Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 3, 18 January 1918 — Page 5

Page PDF (1.71 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

2Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

He Moolelo No

Tazana

A I Ole

Ka Hiena o na Ululaau Anoano

o na Kapakai o Aferika

            Huli aku la oia nana ma na wahi e ulu mai ana o na meakanu. He nui okoa na wahine, e waele ana i ka uehelehele, he mau kino olohelohe no ko lakou, aka ua paa nae na puhaka me na pa–u i hanaia noloko mai o ka mauu. A ma na lima, ma na wawae o kekahi poe, e paa ana he mau apo keleawe, lpela ma na pepeiao, a o kekahi poe hoi. He mau apo poepoe keleawe ko lakou ma na ihu.

            Ua hookahaha loa ia mai ko Tazana manao no keia mau mea ana e ike la, a oiai o keia ka mua loa, o kona halawai pu ana me kekahi lahui i like mai me kona ano, he nui loa iaia, ka loaa ana mai he maopop no ke ano o na inea a lakou e hana mai ana.

            Ke noke la oia i ke kiei ha-lo ma na wahi mawaho aku o kela mau kauhale, aia hoi ike aku la oia i ka holoholo mai o kekahi poe kane, a ua lako wale no lakou apau me na pana ame na pua. A ma ka ia nei kohi aku, e kiai makaala loa ana lakou. No na holoholona ahiu, A i ole, no kekahi poe paha e komo aku ana e hoopilikia, o kana mea kahala wale no. O na wahine ka poe hana, a he ku kiai wale no hoi ka na kane.

            Oiai no nae oia e nana ana ma o a maanei, a iaia i hoihoi mai ai i kana nana ana malalo pono o ke kumulaau, aia hoi, ike iho la oia he hookahi wahine, e ku ana in a ka aoao i kekahi kapuahi, a e kau ana hoi he ipuhao maluna o ke ahi, a e paila ana kekahi wai haulaula, a o ka hana a kei wahine, o ia po ka hookomo ana ia mua o na pua, i hele a ku ke ahua iloko o ka wai o ka ipuhao, a unuhi mai ana iwaho.

            Ua lilo na mea a Tazana e ike aku la i ka hana a kela wahine Paele. I mea hoohialaai nui mai i kona noonoo, no ka mea, ua loaa iaia ka meahuna i pili i ke kumu o na mea ana i ike ai mamua o na pua, eia ka he mea ia  hoohikiwawe ai i ka make ana o ka poe apau e loaa pono aku ana i na pua pana.

            Ke makaala loa la oia i ka hana a kela wahine, a i ka wa e kau mai ai kauwahi kulu wai oloko o ka ipuhao maluna o kona mau manamanalima, e hookonio koke aku ana oia iloko o wai. Maloko o kekhai ipu, me ka noke ana i ke kuwakuwai.

            Aole no o Tazana i maopop ia mea he laaumake, aka nae oiai he noonoo kanaka kona, i loaa ole i na holoholona, ua koho koke iho la oia, o kela wai maloko o ka ipuhao, a i komo aku hoi mamua o ka pua, he laaumake ia, a o ke kumu hoi o ka hikiwawe ana o ka make o kekahi mea, aole hoi mamuli o ke komo ana o ka pua iloko o ke kino.

            Hele mai la ka makemake iloko o Tazana a nui e loaa mai kela mau pu-a pua iaia, a o ia kanak i nalu wale iho ai no, in a he kaawale aku no kela wahine ma kekahi wahi e hala ai he mau minuke. Alaila e iho koke mai ana oia ilalo me ka hiki wawe loa. A aihue i kela mau pua.

            Ke noonoo nui la oia i ke alahele e hiki ai e kaawale aku kela wahine Paele i kahi e, i loaa ai he manawa nona e kaili mai ai i kela pua pua. O ka manawa no nae ia ana i lohe aku ai i kekahi leo kahea. A i nana aku paha kona hana, ma kahi o ka leo i oili mai ai. Aia hoi. E ku mai ana kekahi Paele malalo pono o ke kumulaau ana i pepehi aku ai i ke keiki a ka moi o na Paele a make. A e noke ana no hoi ua kanaka nei i ke ka i kona mau lima i o a ia nei. A e kuhikuhi ana iluna o ka honua.

            Ua lilo ka leo kahea o kela Paele i mea e hoopioloke nui ia aku ai ka noonoo o ka nui o na Paele e ae e noho ana ma na kauhale o lakou. O ka wa no ia i oili mai ai na kanaka mailoko mai o na kauhale, me ka lakou mau pana ame na pua, a mai kekahi mau wahi e ae no hoi. Me ka holo pololei ana mai no kahi a kela hoa o lakou e noke mai la i ke kahea malalo o ke kumulaau.

            Aole no hoi keia holo ana aku o na Paele a koe aku kekahi mea i na kauhale, aka o ka holo no mai ka poe ikaika a i kapoe nawaliwali, mai na wahine a na keiki, no ko lakou makemake e ike pono, i ke kumu o kela leo kahea. O ka wahine nana e hou ana i na pua iloko o ka laaumake kekahi i waiho iho i kana hana. A he hookahi ka holo like ana e nana i kela meahou. Nolaila aole a Tazana hoololohi ana iho, aka ua iho koke aku la oia ilalo, a me kahi nae o knoa lalau ana aku i ka pua pua. Ke alawalawa la kana nana ana ma o a maanei, a no kona ike ole aku i kekahi mea, manao iho la keia e hele e nana ialoko o na kauhale, maila o ike aku oia i kekahi mau mea e pomaikai ai oia.

            He wahi mamao loa kela o ke kino make o ka Paele i waiho ai a ua neoneo hoi olok‘o na kauhale, o ko ia nei nihi aku la no ia. A ma ka puka o ka hale e ku kokoke mai ana, mahope o kona hoolohe ana aku, aole he nakeke oloko, o kona komo aku la no ia.

            O ka mea mua loa i halawai mai me ka ike a kona mau maka, o ia no kekahi ihe loihi e ku ana ma ka paia, he mau pahi, a he mau ihe liilii no hoi. Iwaena konu o kela hale e waiho ana he ipuhao. A ma kekahi kihi hoi, he wahi kiekie i hanaia. A ua uhiia oluna me ka moena. O kahi paha ia e hiamoe ai: a e waiho ana hoi iluna o ka lepo, he mau poo kanaka lehulehu.

            Ke hoopapa pakahi la o Tazana i kela mau mea, me kona honi pu ana no hoi, malia he laaumake kekahi i hanaia aku i kela mau ihe, a hooholo koke iho la no oia, e lawe i kekahi o kela mau ihe no kekahi manawa hou aku ana e hoea mai ai aole e hiki iaia ke lawe i keia manawa, oiai e luuluu loa ana oia i ka pua pua ,. E ahu mai la ma kapuahi a ka wahine Paele.

            O kahi no o ko ia nei kolohe, lawe pakahi mai la oia i na mea apau ana i ke aku ai i ke kau mai iluna o ka paia, a hoakoakoa mai la iwaena o ka rumi, a kau iho la i ka ipuhao maluna. Me ka hoopiha ana i kekahi mau poo kanaka a maluna loa no hoi. I waiho iho ai oia i ka papale o ke keiki a ka moi ana o ka pepehi ana a make.

            I ua o Tazana nei nae e ku la a nana i ke ano o ka mea ana i hana aku la. lUa lohe aku la oia i ka hauwalaau mai o na lei he nui. A e kuwo ana hoi kekahi poe, hoomanao ae la keia, ke huli hoi mai la ka poe no lakou kela mau kauhale, nolalila aole he hoonohonoho hou ana aku, o loaa pono mai auanei oia. O ka pilikia no ka hopena.

            Oili aku la oia iwaho. A i kiei aku ka hana. No ka pukapa. Aia hoi e hoomaka mai ana kekahi mea e komo, o kono hoomaka mai la no ia e holo ahiki i kahi o ke kapuahi a ka wahine Paele e waiho mai la no ia e holo ahiki i kahi o ke kapuahi a ka wahine Paele e waiho mai ana, o ka lalau aku la no ia i na pua. I hoomauia me ka laaumake, peku aku la i ka ipuhao mailuna aku o kapuahi. O kono hoomaka aku la no ia e holo noluna o ke kumulaau. Me ka pua pua ma kekahi lima, a i kela manawa hoi. Ua kokoke loa mai la na Paele e hoea mai no ko lakou mau hale.

            Mailuna mai o ke kumulaau i nana aku ai ua o Tazzana ka hana a kela puulu e hoi mai la. A ua like pu oia me kekahi manu e pee ana. I makaukau loa no ka lele ana aku i ka manawa e ikeia mai ai oia e na kanaka.

            Iaia nae e nana aku ana. Aia hoi ike aku la oia i kekahi mau Paele he eha ko lakou nui, e hapai mai ana i ke kino o ke kamaka ana i pepehi ai a make. A e ukali mai ana hoi mahope o lakou. Na wahine, e noke ana i ka uwe kuwo. A mahope mai hoi o lakou ka nui o na kanaka. Aia ma ko lakou mau helehelna apau e hoike okoa mai ana i ka mui o ko lakou kaumaha. No ka make ana o kela Paele.

            Hoihoi pololei mai la lakou i ke kino make noloko o kela hale a Tazana i komo ai, a i hana kolohe ai hoi inaloko olaila. Hakalia no a komo ke kino make o ke keiki a ka moi iloko, a ike aku la hoi ka poe na lakou e hapai ana iaia i na mea i hanaia. Ua oili koke mai la lakou iwaho, a noke ae la i ke kahea me ka leo nui, e hoopioloke ana i ka noonoo o ka poe apau mawahio, a he mea oiaio, ua hoopuni koke ia ae la kela hale e na kanaka me na pua ame na pana e paa ana iloko o ko lakou mau lima.

            Oiai ke pioloke ame ka pihoihoi e pahola ana maluna o kela lahui Paele, ia manawa o oili mai ai maiwaena mai o kela puulu, kekai Paele elemakule. Aia hoi na mea hoonani he nui ma kona mau lima ame na wawae, a pela ma kono umauma, a ma ka olelo pokole ana ae oia nei ka makuakane nana ke keiki i make, a o ka moi hoi o kela lahui Paele.

            He manawa kela e halii ana o ka maluhia. I ka wa i komo aku ai ka makuakane iloko o ka hale, aia hoi kekahi hiohiona o ka weliweli maluna o kona mau maka, a oiai he lahui kela i piha me na hana hoomanamana. Ua kamakamailio iho la oia me kona mau pukaua. A iloko o ka wa pokele, ua hoounaia aku la lakou ma na wahi apau, no ka huli ana i ka mea nana kela hana. Nana i hookau mai i ke kaumaha maluna o lakou. Ame ka piha pu. Hoi i ke kahaha.

            Ma kela hoomaka ana aku nae o na pukaua e hele e huli i ke kolohe, ua loaa koke aku la no ia lakou ka ipuhao e kupaia ai o ka laaumake, ua kiolaia mai kapuahi aku. A ua pau hoi ka wai oloko i ka hanini. A ia au ana ae no na pua i hookoinoia iloko o ka laaumake, aole he waiho mai ma kahi maa i ka hoahuia, a no keia kumu, ua huli hoi hou aku la ua mau pukana nei a hoopuni ae la i ko lakou moi, me ka piha i ka maka‘u ame ka weliweli. No ka mea a lakou i ike ai.

            Ua hooi loa ia aku ka pohihihi iloko o ka noonoo o ka moi, no keia hoike hou a kona mau kanaka, alaila kulou iho la kona poo ilalo, me ka noke ana i ka uwe.

            O kela loaa ana aku o ke kino make o kana keiki. E mau ana no ka pumehana ma kahi kokoke loa i na kauhale, a i houia hoi i ka pahi e ka mea i maopopo ole ia lakou, ua lawa ia noka hookahaha ame ka hoopioloke ana i ka noonoo o na mea apau; a ua hooi loa ia ae hoi ia mau manao kahaha, a i ke ku i ka maka‘u ameka weliweli, i ko lakou ike pono ana i na hiona maloko o ka hale o ke keikialii, a hui pu iho me kela nalowale honua ana o ka pua pua, ua hiki ole ia lakou ke koho ae i kekahi mea oiaio, koe wale no ka hoala ana mai i ko lakou mau noonoo hoomanamana, he mau hana kela na na uhane ino o ka po.

            Ke ike aku la o Tazana i ke pioloke o kela poe Paele, aole nae he mea hiki iaia nei ke hoomaopopo aku, no ka lakou mau mea e kamailio ana, a i ole ko lakou noonoo paha, a oiai ua kupono ka la i ka lolo i kela manawa, a aole no hoi i komo wahi ai iki iloko o Tazana, o kona haalele iho la no ia i kela wahi, a huli hoi aku la no kahi ana i kanu ai‘i ke koena aku o ke kino o ka puaa.

            He mea oiaio, ua loaa aku la no ka puaa make iaia, a o ka haupa iho la no ia, me he mau meaai ono loa la, maluna o ke pakaukau a ka poe waiwai, a i kona maona ana, huli hoi pololei loa aku la oia no kahi o kona puulu e noho mai ana.

            MOKUNA XI

            Ua hele no hoi a aneane e poeleele, hoea aku la ua o Tazana no ko lakou kahua hoomoana, o kekahi kumu o kona lohi loa, no ka huli i ka pua ame ka pana a ke keiki a ka moi ana i pepehi ai a make, a hui pu iho no hoi me ka loa o ke alahele, o he kumu iho la ia o kono hoea ole ana aku i ka manawa kupono.

            Me kana mau waiwai hou i malihini i na maka o na mapu, ua iho malie iho la o Tazana a haule ana iwaena o ka lahui mapu o Keka, a me ke kulana o ke kanaka koa a iaikai, i hoomaka aku ai ua o Tazana e hoike i ka moolelo o kana huakai.

            Me ka manao i piha me ka hoowahawaha ame ka lili pu no hoi i hoolohe mai ai o Keka, ka moi o na mapu, i kela moolelo a Tazana e hoike aku anaimua on a ame kona lahui, a me ka piha maalea o ka hookamani i nana mai ai oia i keia ma@@ ano e loa o lakou, me ka hoohiki ana iloko on a e pepehi no oia ia Tazana a make, iloko o ka manawa maikai e loaa ana iaia.

            Hakalia no a ao ae ma kekahi la mai, aia o Tazana ke homaamaa la ikana mau meakaua hou. I kinohi, aole no he holopono o kana hoomaamaa ana, aka nae. Ma ka hana mau ana i kela ame keia manawa, ua hiki iaia ke hoopololei i kana pua, no kana wahi i makemake ai, a i ka hala ana o ka pule hookahi mahope mai, ua akamai maoli oia, o ka mea pilikia nae, ua aneane e pau loa kana mau pua i ka nalowale iloko o ka nahelehele.

            Ke mau la no ka noho ana o na mapu ma kela wahi, no ka nui maoli no o ka ai malaila, a elike no me ka Tazana hana mau, iloko o kona wa kaawale, e hele mau ana no oia, maloko o ka hale o konia makuakane, a ma kekahi la, oiai no e noke ana i ka huli pakahi i na ano waiwai o kela me keia, maloko o na pahu ma ka paia, ua loaa iho la iaia he wahi poki kini huinaha. A e paa ana no ke ki i ka pahu, a mamuli o kona noke ana i ka wili i hamama ae ai ke pani, a ike iho la oia i ka ukana e waiho ana iloko.

            O na mea i loaa iaia, he kii no ia no kekahi kanaka opio, he kaula gula ame kekahi puuwai daimana, he mau leka no hoi a he wahi buke uuku. Ke noke la ua o Tazana i ka nana i kela mau waiwai, o ke kii kana i hoohihi loa, i kona nana i kela mau waiwai, o ke kii kana i hoohihi loa, i kona nana iho, me he mea la e minoaka okoa ae ana no imua on a.

            O ka buke kekahi mea ana i hoohihi ai, me kona waiho ana iho no nae maloko o ka poki kini, a no ke kaula gula ame ka puuwai daimana, ua hoopaa ae la oia ma kona ai mamuli o kona ike, he mea kekahi o kela ano ana i ike ai i ka lahui Paele, ma kana mau manawa lehulehu o ka hele ana aku e hakilo pono i ke ano o kela lahui.

            No na leka lehulehu, aole he mea hiki iaia ke ike i na manao oloko, ua waiho hou iho la no oia, a pela me ke kii, a lawe mai la i ka buke, no ka nana ana iho i na mea maloko. Ike iho la oia i na hua palapala ma ke kakaulima maoli, aole hoi he mau hua pa‘i elike me ko na buke e ae, nolaila aole no he mea maopopo iaia maloko o kela buke. A hoihoi hou iho la no ma kahi i waiho mua ai.

            O ka mea oiaio e ka makamaka heluhelu, o kela buke a Tazana o ka nana ana iho, he buke moolelo ia o ke ola ana o kona mau makua. I kakauia hoi e kono makuakane, i kela ame keia la, ahiki wale i ko laua make ana, a in a paha he mea kekahi nana e heluhelu ae ia manawa, in a ua ulaa koke ia na meahuna i pili i kona ola ana, ole nae pela ua like pu ke ola ana o keia kanaka opio, me he puli la, e uhi paa ana maluna o ka honua.

            Hoihoi hou aku la no o Tazana i ka poki kin, ma kahi i loa ai iaia, eia nae, iloko o na la apau mahope mai, aole e poina iki ana iaia, ka helehelna oluolu, a minoaka o ke kanaka nona ke kii ana i ike ai, me ka paa o kono manao, e hooikaika aku e huli i na mea pohihihi i palapalaia maloko o ka buke.

            Oiai ua kokoke loa e pau kana mau pua i ka nalowale, he mau wahi pua uuku wale no koe. Hooholo iho la ua o Tazana. E hele hou oia no kahi i hoomoana ai o na Paele, no ka aihue ana mai no i na pua. E mau ai kona lako.

            Me kela manao paa iloko on a, i hakalia no a ao kekahi la mai o kona haalele iho la no ia i kona mu hoa, a hoomaka aku la e hele maluna o na kumulaau elike me na mapu. A hele no hoi a kiekie ka la, o ka hora umikumamakahi paha ia. Hoea aku la no kela kumulaau nui no ana i noho mua ai, a hakilo aku i ka hana a na Paele.

            Elike no me kana mau mea apau i ike ai ma kela manawa mua o kona hoea ana ma kela wahi, o kana no ia i ike hou aku ai. Aia no na wahine ma na mahinaai kahi i mahinaai kahi i mahiai ai, a aia no hoi ka wahine Paele ma ka‘e o ke kapuahi. E hookomo ana no i na pua iloko o ka pipuhao o ka laaumake.

            He mau hora okoa kela noho malie ana o Tazana kakali, me ka manao in a no ke kaawale aku o kela wahine malalo o ke kumulaau, alaila, o kona iho mai no ia mailuna mai o ke kuulaau, a hao i na pua a kela wahine. Aole nae pela, aohe mea nana e kono mai i kela wahine e haalele iho i kana hana.

            Ua ano moloa maoli o Tazana i ke kakali, me ke ku a uluhua no hoi, no ka loaa ole he manawa maikai nona e aihue mai ai i mau pua hou nana, a e hoomakaukau ana oia e haalele aku i kela kumulaau. Aia hoi, ike aku la oia i ka huli hoi mai o na wahine mai ka lakou mau hana mai, pela no hoi i oili mai ai na kane mailoko mai o ka ululaau. He poe keia hoounaia no ka hele ana e hahai holoholona, i mau meaai na lakou. I ke komo nui ana mai o ua poe la noloko o ko lakou wahi i hoopuniia me ka pa, ua paniia aku la ka puka pa a paa. A hoi ae la kela ame keia no kona home iho. A iloko o ka manawa pokole. Aia na wahine ke hoa la i ke ahi, a ke kau la hoi i na ipuhao no ka hoom‘a ana i mau meaai na lakou.

            I ke komo nui ana mai o ua poe la noloko o ko lakou wahi I hoopuniia me ka pa ua paniia aku la ka puka-pa a paa, a hoi ae la kela ame keia no kona home iho, a iloko o ka manawa pokole, aia na wahine ke hoa la i ke ahi, a ke kau la hoi i na ipu hao no ka hoomo‘a ana i mau meaai na lakou.

            Oiai no nae o Tazana e nana aku ana i ka hoomo‘a o na wahine i na meaai, ua loheia aku la na leo hooho mai kekahi aoao mai o ka ululaau, a ia manawa i oili ae ai kela ame keia maloko mai o kona hale iho, me ka makaukau me na meakaua apau. A nana pu aku la no hoi o Tazana, ma kahi i loheia aku ai o ka leo hooho, aia hoi, oili mai la he poe kanaka, a e kaualako mai ana hoi i kekahi mea ana e kohowale aku la no, he holoholona paha.

            I ke kokoke ana mai o kela poe kanaka no kahi o ka pukapa, ua holo aku la kekahi mau mea e wehe, a i ka ike ana aku o ka nui o na Paele, aole he holoholona ka mea a kela poe pukaua e kaualako mai ana, aka he kino kanaka, ua hoomaka ae la lakou e uwa me ka leo nui, me ka piha pu hoi i ka olioli. No ka mea he kanaka kela o kekahi lahui okoa loa, a o ko lakou enemi ino loa hoi.

            Oiai Kea Kino kanaka e nokeia ana i ke kaualako, ke hookolohe mau la oia, me ka hooikaika ana e pakele mai ka poe mai na lakou i hoolilo iaia he pio, a o na wahine keia me na kamalii, ua hele mai la e hou iaia me ka laau, a ke nana aku la o Tazana i kela mau hana ku i ka hoomainoino, me ka nui o kona kahaha.

            Iwaena o na holoholona apau oloko o ka ululaau, o ka liona wale no ka holoholona hoomainoina i kana mau pio, no na holoholona e ae, o ka make wale no ka lakou e hookau aku maluna o ka mea i manaoia e hoopoino aku, a ke ike nei hoi oia i na hana hoomainoino a keia poe kanaka eleele, me ke komohia ana iho o na manao kanalua iloko on a, aole no kela poe i kaawale mai ke ano aku o ka holoholona.

            Laweia aku la kela pio ahiki i kekahi pou nui, i kukuluia iwaenakonu o na kauhale, hoopaaia aku la kona kino me ka kaula i ka pou, alaila hoomaka ae la na pukaua e hulahula, me ka holo kaapuni ana i ka pou, aia hoi ka lakou mau pahi iloko o na lima kahi i paa ai me na pua, i makaukau e lili mailoko aku o ke kakaka. Ina no ka haawiia aku o ke kauoha ia lakou e ki i ke kino o ka lakou pio.

            Aia hoi ma kahi e kokoke ana i ka pou i hoopaaia ai o ke pio, e puuluulu ana na wahine i kahi hookahi, e noke ana i ka uwa kekahi poe, e haa ana hoi kekahi poe, a e noke ana hoi kekahi i ka hahau i na laau maluna o na pahu, a hoomanao mai la o Tazana i ka hana a na mapu, i maa iaia i ka ike ana iwaena o kela lahui oloko o ka ululaau.

            Mamuli o kela maa o Tazana i ka hana a na mapu, ua koho iho la oia, aia a pau ka hauoli ana o kela lahui Paele, alaila lawe mai lakou i ke pio i meaai, a o kana nae e noonoo la, me ia ola no paha lakou e lele mai ai maluna on a, e okioki ai i na apana o kona kino i meaai na lakou, no na mapu, aole o lakou hana pela, aia wale no a make.

            Ke hookokoke mau mai la ka haa ana a na pukaua i kahi i hoopaaia ai o ke pio, a ia lakou no paha ka ike, ua hoea mai i ka manawa a lakou e pepehi aku ai i ke pio, ua hoomaka mai la kekahi e hou i kana ihe ma ka pepeiao, a iloko mo hoi o ia manawa hookahi, ke kanalima mau ihe hou ae i olohi‘o mai ai aohe wahi hou ole, nie ke ku maoli i ka hoomainoino i ka Tazana nana aku.

            Ua hooi loa a ae la ka uwa ana o na wahine, me ka haa ana, aia hoi ka poe hookani pahu ke noke la i ka hookani me ka ikaika, a me he mea la i ka nana aku, ke moni wale la no ka haae o na kanaka, no ke kokoke loa mai i ka manawa a lakou e ai aku ai i kekahi meaai ono loa.

            Aia no o Tazana ke noho aku la hakilo pono i na hana a kela poe a oiai ua pouliuli i kela manawa, o ka malamalama wale no o ke ahi i hoa ia ma kahi o ka pou, i hoopaaia ai o ke pio, ka mea nana e hoike mai ana i na mea e hanaia ana malaila, ike iho a ua o Tazana. O kela wale no kona manawa maikai loa e hooko aku ai i kekahi mau mea ana i makemake ai.

            Me ka palamimo loa, i iho aku ai o Tazana a hoea ilalo o ke kumulaau, aia no na pua ke ahu mokaki la ma ka aoao o kapuahi, o ko ia nei hoakoakoa mai la no ia a ku ka pua hauhoa i ke kaula a paa, koihoi mai la a waiho ma kahi kupono e loaa hou mai ai iaia me ka maalahi loa.

            Ua mehameha na kauhale e waiho mai la. Aole he poe oloko, aia na mea apau ma kahi o ka pou i hoopaaia ai o ka pio. Nolaila. O ka nihi aku la no ia o ua o Tazana, ma kahi pouliuli ahiki i kona komo ana iloko o kela hale mua no ana i komo ai e kolohe. A noke aku la oia i ka haha ma o a maanei, a loaa mai la iaia nei he hookahi poo kanaka, a e makaukau ana nae oia e puka aku iwaho, lohe aku la oia i ka hele mai o kekahi mea no ke komo ana mai iloko o kela hale. O kona nee aku la no ia a pili ma kahi pouliuli o ka paia, a iloko o ka manawa pokole loa, komo ana no kekahi wahine iloko.

            Hele aku la ua wahine nei a ku iho la iwaenakonu o kela hale, ia wa i haha iho ai kona mau lima ilalo, e huli ana i kana mea i makemake ai, a no ka loaa ole ma kana wahi i hoomaopop ai, ke hookokoke aku la kana hele ana ma kahi a Tazana e ku mai ana ia manawa i hemo koke ae ai ka Tazana pahi a paa iloko o kona lima, in a no ka ike mai o kela wahne iaia, e hou aku ana oia i ka pahi iaia a make, me ka minamina ole i kona ola.

            O kahi nae o ka laki, ua loaa koke aku la i ua wahine nei kana mea e huli ana. O ke ku ae la no ia hoi mai la no kahi o ka puka, a ma kahi uwiuwiki malamalama uuku, i hiki ai iaia ke ike aku. Eia ka he ipuhao ka kela wahine o ka hele ana aku e kii.

            Hakalia no a hemo kela wahine Paele iwaho, o ka oili aku la no ia o Tazana. Me ka pili ana ae ma kahi pouliuli o ka kela wahine, mailoko ae o na kauhale, a e paa ana hoi ma ko lakou mau lima. Na ipuhaou, a ua o Tazana o ke koho ana iho, no ke kupa ana ia i ka i‘o o ke pio a lakou i meaai.

            Me ke kakali hou ole aku o Taana e ike i ka hana a kela poe Paele, ua hoi pololei mai la oia no kahi e waiho ana o kana pua pua. Malalo o ke kumulaau, o ke kau ae la no ia maluna o kona kua, a hoomaka aku la e hii noluna o ka piko o ke kumulaau. A ma kekahi wahi e hiki pono ai iaia ke nana mai i ka puulu o na Paele. Noho iho la oia no ka hoomaha ana.

            Aia na wahine ke okioki ma la i ke kino o ke pio. no ka hookomo ana aku maloko o na ipuhao oia hoi na kane e noho hoola‘i mai ana, kakali o ka hoea mai i ka manawa e noho aku ai maluna o ko lakou mau pakaukau, no ka hoonuu ana i na meaai ono: a ua nohoalii iho hoi ka maluhia ma na wahi apau o kela kauhale.

            Aia no ke poo kanaka ke paa la iloko o ka lima o Tazana. A oiai o ka nou pololei kekahi hana nui ana i hoomaamaa ai no kekahi mau makahiki. Nolaila nana mai la oia a ike i ka puuluulu o na kanaka kaua ma kahi hookahi, o kona hoomaka aku la no ia e nou i kela poo kanaka. A he oiaio. Ua lele pololei aku la ia a ku maluna o kekahi kanaka. Me ka kakaa ana aku o ua poo nei, ahiki ma kahi a na wahine e hoomakaukau ana e hookomo i na i‘o iloko o ka lakou mau ipuhao.

            Ua hoopiha loa ia aku na mea apau me ka maua‘u ame ka weliweli no kela haule ana aku o kekahi po kanaka mailuna mai o ka lewa, a iloko o ko lakou mau manao pihoihoi, ua pau nui aku la i ka holo noloko o ko lakou mau hale, me ka haalele ana i na ipuhao e waiho no i kapuahi, me ka noonoo hou ole aku.

            Ua lilo kela hana a Tazana i mea hoohauoli aku i kona noonoo, no ka piha o na kane ame na wahine me ka maka‘u a oiai aole ana poe hou aku i ike i ka maaloalo mai mawaho o na kauhale, o kona ku ae la no ia. A huli hoi aku la noloko o ka ululaau, me ka hele ana no maluna o na lala laau, mai kekahi kumulaau a i kekahi.

            O ka noho hoi ia o kela poe Paele ahiki i ke akakuu ana mai o ko lakou maka‘u ua puka nui hou mai la iwaho. No ka hoopau pono ana i ka lakou hana. A ma kekakahiaka ana ae o kekahi la mai, i ka wa a lakou i ike ai. Ua lilo hou na pua i ka aihueia, a ua hoohuli ia hoi ka ipuhao o ka laaumake, kahi e hookomoia ai na pua iloko, a hui pu iho me ko lakou ike pono ana i ke poo kanaka o ka haule ana mai ka lewa mai, ua manao iho la ua poe Paele nei, o kela mau hana apau, na kekahi no ia o na akua o kela ululaau. Ua huhu ia lakou no ke komohewa ana mai me ka loaa mua ole o ka ae ia, nolaila mamuli o ko lakou hoomanamana. Ma na la apau mahope mai, e waiho mau ia ana he mau meaai malalo o ke kumulaau nui. E pili ana i ke kapuahi e hoom‘aia ai ka laaumake, mamuli o ko lakou manao, pela iho la e hoomaalili ia aku ai ka huhu o kela aku.

            Ma kela po, ua hiamoe o Tazana iloko o ka ululaau, aole no i mamao loa mai na kauhale aku o na Paele. A i ke kakahiaka ana ae, i huli hoi pololei aku ai oia, no kahi i noho ai o kona poe. Ma kela huakai huli hoi a ua o Tazana, o na huaai no kana mea nui e huli ana, a o ka loaa ole aku no hoi o na holoholona liilii. Aole ana mau meaai kupono. E piha ai kon opu, aka nai e kau mau aku ana no kona manaolana no ka halawai me kekahi ulia pomaikai.

            Oiai nae ua o Tazana e noke ana i ka huli i mau meaai nana, aia hoi iloko o kona puiwa me ka hikilele, ike aku la oia i ke ku mai o kekahi liona wahine iwaena o ka moali alanui, ma kahi he iwakalua wale no kapuai ka mamoa mai iaia aku, a e haka pono mai ana hoi kana nana ana maluna oia nei, me hea mea la. E akaukau ana e lele mai no ka hoolilo ana ia Tazana i pio nana.

            Aole i hopo iho o Tazana i kela manawa ana i ike aku ai i ka liona. Aka komo koke mai la ka manao uwila iloko on a. E kaa mai kela liona he pio nana, oiai ua uko mau oia e loaa ka ili o ka liona i lole nona, a i kapa no hoi e hiamoe ai i ka po.

            Me ka hoohakalia ole iho. Wehe ae la ua o Tazana i kana kakaka a paa ma kekahi lima. Hookomo iho la he hookahi pua, me ke kau pololei ana aku imua o ka liona. I hakalia no a hoomaka mai ua liona nei e lele. O ka hemo aku la no ia o ka pua mai ke kakaka aku. A ku aku la i ka liona. Eia nae aole ia he mea e kuemi hope aku ai ua liona nei, aka ua lele pololei mai la ia no kahi a Tazana e ku ana. Alo ae la nae oia, a hala aku la ka liona mahope o kona kua. Me ka hoomaka hou ana aku o Tazana e ki i kana pua no ka lua o ka manawa, a i ke ku hou ana aku o ka liona, ua kuwo ae la me ka ehaeha, a huli mai la ihope. A oiai ua kokoke loa kela liona ia Tazana, aole e hiki iaia ke alo ae; aka nae ua ku aku la ke kolu o kana pua. Ma kekahi maka o ka liona. A hina aku la nae ua o Tazana ilalo, i ka wa i loaa mai ai i na wawae mua o ka liona, a paa iho la oia malalo. Ua unuhi ae la oia i kana pahi, me ka manao e hou aku i ka liona, ua makehewa nae ia hoao ana, no ka mea ua lawa na pua ekolu i komo ai iloko o ke kino o ka liona, i kumu nona e make ai, a me ka hooikaika o Tazana i noke ae ai i ke kupaka ahiki i kona hemo ana, alaila elike me kekahi mohoi lanakila maluna o kona hoa paio. Pela iho la o Tazana i ku ae ai iluna a maloeloe, keehi aku la i kekahi wawae maluna o ke kino o kona enemi kahiko. Hoomaka ae la e kaea me ka leo nui. Elike me ke anoa ke kahea ana a na mapu. Ke make ko lakou mau hoa haio, a ke wawalo hele la hoi kona leo iloko o ka ululaau.

            Me he mea la ke nana aku iloko o kela mau minuke, ua meha ka leo o na manu, ua auhee aku hoi na holoholona ahiu, i kau a mea o a weli ame ka maka‘u i keia kanaka ikaika. Ka mea nana e pepehi aku i ka noi o na holoholona ahiu apau; aia hoi maloko o ke kulanakauhale o Ladana, kekahi mea i kulena i ka Haku Kelekona ke kamailio la imua o kona pohai. Aole nae kona he leo e kauia ai ka weli, elike me ko keia kanaka opio, a keiki hoi a ka Haku Kelekona.

            Aole he maa ka ai ia o ka i‘o o ka liona e na mapu. Aka nae iloko o ka manawa o ka pololi. Aole he kamawae ana ae, nolaila ua hemo ae la ka pahi a Tazana, o ke oki ae la no ia i kekahi wahi ana i makemake ai o ka i‘o o kona enemi, a hoomaka iho ia e ai. O ia no oe o kekahi i‘a ono loa ia kakou.

            I kona maona ana, ua hoopoluluhi hou mai la ka makehiamoe malna on a, aole nae oia i hooko koke aku ia makemake. Aka lole iho la oia i ka ili o ka liona, a kaawale. Me ke kau ana aku iluna o ka laau manamana. Hele aku la a ma kekahi kumulaau nui. E manamana, hele aku la a ma kekahi kumulaau nui. E manamana, ana na lala i o a ia nei, noho iho la malaila o ka lilo aku la no ia hiamoe.

            Ma kela haule ana aku o Tazana hiamoe, o ka maluhiluhi paha hoi kekahi. Hui pu iho me kona ala loihi ana ma ka po aku mamua, aole i puoho koke mai kona hiamoe ahiki i ke awakea loa ana ma kekahi la ae. A o kela hoomanao no, ua loaa kana mea e ae ai: o ia ke kino o ka liona, hele pololei aku la oia, no kahi ana i pepehi ai i kona enemi. O ka mea nae nana i hookahaha loa mai i kona manao, o ia no ka puehu ana o ke kino i ka ai ia e na holoholona e ae.  o ka iwi wale no ke ahu mokaki mai ana.

            Aole a Tazana hooili wale ana aku i na ahewa ana maluna o kekahi mea. Oiai ua like pu no kona ano, me ko na holoholona, aka hele wale aku la no oia ma o a maanei e nana ai i na ano holoholona apau e maalo ae ana imua o kona alo, a no ka hapalua hora kela hele ana aku iloko o ka nahelehele ia wa i maalo ae ai he dia opiopio. O ka hemo ae la no ia o kana kakaka me ka pua, a iloko o ka manawa pokole, aia imua o kona alo kela holoholona kahi i waiho ai, ‘ua make loa.

            Oiai ua pololi loa ua o Tazana, o ka nana iho la no ia i kekahi wahi maikai loa o ke dia a okioki iho la me kana pahi, a i kona maona ana, ala mai la ka manao iloko on a, e huli hoi aku no kahi o kona puulu. Aole no hoi ia he hana nui. Mamuli o ka hoomau ana i ka hele maluna o na kumulaau, ua hoea aku la oia imua o kona poe ponoi, e noho mai ana no. Me ko lakou kauka‘i ole no ko ia nei huli hoi aku.

            Ia hoe ana aku no o Tazana. Waiho aku la i ka ili o ka liona ana i pepehi ai no ka hoikeike ana aku imua o ka lahui mapu a i aku la.

            "E nana mai oukou i ka mea a Tazana i hana ai" Wahi ana me ka pa‘ipa‘i ana ae i kona mau lima ma kona umauma. "E na kanaka o Keka. Ka moi o na mapu, aole he kamaka kaulana e ae maloko nei o ka ululaau apuni, o Tazana wale no. Owai iwaena o ka lahui mapu. I hiki iaia ke pepehi i ka liona, aole loa, o Tazana hookahi wale no; a no ia kumu o Tazana ke pookela iwaena o oukou apau a no ka mea. Aole au he mapu." A ma kela wahi ua hooki honua iho mea. Aole au he mapu." A ma kela wahi. Ua hooki honua iho la oia. Aole au he mapu," A ma kela wahi, ua hooki honua iho noi. Ma ka olelo a na mapu.

            Ua akoakoa mai la na mapu apau i kahi hookahi. No ka nana ana i ka ili o ka liona. Me ko lakou ike ana iho me ka hoohewahewa ole. I ka oiaio o na olelo a Tazana. Aka no Keka nae. Aole oia i komo pu mai me kela puulu mapu, na ka makaikai ana i ka ili o ka liona, no ka mea aia iloko on a oia ka oi maloko o ka ululaau holookoa ma ka ikaika.

            (Aole i pau)/