Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 2, 11 January 1918 — Page 3

Page PDF (1.70 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

            Ma na la mahope mai, o ka hilo kaula ka Tazana hana nui, a loaa no hoi iaia kekahi kaula loihi, i oi ae ka nui inuia o kela kaula kahiko ana, a me ia kaula, no oia e hele mau ai maloko o ka ululaau, no ka manao no, ina-no kona halawai me ka liona. e hoohei ana oia a paa me kela kaula, a e hoikeike ae hoi i kona lilo ana i pookela iwaena o na mapu apau.

            Aia he moali alanui iloko o ka ululaau ma kapa o ka kahawai a Tazana i kamaaina, he wahi no na holoholona like ole  hele ai e inuwai, no laila e hele mau ana oia ma kela wahi e hoomakakiu ai, he mau holoholona e ae no kana i ike, aole nae on a hoopilikia walk aku ia lakou, ke makemake la oia e oili mai kakahi holoholona nui i hiki ai iaia ke ike i ka paa o kana kaula, a i ka holopono no hoi o ka mea ana i noonoo ai.

            Ma kekahi la nae, e nanea ana no ua o Tazana i ke kakali, aia hoi ua lohe aku la oia i ka nakaka mai o na lau laau he wahi pokole wale no mai ke kumulaau aku ana e kau malie ana, a i nana iho paha kona hana ilalo, eia ka he liona, e hele mai ana no hoi me ka malie loa no ka inu wai ana i ke ahawai.

            Oiai no nae ka liona e hele la me ka malie loa, aia wale no kona poo iluna kahi i au-ku ai, no ka lohe aku no i ka nakeke ma kekahi wahi, e holo aku ana oia e poʻi i meaai nana, a e wili mau ana no hoi ka huelo, no ke kahili ana i ka nalo.

            O keia ka manwa e hookoia ai kela makemake o Tazana, e lanakila maluna o ka liona, nolaila lele iho la oia mai kahi ana e kau ana a iluna o ka lala o ka laau e moe pololei ana ma kahi a ka liona e hele mai nei, aia hoi ke kipuka o kana kaula iloko o kona lima kahi i paa ai, a ke hoolewalewa malie iho la oia ilalo, akahi i ke kau pono ana ae maluna o ke poo o ka liona, ia wa oia i hoonakeke iho ai maluna, ua ku honua iho la ka liona i kahi hookahi, me ka nana ana ae iluna, o ka manawa no ia i poholo pono iho ai ke kipuka ma ka a-i, a he hookahi no ia huki ana mai a tazana i ke kaula, o ka holo aku la no ia o ke kipuka a nana ana i ke kania-i.

            Me ka eleu loa, i haalele aku ai o Tazana i ke kaula, a holo aku la no kekahi lala okoa, ma keia hana ana nae na nakiikii mua o Tazana i kekahi piko o ke kaula ilalo o ke kumulaau, a lawe aku i kekahi piko, a hoolewalewa iho, ma kekahi lala ,elike ma ia ana i hana aku ai.

            I kela holo ana aku o ke kaula a paa ka a-i o ka liona nei e holo, a he walawala ana ka Tazana i ike aku ai, aia hoi pa hu ana ke kino o ka liona iluna o ka honua. Ua holopono loa kela hooheiia ana o ka liona a paa i ke kaula. aka o ka hana nui aku i koe, o ia no ka huki ana mai ahiki i ke kumulaau, no ka mea i kela manawa a ua o Tazana i lalai iho ai i ke kaula, a huki mai la, he hana paakiki maoli ia, oiai ka kiona e noke ana i ke kupaka i o a ia nei, e kope ana hoi ne wawae, a e wuwo ana me ka leo nui, aka he mea no nae keia e aʻo mai ana iaia kekahi hana oi ae o ka pono, ana e lawelawe aku ai, no kekahi manawa hou aku.

            Ua kaa pono ae la ka liona, ma kahi e hiki pono ai iaia ke ike mai ia Tazana, i ke kau maluna o ka lala laua, alaila holo mai la me ka piha i ka huhu, me ka manao e loaa mai ka mea nana i hokau aku i ka poino maluna on a, eia nae e makaala mau aku ana o Tazana, a lele mai la oia a kau he lala okoa.

            Me ka piha loa i ka hoonaukiuki, i noke ae ai ka liona i ka lele i o a ia nei, e nanahu okoa ana hoi kona mau niho i ke kaula. a mamua o ka hiki ana ia TAzana ke huki aku ahiki i ka pili ana o ka liona i ke kumulaau, ua moku ae la ke kaula iloko o na pauku elua.

            Ua piha loa o Tazana me ke kaumaha, no kona lanakila ole ana maluna o ka liona, a ua lilo hoi kana mau hooikaika ana i mea poho wale, i loko o kona mau manao kaumaha ua uwe okoa iho la oia, me kona nana aku hoi i ka holoholo mai o ka liona malalo o ke kumulaau me he mea la e ake okoa mau ana, e iho aku o Tazana ilalo, e halawai pu ai me ia he alo a he alo.

            No kekahi mau hora kela kiai paa ana a ka liona malal@ o ke kumulaau, a i kekahi manwa, e lele okoa mai ana iluna o na lala laau haahaa. aka nae ua like pu ia mau hoao ana a ka liona me kona uhau wale ana aku no i kona mau wawae i ka makani.

            Oiai aole he waiwai i kow e noho hou aku ai ma kela wahi ua lalau aku la o Tazana i kekahi hua pala o ka laau ana e kau ana. a nou pololei aku la a pa ma na maka o ka liona, ua hooi loa ai ae la ka piena o kela holoholona, me ka noke hou mai i ka lele iluna. aka, ua pinana loa ae la o Tazana abiki ma kahi o ke kanalima kapuai mai ka honua ae, a hoomala aku la e hele iluna o ka lewa, mai kekahi kumulaau a i kekahi, a iloko o ka manawa pokole, aia oia i waena o kona puulu.

            Ua hoomaka aku la o Tazana e hoike imua o kona poe i kona halawai ana me ka liona, ame ka aneane loa ana o kela enemi. e kaa mai malalo o kona mana. a ua nihi malie loa na mea apau, ia lakou e hoolohe mai la me ka piha i ka olioli me ka noke ana hoi i ka lelele, e kaapuni ana i kana keiki. no kekahi mau manawa lehulehu.

 

Mokuna IX.

HALAWAI ME KE KINO KANAKA.

            No na makahiki loihi o ko Tazana noho pu ana me ka puulu o na mapu, he like loa kona mau ano apau me ka lahui ana e noho la, o ka loli ano nui wale no iikeia nona, o ia ka pii mahuahua ae o kona ikaika, elike me ka ulu ana o kona kino, a pela no hoi ka oi aku o kona naauao imua o na mapu. a mamuli no hoi o kona hooikaika mau ana. i hiki ai e loaaa mai iaia ka ike no na huaolelo oloko o na buke a kona makuahine.

            Oiai ua hele ka makemake a nui iloko on a, e halawai pu me kona lahui ponoi, a e pau hoi ka noho pu ana me na mapu. eia nae aole no ana mea e hoopiha mau ia ai kona manawa i ka hana.

            I kona wa molowa e hele ana oia iloko o ke kahawai e hawaiʻa ai. a ke pau no hoi ka hoihoi ma ia hana, e noke ana no oia i ka au. a ke hoi mai hoi noluna o ka aina maloo, e makaala mau ana oia no ka liona ame no holoholona ahio e ae.

            Lehulehu wale na manawa o hokolo ai o na holoholona mahope o ko ia nei mehau, a iloko no hoi o kela manawa hookahi. aia pu no o Tazana ke hu;u la ia lakou; a he lehulehu na manawa o kokoke loa ai kekahi o kela mau holoholona e lele mai malona oia nei, ana nae mamuli wale no o ka lolohe o kona mau pepeiao, ame ka hiki iaia ke hoai aku i ke ea o na holoholona, oiai no nae aia ma kahi kokoke, pela iho la i pakele mai ai keia.

            Iloko o ka hikiwawe o ka ike ame ka lohe o ka liona i kekahi mea, a pela me ka puaa ame ke tiga, ua lilo nae lakou apau i mea helu ole ia imua o ko Tazana eleu a lohe o na pepeiao, a he hookahi wale no ana holoholona i noho hoaloha aku ai, o ia no ka elepani.

            O ko laua lili ana i mau hoaloha maikaiʻloa, he ninau pohihihi no ia, aka nae iloko o kela ululaau waoakua o Aferika, e ikeia ana ke hele pu o Tazana i ka po. no kekahi mau manawa lehulehu, a i kekahi manawa, e kau okoa ana no oia maluna o ke kua o ka elepani.

            No na ano holoholona e ae apau oloko o ka ululaau, he mau anemi wale no lakou no Tazana. a koe kona lahui ponoi, aia i waena o lakoi he mau hoaloha lehulehu nona.

            Iloko o na la lehulehu okela ame keia makahiki i hoohalaia e Tazana maloko o ka hale o kona mau makua, aole i hoonioni iki ia na iwi o kona mau makua. a pela hoi na iwi o ka bebe make a Kala, a i ka piha ana o na makahiki he umi-kumamawalu iaia, ua hiki pu no hoi iaia ke kakau i na hua me ka moakaka loa, he hookahi wale no mea i koe. o ia ka hiki ana iaia ke kamailio i ka olelo a kona mau makua.

            Iloko o na le lehulehu o kela ame keia makahiki, i hoonoho ana iloko o kela ululaau kanaka ole. aole loa he hookahi manawa i ike ai oia i kekahi kino kanaka, no ka mea, ua pakuia keia mokupuni me na pali kiekie ma kona mau aoao ekolu, a o kahi heehee wale no, o ia kahi e huli pono ana i ka moana.

            Ua hele oloko o kela ululaau a piha i na holoholona ahiu, a o kekahi kumu nui ia, o ka aa ole ana o na kanaka o na wahi e aku, e hele mai a noho ma keia aina, no ka maka'u i na holoholona ahiu.

            I kekahi la nae, oiai o Tazana e noho ana mamaua poao mai o ka hale o kona mau makua. a iaia i huli aku ai nana i ka aoao hikina, aia hoi, ma kahi ha mau mile loii ka mamao, ua ike aku la oia i ke ka'i mai o kekahi poe kanaka he nui. ma kahi paha o ke kanalima, he poe eleele wale no, a mahope mai o lakou na wahine h nui me na keiki.

            E paa ana na kane he mau pana me na pua ma ko lakou mau llima. Maluna o ko lakou mau kua e kau ana he mau haawe nanui, a ka nana la oia i kela ano lahui, he mau apo poepoe e lewalewa ana mai ko lakou mau ihu mai ame na pepeeao, he mau lehelehe manoanoa hoi ko lakou, elike me kekahi mau kii ana i ike ai maliko o na buke.

            No na wahine hoi, aia maluna o ko lakou mau poo he mau puolo, a pela ma na poo o na kamalii, a mahope loa mai o na huakai, he puulu nui okoa o na kane, i lako no me na pana ame na pua.

            Ma ka ia nei hoomapopo aku i ke ano o ka hoonohonohoia ana o kela huakai, o ia hoi i poe kane wale no mamua, a pela mahope, ma he mea la, e uhai ia mai ana lakou e kekahi puulu okoa aku ; a ua pololei ia koho ana o Tazana, no ka mea e holo ana kela poe mai na kanaka ili keokeo mai, ka poe i maa i ke kalepa ana iwaena o keia lahui eleele, no ka laholio ame ka niho elepani , a i kekahi la, ua pepehiia kekahi aliikoa keokeo a make, a pela me kona puulu o na kauwa paele.

            No kekahi mau la. ua nohho kela puulu o na paele me ka noonoo ole ae he poilo kekahi, aka nae i ka po, oiai lakou e nanea ana i ka hiamoe, ua hoea mai la kekahi pualikoa o na ili keokeo, me na Paele, a luku iho la i ka poe na lakou 'i pepehi aku i na kanaka o na ili keokeo, a o ke koena mai meia o ka lahui Paele, e holo mai nei, i pakele mai ai lakou mai ka make mai.

            O ka palekana a kela puulu o na Paele e holo mai la noloko o na ululaau, a no na kapakai, he pono ia na holoholona oloko o ka ululaau, a no na mapu hoi.

            He ekolu la okoa ke kaahele ana mai o kela puulu o ka lahui Paele, a ma ka ha no hoi o ka la ua hoea mai la lakou ma kapa o kekahi kahawai, a malaila i hoomoana iho ai lakou, me ke kukulu ana i ko lakou mau hale, a hoolilo hoi i kela wahi i puuhonua no lakou.

            No ka mahina hookahi kela noho ana o kela poe kanaka eleele ma ko lakou kahua hou, ua paa iho lakou mau kauhale, ua ulu na meakanu, a ua pau hoi na laau i ke kuaiia, a kukuluia he mau pa, e hoopuni ana i na kauhale.

            Iloko nae o kela mahina hookahi, ua pau no kekahi poe o lakou i ka make i na kiona oloko o ka ululaau, i ke tiga no hoi, a mamuli o ka nalowale mau o kakahi poe e makaala loa ana kela ame keia, me ka hoomamao ole aku o kana wahi e hele ai mai kahi aku i pa ia o ka kulanakauhale.

            Ma kekahi la nae, ua hele aku la ke keiki a ka moi o na Paele no ke komohana, me ka paa pu ana i kana pana ame na pua. ma kona lima akau, a o kana palekila hoi ma kona lima hema kahi i paa ai. Maluna o kona kua kana eke i hele a piha me na pua, i hele omua a paapu i na laaumake, no ka hookau koke ana aku i ka make maluna o ka mea e ku aku ana i ka pua.

            Ua nanea loa kela keiki i ka hele ahiki i ka po ana, aole he manawa nona e huli hoi aku ai no kahii a kona makuakane e noho mai la me ko laua lahui, nolaila ua pinana aku la oia aluna o kekahi kumulaau manamana o ka ulu ana o hoi he ekolu wale no mile ka mamao ma ke komohana aku, aia malaila ka ohana mapu o Tazana kahi i hiamoe ai.

            Ma ke kakahiaka nui o kekahi la ae, elikw no hoi me ka hana mau a na mapu, ua hele aku la kela ame keia e huli i mau meaai nana, a no Tazana nae, ua iho pololei aku la no oia maloko o ka ululaau no kahi e hoea aku ai i ka hale o kona mau makua, e huli pu ana no hoi i mau meaai nana iloko o ia manawa hookahi, a ke hele a oili i kahakai, ua maona maoli oia.

            Ma ka pakahi, ka palua, a ma ka pakolu ka hele ana a na mapu iloko o ka ululaau, me ke kaawale ole aku no o kekahi mai iloko o ka ululaau, me ke kaawale ole aku no o kekahi mai kekahi mai, no ka hopohopo no o halawai mai auanei me kekahi poino, aka i ka manawa e haawūa ae ai o ka hoailona no ko lakou pilikia, ua hikiwawe loa i kela ame keia ka hoakoakoa ana mai i kahi hookahi.

            Aia o kala, ka makuahine hookama o Tazana ke hele hookahi la maloko o ka ululaau, ma ka aoao hikina nae kana wahi i koho ai, me ka huli ana malalo o na pauku laau, a malalo o na lau maloo, i na holoholona liilii i mau mea'u nana, a iloko o kona nanea, ua lohe aku laoia i kekahi nakeke, i nana aku paha kona hana imua, o ka moali alanui e moe ana, aia hoi, e hele pololei mai ana kekahi kanaka eleele, ma kahi he knalima kapuai ke kaawale mai iaia aki.

            O kela mea eleele a Kala i ike aku ai, o ke keiki no ia a ka moi o na Paele, a huli hope mai la o Kala me ka hoi malie ana no maluna o ka honua, eia nae ua ikeia mai oia e kela keiki, nokaika hoomau mai la no oia i ka hele ana, a hoea ma kahi uakee o ka moali alanui, ia wa i ike hou aku ai oia i ka hele malie no o ka mapu, a manao iho la ke ola, oiai aole ana mau meaai, a o keia no hoi ka holoholona mua loa i loaa iaia ma kela kakahiaka.

            Me ka hoohakalia ole iho, ua unuhi ae la ua keiki nei a ka moi o na Paele he hookahi pua, a omou iho la i ke kaula o kana kakaka, a mamua o ka hiki ana ia Kala ke alo ae i kona poino, ua kapoo aku la ka pua iloko o kona kino.

            Me ka piha i ka ehaeha, ua noke ae la o kala i ke kuwo, a hoomaka mai la e holo no kahi e ku aku ana o ka mea nana i hoopoino aku iaia, a iloko no hoi o kela manawa, ua holo koke mai la ka nui o na mapu, i lohe aku i ka leo kuwo o Kala, a no ka lua o ka nui o na manawa, ua omou hou iho la ua keiki Paele nei i kana pua, a ki aku la ia Kala, iluna o ka honua i aka i ka ike ana mai o ka nui o na mapu, i ke kumu o kela kuwo o kekahi o lakou, ua hoomaka mai la e alualu i ka Paele, a oiai he nui loa kela poe mapu, ua hoomaka aku ia ua keiki nei e holo elike me ka mama i loaa iaia.

            Aia na mapu maluna o na kumulaau e alualu la, a malalo no hoi kela Paele o ka honua kahi i holo ai, a no kekahi mau mile loihi kela noke ana aku a na mapu i ke alualu, ua hoopau okoa lakou i ka hookolo ana aku mahope o ka mea nana i hookau mai i ka poinino maluna o kekahi o lakou, a huli hoi nui mai la no kahi e waiho ana o ke kino o Kala.

            O kela no ka manawa mua loa a na mapu i ike ai i kekahi kanaka mawaho ae o Tazana, a ua hoopiha loa ia aku lakou me ke kahaha, i ke kumu i hoea aku ai keia kanaka hoopoino ma ko lakou aina.

            Ua lohe aku o Tazana, oiai oia maloko o ka home o kona mau makua, i ka leo kuwo o ka mapu, a hoomaka mai la oia e holo no kahi o ka leo ana i lohe aku ai, a he oiaio, i kona hoea ana aku, e puuluulu ana na mapu ma kahi hookahi, a aia hoi iwaena o lakou, ke kino make o kona makuahine kahi i waiho ai. I ka halawai ana mai o na maka 'o Tazana me ke kino make o kona makuahine, ua noke okoa ae la oia i ke kuwo, me ka ehaeha maoli o ka naau, e noke ana hoi i ke pa'i i kona aloha i kona makuahine, mamua o ka hiki iaia ke hoomanawanui iho, ua lele okoa iho la oia maluna o ke kino make. Iliki o ka noonoo o na mapu, o Kala kekahi o na mapu wahine huhu, a piha keke no hoi, aka iloko nae o ka noonoo o Tazana o kela kekahi o na makuahine maikai loa, a ua aie nui hoi oia no ka malama ana iaia mai ka manawa liilii mai ahiki wale i kona kanaka makua ana.

            Mahope iho o ka hookahe ana aku o Tazana i kona maa waimaka o ke aloha makuahine, a i ka maalili ana mmai hoi o na manao ulu-ku iloko ona, ia wa i ninau pono aku ai oia i ka nui o na mapu, i ke kumu i make ai o kona makuahine a make.

            Me ke kakali hou ole iho, e hoopau manawa wale ai no, ma ke kamailio ana, o ka lele koke ae la no ia o ua o Tazana a kau ana iluna o ka lala o ke kumulau, a hoomaka aku la e holo ma ke alahele a ke kanaka Paeie o ka nalowale ana aku a na mapu i ike ai.

            Ua kamaaina loa o Tazana i na moali alanui maloko o kela aoao o ka aina, a ua maopopo no hoi iaia, ma kela moali alanui wale no e holo ai ka mea hoopoino, nolaila ua oki pololei aku la ka ia nei holo  ana maluna o na kumulaau, me ka manao no in a no ka loaa aku iaia o kela Paele, e make ana iaia, aole e pakele.

            Aia no kana pahi ke paa la ma kona aoao, a aia no hoi maluna o kona poohiwi kana kaula. No hookahhi hora okoa kela kaahele ana a Tazana maluna o ke kumulaau, alaila hoi iho la nolalo o ka honua, me ka hoohele ana aku i kana nana ana i kekahi moali kapuai wawae elike me kona ke ano, koe nae he nunui ae kwia, a he mau kapuai wawae no hoi ma kekahi wahi okoa aku, a ma kona hookuku ana i kela mau moali kapuai wawae, ike iho la oia aole no i kaawale loa aku ka mea ana e alualu nei mai iaia aku, oiai he makamaka hou loa kela kapuai wawae, nolaila ua lele hou ae la ua o Tazana iluna o ke kumulaau, a hoomau aku la i kana hookolo ana.

            No hookah paha mile keel nook ana aku a Tazana i ke alualu maluna o na kumulaau, aia hoi, ma kekahi wahi ponaha, ike aku la oia e ku ana he kanaka Paele, a e paa ana no hoi ka pua me ka pana iloko o kona lima, aia hoi ma kekahi aoao mai mamua pono o ka moali alanui a ua Paele nei e hele aku ana, e ku malie mai ana ka puaa, a ua hele hoi a hu'ahu'a ka waha i ka noke i ka mukamuka, no ka makaukau e lele mai maluna o ka Paele.

            Kr hooma-lo la ka Paele i ke kaula o kana pana, a i ka wa i hookuu aku ai, ua oili aki la me ka hikiwawe loa, a ku aku la ma ka a-i o ka puaa, a hoomaka hou iho la no e omou i ka lua o kana pua, eia nae ua holo mai la ka puaa no kana wahi e ku ana, ia wa i holo ae ai ka Paele ma kekahi aoao, a ki hou aku la i kana pua no ka lua o ka manawa, alaila holo aku la no ka pinana ana iluna o ke kumulaau, me ka uhai ana mai no hoi o ka puaa mahope on a, a iloko o ka manawa pokole, ua hina iho la ka puaa ilalo a make loa.

            Ke noho aku la no o Tazana nana i kela hana a ka Paele, me kona piha me ke kahaha. I ka make ana o ka puaa, iho aku la ua Paele nei ilalo, a me kana pahi oki aku la i kekahi apana mai ke kino mai, a ho-a ae la no hoi he ahi , a koala aku la i ka i'o puaa, a i ka mo'a ana hoomaka ae la e ai he hana malihini loa hoi a ua o Tazana e noho aku la makaikai.

            Ua hele ua o Tazana a piha loa me ka inaina, no ka mea nana i pepehi i kona makuahine me kona makemake maoli no e hele mai a pepehi i kela Paele, eia nae iloko o ia manawa hookahi, ke ike aku la oia i kekahi mau hana hou i malihini iaia, a e pomaikai ai hoi oia, in a e loaa mai ana na makaukau ma kona aoao, nolaila hooholo iho la oia e kakalo kona pepehi ana i ka mea nana i hoopoino aku ana oia ahiki i ka punana i noho ai o kela Paele, he hana maalahi wale no iaia ka hele ana aku e pepehi i kela Paele, ke kaa wale kana pua ame ka pana mai iaia aku.

            O ka ai hoi ia o ke keiki a ka moi ahiki i ka maona ana, ua ku ae la oia a hoi pololei aku la no kahi o kona lahui kanaka, ia wa hoi i iho mai ai o Tazana ilalo, a hemo kana pahi, okioki aku la oia i kekahi mau i'o o ka puaa , a hoomaka ae la e ai, me ia maka no, aole he hoomo'a aku elike me kaka Paele.

            O keia no ka manawa mua loa a Tazana i ike maka ai i ke-ahi, a ma na manawa e ae, o ia no ka wa e olapa ae ai o ka uwila, a ua hookahahaia no hoi kona noonoo, i ka naaupo o kela Paele, i ke kau ana i ka i'o o ka holoholona iluna o ke ahi, he mea ia e pau ai ka ono, mamulu wale mai no nae keia o kona noho naaupo.

            I ka makaukau ana o Tazana e hookolo aku mahope o ka Paele malihini, holoi ae la no oia i kona mau lima, i hele a hauka'e i ke koko i kona ili onoi; oiai hoi ka Haku Kelekonaa hou, ke kaikaina o kona makuakane e noho hoola'i mai la ma Ladana iloko o ka hanohano, a ke pau kana ai ana, e hookomo iho ana oia i ka welelau o kona mau manamanalima iloko o ka wai, a me ke kawele keokeo e hoomaloo aku ai.

            Ma kela la holookoa, e ukali mau ana o Tazana mahope o ka Paele, me kona ike ole ia aku nae, oiai aia oia iluna o ke kumulaaau, a he elua ana mau manawa hou i ike ai i ka hoohanaia ana o ka pua e kela Paele, a make he hookahi keko, me hookahi puaa; a oiai o Tazana e nee malie an amai kekahi kumulaau a i kekahi, e noonoo nui ana oia, no ke ano o kela mau mea iloko o ka lima o ka Paele. Ma kona ike a maa no hoi, in a o ka oioi wale no o ka pua ke komo aku iloko o ke kino o kekahi mea, aole ia he kumu e make ai, oiai he nui a lehulehu wale na manawa i mokumoku ai na kino o na mapu i ka laau, a o kona kino no hoi kekahi, aole nae he make, nolaila i kona noonoo ana, aia kekahi mea okoa ae i hoopiliia aku i kela mau laau liilii, i hikiwawe ai ka make ana o ka poe apau e ku aku ana i kela mau laau pololei.

            Me kela po ana iho, ua hoaumoe mou kekeiki a ka moi o na Paele maluna o kekahi kumulaau nui, elike no me ka po mamua aku, aia no hoi maluna o kela kumulaau hookahi @ Tazana kahi i kau ai, a e hakilo pono mai ana hoi i kela malihini.

            Oiai nae ua keiki nei kaia koa ia ana e ka hiamoe, aole oia i ike i na lima pallanehe o ke keiki a ka mapu, i ke kii ana mai a kaili aku i kana pua me ka kakaka, i puoho ae kona hana i ke kakahiaka, aole kana mau @ @ hoopiha loa ia mai oia me ka inaina. Ke noke la oia i ka huli, maluna aku ona, a iluna hoi o ka honua, aole on a ike aku i ua mau meakaua nei ana, a o ka mea hoi nana i hoopiha loa mai iaia me ke kahaha, aole he wahi moali iki, no ka hoea ana mai o kekahi mea a lawe aku  kana pua me ke kakaka.

            Ua ku a hehena maoli kela keiki a a moi o na Paele i kona hooneleia ana mai i kona mau makaukau apau e hiki ai ke hala lanakila maloko o ka ululaau, a he hookahi wale no ana wahi mea i koe no kona palekana, o ia no kana pahi, nolaila hooholo iho la ua keiki nei, o kona hoea koke aku no kahi i hoomoana ai o kona lahui kanaka, o ke akahele wale no ia e pono ai mamua o ka hooloholoho hou ana iho, o loaa mai auanei oia i na holoholona ahiu, he make wale no kona hopena.

            Me na kaina wawae mama i hoomaka aku ai ua keiki nei e huli hoi no kahi o kona puulu, aole no ia i mamao loa aku mai iaia mai, aka nae iloko o ia manawa hookahi i haalele aku ai o Tazana i kona wahi e pee ana maluna o na kumulaau, a hoomaka mai la e alualu i kana pio. O ke kanaka keia ame ke eke pua a ke keiki a ka moi, ua lilo mai la ia Tazana, a ua hoopaaia aku la maluna o kke kumulaau, me kona okioki ana i kekahi mau lala i pololei ai kana wahi e huli mai ai ahiki i ka loaa ana iaia o kela mau mea waiwai loa.

            Aia no kekeiki a ka moi malalo kahi i hele ai, a aia no hoi o Tazana maluna o ke kumulaau, a ke paa la no kana kaula iloko o kona lima, me ka makaukau loa e hoohei aku a paa ke kania-i o ka mea nana i pepehi i kona makuahine a make. Ua nui a lehulehu na manawa maikai a Tazana i ike ai, o ka wa ia e hoohei mai ai i kana pio, o ka mea wale no nae nana i kaohi aku i kona hooko ana mai i kela manao, o ia no kona ake e ike i kahi a kela Paele e hoi la, a mamuli o ia kakali hoomanawanui ana, ua hoea aku la oia ma kekahi wahi e waiho malaelae mai ana, a e kuku mai ana hoi he mau kauhele lehulehu.

            Aia o Tazana i kela manawa ana i ike aku ai i na kauhale, maluna pono ae o ke poo o ke kanaka Paele, a he elua wale no haneri i-a aku i koe. o ka pau no ia o ka ululaau, nolaila aole aku he manawa i koe e hoololoiaihili ai, he mea pono iaia ke hoohei koke aku i kela Pqele, a paa i kana kaula.

            Me kela manao paa e hooko aku oia i ka mea ana i noonoo nui ai, ua lele e aku la o Tazana a kau maluna o ka lala, o kekahi kumulaau, maluna pono ae o ka moali alanui a ka Paele malalo on a, o kona hoohei mai la no ia, a paa aku la ke kania-i o ua Palele nei i kana kaula, a me ka haawi ole aku i manawa no kana pio e hooikaika ai e pakele mai iaia aku ua huki mai la ua o Tazana i kana kaula me ka ikaika, e loaa ole ai he wahi pua'i leo mai ka Paele, a ilolo no hoi o na minuke helu wale no aia kona kino, ke lewalewa la iluna o kekahi lala laau nui, alaila, lele aku la o Tazana a kekahi lala okoa, malaila oia i hoopaa aku ai i ke kaula, i ole ai e haule hou iho kana pio ilalo.

            Ke noke la ke Paele i ka oni i o a ia nei. no kona aho hope, aole nae ia he meaa no ke keiki hanai a ka mapu e heewipio aku ai, aka unuhi ae la oia i kana pahhi, a me ka lima menemene ole, hou aku la i ka puuwai o ka mea nana i kaili ae i ke ole, hou aku la i ka puuwai o ka mea nana i kaili ae i ke ola o kona makuahine, o ka make loa iiho la noia o ke keiki a ka moi o na kanaka Paele.

            Ke noke loa la o Tazana i ka nana i kela Paele me ke aka hele loa, o keia ke kino kanaka mua loa ana i ike ai. O ka pahi ame kona wahi e waiho ai, ua lawe mai la keia nona ia waiwai, o ka papale keia ma ke poo o ua Paele nei, lilo mai la iaia nei; ke mahalo loa la oia i na hua i kahakahaia maluna o ka lae a ma ka umauma; me ka nui no nae o ka hookahahaia aku o kona noonoo no kela Paele.

            Ua hele oia a pololi iloko o kela manawa, a eia hoi ka ai imua o kona alu, pehea la, e oki aku ana paha oia i i'o mai ke kino mai o kela Paele, a ai ae i pau ai kona pololi, a i ole, e waiho malie aku ana no paha oia iaia me ka ai ole?

            Ua pepehi oia i ke kane a Kala, ka mapu ana i hoowahawaha loa ai, a make, eia nae aole oia i ai i kona kino. He hana kupono ole iloko o kona noonoo ka ai ana i ka i'o o kona puulu iho, ka mea hoi a kakou i makemake ole ai e ai i ka i'o o ke kanaka, he hana ia i i hiki wale no i ka holoholona ke hooko, aole hoi i ke kanaka.

            Ua ike o Tazana maloko o kana mau buke, e hoike ana he kaanaka ka Paele, a pela no me na ili keokeo elike me kona ke ano, a he poe lakou, aole he hiki ke ai ia e na kanaka, a mamuli mai o kela ike i loaa iaia ma o na kii la, ua hoopau loa ae la oia i ka noonoo ana, e ai aku i kela Paele, elike me ka holoholona.

            Lalau aku la oia i kekahi mau kupee keleawe ma na wawae o ka Paele, a hookomo mai la ma kona mau wawae o ka Paele, a hookomo mai la ma kona mau wawae alaila hookuu hou iho la i ke kipuka o kana kaula, mai ka kania- i mai o ka mea i make, o kona pinana hou aku la no ia noluna o ke kumulaau me ka waiho malie ana aku i ke kino o kela Paele, na kona lahui e hele mai e kii a hoihoi aku i ko lakou wahi.

 

MOKUNA X

HOEA NO NA KAUHALE O NA PAELE

            Ma kela pii hou ana aku a Tazana noluna o ke kumulaau ua oinana aku la oia ahiki iluna loa o ka wekiu, a nana aku la i ka waiho molale mai o na kauhale he nui o na Paele imua on a. Ma kekahi aoao nae o kela wahi ponaha nui, ua hele loa ae ka ululaau a kokoke ilaila, a no ko ia nei ake e ike elike me ka noonoo mau o na holoholon, aia ma kela wahi kekahi mau mea ano hou ana i ike mua ole ai, ua hoomaka aku la oia e hele maluna no o na kumulaau, aia ka pono o kona kokoke aku i na kauhele, a e ike aku hoi i ke ano o ka poe e noho ana malaila, ame ka lakou hana

            Ilko o ka noonoo o Tazana elike me kona kamaaina iwaena o ka lahui ana e noho puu la ame no holoholona, he enemi wale no na mea apau, me ka nana ole mai ma ka like ana o ko kakou mau ano, nolaila me ia manao no o Tazana e hele la e ike i keia lahui malihini iaia.

            O ka Tazana mea wale no i maa a i kamaaina no hoi, o ka pepehi aku i na mea apau maloko o ka ululaau, he kanawai paa ia, a ua lilo no hoi ia hana i mea houoli loa iaia, ana e manaola, in a no kona ikeia mai, e pepehiia mai ana no oia a make.

            Oiai nae, ua ike pono oia i ka poino o kela mau pua liilii a ke kanaka Paele i pepehiia ai eia a make, ua ilo ia ike, i mea a'o mai iaia; e akahele loa oia, o ikeaia mai aunei e ka nui ae o na Paelle, aole ana e nele kona ki ia mai i na pua, e lele makawalu mai ai maluna on a. Oiai nae ua maa loa oia i na poino o kela ano, mai kona mau la kamalii mai ahiki wale no i ke kanaka makua ana, aole loa he maka'u iloko on a, no ia mea he make, a ua makaukau oia no ka pepehiia mai, a i ole e pepehi aku paha i ka poe apau e loaa aku ana iaia.

            Ke kaahele la nae ua o Tazana maluna o na kumulaau, ahiki i kona kau pono ana maluna o kekahi kumulaau nui, i hele no hoi a punonohu i na lau mailuna mai o ka piko ahiki aku i na lala e luhe ana i ka lepo, e hiki ai iaia nei ke ike mai i ka poe apau e holoholo ana mawaho o ko lakou mau kauhale, a e maopopo ai no hoi iaia ka lakou hana.

            Ke ike ia oia i ka holoholo o na kamalii aole he mau lole maluna o ko lakou mau kino, a e noke ana hoi na wahine, i ke ku'i i ke kulina me na pohaku, a o kekahi poe hoi, e pulehu ana i ka palaoa iluna o na kapuahi, he mau hiona keia i malihini loa o kona mau maka, a i maupopo ole hoi ka waiwai o na mwa e hanaiia mai aa e kela poe.

(Aole i pau).