Ka Nupepa Kuokoa, Volume LV, Number 47, 23 November 1917 — KU I KA NANI ME KE KAPUKAPU KA HOOLEWA O LILIU Huliamahi na Ahahui Hawaii me na Luna Aupuni ma Kana Huakai Hele Loa KEIA KA HOOLEWA ALII NUI ME KA IHIKAPU I IKEIA Hoea ka Makamua o ka Huakai i ka Ilina Akahi no a Nee ke Kaa Kupapau [ARTICLE]

KU I KA NANI ME KE KAPUKAPU KA HOOLEWA O LILIU

Huliamahi na Ahahui Hawaii me na Luna Aupuni ma Kana Huakai Hele Loa

KEIA KA HOOLEWA ALII NUI ME KA IHIKAPU I IKEIA

Hoea ka Makamua o ka Huakai i ka Ilina Akahi no a Nee ke Kaa Kupapau

O ka huolewa o Ka Moiwahine Lili"okalani, ma ke kakahiaka o ke Saljati aku la i hala, o kekahi ia o na hoolewa nui hookahi i ke ku no hoi i ka nani aine ke anoano, e loaa ole mai ai i na hooiewa o keia hope aku, nia Hawaii nei ke ukali niai. O kekahi kumu o ke ku i ka nam, a 1 nui ai no hoi o keia hoolewa, o ia ke koino j»u ana mai o ua ahahui o na kanaka Hawaii, na pualikoa kiai lahui, īiie jia pualikoa Amorika e hoomoana uei ma keia niokupuni, ua koa oluna .0 kl niokuahi Kepani, na luna aupuni o ke aupuni fe«lerala, ke aupuni Teritore, na hoa o ka ahaolelo lahui, me ko ke Tentorc, a ma ka olelo pokole ana ae, ua huliainahi na' mea apau iloko o kela anaina hoolewa, e hoike aua i ko lakou, mau manao o ke aloha kui 'o no ka Moiwahine hope loa o Hawaii nei. _ _ Ma na wahi apau o ke Alanui : Moi, peJa mf ke alanui Nuuanu, ame ua wahi e pili kokoke mai ana i kahi a ka huaka i hoolewa e ka'i ana.ua hele a hookeke i na kanaka, o na iahui like ole, mai ke nui a ka liilii, mai ke kiekie, a ka haahaa; a he mea oiaio. o ka poe apau i ike i keia e liTo ana ia 1 mea hooiuanaō iloko o ko lakou noon«o; ka mea a lakou e ike hqu ole aku ai, ma keia mua aku o ko lakou ola aua. Mamua ae o ka Hoolewa Ana v Xo ke ake e ioaa na wahi kupono e ike ai i ka huakai hoolewa, he. maa hora mamua ae o ka hoea ana mai i ka uiauawa ao ke ka'i aua; ua momoku mai

'la ka leiiulehu uinluna o na kaa, uo ke | kuea I'a'lii, a .ma na alauui 110 hoi, ruahope koke iho o ke kani ana o ka hor:i owalu kakahiaka, a oluna keia o na noho i kukuiuia inauka a ma kahi o ke kuea i'u'lii, ua hele a j>iha i na kanaka, na ālanui kau aoao no hoi, mai ke alanui Xuuanu niai ahiki i ka pa'lii, na, hale oihana e ku kokoke ana'ma ke alanui Moi, lul hele oluna o ia mau hale a lehau i na kanaka. I O kekahi ia o na kakaliiaka kala'e jniaikai, e lioike mai an{i tia liini, i ka ' nohoalii ana jn«*ii o ka niulie, ine he mea la, o na puAli anela 'pu kekalū iloko o na hoomakaukau ana no kela hoolewa o ka Moiwahine o Hawaii nei. Oiai e hookokoke ae ana i ka manawa no ka neo ana aku o ka huakai 'hoolēwa, aia hoi ua ahahui ō na Hame ko lakou mau kahiko nmkalik,ie | o ka ahahui, e ka'i ae ana no ko lakou mau wahi i hookaawaleia, a e welo ana hoi ko lakou mau hae i ka makani, e hoike ana i ka inoa, o kela aine keia ahahui, oiai hoi na kahiko nani, e hoike okoa mai anā.i ka inoa o kekahi niau ahaliui, na ahahul hoi i loaa ole ko lakou niau' hae. Ka Hoomaka Ana e Ka'i I ka akoakoa pono ana ae o kela ame keia ahahui ma koua wahi iiio, na piUilikoa helewawae me kaua iio o Aipej rika, ua. pual.ikoa kiai lahui, o na mo{kupuui ILke ole o Ilawaii nei, na pualikoa o iia mokukaua Kepani, na luna aupuiii federala 'aniē teritore, pela me na hoa o ka ahaolelo lahui, me ka ahaolelo kuloko; a i ka wa hoi i pau ai ka malamaia ana o ke anaina haipule maloko o ke keena kalaunu, o ka manawa ia i oili mai ai ka ilamuku nui o ka la, Ribert Parker Waipa, a lioike mai la i ka hoailona, uo ka hoomaka ana o k.a liuaka'i e nee. Ka Hoonohonoho Ana o ka Huaia 'i Mamua loa o ke poo o ka huakai, ua "inakai kau lio, a e ukali aku anā mahōpe pono o lakou na makai helewawae, alailā ka Bana Hawaii aku, mālalo o kealakai ana a Kapena Berger, ka mea i ukali mau āku manope o ka lioolewa o' na 'lii apau o mai M nianawa mai i hookumuia ai ka Bana Hawaii, malalo o konā noho Sumu puhlohl' ana. I ka huakai i hoomaka aku ai e ka'i ma ke ālaiiui Moi, Ke ku I ka uani ke nana aku, ōiai lia bāna' e-pāani aua i ke mele kauikau, me lee kaumaha o ka hioiia e halil ana maluna o ke anaiua e uaua aku an'a. E ukali pono. aku ana. ujahope o. ka -Bnna Hawāii, ua haūmilna o ke Kula Kamehanieha ō na Kfeikikane iloko ō kō

lakou kahiko koa, me ka lakou mau pu, I na keiki a'o koa aku (I»oys s<*out) ; ka Ahahui Lunalilo, me ko lakou aaliu eleele, me na lij)ine. hoohanohano, kā ! Ahahui Kamehameha nie na ahuula, ka ' l Aliahui aku o na l'oola me ko lakou . kahiko piha o ka ahaluii, he aai Uui | kau o na palaka ulaula, nie ko lakou i lolewawae eleele. Mahope pono ajcu -o kela ahahui, ka j Ahahui Oiwi o na Kane, ine ko lakou | paalole keokeo mailuna ahiki ilalo,. he uani okoa no keia ahahui ke nana ak'i, a ; mahope aku o keia ahahui, ka Ahahui Opio o ka" hōoniana Moremona, nie ko lakōu kahiko keōkeo mākalike,'a e ukali aku' ana mahope o kela ahah'ui, ka s f>ana puhiolie o ke kula o Sana L li,- :ne ka paalole eieele o ka oihana puhiohe. E ukali akU ana i ka bana o na keiki o Saqa Lui,' ka Ahaliui Kaohelelani, i ' kukuluia e Mrs. Theresa Wiieox Beliiveau, ka wahine a ka elele lalnii uiua loa o Hawaii nei i He ekolu māhele o keia ahahui,'o ka mahele mua he poe wahine me ko lakou aāhu kaiina, o ka. mahele elua āku,.me ko lakou aahu eleele, ā o ka mahele ekolu, nie ko lakou mau lole keōkeo, he ku 1 ka nani anie ka mahalo ke nana aku i keia mau inahele like ole.' Oiai ka lehulehU ana a e lioouuu ana i ka nani o na ahahui mamua, e i kā'i la iloko o ka huakai, ia wa i oili mai ai. ka Ahahui' Poola o na Wahiue, me ko lakou kahko eleele, me na lipine ma na pāpale; iiā kaikamaliine aku o ke Kula Sana Anai u i ukaliia aku lioi e na haumāna i' hemo o ke Kula Kaineh(inleha o 'na Kaikamahine; na haumana aku o ke Kula o Kawaiahao, ka Hui Manawalea o na Moreinona, me ko lakou aahu keokeo; ka- Ahāhui Kalama ine na lole keokeo,< alaila konio mai ka Ahahui Kaahumanu nie ko lakou kahiko eleele, me na lei hulu ma na a-i, he aaJii ttoi kau ke uana aku. Mahope aku, o ka Ahahui Kaahuinanu, na Keiki a nā Pukaua, me na alui-. ula; o 'keia ka pau ana o n» ahahui māinu'a o ka huākai, komo mai na pualikoa kaua - lio o Aineeika, ina ke alakai a\ia a ka bana pūhiohe o nā koa. He uui.okoa keia mau pualikoa kaūa lio, k inahq>e pono akū o ! lakou, na puali pii-kaa', e.hukii'a ana ē na paalio, ke nana aku, oL kela .kekahi o nāi huakai hoolewa ,hanohUno ua huliainahl ae ; ua koa o .ke aupuni īnakua, īna kā hoo ' hanohanon.ana' i- ka ioolewa ō' ka Moi.wāhiAe',. '*. *•* . | ī'fcā haln hna nku hoi o ka mahole ho]ie loa, .o uā punli kāua lio, ia w» i ~ ka'i aku ai ka bana puKiohe o'iia koa helewawae, i' ukāliia āku e na pualikoa

holowawiu* lio nui, na puulikna l\ak;iikahi aku o ka oihana kaua moana; alaila komo mui na imalikoa oluna o ka mokukaua Kopani; na pualikoa kiai lahui aku o Hawaii, Maui, Kauai anie Oahu nei; na kahu o ke 'lii, na leihunapule, alaila ua j>oola aku na lakou o huki ana i ka pahu kupapau. 110 nui okoa ua poola na lakou i huki i ka pahu, no ka inea, mai kahi mai 1 ku ai o ke kaa, mamua mai o ke alapii o ka Hale Maiia Ilooko, ahiki i ka hoea ana i Jca piko o ke kaula, ua, kokoke alep ia e hoea i ke alanui Likeke; ua kahikoia hoi ka poe huki j>ahu me k'a paalole keokeo. Kani na PukuniaM '■ I ka manawa i fiooniaka ai e haalele iho ka pafhu me ke kaa kuj>apau o ka Moiwahine i kona wahi e ku ana, malalo o ka huki lima ana a ua poola, o ka manawa ia i hoomaka ai ka pu kuniahi e kani ,a maopopo ae la i na mea ap.au ua, haalele iho ke kaa pahu i ka pa'Mii. - . J Ma ka hoomaopopo ana i ka loihi o ka manawa, mai k& hoomaka ana o ka makamua o ka huakai e ka 'i, ahiki wale no i ke kani ana o ka pukuniahi mua loa, ua piha oki>a ka hora hookahi, a ua hoea hoi ka maka mua o ka huakai iuka & ke alanui Kauka; a o ka īioolewa loihi hookahi hoi i ' hoomaopoY>oia, e ka poe i ike ole i na hoolewa alii o na .wa. aku nei i liala. E ukaīi aku aua mahope o ka pahu kupapau ka poe paa ihoiho kukui, Jia paakahili aku ma kela aine keia aoao o ka pahu, na pilikoko o ka Moiwahine Liliu, ke jiiaqina aku nie na Miikoa o. ka oihana kaua aina me kaua mōana o Ainerika, ua hoa a kajgihablelo. laliui, na koa o ka aliaolelo na kanikela o na aupuni e; na ahahui aku o na Kepani, na pualikoa ame ke koena aku oka huakai. . ; ; ' Ma kela huakai hoolewa o ]ca Moiwahine, ua ka'i pu aku na luahine ame ka poe'opiopio pu, a i ka hoea ana nōuka o kā iliija nm Maeniae, ua maopaopa maoli kekahi poe o lakou, eia' nae aole he mau pilikia ano nui i ikeia, koe wale no kekahi inau maopaopa liilii i loaa i ' kekahi poe mam'uli 'o' ka \Vela ame ka maa ole i ka helewawae. ; ; ' —— —•' ' 8 ■ ' : Ua hoakaka -ae o Mr. Aiigua Erly, k.e k*ka;ublelo a ka> Eiele Kaīauianaole 'i kona manao, aole e inai ana na inftUaainana o Hawaii'nei, e hele i ke kaua, i I;ulike ai me na inēn i hoikeia aku iaia ē ka llnmuku o ka oihana kon, C'rowder,»ka mea i kulēana ina ka wae ana i ka poe. kupono no ka oihana kāua. 'V