Ka Nupepa Kuokoa, Volume LV, Number 48, 30 November 1917 — NA AUIUI O KA MANAWA. [ARTICLE]

NA AUIUI O KA MANAWA.

Mr. Holonum Hauofiano, Aloha kaua: —K ae mai kou hanohano e hoolauna akii ma kahi kaawale o kau hiwahiwa no ka nianawa. l'a haalele aku kou mea kakau i ke kakahiaka Poakahi, Oet. 29, 1917, ia Aala Lane, a kau mai la maluua o ke 'kAa otomobile ma kona alahele a-lanui Moi, pii mauka o ke alanui Maunakea, a ma ke alanui Beritania iho ilalo, pii ma ke alanui Kukui loaa ke alanui Liliha," h'ui me ke alanui Moi, nomua ke -alahele e holo ia nei, hoea i ke Kula o Kaiwiula, he kulanakauhale nani e ku ana mauka a makai o ka aina; hoea i Kalihi, he u'i okoā no hoi kona, e pii ; 'aiia he mau hal,e pohaku ame hale laau, mauka a makai o ka aina; hoea i Kahauiki, e kuku mai ana na o ka oihana koa o ke aupuui niakua o Amenka, e hoomalu ana i ka maluhia o Hawaii nei. Ua hiki loa ke kaauwila i ka ipuka hale o ka oihaua koa. Hoea i Moanalua he uiulaau o na pua e ulu mai ana i hele a uluwehiwehi, mauka a mukai o ka aina; hoea i Huluamanu, he kula e | waiho kahela mai ana, iloko o ia awawa kahi e paāni polo ia ai e na hui o Maui, Kauai ame Oahu nei; "pii aku ia wahi 0 Kapukaki, kahi keia e lioolulu ai o'na koa o ke aupuni i na la hoomaamaa paikau, i na pali i o a ianei o ka aina. Ma keia wahi e ku aku ai oe a nana aku i ka nani o ka I'a Hamauleoo Ewa, 1 na kaikuono iloko o ka aina ame ke uwalau o PUuioa;, hoea i Halawa, e kahe'iā ahu e ka wai, ua hoopuniia ka aina e ke ko; hoea i Aiea, e ku niai aua ka halewili o Honolulu Plantation, a e ku pu mai ana na hale o na limahana | ame ka halekuai o ka hui o Aiea, i hoopuniia me na kumulaau nani ma ke alaiiui. O Mrs. Kailiahi, E. B. Mikalemi, M/a. Malia Luhe ame Mrs. Kalua na kamaaina i koe o ka aina o Aiea nei. .Hoea i Kalauao, kahi keia o ko'u īnama, Hana Pooloa i hala, a ka mea kakau i iloho ai a hala wale aku la ka makua o ka noho ana, he-uwapo e kahe ann ka v?ai a e ku mai ana ka* halekula o 4 ke anpuni iluna o ke ahua honua. O Mrs. Mele Opunui ame Philip na wahi kamaaiha i koe'o keia wahi e nolio ia nei. Hoea i Kaowai, he pauinawai, he kauhale no na limahana e ku aua; lioea i Waimalu, he kauhalekuai no na Kepani e ku ana ma ka'e o ke alanui; o Mr. Manuel P. kahi .pua i koe o keia wahi. Hoea i Waiau, he kauhale liilii e ku ana makai o ke alanui; o Mr. Kekahunā knhi kupa i koe o ka aina o keia wahi e uoho ia nei. Pii aku o Manana, he ilina kupapa 'u ma ka aoao makai, e ku mai ana he kiāhooinanao o ka poe i hala, mā ka aoao ma Ewa o ka uwapo, e ku mai aua hehalekula o ke aupuni ame kekahi mau hale e ae malaila; o Mr. G. M. Keone ke kamaaina kupa o keia āina ē noho ia nei. Hoea i Waiawa he uwapo ame na haie liilii' e kuku mai aua ma ka aoao o ke alanui; o Mr. Kealaulā ke kupa o'keia aina a elemakule i keia wahi. Pii aku i kahi piina a kau iluna, e kuhikuhi ana na lima i Waianae ame Waialua, e liele ai me ka nui o na miie 0 ia inau wahio ka aina. E hoomanao iho ka poe i koe e ola nei, o .Kalipahee ia, ke kahua heihei lio o ka lenulehu e hele mai ai o na Koolau, Waialua ame Honolulu uku nei, ke ljiiki mai i na la nui o ka aina, a ilaila e kuai ai na i'a ula, lei liala, lei maile o Koiahi ia inau la i liala; o Mr. Keonekapu kn makua o ka lieihei lio o Ēwa nei ia mau la, nia ka nana aku i keia poe puni lealea ia mau-la, ua pau 1 ka hala no ka wa mau loa.

Holo aku o Kaluaokailio, kula o Punawele, Panihakea, ke Awawa o Haliopua, Waikakalaua, Konahua«ui, Leilehua, ke nana aku oe i keia mau wahi, ūā paa i ke ko, a o kekahi wahi e ku mai ana he kauhale nunui, a he u'i hpi o na mea kanu e ulu ana ke ko me ka.hala. He u'i hoi kau o Leilehua inai ke alanui aku e ike ai oe i na kauhale 0 ka poe koa o ke aupuni makua o Amerika. Nana aku o ke Kula o Walikanahele, e hana ana he mau wahi kanaka i ke alahui aupuni, ua paa na aoao o ke alanui a hoea i Waialua i na ululaau, a o ka nui o ka aina e waiho wale aua i ke au i moeuhane ole ai oe mamua, ua paa 1 ke ko mai ke kualiiwi a hoea i ua ka'e kahakai o ka aina. Hoea i na uwapo kulua o Waialua, he mau halekuai o ua Kepani kau e ike mua, makai a mauka o ke alanui e ku mai ana, hoea i Haleiwa he hokele nani e ku kokoke s ana i kahakai, a he muliwai e kahe ana mamua o ke alo kona e hele mai ai a kau i ke kaaahi no Houolulu anie Kahuku i kekahi manawa. He pii ke kumukuai o ka i'a, he 3 110 aweoweo he 50 keneta! Ma keia walii r i ku iho ai ke kaaj a lele iho la kou i me'a kakau a hoomaha he mau minuke. I Ka uku o ke kaa otomol)ile $1.25 hoea i ka halehoolulu kaaalii o Waialua nei. [ Ua kali aku kou mea kakau o ka lioea mai o ke kaaahi mai Honolulu mai, a i :ka hoea ana mai ua hele aku la e kuai kikiki no "Kahuku, he 40 keneta, a kau aku la, i nana aku ai kou m(Hf kakau nomua, hoea i Waimea, Pupukea, Paumalu, Kaunala, Waialee, Kawela, he iuau hale nunui e ku aua ma kekahi mau o ka aina, a e ulu ana na meakanu liala, ko, uala, maia ame kekahi mau mea e ae o ka aina. i Kahuku Raneh e ku mai ana 'ka hale hoolele uwea kelekalapa i ka lewa a Mr. Marconi i ka lae kahakai, he u'i hoi kau ke naua aku i kaliakai. Iloeā. i Keana, o Kajiuku ka inoa nui e o ia nei o keia halewiliko e ku nei. , He u 'i na kauhale ke nana aku; ua hoopuniisi ka aina i ke ko, koe na lae kahakai i '.keja wa, ,Kau ma ke kaaahi no Kaeheuonama nu, hoea kalii ohi <lala o ke kaaahi lie 15 k'eneta, uaue ke kaa a ku ana i Laie. Ma keia wahi i kuu ai kou mea kakau a hele aku la no kauhale e huli ai i kamaaina, Mr. Kakelaka, o ka halekipa o ka noho loihi ana he tnau makahiki i hala ae i Laie nei; ka mamao ahiki i ka hui hou ana o kou mea kakau he 10 makahiki ke kaawale akahi uo a hui hou he alo. a kukaiolelo jSu'i keia wa i Laie nei. He elua mau ano nui a ka inea kakau i lawe niai o ka lohe anie ka ike maka i kē kulana o Laie i noho iho nei i keia aina no ka manawa; ua hele kou mea kakau e ike i na hoaloha i noho pu ai a holoholo like i? mau la, a ua halawai mai kou meakakau me ke kaumaha, ua paii aku kekahi poe i ka hala ma kela ao no ka wa InHu loa; a ua koe iho no kekahi e noho nei i ka aina, v a ua pani ia ia mau hakahaka i 'hala, e na opio e ulu ae nei i keia mau la noinua aku nei. • lTft : hele aku kou mea knkau e nana i ke kulana o keia halelan hou e ku nei, [ a e hanaia mai nei e na kamana i keia

mau la, aole i pau pono na hemahema o ka hale ika hana ia. He huinaha ke ku ana o keia halelaa, a palahalaha iho oluna o kaupoku o ka haleiaa, aiahiake kihi e nana ana i Waikiki nei e kau ana he kii kanaka i hana ia nie ka puna ma ka lihilihi o ka paku o ka halelaa, a e hoopuni ia aku ana elike me kela. na aoao o keia halelaa. He mau kii kane, wahine ame keiki liilii i hana noeau ia iluna o ka pohaku nmbala e noho ai ko aka iloko o keia mau pohaku mahala ke nana aku i kona nani lua ole, au e ike ole ai mamua iloko o ke kino o ka halelaa, e kau ia ai keia poe kii nia na paia, no ka nana aku ia lakou. He luawai i cement ia a i hana noeau ia, a inawaho o keia Juawai he 12 kii bipi e hoopuni ana i keia wahi; he kai e liee mai aua ka nalu imua o ka aina. He'mau kii manupikake a o na manu like ole e lele mai ana i pena ia a u'i ke nana aku; he 30 ka nui o na rumi oloko o keiā halelaa. He eha pani puka loaa aku kahi e noho ai o na hoahanau ame ke kahunai>ule imua o ka awai. He ihau kukui uwila koloko i hoomakaukauia no ka halelaa o ke aupuni lani. He mau puka aniaui nunui nia na aoao b ka halelaa, aia keia halelaa e ku nei i ke kahua mua o ka halepule kahiko i ku mua ai iluna o ke ahua lepo kiekie e nana aku ai oe i ke.ku mai iluna o keia wahi. He u'i kau, ke pau pono ae i ka hanaia i kekahi manawa e hoea mai ana, a e lia'i ia no ia oe ka moolelo o keia poe kii, e kau nei i na paia o keia halelaa iloko o ke Kauoha Kahiko ame ke Kauoha Hou nia ka Baibala e pili ana no ke aupuin* laVfr. ' Waieia''iiei 'ka poe kupono no ka himeni ana iluna o ka papa himeni imua o ka awai no ke aupuni lani. Eia ke hana uiau mai nei keia mau Ahahui Kamalii, Ahahui Manawalea, Ahahui Opio, Ahahui Kula Sabati, e welie inau aua i ahamele ame luau ame na niea e hiki ai ke hana,,no ka ,pornaikai no keia o ka halelaa o ke aupuni lani.

I huki lima ia mai ka halepule kahiko e ua honhanaū o ka aina, a ku ana ilalo mai o ke alua pialahalaha o ka aina nie na moa paahana i hiki ai keia halepule i nei wahi; aia k.a ke ku pu nei mauka ilio o ka iiālepule, 'o ke alo o kei'a halepule i Waikiki, kokoke loa i ka halekuai o ka hui o Laie nei me ke alahao o.ke kaaahi e ku ai-oe a hele aku 110 ke aupuni lani, e hoomanao ai laia no ka wa mau Joa ma keia nohona lahui ana o ke aupuni lani. Eia ke malamaia nei o Mth. Kekaula ame Mr. Kakanui e ka Aliahui Manawaiea o Laie ma keia nohona hoahanau o ke aupuni lani. Eia na pou kukui uwila ke waiho~inai nei, he manawa wale no a ku ae iloko o ka aina. . K hoike ana o Mr. Mokuiki Makua i kona hele ana i Mauna Pohaku, aole oia i komo i ka halelaa a hoi wale i Jlawaii nei; he 75 mile ka mamao o ka _ aina a loaa aku ka halelaa o ke aupuni lani. He wahi halepule i kuiike me keia

o ia kalii hnlepule e īio'.e ai i ka pule mamua iho uo o ke alo. He nui no ka hana o ka aina, o ka uku hana o ka la a he $1.50 o ka la o ka noho ana i ka aina malihini o ka hoea ana i kela wahi. Hoea niai ke anu pii ka maeele i ke kino i ka huihui palena ole o keia aina. 0 ka laki i loaa i kana liuakai ua mare iho la me Mrs. Makaweli i keia aina malihini i makua e noho ai no ka wa mau loa; a oia kana i puana ae ai, kuniumu ka manaoio ke nana aku i na liooponopono ana o ke aupuni lani e ike ia aku. He nui na pd| i hoi inai i keia aina e noho ai, a ua pau aku i Honolulu -e noho hou ai, a eia no kekahi poe e noho mai nei ma ke alanui Utah Lane 0 Laie nei. He maikai ke ola kino. a he kulana mahiehie. Eia iloko o kekahi mau liale na kelepona e hoohui aku i ke kikowaena o Laie nei, lele a loaa o Kaneohe, hui aku 1 Honolulu kuka'iolelo me ka Ipoleimanu no ka manawa. Kekahi keia o na wahi inaikai loa o na kauhale e ku nei iloko o ka aina, i liele a uluwehiwehi i na pua ame na kumulaau iloko o na wahi e noho ia ana ina kahaj>ai, ka makani kamaaina o keia ina. Ke pii aku oe iluna o Laniloa, he u'i hoi kau ke nana aku ia Molokai, Maui ame Lanai, i ka wa malie o moana ame ka aina. He 300 a oi ka nui o na Hawaii ke hoohui pu ia me na keiki liilii o Laie nei i keia wa. Eia no ke alalaua ke loaa mau mai nei i ka poe lawai'a o Laie nei. He inau kii e uluia ana e na kuinulaau, a >he niauikual*i\vie kau ana ka hau ke nsna aku, he u 'i hoi kau o ka nani i pena ia. He pii na mea kuai o keia aina i keia mau la e ikeia akii nei e ka poe e kuai ana; ma kekahi wahi o Honolulu ua like no ka pii o na mea kuai, ma kekahi mau hale. O kekahi wahi o ka dina a kou mea kakau i ike he niala ha)a nunui e hoopimi ana i na eka aina i waiho wale ia i ke au i hala. I keia kakahiaka Poakahi i huli hoi mai ai kou mea kakau. GEO. POOLOA. Honolulu, Xov. 0, 1917.