o na kanaka o kahi ana e nolio ana i | ka akena i ke akamai o keia alii, pela iho la i noho ai ke I kuko iloko ona, e hele e ike pono i kona kaulana, a pu'e akū ai i ka wahine, e a'o mai iaia i ka ike hoopapa. s I ka loaa ana ia Kanepoiki na makaukau apau i pili i ka oih.āna hoopaua. o kona hoomakaukau iho la no ia, 110 kana hual?a.'i aumoana no Kauai, no ka ike kumaka ana ia Kalaniaiiioa, me ka ])aa o kona manao, e lanakila ana oia maluna 0 ke alii o Kauai. Me mau la keia hoomakaukau ana a Kanepoiki no kana liuaka'i liele, e laa ke kahu ana i o nona, pela hoi kona mau , makaukau hoopapa, a nia kekahi la kala'e malie, o kona I liuliu iho la 110 ia i kona waa. hooili na ukana apau iluna, a panee aku ki .noloko o ke kai. - ) Mamua nae o ke kau ana aku o Kanepoiki iluna o ka waa, ua lele liiai la ōia a honi i ka Hiu o ka wahine, mc ka pane ! ana mai i keia mau olelo hope, a kaawale ke kane mai ka I wiihine aku: . j j "Auhea oe e kuu wahine aloha, eia au ke hele nei e hoike , 1 ke akaniai ame ka ilce.au i a'o mai ai ia'u ma ka hana hoopāj)a, a i pa mai no hoi au i ke alii o Kauai ea. lie nani make ana ifi, nau 110 i a'o mai i keia hana; akahoi. i pa oia ia'u. alaila e huli hoi hou mai ana no aū imua ou e ka wahine. I I "Me eha wale iho no oukou i ike i keia hana he hoopapa, | a ko oukou mau makua i a'o mai ai, o olua elua o na kaikuahine, a o na kaikuiiaiie elua o olua e noho mai la i Kauai. na kumu a'o hoopapa no hoi a Kalanialiloa. Ma ka'u mea i lolie ai 110 oukou. ua haule ilio no ka ike o kela mau kai ; kunane ia c)lua, a o ia ka'u e manaolana n-ei, na'u ana ka lauakila maluna o ke alii o Kauai. | i "I hoolohe ae nae oe, a ua make au ea, o ka aina no keia | noho iho, a liuli aku i makua hou nou; a eia wale no ka'u kauoha paa iā oe. 1 noho oe a i hanau mai kena opu ou. e koko nei, a ina he keikikane, alaila a'o hou ilio oe ia.ia i ka j , hoopapa a pau kou ike, alaila ho.puna aku i ke keiki i ko kai- • 'kuaana/a ke pau ka hoi ko olua ike i ke keiki, alaila hoo-' kolo ae ma ka meheu o kona makuakane." j j A lohe ka wahine i kela mau olelo hoakaka a kana kane. he manawa ia i hele mai ai ke aloha a kupouli. no ka. mea j he huaka'i mao])opo ole keia o ka huli hoi mai me ke ola, o ka make wale no ka hopena, ina e pa mai i ke alii o Kauai, , a o ia ka Kapalaoa i kaua aku "ai i ke kane: | "Eia ko'u manao hope ia oe e kuu kane, niamua o ko hol.o loa ana i Kauai ea, e liolo mua aku oe i ke ka.ikuaaiia waliine au ia Kalaoa, ma Milo, oia me na kaikunane elua o maua ka i a'o kahiko ia e ko niakou mau makua, a no'u nei la, f I owau ko makou- muji loa", a he mea liope au o ke a'o ana .i, i keia hana he hoopapa/' j "Heaha aku auanei ka'u olaila e hoolalau wale ai no. 1 ' Ina 1 he ike hoopapa ko kaikuaana ea. ua pau loa ia mau mea i ka j loaa ia oe, au o ke a'o ana mai ia'u, a makaukau, nolaila e . holo lōa ana no au no Kauai," o ka hookuu ae la 110 i.a o 1 j Kanepoiki i ka waliine, a kau aku la maluna o kona wahi waa. r .1 j No elua la, me elua po.keia holo ana o Kanepoiki ī ka moana, hoea aku laoia no Kauai. He kupaianaha ka pololei o keia liolo ana o Kanepoiki a hoea i Kauai; aka elike ! no paha me ke ano o ka noho ana o ia au kahiko, anie ke ano o ko lakou manaoio, "i na akua a na kupuna e hoomana ana, pela iho la i pololei ai kana holo ana, ahiki i kahi i makeniakeia. j l ko ia nei hoea ana aku i Kauai, ua hoopapa no keia me ke alii me Kalaniaiiloa anie kona mau hoa. Na na kaniaaina mai no hoi. aole keia i pa, a na ia nei aku no hoi. aohe j wa a pa na kamaaina iafa; pela iho 1a ko lakou nei'hoopapa ana a hala hookahi po, me hookahi ao. o ko Kanepoiki pa iho la no ia, a o ka no ka pana'i, 110 ke kaa ana o ke eo i ka aoao o ke alii o Kalanialiloa. j j Ua kaluaia ua o Kanepoiki i ka imu, a kukuluia kona mau iwi no ka pa o ka hale o ke alii; eia nae. ua nui ko poiki mahaloia e ko Kauai poe, i ka nui o kona akamai i ka j hoopapā, no'ka mea iwaena o na kaiiaka hoopapa apau i iioea .ak'u imua o ke alii, o keia. ke kanaka'mua loa i ikeia j o koj?a akamai. aohe no he wa. a pilikia ke alii ame kana mau kumu hoopapa iaia nei; e hooloheia paha i ke kauoha a ka waliine, e hookolo i ke-kaikuaa.ua wahine i Hilo. Ha- 1 waii, ina ua kaa i'o ka lanakila ma kona aoao. aole nae ]jela, ! ua waiho ila iwi o kamahele i ka aina nialihini. I I keia make ana o Kanepoiki i ke alii o Kaiiai ma ka hoo-! papa, ua laweia mai ka iolie a i kana wahiiie, ia wa i kani iho ai ke u-hu a Kapalaoa. a i vvale iho la no iloko ona: j "I make no oe e kuu kane i ko paakiki, hoololie oīe mai i ka'u kauoha ia oe e holo e ike i leo wahine makua, eliia ka j hoi mea aloha o kuu noho aku a hanau ae ke keiki a kaua, owau hookahi wale no ke ike iho ana iaia r aole hoi o kou

i noho pu mai o ke kane. loaa ke kokua iloko <> ko'u pilikia. "Ua liiki nae hoi. e noho aku ana no an me ka ho<nna:u-» iu»u. aine kau kauoha. a ina e hanau ae ana keia opu ««'i:. a he keikikane. na ke keiki auanei a kaua e hookok» aku ;:ialu»i>e o k(»u meheu." 1 ka lioea ana mai i ka wa e hanau ai o Kaj>alai>a. ua u.in:iu i'o mai la he keikikane. a o ka mea ln>i noiia keia ni>>, lelo; alaila hoomanao mai la t>ia i ke kauoha a kana kaiu-: "I noho oe a hanau ae kena opu 011 e koko nei. a ina he keikikane hoouna ae oe e imi i ka meheu o kona maku.--kane."' I Uanai hookahi iho la o Kapalaoa i kana keiki ahiki ika nui kupono ana e hiki ai ke kamailio. a e lohe ai 110 hoi i i-.i mea e kamailioia aku ana iaia. Ua huikan pu aku la oia tr.e na kamalii ma ka ]>aani ana. a 110 ko ia nele i ka niakuakaiu. •' ua nokeia mai la keia i ke kuamuamu e kela poe keiki i k.ilu keiki o-a makua ole. i kahi akeke makna oie. aole no nae he maopopo o ka manao o kela kuamuauiu a koiia mau ii.-a p;r"M iaĪM nei. i Ika pii mahuahua ana ae nae o kona kino. a naauao l.»a ae la iu> lioi oia. me ka hoomaopoj)o pono i na mea maikai ame na mea maikai ole. ua kt>mo iho la ka hilahila ih>k > ona. 110 kona kaj>aia mai i kela mau Inoa. i kahi keiki . »-a makua ole. i kahi akekeke niakua ole. a me ka hilahila nui, ( ame ka hooj)Cj>e. aole hoi elike me kona ano mau 1 na !a mamua aku. ua huli hoi aku la oia no ko 'laua wahi l.ale me kona makuahine, a i aku la ia Kaj>alaoa. kv»na inama : i "Auh.ea oe e mania," i ninau aku ai ua wahi keiki nei. "eia ihea ko'u makuakane e nalowale nei?" ; O keia kamakamua loti oka ninau ana aku oke keiki i kona makuahiue, 110 kona makuakane ; i> kekahi kumu paha hoi. 110 kona ike. he makuakaue wale n«» ko na keiki e ae. a nona hoi. he makuahine wale 110 ka i mua o kona alo. aoUhoi he makuakane, a he mea hookahaha aku ia i kona n.».»1100. I "Ae. aohe ou makuakane e kuu keiki. ua make kahiko oia. j manuia o ko'u hahau ana maj ia oe. a noiia au e kauikau mau nei i na wa apau." j "A pehea i make ai kuu makuakane? 1 ma'i anei o M i make ai. a i ole, ua halawai j)aha oia me kekahi mau ulia poino?" i ninau hoomaoe hou aku ai ke keiki i kona :nakuahine. "I make ko makuakane i ke ake kaulana : i hele i Kau;'.i 1 ka hoopaj)a, loaa ole iaia kekahi mau hana hooj>aj>a .» k t , make no ia i ke alii o Kauai ia Kalanialiloa. o kou kumu in.. | la ia i ike ole ai iaia." • "Heaha ke ano o ia hana lje hooj)aj>a e mama;" wahi h> •; 1 no o ka ninau a kahi keiki. "Pela iho, a nui kupono ae ko kino, a'o aku kaua ia ■ i | ka hoopapa. ka hana hookahi a'u i a'o aku ai i ko maku.ikane, a loaa ka ike ame ke akamai ia oe e ke keiki. aīaila hookuu aku au ia oe e hele. e kula'i i ka ike ame ke ~k t mai o na kanaka hooj)apa o Kauai." He mea oiaio, i ka. nui ana ae o ke kino o ua keiki nei. ua I hoomaka iho la ka makuahine e a'o iaia i ka ike hoop.i, ~ Ua ma'u 110 keia manawa a ka makuahine i a\> ai. a 0 na

. aapo no hoi o ke keiki, ua moni aku la oia i na nua a:>.<u a kona niakuahine e a'o aku ana iaia. a i ka loaa ana . ■ k.i ike, ke akamai ame ka makaukau. me ka hele a waleuaha r.a olelo lioopapa apau. ia wa i i aku ai ka makuahine : I ''Aohe a'u mea i koe e a'o aku ai ia oe, ua pau l«»a akr. i.t iloko o kou poo, a o ka liana wale 110 a kaua e n«•«•»<». ar .1:. 'o ia ka hoomakaukau ana no kau huaka'i liele n«» k.nu;. ! e imi ai i na iwi o ko m.akuakane." lloomakaukau i'o iho la o Kapalaoa i na lak«> «» kana k« iki !e hele ai i ka hoopaj>a, e laa ka waa ame na mea apa;: < j lako pono ai ka waa. ke kapa. na ano kapa 110 apau «> il.i ! waii nei ia au. ka moena, ka uluna. ka wahie. ka pulupulu. ■ ka auneki, ka niaio. na ano malo like ole 110 hoi apau. ka aulima, ka ame ke kanoa. ka maiui halii. a •• na mea hoopapa no o na ano li.ke ole. hoakoakoa mai la ka ina- . kuahine. a ku ke ahua. ia wa i homkomo aku ai ka makua hine, iloko o kana ipu hokeo o Lonoipu ka inoa. I I ka akoakoa pono ana mai onn makaukau hoopap i a . kahi hookahi. pela 110 hoj ko ia nei o. e holo ai ina kela huaka'i. ua paneeia mai la ko ia nei waa. a lana ana i kr kai. hook«lu no hoi i kona mau makaukau apau j!una. a lele aku la honi i ka ihu o ka makuahiue; a o ia ka kona makuahiue I o ka pane ana mai iaia nei: I "Ke liele nei oe e kuu keiki, ma ke alahele Imokahi a k«» makuakane o ka alo ana aku i ka nioana, nolaila eia ka'u kauoha ia oe. mamua o holo loa ana 110 Kauai ea. e l.«»l«» niua oe e ike ia makuahine 011 ia Kalaoa. aia i llilo. a k<»i ■ aku i kana mau makaukau lioopapa e haawi mai ia or. a i a«mai kela ea. alaiīa i aku au ia oe e ke keiki. nau ka lanakila ] maluna o na kanaka hooj>apa o Kauai." j Haawi aku la no ke keiki i kona ae. 110 kela kau«»ha ak. : i makuahine, o ka haawi ae la no ia o ke al«»ha h«»pc, kau aku la keia inaluna o kona waa, a holo pololei aku la n«» I lil<» j līe hookahi la me hookahi po oko ia nei holo ana ika moana. pa.e aku la keia i Hiln. ma kahi 1 kapaia o llanau .i!: j a kau ka waa oia nei iuka o kahi maloo. o ko ia nei h« le ! la no ia no kahi o' kekahi hale e ku mai ana: Aole i maopopo i ke keiki. o ko Kalaoa hale paha ia. »i<- , pono hele wale.ak.u 110 ka ia nei. a iaia 110 h«>i a ku ana n; 1 mua o ka puka o ka hale. oili niai la he waliiue mail«»k«» a j>uka 110 ka ninau a ke keiki: "Eia la ihea ia i kapaia o Kalaoa kona in«»a:" "Owau ka wahine nona ka inoa au e ninau mai iu i." wahi o ka pane a kela wahine. "E Uomo ae kaua iloko <> ka , hale e kamailio ai!" oke kaha aku la 110 ia oke kaniaauia 1 hele noloko o ka hale, a noho. aku la maluna o kekaiii u 'a I kumu moena i hele a kiekie. [ laia no hoi i noho iho ai ilalp. a kakali mai la «» ke . aku o.ke keiki malihini. ia wa i komo aku ai ua keiki ii■■•«j papa nei, a noho aku la mal.una o'ka o Kaloa. | I keia au naauao e hele nei, he mea malihiui ko kak<»u ikiana i ka noho aku o kekahi malihini maluna o k;'fu-ha. a.ka nae iloko o kela au kahiko. he niea.kamaaina loa ia. na ka ohana pili loa. hookahi koko inai ke kupuna mai. e n< i l '. maluna o ka u-ha, pela iho la keia keiki i liele aku ai a īmho ma na u-ha o Kaīaoa. "lia. nawai ke kama o oe i hoea mai nei. i ko'u h«»:ne nei ?" wahi a ka ninau a Kalaoa. "Nau no na Kalaoa ke kama." wahi a ka pane a ke kt ; ki hoonapa. "Ae, na'u ke kama nawai?" i ninau hou ae ai n<<«» Kala "Nau no ke kama na Kapalaoa. kou kaikaina e noh<» 11. 1 la i Kona." | I kela lohe ana aku no <> Kalaoa ika in«;a o kona kaikai-ia. akahi no oia a hoopili aku i ke keiki iloko «» kona uinaur.!a honi iho la ma ka o kona hoomaka ih«» la n<> ia e b;■».»• kahe i na w;aimaka, o ke aloha i kona muli pokii. eia k t <» | keia kana keiki o ka hoea ana aku imua o kona alo. O ka uwe hoi ia «/Kalaoa a pau. h<»on«»ii<> ponoae la i ke keiki imua o kona alo. a ninau hou mai la: I "Ea, he huakai nui hoi keia aju e kuu kama «> ka hoea aua j mai īa?" | "Ae. he huakai nui, he huakai hc»okelakela. he hoop.Lpa: i hoonnaia mai nei au e ko kaikaina. kuu mama h«»i e K;r»a- . laoa. e hele liiai imua 011. a e a'o mai oe i kou ike h«»«u>āpa ' apau ia'u, i na'i aku ai au i na kanaka kaulana o Kauai 111.1 keia hana; nolaila r» ke atu» ih«» !a ia o ka'u huakai i h«.ca niai I la imua 011 e ka makuahine." ! "Muakai nui i'o kau e kuu kama. aka nae. ina 110 ua a'<» mai nei. ko makuahine ia oe i kona ike lv>opapa ea. alaila 1 aole np a'.u rtieā.lvui e a'o aku ai ia oe. oiai ua like n<< k<» maua ike. o ka inoa i loaa iaia. o ia nn na mea i l«»aa ia'u. a eia paha kahi mea uuku i koe, i loaa ole iaia, 110 l;ona li< .1.», ole mai no nae i Hilo nei, a o maua ka i ike ia niak.iukau hoopapa.