Ka Nupepa Kuokoa, Volume LV, Number 46, 16 November 1917 — HE MOOLELO NO KE KEIKI HOOPAPA O HAWAII Ka Mea Nana i Pa'i Aku i na Poo o na Kanaka Hoopapa o Kauai, na Kumu Hoopapa a ke Alii Kalanialiloa [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KE KEIKI HOOPAPA O HAWAII Ka Mea Nana i Pa'i Aku i na Poo o na Kanaka Hoopapa o Kauai, na Kumu Hoopapa a ke Alii Kalanialiloa

a ka mca nui 1:1 - kuu halau nei. u ke kanaka, he .au ke kanaka. he lau ke aliu. he lau ke kaula. he lau ka pupu l«li.«. ka pu nu. oke o- a ka ha-na no. oka ipu no, a ipu 11111. a ,pu īki. a ij»ukai n<». <» ka ai o ka i'a 110, o ka moena, ka uluna. ke kapa. ke kane. ka wahine 110. ke keiki, ka moopuna »... o na mea lau n,> apau. ua <>hi ae la makou aohe mea lau 1 koe. eia ke niuu nei iloko o ko makou halau, ea, ni.ike auanei paha e ke keiki i ka loaa ole o kau mea lau?" Nani make ana paha ia. ia oukou ka mua o ka noke ana mai la 1 ka helu. pela iho nae. a e hoolohe mai. A loaa ka noi ka oukou mea lau. ka na kanaka makua. e ole loaa hoi ka mea lau ake keiki. Eia na mea nui iloko o kuu waa a'u 1 iiolo mai la. Owau 110. he lauoho ka i kuu poo, he lau ka uku. he lau ka liha. he lau ka ukana oloko o kuu ipu, he lau hoi ko ke kv>a, he lau ke ko'i. he lau ke kanaka nana i kua m.ii i kuu waa. he lau ke kaula i hiki ai i kai, he puaa kumulaau ka i ke kahuna. he ilio kumulaau ko ka 1010 ana, he lau ka aha. he lau ka nanana. o na iako no. o ke ama 110, o ke kaliu 110. ua manu eiua 110 o ka waa. a ili ka aina, (oia ka m<M»aina ). a ku ke kia me ka pe'a, a kau e ka la, a ee 110 ke kanaka. «» ke kanaka nui. o ke kanaka iki. o na mea lau 110 apau. ua ohi 110 au a lako iloko o kuu waa, he ole mea lau hoi ia a ke keiki ia oukou e na kanaka makua ea ?" "He niea lau kau e ke keiki, olelo nui mai nei hoi lakou nei. ua pau na mea lau ia lakou. eia ka hoi la aole i pau, 110laila ua kaa ke eo e ke keiki ia oe," i komo hou mai ai 110 ke kaikaiua o ke 'Eii Kalanialiloa e kokua ma ka aoao o ke keiki. *A pane a hua. ke pane aku nei ke keiki; a pane mai ko waha «»la. pane mai ko waha make, he mea maka'u 110 hoi ka hoopapa me ke kanaka makua. i ooia aku ko mau maka i ke kumu kahili, a hu a kahe mai ka wale, i naea ai na kuu akua hi». »papa na Kanepoiki. ame kuu kumu hoopapa nā Ilalepaki, a 1110 ke'ki.la make, make loa, mai kuhi no hoi ouk<»u i ka imu e a inai la, he imu ia no ka puaa, nd ka ilio, n«» ka ai. no ka i'a. aole he imu ia no oukou. no ka hewa ae no «» na waha o oukou. pau i ke kaluaia e a'u iloko o ka imu, ua kuili hoi au i ka ua me ka la, a ua ao no hoi au o ka po, 0 ke ao. a ua pau loa." "Ea. he pane hoopilip'ili paha kau e ke keiki?" *'<) kau no eke kanaka makua. ka pau hoopilipili, he paU i\i ma<»li 110 ka'u la i lohe oe. He nenanena auwae waie ih«» no ka i loaa.ia oukou e na kanaka makua, 1" holoia. pa heana ia. i kaapa hoola ia. i holoiia i ka wai a a'ia'i, a melemele. a pane mai na waha pouliuli o oukou, a ke i mai nei uukou ua- p'au. eia ka hoi la aole i pau." Ma keia wahi. i ho<>K»li ae ai ke kumu hoopapa a Kalan;alil<*a i ka laua alahele hoopapa. ma ka hoomaka ana mai i ke olioli penei: "< > Kaiilua e—<» Kaulua. < ) Kaulua ae 110 keia, ( ) ka malama i hanau ai ka ulu mua o anai. Ma iii helu ia. I ka hua a ke kalo ahu ilalo, I ka hua a ka uala ahu ilalo, Ka hua a ka pia ahu ilalo, Ka hua a ka uhi, ahu ilalo, Ka hua a ka ape ahu ilalo, Ilalo. ilalo o Milu, a ilalo lilo loa. **Ohi ae nei makou i na hua ahu ilalo apau loa, ea, nele paha auanei ke leeiki la i ka mea hua ahu ole ilalo. ' *"A loaa ka hoi ka oukou e na elemakule ike ole i ka hoopapa. e ole loaa hoi ka ke keiki. e hoolohe mai ko mau pepeie ke kanaka makua: '(.) Kaulua e—o Kau'lua. ( ) Kaulua ae 110 keia malama. Ka malama e hanau ai o ka honu. Poniuohua i Lanai la-e, ka'u hua. Ka hua a ka moa. ahu ilalo, Ka hua a ka i'a ahu ilalo, • Ka luia a ka 11100. ahu ilalo, Ka hua a ka limukala, ahu ilalo, Ka hua a Hale ht. ahu ilalo. Ualo. ilalo o Milu. olalo aku, Xoho pu iho 110 ilaila. I"a. pilikia paha auanei na kanaka makua. he hua ahu ole ih.» la ia lā a ke keiki ia oukou e keia poe ike oīe i ka hoopapa:" "ile hua ahu i'o kau e ke keiki ilalo. i loaa ole ia lakou nei. Olelo nui nia.i nei hoi. ua ohiia na hua ahu ilalo apaii. eia ka h<»i la aole. nolaila i nui ke aho e ke keiki. i ola kaua!" 1 pane niai ai ke kaikaina o-ke 'I-ii Kalanialiloa, ka inea hookahi e kokua ana mahope o ka malihini. " V hua a pane," walii hou a fte keiki hoopapa. "Pane mai ka waha o oukou ola, paa mai na waha la make. aole e pakele. he hooulu i ka la ino, ka mea maka'u o ka hoopapa me ka:iaka makua. i 00 ia aku na maka i ke kulnu kahili a hu a kahe mai ka wale. i niea ai na kuu akua na Kanepoiki, a.nie kuu kuniu hoopapa na Halepaki. a mo ke ki la make. inake l<»a. mai kuhi aku oukou i kela imu e a mai la he imu no ka puaa. no ka ilio. no ka ai, 110 ka i'a. he imu ia 110 ka hewa ae o ka waha o oukou. pau i kaluaia iloko o ka imu. ua kuili hoi au i ka ua me ka la. ua a'o hoi au a lehia i keia liana i ke ao ame ka po. make paha e ke kanaka makua e?" "Aole paha ia oe e keia keiki ko'u make, ho aku kaua imua. ilaila e ikeia iho ai ka pakele o ko mau iwi, i ka holeholeia aku e a'u i kena la." alaila hoomaka hou mai la ua 0 I lalepaniho e olit»li. nie keia mau lalani mele: "O Kaulua e—o Kaulua, <) Kaulua n<» keia malama. E hanau ai ka ulu mua kau o Lanai, I maia i hele ia. <) ka hua oka ulu. hua iluna, ( ) ka hua a ka maia. hua iluna, O ka hua a ka niu. hua iluna, ( ) ka hua o ka ohia. hua iluna. <) ka hua aka hawane. hua iluna, () ka hua a'kē kukui. hua iluna, () ka hua aka lama. hua iluna, () ka hua a k'a hala. hua iluna. (.) ka hua a ka ulei. hua iluna, O ka hua a ka hoawa. hua iluna. () ka hua aka pukiawe. hua iluna. (J ka hua a ka manu, hua iluna. lluna. i ke ao eleele la oluna aku. make auanei paha ke keiki. ohi ae la au 1 Ua mea hua iluna apau. ihea hou aku e loaa āi kau mea hua iluna-" "Aole paha ia oe ko'u make. e keia kanaka makua ike ole 1 ka hoopapa." i pane aku ai kahi keiki a ka hoonana nui w'ale. A loaa ka hoi ka oukou mea hua iluna. ka na kanaka makua. e ole loaa hoi ka mea hua a ke keiki o Hawaii. E hoolohe mai na pepeiao o oukou i lohe pono i na mea hua iluna. a ke keiki. ... : — ( ) Kaulua e—o Kaulua. O Kaulua ae no keia malama,

Ka malama e lianau ai o ka honu mua kau, 0 Poniuohua i Lanai la—e, kuu hua, Ka hua a ka la, kau iluna, Ka hua a ka mahina, kau iluna, Ka hua a ka lioku. kau iluna, Ka hua a ke ao. kau iluna, Ka hua a ka makani, kau iluna, Ka hua a ka hekili, kau iluna, Ka hua a ka uwila, kau iluna, ' • Iluna, iluna i ke ao eleele la. kau pu no maua." "Ka, lie inea hua kau ole hoi ia la iluna e na kanaka makua ike ole i ka hoopapa?" "He hua kau i'u kau e ke keiki iluna, aole i loaa ia lakou »iei. He hua wahahee ka lakou nei o ke kuhikuhi ana aku nei, eia iluna o ke ao. o kau e ke keiki ka hua pololei. He hua ka lakou nei, he loaa wale no i ka lima ke lalau aku, o kau hua e ke keiki. aohe mea e loaa ai. nolaila ua kaa ke eo ia oe," wahi no a ko ia nei kokua, i holo mai ai mahope o ke keiki hoopapa"llua a pane, a pane mai. he pane kolaila, he hoolono koonei, lie nenanena auwae ka i loaa ia oukou e kena poe elemakule, hanaia ka ike o oukou a nui, i pakele i ke keiki hoopapa o Hawaii, oo ia aku auanei na maka o oukou, i ke kumu kahili, a hu a kalie mai ka wale, i mea ai na kuu akua hoopapa. na Kanepoiki, ame kuu kumu hoopapa'me Halepaki, a mo ke ki la make, aole e ola he poe ike ole." Ae, e pane ana, a hoolonoia mai," ia wa i hoomaka mai ai o Halepaniho e olioli i keia mele : "O ka hihi wale iho no ka ka punawelewele la e, aolie kumu, Hookahi nu kumu o ka laau, E hihi, e ulu ana 110, * Kuu laau kumu ole hoi—e. He punawelewele. "Ea. make paha auanei e ke keiki, aole e ola, ua ohi ae la au i ka laau kumu ole a pau, ihea kau laau kumu ole e loaa ai e keia keiki?" "Pau no paha kau i ka uuku, he laau kumu ole no ka'u ka ke keiki." "A pane a hua, he pane kolaila. he hoolono koonei, i ikeia ana hoi ka loaa o kau laau kumu ole," 'wahi a Halepaniho i pane aku ai. "O ka hihi wale iho la uo ka ke kaunoa—la, Aohe kumu, he hauhili wale 110 i ka laau, E hihi ana. e ulu ana 110, Aohe kumu. aohe mole, aohe aa, He laau hihi kumu ole hoi ia la, He laau kumu nae paha ia ea?" "O kau i'o ka laau hihi kumu ole e ke keiki, he hua no, he pua no, aole nae he kumu, o ka lakou nei laau hihi ea, aole ia he laau, he aifo kaula, he kumu no nae, o ka nananana, ka mea nana i hana i ka punawelewele, nolāila ua eo lakou nei ia oe," i komo kokua hou mai ai no ke kaikaina o ke 'lii i ke keiki malihini. "A hua a pan'e, he pane mai kolaila, he hoolono aku koonei, hanaia ka ike hoopapa o oukou a nui, o make auanei i ke keiki o Hawaii." "Ae, e pane ana, a e hoolono mai, eia iho ka nioi e kiki ai ka wai o ko mau wahi maka poni uliuli e ke keiki: "O ka aama iki kua lenalena, He umi wale no hoi ona mau wawae, 1 kai no ia e kolo nei—e, ua hala wale, , He akamai nui 110 ka aama, I ka hoomalule ana i kona kino, A kaula'i i kona iwi la—e, Kuu i'a manamana o na wawae —e." "E make auanei paha ke keiki i ka i'a kua lenalena ole, ohi ae nei makotfc i ka i'a kualenalena manamana apau. he umi ona mau watv r ae, aole e loaa ka'u i'a kua lenalena." "Ka i no i ka hele ana o na ku'i o oukou a lena, ua pau la na i'a kua lenalena ia oukou, ua ahona 110 ka hoi kamalii liilii, hoonana wale mai 110, keu no he ike, l\e ike hoopilipili ka. "A loaa ka hoi ka oukou i'a kualenalena manamana, nawai ole loaa hoi ka i'a a ke keiki, e hoolohe nui mai na pepeiao o oukou e kena poe kanaka ike ole i ka hoopapa : "O ka ula iki kua lenaiena, He umi wale no hoi ona mau wawae, I ai no ia e pana nei la —e. ua hala wale, lle akamai nui 110 ka ula, I ka lole i kona kino, A homalule i kona kino iho, Pae ae iuka o kahaone, E kaula'i ai i kona mau iwi i ka la, Kuu i'a kua lenalena he ula, He i'a kua lenalena manamana ole hoi ia, . . la oukou e na kanaka makua?" "Nui ka ike e ke keiki, manao ae nei ko kaua make i ka loaa oie o kau i'a manamana ku alenalena, eia ka he i'a uo. O kau ka i'a kualenalena i'o, he maona na kanaka ekolu ke ai iho, he mauu i ka puu ke moni aku, nie ka poi kaohipuu, o ka lakou nei i'a kua lenalena ka ole, i ka welelau lima wale no e komikomi paakai ai, aole e lawa ilio ka mea hookahi." "A hua a pane. e pane mai oukou, he hoolono aku koonei," wahi hou 110 a ke keiki hoopapa. "Ae. e pane ana, a e hoolohe mai: "Kuu manu lehulehu he pinao, A ike i ka wai la luhe. E. luhe ana. e inu ana i ka wai—la, E make ana paha. ke keiki, I ka manu lehulehu ole, Ua ohi makou i ka manu lehulehu ua pau, "O ka oukou manu lehulehu no e kena poe kanaka ike ole ka i pau. koe 110 ka manu a ke keiki i hele a ailolo ma keia hana, a loaa ka hoi ka oukou, ka na kanaka makua, e nele lif)i ka loaa o ka manu lehulehu a ke keiki. nolaila e pane ana, a e hoolono mai: "Kuu'manu lehulehu. he uhini. E lele ana no ka uhini, A ike i ka wai o ka pua maiiu la. E luhe ana. a e inu ana i ka wai o ka pua mauu, 4 lle ole manu luheluhe ia la ia oukou?" "'He mauu luheluhe kau e ke keiki." i pane mai ai ka mea e kokua ana iaia. oia ke kaikaina o Kalaniaiiloa. "I nui ke aho e ke keiki, ola kaua ia oe! O ka lakou nei no o ka pau iaJakou, eia ka aole i pau. na'i ia ka ike o na kumu hoopapa 0 Kauai nei, a i kaa ke eo ia oe ea. ola pu hoi kau, akai pilikia oe e ke keiki, ehia ka hoi mea aJoha o ko kaua papapau 1 ka make-" Ike mai la o Ilalepaniho, he mau luheluhe i'o ka ke keiki hoopapa. i loaa ole iaia, nolaila huli ae ana i kumu okoa nana e hoopapa mai ai, a o ia ka ua o Halepaniho o ke olioli ana mai: ,"0 ka moe wale iho no ka ka oopu. Iloko o ka wai ia—e, aohe hale, Hookahi 110 hale iloko o ka pohaku—e. "Ea, make paha auanei e ke keiki i ka mea i'a liale ole. ua ohi ae la makou apau, aohe e loaa kau mea i'a hale ole." "Kahaha! Ia oe iho la ka e nele ai ke keiki o Hawaii. i ka mea i'a hale ole, e noho mālie iho e ke kanaka makua ike ole i ka hoopapa, a e hoolohe mai," ia wa no i paue aku ai ke keiki, ma ke olioli ana aku penei: "O ka moe wale iho 110 ka ka oopukai. Iloko o ke kai la —e, aohe hale, Hookahi hale oloko o ka pohaku la—e, He ole mea i'a hale ole ia la ia oukou?" "Ua pololei oe e ke keiki. he i'a hale ole kau. a lakou nei i ike ole ai, e manao ana ua pau ia lakou, aole i pau, a ola 110 kaua ia oe i kou akamai," i pane mai ai no ko ia nei kokua. ma kela aoao mai o ka poe o Kauai. Hala ae la hoi ia kumu hoopapa a laua nei. ia manawa i hoomaka hou mai i o Halepaniho e olioli ma ke mele penei:

"O ka moe wale iho no ka ka puhi oilo iloko o ka ala la—c, Aohe kapa, liuokahi kapa o Kapakahakai. "Ea. make paha auanei ke keiki la, i ka i'a kapa ole, ua ohiia ae la e makou apau loa." "Pau 110 paha ka oukou i ka uuku. he i'a kapa ole no ka kē keiki o Hawaii. Loaa ka hoi ka oukou ka na kanaka makua, pehea hoi e nele ai ka loaa o ka i'a kapa ole a ke keikir" ; Ma keia wahi, akahi 110 a loheia aku ka lēo o ke T Lii Kālahialiloa i ka pane ana m*ii: - i "Aia no a loaa kau i'a he inoa puhi, alaila pa'iapa'i olua. aole o na ano i'a e.ae, aole ia he mau puhi." "Ae, ua hiki, aole no i nele ke keiki o Hawaii i ka i'a puhi. e hoolohe nui mai: ' ! "O ka moe'wale iho no ka ka paoo puhi iloko o ka poopoo la —e, j Aohe kapa, hookahl kapa, o kapakaheka la—e, He mea i'a kapa ole hoi ia ia oukou la e na kanaka makua?" "He i'a kapa i'o mai la kau e ke keiki, he }<eu po i ko lakou nei ohi ana ae nei, ua pau, aole ka hoi la, ola no kaua ia oe," i pane mai ai 110 ko ia nei kokua. Hala ae la ia mau mea hoopapa a laua nei. ua pa iapa'i, nolaila hoomaka hou mai la no o Halepaniho i ke olioli ana penei: "Kuu aina pa—e. o Waimea, Pa lipilipi—e, pa o Waimea, Pa howai—e, pa o W'aimea, • Pa kaiaulu —e, pa o Waiinea, r Pa pohaku —e, pa o \V T aimea, Pa lauhulu ilio —e, pa o Waimea, v Pa puaa—e, pa o W'aimea, Ea, make paha auanei e ke keiki, 1 ka aina pa ole." "Heaha ke kumu e make ai, na ka mea ike ole paha ia i ka hoopapa ana elike me oukou e kena poe kanaka makua, e hoolohe mai i ka aina pa a ke keiki o Hawaii: "Kuu aina pa—e. o Waipio, Pa oopu—e. pa o Waipio. Pa hinana—e, pa 'o W aipio, Pa pua awa —e, pa o Waipio, Pa amaama —e, pa o Waipio, Pa hale—e, pa o Waipio, Pa lo' ai—e, pa o W r aipio, Pa puaa—e, pa o Waipio, Pa kanaka —e, pa o Waipio, ♦ Pa wauke—e, pa o Waipio, ' Pa kahua kaula'i—e, pa o Waipio, Ua paa i ka pali—e, pa o Waipio, He mea aina pa ole hoi la ia oukou ea, E na kanaka makua?" "Pololei oe e ke keiki,* he aina pa i'o kau, he keu uo keia a na kanaka ike ole i.ka hoopapa, e ahonui e ke keiki, a na kaua ka hoi ka lanakila o keia la," i pane mai ai no ko ia nei kokua, ma ko ia nei aoao. Hala.ae la ia kumu hoopapa a laua nei, ua pa'iapa'i ke kuniu hoopapa, me ke keiki o Hawaii, nolaila kuu hou mai la o Halepaniho i kana mau olelo hoopapa elike me keia malalo iho nei penei: "O ka piina aku'i Paeokahuli la—e, e huli mai, . He kanaka 010-hu, ua kahuli ka pohaku, U-he, u-he, He kanaka pahee, ua kahuli ka pohaku, U-he. u-he, He kanaka heeholua, ua kahuli ka papa, U-he, u-he. He kanaka hoewaa; ua kaliuli ke ama, '* U'-he, u-he, He kanaka luluhee, ua kahuli na leho, U-he, u-he, He kanaka pa hi aku, ua kahuli ka pa, U-he, u-he, E make auanei paha ke keiki, I ka mea kahuli ole i koe, Ua 6hi ae nei makou apau, aohe koe?" "līealia iho la ke kumu e make ai, aole i pau aku na mea kahuli, i ka helu ia mai la e oukou, a e hoolono mai, i lohe pono na pepeiao loloa o oukou e keia poe kanaka ike ole *i ka lioopapa: "O ka ihona aku i Paeokahuli la—e. huli maj, He kanaka oopa, ua kahuli ka wawae, U-he, u-he, He kanaka makapaa. ua kahuli ka ike, LMie, u-he, He kanaka maka kakaa, ua kaiiuli na maka, U-he, u-he, He kanaka ohule, ua kahuli nae ka lae, Urhe, u-he, He kanaka kuku'e, ua kahuli na kapuai wawae, U-he, u-he, lle kanaka 1010. ua kahuli kona kino, U-he, u-he. He mea kahuli ole hoi ia la ia oukou, ' E ka poe kanaka makua la —e?" "O ka haua ana ia e ke keiki, o ka lakou nei no o ka olii i na.mea kahuli apau, aole ka hoi la i pau, heaha no la ia ia oe, imua aku a lanakila. o oe ka hoa e hoopapa ai, pahu'a ka ike o na kumu hoopapa o Kauai nei," i komo mai ai 110 ke kaikaina o Khlanialiloa, e koktta ma ka aoao o ke keiki. Hala ae la no ia kumu hoopapa a laua nei, ia manawa i hoomaka hou mai ai o Halepaniho. e olioli me keia mau olelo hoo])apa: "O ka i'a poepoe o Kalapana, Ina'i ai o ka imu, 0 ka i'a i ohiia i ka lima. K kiheueia i ka lau ki. 1 kaluaia i ka imu. 1 ki-keia i ka pohaku, Lele a ka huna a ka paakai, Ke haa la ka lau o ka lima la—e, Kuu i'a. kuu i'a momona he inamona—e, Ea. make paha auanei ke keiki la. I ka i'a mea momona ole. Ua ohi ae nei no makou apau .aohe mea i koe ?" "A loaa ka hoi ka oukou ka na kanaka niakua, e nele lioi ka loaa o ka'u i'a mea moniona, ka ke keiki, nawai i ohi apau, ka mea i hele a nui? E hoolohe mai i ka i'a mea momona. a ke keiki o Hawaii: ''O ka i'a. ka poepoe o Kaimu. Ina'i ai aku o Kalapana, oka i'a i okiokiia ika laau, " 1 kuoloia i ka pohaku, • l nahuaia iho e ka niho, / ' Lele a ka huna a ka paakai. Ke haa la ka lau oka lima.la —q, . , Kuu i'a, kuu i'a momona, j , ■ He inamona—e, 1 . . .. He mea i'a momona ole hoi ia la—e, • ' la.oukou e na kanaka makua?" . "Ola no kaua i ka nui o kou ike ,e ke keiki. umia ka lianu. i ike liou i na maka aloha 0 ko makuahine; o ka lākou nei no ka pau. eia ka hoi la aole, nolaila na'iia na moku, o oe ka hoa hoopapa nana e pa'ipa'i aku na poo o lakou nei e nonoho mai nei." wahi no a ko ia nei kokua ma kela aoao mai. I ka ike ana mai o Halepaniho, ua pa'iapa'i ke keiki me ia, ma kela hoopapa ae la a laua. ia manawa i hoomaka hou mai ai oia e olioli elike me ia malalo iho nei penei: w Ka mea o.ka iole-i—e, } . , ; , , > Ke haaweia a« la ,e k«v ,puep, . Ea. make paha auanei e ke keiki, I ka mea make ole,

Nana i haawe i ka mea ola? Ua olii ae nei makou apau, I. ka mea haawe i ka mea ola." * "O ka oukou tio e na kauaka makua ka i pāu. koC no ka'u- A loaa ka hoi ka oukou mea make, haawe i ka inea ola, e nele hoi ka loaa o ka'u. ka ke keiki, e hoolohe nui inai, i ike pono oukou!" Alaila hoomaka aku la no h6i leeia e pahapatia elike me ia malalo iho nei penei: V "Kīu mea make [oa o ka lelio—e, Ke amo ia ae-la e ka hee —e. "Pehea iho la ia e na kanaka makua, he mea make ole anei ia, e auamo ana i ka mea make? He keu 110 oukou a ka poe ike ole. hoi hou e a'o i ka hoopapa, a hoonaluia mai i ke keiki o Hawaii." "O Uau ka mea make loa e ke keiki," i pane mai ai 110 ko ia nei koleua. ma ka wehewehe pono ana mai: "Ua niake ioa ka leho. aohe ona i'o. o ke kino wale 110, a he pohaku ae nialalo. a ,J e laau iho maluna. nolaila ua make loa kau mea mak'e, o ka lakou nei ka ole, na ka pueo no i po'i iho a make. olelo iho la he mea make ia, nolaila ua eo ia oe e, ke keiki." "O ko hana ana aku la ia e keia wahi keiki i pakele ai, e hoolohe hou mai ko mau pepeiao, i ikeia ana ka loaa o kau." wahi a Halepaniho i pane mai ai. me ka hele a hou hewa i o a ia nei, i kahi e paa ai ke keiki iaia, a make, elike me kana olelo kaena i kinohi. "Eia ka li'a i kuu hoa mahiai. ke i mai nei e uhai inaua— e, ke nanahu mai nei ka la—e, a nanaliu mai ka la, o ka la mai 110 mahope oke kua—e, pau e! E make paha auanei ke keiki,. i ka mea nanahu ole, ua ohi ae nei makou apau loa?" "A loaa ka lioi ka oukou ka na kanaka makua, e ole iioi e loaa ka nanahu a ke keiki. Hoolohe nui mai! "Eia ka mea li'a la i kuu hoa lawai'a, ke i mai nei e hoi —e, ke nanahu mai nei ka haa likumala, he mano mai 110 ma ke kua—e. a pau He mea nanahu ole hoi ia la ia oukou e na kanaka makua?" "O kau e ke keiki ka mea nanahu." i pane mai ai no ko ia nei kokua. "Ina e nanahu mai ka hua limukala, he mano mai 110 maliope, a nanahu mai ka mano, o ka make loa no ia. aole e ola, o ka lakou nei mea nanahu o ka lā, o ka la mai no ma ke kua, he wela wale iho no ka mea loaa, aohe nae e make." Ua liele aku 110 ka uiakuakane o ke keiki hoopapa'. a kela wahi ae la, me ka pa'ipa'i me na kumu hoopapa o Kauai, a ma keia wahi aku la i pilikia ai oia, a make i ka hoa hoopapa. a pehea aku ana la ke keiki, e nana aku hoi kakouI ka ike ana mai o Halepaniho, ua pa'iapa'i ae la laAia, ma kela kumu lioopapa, ia wa i hopmaka hou mai ai oia e oli||Ji, i keia mau lalani mele malalo iho nei: "O kuu moku la o Kaula. lie i ka wa, ;>-i Kuu moku la o Niihau, |r "■ He moku kele i ka wa. Kuu moku la o Ka'uai, lle moku kele i ka wa, I ~J Kuu moku la o Oahu, t . He moku kele i ka wa, Kuti moku la o Maui, ' \ He moku kele i ka wa, . .. ' , Kuu moku la o Maui, • He moku kele i ka wa, Kuu moku la o Lanai, Ile moku kele ika wa, '' Kuu moku la o Molokai, . . • He moku kele i ka wa, * Kuu moku la o Kahoōkwe, He moku kele i ka wa, ..... Kuu moku'la o Molokini, He moku kele i ka wa, KuU moku la o Hawaii, , • He moku kele i ka wai, 'e . Kiiu nioku la, ua okiia e ke kai, Ulu no hoi na meaulu apau, \ Hele no na mea hanu ola, ? t Kolo 110 na mea kolo apau, Ku 110 na kauhale, He niau puu 110 e ku ana, '■ He mau kuahiwi no, , I' He heiau 110. He kanaka no e nōho ana, . O na mea no apau loa. Eia no iluna o kuu moku e. Ea, make palia auanei e ke keiki, ' I ka moku ole i koe?" O keia no ka hoopapa i jpuhili ai ka poe hoopapa maiHUa aku, i ka loaa ole o ka lakou moV:u, a no ia ike o kela poe hoopapa ia lanakila mau 0 lakou maluna o ka poe hoopapa apau, o keia iho la kahi i manaoia ai e make ke keiki, aka nae .no ua wahi keiki nei. aia wale 110 kona poo ilalo kahi i kulōu ai, o ka hoolono ka hana. a i hakalia no a pau ka pahapāha ana a Halepaniho, o ke aea ae la no ia o kona poo īluna, a i aku 1a: "A loaa ka hoi ka oukōu hloku i okiia e ke kai. ka ke kan? 1 "' e ole hoi e loāa ka moku a ke keiki." "A hua a pane, he pane ko laila, he hoolono koonei. Pane mai ko waud a ku 1 Kahi o ke ola, ola oe, a i pane mai ko waha, a ku i kahi o ka make, e make oe, aole e pakele," wahi a 111" kn naa o kona nianao, o keia ka hana ana e pilikia ai ke keiki iaia. Ae, e pane ana, 110 Ka mea aole i pau na moku kele ia oukou e na kanaka makua ike ole i ka hoopapa. e hoolohe I mai na pepeiao o oukou," a ia manawa i pahapaha aku al ke keiki me keia mau olelo: "Manuka Kahiko i lioaiku, O Kahiku kaikoo kana, f O Naki o Waipuulena, 0 a'u mau pali mau pa, Aina kaikoo Pauola ke ewe, Ke holo la i Kuakini i Kamaoa—e, Kaikoo ka mahele akahi ka Pueo, 1 Waiapua, i Mohoae, A-e, ua eo, ia maua, Aia ke wali mai la i Koala, i Palauhulu, Waiomao. o kau ka wa-hi, 1 O Nukakaia, o Minanaia, O a'u pua hewa, he pa pohaku, E ku ana i ka anuunu, O Waimahai oe, o Manoanoa, A u ka manawa i ka inaina, !:qa 'a i kai o Kiolokaa. O A'u Waiohinu, o Kaheahea, o Kuhilipali, u ivaweiaKupoupou, weiaweia maua, J ka hookeekee, i ka hili a Kaunainano. A papaia e Papaikou, . Na'.u i liel.u aku, Akahi pauku, Alua pauku, Akolu pauku, Aha pauku, | Aliiiia pauku, Aono pauku, ! Ahiku pauku. Awalu pauku. Kiolpku. Kuu honi i kai o ke Akeke. Ke kolohia la e Kaalaiki, Hele an/i i Hilea, i Kalaoekeeke, * Ninole Wailau, O Punaluu kai hauna. —e, 1 ' ' O kuu mqhy—:-c. (> kn ilio ;i I.()in> e, (Aole i pau)