Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 2, 11 January 1918 — HE MOOLELO NO TAZANA A I OLE Ka Hiena o na Ululaau Anoano o na Kapakai o Aferika [ARTICLE]

HE MOOLELO NO TAZANA A I OLE Ka Hiena o na Ululaau Anoano o na Kapakai o Aferika

Ma na la maliope mai. o ka hilo kaula ka 'I'aiana liani nui. a loaa 110 hoi iaia kekahi kaula loihi, i oi ae ka nui imua o kela kaula kahiko ana, a me ia kaula, no oia e hele mau a j «i;il'»k<> o ka ululaau, no ka manao 110, ina-no kona halav.ai me ka liona. e hooliei ana oia a paa me kela kaula, a i lmikeike ac hoi i kona lilo ana i pookela iwaena o na mapu apau. ... I Aia lie moali alanui iloko o ka ululaau ma kiipa o ke kaliawai a Tazanā i kamaaina, he wahi no na holoholo- i na like ole e liele ai e inuwai, nolaila e hele mau aiia oia ma kela wahi e hoomakakiu ai, me kona noho ana iluna 0 ka lala o kekahi'kumulaau nui, he mau holoholona e ae no kana i ike, aole nae ona hoopilikia wale aku ia lakou, ke makemake la oia e oili mai kekahi holoholona nui i hiki ai iaia ke ike i ka paa o kana kaula, a i ka holopono 110 hoi o 1 ka niea ana i noonoo ai. j Ma kekahi la nae, e nanea ana 110 ua o Tazana i ke kakali, aia hoi ua lohe aku la oia i ka nakeke mai o na lau laau ne walii pokole wale no mai ke kumulaau aku ana e kau ana, a i nana iho paha kona hana ilālo, eia ka lie liona, e hele niai ana 110 hoi me ka malie loa 110 ka inu wai ana i ke kahawai. i (_)iai no nae ka liona e hele la me ka malie loa, aia walo n(. kona poo iluna kahi i au-ku ai, 110 ka lohe aku 110 i ka i uakeke nia kekahi wahi, e holo aku ana oia e po'i i meaai' nana. a e wili mau ana no hoi ka huelo, 110 ke kahili ana 1 ka nalo. i 0 keia ka manawa e hooltoia ai kela makemake o Tazana, e lanakila maluna o ka liona, nolaila lele iho la oia mai kahi ana e kau ana a iluna o ka lala o ka laau e inoe pololei ana, ma kahi a ka liona e hele mai nei, aia hoi ke kipuka o kana 1 kaula iloko o kona lima kahi i paa ai, a ke hoolewalewa nialie iho la oia ilalo, ahiki i ke kau pono ana ae maluna o ke poo o ka liona, ia wa oia i hoonakeke iho ai maluna, ua, ku honua iho la ka liona i kahi hookahi, me ka nana ar. i' ae iluna. o ka manawa no ia i poholo poilo iho ai ke kipuka ma ka a-i, a he liookahi.no ia huki ana mai a Tazana i ke kaula. o ka holo aku la 110 ia o ke kipuka a nana ana i ke 1 kania-i. | Me ka eleu loa, i haalele aku ai.o Tazana i ke kaula, a : hulo aku la no kekalii lala okoa, ma keia hana ana nae, 11 a nakiikii mua o Tazana i kekahi piko o ke kaula ilalo o ke kumulaau, a lawe aku i kekahi piko, a hoolewalewa ilio, i itia kekahi lala ,elike me ia ana i hana aku ai. | 1 kela holo ana aku o ke kaula a paa ka a-i o ka liona,' ua ( hoomaka aku la ua liona nei e holo, a he walawala anā ka' Tazana i ike aku ai, aia hoi pa-hu ana.ke.kino o ka liona j iiuna 0 ka honua. Ua holopono loa kela hooheiia ana o ka linna a paa i ke kaula. aka o ka hana nui aku i koe, o ia no ka liuki ana mai ahiki i ke kumulaau, 110 ka mea i kela ma- i nawa a ua o Tazana i lalau iho ai i ke kaula, a huki mai la, I he hana paakiki maoli ia, oiai ka liona e noke ana i ke ku-' paka i o a ia nei, e kope ana hoi na wawae, a e kuwo an:i; me ka leo nui, aka he mea no nae keia e a'o mai ana iaia, i i kekahi liana oi ae o ka pono, aina e lāwelawe aku ai, no kekahi manawa hou aku. Ua kaa ]>ono ae la ka liona, ma kahi e hiki pono ai iaia la- ike mai ia Tazana, i ke kau aku maluna o ka lala laua, alaila holo mai la me ka piha i ka huhu, me ka manāo e loaa niai ka mea nana i hookaw aku i ka poino nialuna ona, eia nae e makaala mau aktf ana o Tazana, a lele mai la oia a kau he lala okoa. Me ka piha loa i ka hoonaukiuki, i noke ae ai ka liona i; ka lele i o a ia nei, e nanahu okoa ana hoi kona mau niho' i ke kaula. a mamua o ka hiki ana ia Tazana ke huki aku ahiki i ka pili ana o ka liona i ke kumulaau, ua moku ae la ke kaula iloko o na pauku elua. L'a piha loa o Tazana me ke kaumaha, 110 kona lanakila nle ana maluna o ka liona, a ua lilo hoi kana mau hooikaika ana i mea poho wale, a iloko o kona mau nianao kaumaha, ua uwe okoa iho la oia, me kona nana aku hoi i ka hplohulo mai o ka liōna malalo o ke kumulaau, me he mea la. e ake okoa mai ana, e iho aku o Tazana ilalo, e halawai pu ai me ia, he alo a he alo. Xo kekahi mau hora kela kiai paa ana a ka liona malalo 0 ke kuniulaau. a i kekahi manawa, e lele okoa mai'ana iluna 0 na lala laau haahaa. aka nae ua like pu ia mau hoao aivi a ka liona me kona uhau wale ana aku 110 i kona mau v»a\vae i ka makani. Oiai aole he waiwai i koe e noho hou aku ai ina kela wahi, i"a lalau aku la o Tazana i kekahi hua pala o ka laau ana e kau ana. a nou pololei aku.la a pa ma na maka o ka liona, ua hooi loa ia ae la ka piena o kela holoholona, me ka noke huu mai i ka lele iluna, aka, ua pinana loa ae la o Tazana ahiki ma kahi o ke kanalima kapiiai mai ka honua ae, a hoomaka aku la e hele iluna o ka lewa, mai kekahi kuniu laau a i kekahi, a iloko o ka manawa pokūle, aia oia iwaena 0 kona puulu. l'a hoomaka aku la o Tazana e lioike iniua o kona poe i k<ma halawai ana me ka liona, ame ka aneane loa ana o keU enemi. e kaa mai malalo o kona mana. a ua noho malie loa na mea apau, ia lakou e hoololie mai la me ka piha i ka hialaai anie ke kahaha pu kekahi. no ka hiki ana i keia mapu 0 l«ikou ke hoonahoa aku i ka liona, aka nae no Kala, kona j makuahine hookama, ua hoopiha loa ia aku oia me ka olime ka noke ana hoi i ka lelele, e kaapuni ana i kana keiki. iii» kekahi mau manawa lehulehu. MOKUNA IX. i I-lALAWAI ME KE KIN'O K.\NAKA. . na makahiki loihi o ko Tazana noho pu ana me ka j l'uulu o na mapu, he like loa kona.mau ano apaū ine ka lahni i«ua e noho la, o ka loli ano nui wale 110 iikeia nona, o ia ka l'l' mahuahua ae o kona ikaika, elike me ka ulu ,-ina o.kona kini). a pela no hoi ka oi aku o kona naauao imua o na ! uapu. a mamuli no hoi o kona hooikaika mau ana, i hiki ii *•' 'oaa mai iaia ka ike no na huaolelo oloko o na huke a kona "wkuakane. ! 1 'iai ua hele ka makemake a nui iloko ona, e halawai j me kona lahui 'ponoi, a e pau hoi ka noho pu ana me na 311 :ipu. eia nae aole 110 ana mea e hoohalahala ai oiai maloko '• ka ululaau. he nui 110 na mcfi e hoopiha mau ia ai kona n-anwa i ka liana. i I kuna wa molowa e hele ana oia iloko o ke kahawai e :nv ai'a ai. a ke pau no hoi ka hoihoi ma ia hana, e noke a "a no oia i ka au, a ke hoi mai hoi noluna o ka aina maloo, c uiakaala niau ana oia 110 ka liona ame na holoholona ahiu ae. 1-eliulehu A\ ale na manawa i. hokolo ai o na holoholona inahope o ko ia nei nieheu, a iloko no hoi o kela manawa H>okuhi. aia pu no o Tazana ke huli la ia lakou; a he lehup'hu tin manawa i kokoke loa ai kekahi o kela nlau holo"'"iia e lele mai maluna oia nei, aka nae niamuli wale no

I Iplohe 6 lōsna mau pepeiao, ame ka hiki iaia ke honi j āku i ke ea o na hoioholona. oiai no nae aia ma kahi kokoke, pela iho la i pakele ,mau ai keia. j Iloko oka hikiwawe oka ike ame ka lohe oka liona i kekahi mea, a pela me ka puaa ame ke tiga, ua lilo nae lakou apau i mea helu ole ia imua o ko Tazana eleu a lohe 0 na pepeiao, a he hookahi wale no ana holoholona i noho • hoaloha aku ai, o ia no ka elepani. J Oko laua lilo ana i mau hoaloha maikai 'loa, he ninau po- j hihihi no ia, aka nae iloko o.kela ululaau waoakua o Afe-1 rika, e ikeia ana ka hele pu o Tazana i ka po. 110 kekahi maii j ; manawa lehulehu, a i kekahi manawa, e kau» okoa ana no, oia maluna o ke kua o ka elepani. I j No na ano- holoholona eae apau oloko oka ululaau, he 1 mau enemi wale no lakou no Tazana. a koe kona lahui ponoi, aia iwaena o lakou he mau hoaloha lehulehu nona. ; Iloko o na la lehulehu okela ame keia makahiki, i hoohulaia e Tazana maloko o ka hale o kona mau makua, aoie 1 hoonioni iki ia na iwi o kona mau makua, a pela hoi na iwi o ka bebe make a Kala, a'i.ka piha ana o na makahik' he umi-kumamawālu iaia, ua hiki pono loa iaia ke heluhelu i na huaolelo rrtaloko o na buke, a ua hiki pu 110 hoi iaia ke kakau i na hua me ka moakaka loa, he hookahi wale n'o mea 1 i koe, o ia ka hiki ana iaia ke kamailio i ka olelo a kona 111111 makua. j lloko ona le. lehulehu o~ kela ame keia makahiki, i hoo- [ noho ana iloko o kela ululaau kanaka ole, aole loa he hoo- - kahi manawa i'ike ai oia i kekahi kino kanāka, no ka mea. i ua pakuia keia mokupuni me na pali kiekie ma kona mau . aoao ekolu, a o kahi haahaa wale 110. o ia kahi e huli pono: ana i ka moana. I Ua hele oloko o kela ululaau a piha ina holoholona ahiu,! i a o kekahi kumu nui ia, o ka aa ole ana o na kanaka o 11:1 j 1 wahi e aku, e hele mai a noho ma keia aina, no ka maka'u I i na holoholona ahiu. , j I kekahi la nae, oiai o Tazana e npho ana īnaniua pono' mai o ka hale o kona mau makua. a iaia i huli aku ai nana j i ka aoao hikina, aia hoi, ma.kahi he mau mile loihi ka : , mamao, ua ike aku la oia i ke ka'i mai o kekahi poe kanaka he nui, ma kahi paha o ke kānaliina, he poe eleele wale 110, | a mahope mai o lakou na wahine he nui me na keiki. i E paa ana na kane he mau pana me na pua ma ko lakou mau lima. Maluna o ko lakou mau kua e kau ana he mau j haawe nunui, a ke nana la oia i kela ano lahui, he mau apo 1 poepoe e lewalewa ana mai ko lakou inau ihu mai ame na pepeiao, l.ie mau lehelehe manoanoa hoi ko lakou, elike me ināu kii ana i ike ai maloko o na buke. j No na wahine hoi, aia malu.na oko lakou mau poo he mau puolo, a pela ma na poo o na kamalii, a mahope loa mai 0 na huakai, he puulu nui okoa o na kane, i lako no me na pana ame na pua. . j | Ma'ka ia nei hoomaopopo aku ike ano oka hoonohonohoia ana o kela huakai, o ia hoi i poe kane wale 110 mamua, a pela mahope, mj> he mea la, e uhai ia inai ana lakou e kekahi puulu okoa >aku; a ua pololei ia koho ana o Tazaiia, j I no ka mea e holo ana kela poe mai na kanaka ili keokeo ' mai, ka poe i inaa i ke kalepa ana iwaena o keia lahui eleele, ' 110 ka laholio ame ka niho elepani, a i kekahi la, ua pepehiia | kekahi aīiikoa keokeo ā make, a! pela me kona puulu o na j kauwa paele. . | No kekahi mau la. ua noho kela puulu o na Paele me ka I noonoo ole ae lie poino kekahi, aka nae i ka po, oiai lakou e ■i nanea ana i ka hiamoe, ua hoea mai >a kekahi 'pualikoa o na ili keokeo, me na Paele, a luku ihō la i ka poe na lakou 'i i pepehi aku i na kanaka o na ili keokeo, a o ke koena mai ; keia o kk lahui Paele, e holo mai nei, i pakele mai ai lakou 'inai ka make mai. | Oka palekana a kela puulu ona Paele e liolo mai la 110- | loko o na ululaau, a 110 na kapakai, he pono ia no na holoholona oloko o ka ululaau, a no na mapu hoi. j He ekolu la okoa ke kaahele ana mai o kela puulu oka lahui Paele, a ma ka ha no hoi o ka la ua lioea mai la lakou mā kapa o kekāhi kahāwāi, a malaila i hoomoana iho ai lakou, me ke kukulu ana i ko lakou mau hale, a hoolilo hoi 1 kela wahi i puuhonua no lakou. No ka mahina hookahi kela noho'ana o kela poe kanaka eleele ma ko lakou kahua hou, ua paa iho la ko lakou mau kauhale, ua ulu na meakanu, a ua pau hoi na laau i ke kuaiia, a kukuluia he mau pa, e hoopuni ana i na. kauhale. lloko nae o kela mahina hookahi, ua pau 110 kekahi poe o ilakou i ka make i na liona oloko o*ka ululaau, i ke tiga 110 hoi, a mamuli o ka nalowale māu o kekahi poe e makaala loa ana kela ame keia, me ka hoomamao ole aku o kana wahi ,e hele ai, mai kahi aku i pa ia o ke kulanakauhale. Ma kekahi la nae, ua hele aku la ke keiki a ka moi o na Paele 110 ke komohana, me ka paa pu ana i kana pana ame na pua. ma kona lima akau, a o kana palekila hoi, ma koni lima hema kahi i paa ai. Maluna o kona kua" kana eke i hele a pilia me na pua, i hele ohiuā a paapu i na laaumake, 110 ka hookau koke ana aku i ka make maluna o ka mea e ku akm ana i ka pua. ' Ua nanea loa kela keiki i ka hele ahiki i ka po ana, aole he manawa nona e huli hoi aku ai 110 kahi a kona makuakane e noho mai la me ko laua lahui, nolaila ua pinana ak.i j la oia aluna o kekahi kumulaau manamana o ka ulu ana o na lala, malaila oia i hoaumoe iho ai ma kela po, a ma kahi l hoi he ekolu wale 110 mile ka mamao ma ke komohana aku, aia malaila ka ohana mapu o Tazana kalii i liiamoe ai. . Ma ke kakahiaka nui o kekahi la ae, elike 110 hoi me ka hana mau a na mapn, ua hele aku la kela ame keia e huli i mau meaai nana, a 110 Tazana nae, ua iho pololei aku la 116 oia maloko o ka ululaau kalii e hoea aku ai i ka hale 0 kona mau makua, e liuli ana 110 hoi i mau meaai nana iloko o ia manawa hōokahi, a ke*hele a oili i kahakai, ua ; maona maoli oia. Ma ka pakahi, ka palua, a ma ka pakolu ka ailā a na mapu iloko o ka ululaau, me ke kaawale ole aku 110 o kekahi mai kekahi mai, no ka hopohopo 110 o mai auanei me kekahi poino, aka i ka manawa e haawjia"'"āe ai o ka hoai- • lona no ko lakou pilikia, uā hikiwa*yve Jda i kela ame keia . ka hoakoakoa ana mai i kahi hookahi / . y , I Aia o Kala, ka makuahine-'hookahna o Tazana ke hele hookahi la maloko o ka hlulaau, 'ma ka aoao hikina nae kana walii i koho ai, me ka malalo o na pauku laau, a malalo o na lau maloo. i holoholona liilii i mau meaai j nana, 'a iloko o kona nanea,vua lohe aku la oia i kekahi I nakeke, i nana aku paha kona hana imua, o ka moali alanui e moe ana, aia hoi, e liele poloJei inai ana kekahi kanaka j eleele,,ma kahi he kanalima kapuai,ke kaawale niai iaia aku. j O kela meā eleele ā Kala i ike/aleu ai, oke keiki uo ia aka moi o na Paele, a huli hope ; mal la o K'ala nie ka lioi malie ana 110 maluna o ka honua, eia nae ua ikeia mai oia e kela nolaila hoomau mai la no' oia | ka hele ana. a hoe'a ma kahi uakee o ka moali alanūi, ia wa i ike hou aku ai oia 1 ka hele malie 110 o ka mapu. a manao iho la ke ola, oiai aole ana mau meaai, a o keia īui'hoi ka holoholona mua loa ji loaa iaia nia kela kakahiaka. j Me ka hoohakalia ole iho, ua unuhi.ae la ua keiki nei aka moi o na Paele he hookali!'pua, a omou iho la i ke kaula o kana kakaka, a mamua o ka hiki ana ia Kāla ke alo ae i kona poino, ua. kappo lalea pua iloko o. kona kino. j Me ka piha ikā ehaeha, ua noke ae la o Kala ike kuwo, a . hoomaka mai la e holo no kahi t ku aku ana o ka meq nana i hoopoino aku iaia, a,āloko iio hoi o kela manawa, ua holo koke mai la ka nui o na inapu, i lohe aku i ka leo kuwo o Kala, a no ka lua o ka manāwa, ua omou hou iho la ua keiki Paele nei i kana pua. a ki aku la ia Kala, aole nae i i make, aka ua olokaa aku la ke kino nui o Kala, iluna o ka • '>l< a ikp il-e sna mni o kab nui o na mapn, i ke kumu 0 kela kuwo o kekahi o lakou, ua hoomaka mai la e alualu 1 ka Paele, a oiai he nui loa kela po? mapu, ua hoomaka aku ia ua keiKi nei e lioio e'ike me ka mama i loaa iaia.

Aia na mapu maluna o na kumulaau e alualu la, a malalo no hoi kela Paele o ka honua kahi i holo ai, a no kekalii mau mile loihi kela noke ana aku a na mapu i ke aluaki,' ua hoopau oko& lakou i ka hookolo ana aku mahope o k.i mea nana i hookau mai i ka poino maluna o kekahi o lakou, la huli hoi nui mai la no kahi e waiho*ana o ke kino o Kali. 1 O kela no ka manawa mua loa a na mapu i ike ai i kekahi | kanaka mawaho ae o Tazana, a ua hoopiha loa ia aku lakou me ke kahaha, i ke kumu i hoea aku ai keia kanaka hoo-1 poino ma ko lakou aina. | Ua lohe aku o Ta.zana, oiai oia maloko o ka liome o koiui mau makua, i ka leo kuwo o ka mapu, a hoomaka mai la oin e holo no kahi o ka leo ana i lohe aku ai, a he oiaio. i kon i ! hoea ana aku, e puuluulu ana na mapu ma kahi hookahi,' a aia hoi iwaena o lakou, ke kino make o kona makuahino ! kahi i waiho ai. 'l.'ka halawai ana mai o na maka 'o Tazani me ke kino make o kona makuahine, ua noke okoa ae la oi.i i ke kuwo. me ka ehaeha maoli o ka naau, e noke ana lu»i i ke pa'i i kona mau lima a elua ma kona umauma, a no ka oi loa aku o kona aloha i kona makuahine, mamua o ka hiki iaia ke hoomanawanui iho, ua lele okoa iho la oia maluna o ke kino make. Iloko o ka noonoo o na mapu, o Kala kekaln o na mapu wahine huhu, a piha keke no hoi, aka iloko nae o ka noonoo o.Tazana o kela kekahi o na makuahine maikai loa, a ua aie nui hoi oia 110 ka malamā ana iaia mai ka m:inawa liilii mai ahiki wale i kona kanaka makua ana. M'ahope iho o ka hookahe ana aku o Tazana i kona mau waimaka o ke aloha makuahine, a i ka maalili ana mai hoi 0 na manao ulu-ku iloko ona, ia wa i ninau pono aku ai oia 1 ka nui o na māpu, i ke kumu i make ai o kona makuahine, a haha'i mai la no hoi lakou elike me ka lakou i ike ai, akahi no a maopopo i ua o Tazana, o kekahi o kela poe kanaka eleele ana i ike ai, oia ka mea nana i pepehi i kona makuahine a make. Mt ke kakali hou ole ilio, e hoopau manawa wale ai ii.j, ma ke kamailio ana, o ka lele koke ae la no ia o ua o Tazanri a kau ana iluna o ka lala o ke kumulau, a hoomaka aku la e holo ma ke alahele a ke kanaka Paeie o ka nalo\vale ana aku a na mapu i ike ai. Ua kamaaina loa oTazana i na moali alanui maloko o kela aoao o ka aina, a ua maopopo no hoi iaia, ma kela moali alanui wale no e holo ai ka mea hoopoino, nolaila ua oki pololei aku la ka ia nei holo ana maluna o na kumulaau, me ka manao no ina no ka loaa aku iaia o kela Paele, e make ana iaia, aole e pakele. j Aia no kana pahi ke paa la ma kona aoao, a aia no hoi maluna o kona poohiwi kana kaula. No hookahi hora oko i kela kaahele ana a Tazana maluna o ke kumulaau, alaila hoi iho la nolalo o ka honua, me ka hoohele ana aku i kana nana ana i kekahi moali hou loa, i hanaia iho e na kapuai o kekahi kino kanaka, a he oiaio, ma kahi o ka lepo i pulu i ka wai, kakau ana he mau moali kapuai wawae elike ine kona ke ano, koe nae he nunui ae keia, a he mau kapuai wawae no hoi ma kekahi wahi okoa aku, a ma kona hookuku ana i kela mau moali kapuai wawae, ike iho. la oia, aole no i kaawale loa aku ka mea ana e alualu nei mai iaia aku, oiai he makariiaka hou loa kela kapuaj wawae, nolaila ua lele hou ae la ua o Tazana iluna o ke kumulaau, a hoomau aku la i kana hookolo ana. j No hookahi paha mile kela noke ana aku a Tazana i ke alualu maluna o na kumulaau, aia hoi, ma kekahi wahi ponaha, ike aku la oia e ku ana he kanaka Paele, a e paa ana ! 110. lioi ka pua me ka pana iloko o kona lima, aia hoi m.i Ikekahi aoao mai, mamua pono o ka moali alanui a ua Paele I nei e hele aku ana, e ku malie mai ana ka puaa, a ua hele hoi a hu'ahu'a ka waha i ka noke i ka miikamuka, no ka makaukau e lele mai maluna o ka Paele. Ke hooma-lo la ka Paele i ke kaula o kana pana, a i • ka wa i hookuu aku ai, ua oili aku la me ka hiki\vawe loa, a | ku aku la ma ka a-i o ka puaa, a hoomaka hou iho la no ,c omoij-i ka lua o kana pua, eia nae ua holo mai la ka puaa no kana wahi e ku ana, ia wa i holo ae ai ka Paele nU kekahi aoao, a ki hou aku la i kana pua no ka lua o ka manawa, alaila holo aku la no ka pinana ana iluna o ke kumulaau, me ka uhai ana mai no hoi o ka puaa. mahope ona, a iloko o ka manawa pokole, ua hina iho la ka ilalo a make loa. Ke noho aku la no o Tazana nana i kela hana.a ka Paele, me kona piha me ke kahaha. I ka make.ana o ka puaa, iho aku la ua Paele nei ilalo, a me kana pahi oki aku Ja i-kekahi apana mai ke kino mai, a ho-a ae la 110 hoi he ahi, a koala aku la i ka i'o puaa, a i ka 1110'a ana, hoomaka ae la e ai, he hana malihini loa hoi a ua o (j , Tazana e noho aku lu makaikai. " £ / Ua hele ua o Tazana a piha loa -nie ka inaina, no ka mea nana i pepehi i kona kona makemake maoli 110 e hele mai a pepehi i kela P^el£ } ' ēia nae iloko o ia manawa hookahi, aku la piaj kekahi mau hana hou i malihini iaia, a e ina e loaa mai ana na makaukau ma kona a6ao, iiolaila hooholo iho la oia e kakali kona pepehi ana i ka ; ihea nana i hoopoino i kona makuahine a he manawa okoa ak'u, aka e hookolo aku ana oia ahiki i ka punana i lioho ai o kela Paele, he hana maalahi wale no iaia ka hele aiia aku e pepehi i kela Paele, kaawale kana pua am£ ka pana mai iaia aku. O ka ai hpHa o ke keiki a ka moi ahiki i ka maona ana, ua ku ae la oia a hoi pololei aku la no kahi o kona lahui kanaka, ia wa hoi i iho mai ai o Tazana ilalo, a hemo kana pahi, okioki aku ,ia'oia i kekahi mau i'o o ka puaa, a hoomaka ae la e.ai> me ia maka 110, aole he hoomo'a aku elike me ka ka, Paele. O kefa. no ka manawa mua loa a Tazana i ike maka ai i ke.--a)ii, a ma na manawa e ae, o ia 110 ka wa e olapa a(i ai "6*ka uwila, a ua hookahahaia 110 hoi k©tia noonoo, i ka nn'aupo o kela Paele, i ke kau ana i ka i'o o ka holoholona iluna o ke ahi, he mea ia e pau ai ka ono, mamuli wale mai no*nae keia o kona noho naaupo. 0 ka ai hoi ia o Tazana ahiki i ka inaona ana. ua lawe aku la oia e huna i ke koena aku o ka puaa iloko o ka naheleliele, no kona manao no, aia oia a huli hoi mai alaila oki hou i mau i'o puaa nana, a loaa kāna ai e hoi aku ai no kalii o kona puulu. 1 ka makaukau ana o Tazana e hookolo aku mahope o ka Paele malihini, holoi ae la no oia i kona mau lima, i hēle a hauka'e i ke koko i kona ili ponoi; oiai hoi ka Haku Kelekona hou, ke kaikaina o kona makuakane e noho hoola'i mai la ma Ladana iloko o ka hanohano, a ke pau kana ai ana, e hookomo iho ana oia i ka welelau o kona maU m::namanalima iloko o ka wai, a me ke kawele keokeo e hoomaloo aku ai. Ma kela la holookoa, e ukali niau ana o Tazana mahope o ka Paele, me kona ike ole ia aku nae, oiai aia oia iluna o ke kumulaau, a he elua ana mau manawa hou i ike ai i ka hoohanaia ana o ka pua e kela Paele, a make he hookahi keko. me hookahi puaa; a oiai o Tazana e nee malie an amai kekahi kumulaau a i kekahi, e noonoo nui ana oia, 110 ke ano o kela mau mea iloko o ka lima o ka Paele. Ma kona ike a maa no hoi, ina o ka oioi wale no o ka pua ke komo aku iloko o ke kino o kekahi mea, aole ia he kumu e make ai, oiai he nui a lehulehu wale na manawa i mokumoku ai na kino o na mapu i ka laau, a o kona kino no hoi kekahi, aole nae he make, nolaila i kona noonoo ana, aia kekahi mea okoa ae i hoopiliia aku i kela mau laau liilii, i htkiwawc ai ka make ana o ka poe apau e ku aku ana i kēla maii laau pololei. Ma kela po ana iho. ua hoaumoe hou ke keiki a ka moi > na Paele maluna o kekahi kumulaau nui, elike no me ka po mamua aku, aia no hoi maluna o kela kumulaau hookahi » Tazana kahi i kau ai, a e hakilo pono mai ana lioi i kela mplihini. ' ' Oiai nae ua keiki nei e kaia loa ia ana e ka hiamoe. aok* oia i ike i na lima palanehe o ke keiki a ka mapu, i ke kii

ana mai a kaili aku i kana pua jne. ke i ac kona hana i kc kakahiaka. aole'kana inan { hoopiha loa ia mai oia me ka inaina. Ke'nolee-'īa oia i k.i huli, maluna aku ona. a iluna hoi'o ka honua, aole ona ike aku i ua mau meakaua nei ana, a o ka mea hoi nana i hoopiha loa mai iaia me ke kahaha, aole he wahi nioali iki, * ka hoea ana mai o kekahi mea a lawe aku i kana ptia mo ke kakaka. ! Ua ku a hehena maoli kela keiki a ka moi o na Paele i kona hooneleia ana mai i kona mau makaukau apau e hiki ai ke hele lanakila maloko o ka ululaau, a he ho f okahi walo no ana wahi mea i koe no kona palekana, o ia no kana pahi, nolaila hooholo iho la ua keiki nei, o kona hoea'koke aku 110 kahi i hoomoana ai o kona lahui kanaka, o ke alahelo wale no ia e pono ai. mamua o ka hoolohilohi hou aua iho, 0 loaa mai auanei oia i na holoholoiwi ahiu, he make wale no kona hopena. Me na kaina wawae mama i hoomaka aku ai ua keiki uei e iiuli hoi no kahi o kona puulu, aole 110 ia i mamao loa aku mai iaia uiai. aka nae iloko o ia manawa hookahi i haalele aku ai o Tazana i kona wahi e pee ana maluna o n:i kumulaau, a hoomaka mai la e alualu i kana pio. Oke kanaka keia ame ke eke pua a ke keiki a ka moi, ua lilo mai la ia Tazana, a ua hoopaaia aku la maluna o ke kumulaau, me kona okioki ana i kekahi mau lala i pololei ai kana wahi e huli mai ai ahiki i ka loaa ana iaia o kela mau mea waiwai loa. ' ; Aia no ke keiki a ka moi malalo kahi i hele ai, a aia'no hoi o Tazana maluna o kē kumulaau, a ke paa la no kana 1 kaula iloko o kona lima. me ka makaukau loa e hoohei aku a paa ke kania-i o ka mea. nana i pepehi i kon.i makuahine a inake. Ua nui a lehulehu na manawa maikai a Tazana i ike ai, o ka wa ia e hoohei mai ai i kana pio, o ka mea >Ya)e 110 nae nana i kaohi aku i kona hooko ana mai i kela mana«». o ia 110 kona ake e ike i kalii a kela Paele e hoi la, a mamuli o ia kakali hoomanawanui ana, ua lioea aku la oia ma kekalii wahi e waiho malaelae mai ana, a e kuku mai ana hoi he mau kauhale lehulehu. Aia o Tazana i kela manawa aua i ike aku ai i na kauhale, maluna pono ae o ke-poo o ke kanaka Paele. a he elin wale no haneri i-a aku i koe, o ka pau no ia e/lea ululaau, nolaila aole aku he manawa i koe e hoololoiahili ai, he me«i pono iaia ke hoohei koke aku i kela Paele, a paa i kana kaula. , . Me kela manao paa e liooko aku oia i ka mea ana i noo nui ai, ua lele e a"ku la o Tazana a kau maluna o ka lihi, 0 kekahi kumulaau, maluna pono ae o ka moali alānui a ka Paele e hele aku nei, aia hoi ke kipuka o kana kaula ke paa la maloko o kona lima. a i hakalia no a kaalo pono ae !:u Paele malalo ona, o kona hoohei mai la no ia, a paa aku la ke kania-i o ua Paele nei i kana kaula, a me ka haawi ole aku i.manawa no kana pio e hooikaika.ni e pakele inai iaia aku, ua huki mai la ua o Tazana i kana kaula me ka ikaik;., ? loaa ole ai he wahi pua'i leo mai ka Paele mai, a he oiaio ua nana maoli ke kania-i o ka Paele, a iloko no hoi o na minuke helu wale no aia kona kino, ke lewalewa la iluna o kekahi lala laau nui, alaila, lele aku la o Tazana a kekahi lala okoa, malaila oia i hoopaa aku ai i ke kaula, i ole ai e haule hou iho kana pio ilalo. Ke noke la ka Paele i ka oni i o a ia nei. no kona aJio-hf»pc. aole nae ia-he mea no ke keiki hanai a ka mapu e haawipio aku ai, aka unuhi ae la oia i kana pāhi, a .me ka linla menemene ole, hou aku la i ka puuwai. o ka mea nana i kaili ae 1 ke ola o kona makuahine, o ka niake loa iho la noia o ke keiki a ka moi o na kanaka Paēle. Ke noke loa la o Tazana i ka nana i kela Paele. me ke akahele loa, o keia ke.kino kanaka jnua lōa ana i ike ai. O ka pahi ame kona waiii e waiho ai, ua lawe mai la keia nona ia waiwai, o ka papale keia ma ke poo o ua Paele nei. lilo mai la iaia nei; mahalo loa la oia i na hua i kahakahaiH maluna o ka hie a ma ka umauma ; me ka nui no iiae o k.i hookahahai'a aku o kona noonoo no kela Paēle. Ua heie oia a pololi Hoko o kela manawil, a ,eia ka ai /imlia o kona alo, pehea la, e oki aku ana paha oia i i o mai ke kino mai o kela Paele, a ai ae i pau ai po|pU, ,a i ole, e waiho malie aku ana no paha oia iaia me ka ai' ole.'' . Ua pepehi oia i ke kane a Kala, ka mapu ana i hoowahawaha loa ai; a make, eia nae aole oia i ai i koiia kino; >f lie hana kupono ole iloko o kona noonoo ka ai ana' i ka'i'o o' kona puulu iho, ka mea hoi a kakou i makemake'ole ai e ai i ka i'o o ke kanaka, he hana .i.-i i hiki-wale-na i ka hoh> holona ke hooko, aole hoi i ke kanaka. ■ 1 ■ ' ■ ' ■■■ Ua ike o Tazana maloko o kana mau buk«, e hoike-aiva, he kanaka ka Paele, a pela no me na ili keokeo elike'.aiie kona ke ano, a he poe lakou, aole he hiki ke ai ia e na kan;)r . ka. a mamuli mai o kela ike i loaa iaia ii)a o na.kii la, tu hoopau loa ae la oia i ka noonoo ana, e ai aku i kela Paele, elike me ka holoholona. - ■ , , . Lalau aku la oia i kekahi mau kupee keleawe ma' na Wawae o ka Paele, a hookomo mai la ma kona mau W»a\vāb,' alaila hookuu hou iho la i ke kino o kaiia pio neiluna o ka honua, wehe ae la i ke kipuka o kana kaula, ntai ke kaiiia-i mai o ka mea i make, o kona pinana hou aku Ja no. ia noluna 0 ke kumulaau me ka waiho malie ana aku i ke kino o. ,Vgela Paele, na kona lahui e hele mai e kii a hoihoi aku i ko lakou. walii. . . : . MOKUNA X. HOEA NO NA KAUHALE ONA PAELE. . . Ma kela pii liou ana aku a Tazana noluna o ke kumulaau, ua piiiana aku la dia ahiki iluna loa o ka wekiu, a nana aku la 1 ka waiho molale mai o na kauhale he nui o.na Paele imUa ona. Ma kekahi aoao nae o kela wahi ponaha nui, ua hele loa ae ka ululaau a kokoke ilaila, a no. ko ia nei ake e ike, elike me ka noonoo mau o na holoholona, aia ma kela wahi kekahi mau mea ano hou ana i ike mua ole'ai, ua hoomaka aku la oia e hele maluna no o na kumulaau, aia ka pono o kōha i kokoke aku i na kauhale, a e ike aiku hoi i ke ano 6 l ka poe e ! itoho ana malaila, agic ka lakou hana. ; Iloko oka noonoo o Tazana elike ine kona kailiaaina iwaeua I o ka lahui ana e noho pu la ame na lioloholona, he enemi wale no na mea apau, me ka nana ole mai ma ka like ana ko lakou mau ano, nolaila me ia manao no o Tazaua e hele la e ike i keia lahui malihini iaia. ! (.) ka Tazana mea waie no i maa a i kamaaina no hoi, oka pepehi aku i na mea apau maloko o ka ululaau, he kanawai' paa ia, a ua lilo no hoi ia hana i mea hauoli loa iāia. ana ē , manao la, ina no kona ikeia mai, e pepehiia niai ana no 6ia a ! make. v Oiai nae, ua ike pono oia i-ka poino o kela māu pua liilii a ke kanaka Paele i pepehna ai eia a make, ua lilo ia ike, i m&i a'o mai iaia, e akahele loa oia, o ikeia mai auanei e ka nui ae 0 na Paele. aole ana e nele kona ki ia mai i na pua, e lele makawalu mai ai maluna ona. Oiai nae ua inaa loa oia i na poino o kela ano, mai kona mau la' kamalii mai ahiki wale no i ke kanaka makua ana, aole loa he maka'u iloko .ona,..iV).ia mea he make, aua makaukau oia no ka pepeliiia niāi,'ā' f ole e pepelii aku paha ika poe e loaa aku ana iaia. . ... Ke kaahele la nae ua oTazana maUina o na kumulaau, ahiki i kona kau pono ana maluna o kekahi kumulaau n'ui. i hele 110 hoi a punonohu i na lau mailuna mai o ka piko ahiki aku 1 na lala e luhe ana i ka lepo, e hiki ai iaia nei ke ike mai i ka poe apau e holoholo ana mawaho o ko lakou mau kauhale, a e maopopo ai no hoi iaia ka lakou hana. Ke ike īa oia i ka holoholo o na kauialii aole he mau lole maluna o ko lakou mau kino, a e noke ana hoi na wahine, i ke ku'i i ke kulina me na pohaku, a o kekahi poe hoi, e puleliu ana i ka palaoa iluna o na kapuahi, he mau hiona keia i malihini loā i kona mau maka. a i maopopo ole hoi ka 0 n:i niea e lianaia niai ana e kela poe. (Aole i pau).