Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 4, 25 January 1918 — Page 6

Page PDF (1.67 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

HE MOOLELO KAAO

NO NA

KEIKIALII EKOLU A KA MOI

AME

NA LEDE ELIMA O BAGEDADA

 

     Wehe ae la au i ko’u mau aahu, uwi ae la i ka wai a pau.  A kaula’i iho la iluna o ke one, a ia’u i auwana hele aku ai iloko o ka nahele o ko’u ike aku la no ia in a huaai o na  ano like ole e kakau mai ana, a pela me kekahi wahi waipuna aliali o ka wai e lana ana.

     Me keia mau mea a’u i ike a i loaa aku ai, i loaa loa ae ai ia’u ka manaolana no ka hoomauia o ko’u ola no kekahi Manawa ahiki i ka hoea ana mai o kekahi moku ina hoi no ka hoea i’o mai.

     la’u i hoi hou aku ai i kahaone kahi a’u i kaula’i ai ko’u mau lole, ua maloo loa no ka ikaika loa o ka wela o ka la a no ka pumehana pu no hoi kekahi o ke one i ka wela o ka la o kekahi la aku, o ko’u komo iho la no ia a paa i ko’u lole, a hoi aku la malalo o ka malumalu o kekahi kumulaau e hiamoe ai a oiai au e moe ana malaila o ko’u ike aku la no ia i kekahi moo nahesa nui a loihi, me na cheu, a he ku i ka weliweli ke nana aku ma kahi mamao iki aku.

     Ua kolo mai la ia ma kahi a’u e noho aku ana me ka luli i o a io, me ke alelo loihi i piha i ka waiawa e make ai e lewalewa mai ana ma kona waha.  Ia’u e nana pono aku ana me he mea la ua eha ia.

     O ko’u ku koke ae la no ia iluna a ike aku la ma kahi mamo iki aku ihope i kekahi moo nahesa nui e hahai mai ana mahoe ona he oi ae kona nu ii kona, a e paa ana ia moo nahesa ma ka huelo o ka noo nahesa kokoke loa mai ia’u a e hoao mai ana e ale aku i ka moo nahesa mua a’u i ike aku ai.

     Ia manawa ua maopopo ole ia’u ka’u mea e hana ai no ko’u piha loa i ka maka’u ma kahi o ko’u holo i ole ai e paa mai ua hopu iho la au i kekahi pohaku i loaa iho ia’u ma kahi kokoke mai malaila a hoonou aku la maluna o ka moo nahesa nui, a pa ma kona poo a make loa.

     No kekahi moo nahesa iho hoi, i kona ike ana ua palekana oia, ua wehe ae la ia i kona mau eheu a lele aku la.  No kekahi Manawa ko’u hoomau’ana aku i ka nana ia holoholona kupaianaha a’u i ike mua ole ai, ahiki i kona nalowale loa ana mai ka’u ike aku, alaila, haule hou iho la au ilalo ma ka’u wahi o ka noho mua ana a pauhia aku la i ka hiamoe kulipolipo.

     Ua loihi no ia hiamoe ana a’u pela ko’u koho iho mauli o ka aui loa o ka la ma ke komohana ia Manawa, a he mea puiwa no hoi ia o’u la ia puoho ana ae i ka wa a’u i ike aku a ii kekahi wahine eleele me ka helehelena hoihoi a mahamaha a e paa ana ma kona lima i ke kaulahao i hoopaa ia i kekahi mau ilio eleele elua i like koa ka elele me kona.

     O ko’u ala koke ae la no ia a noho iluna a ninau aku la i kona inoa ame kana wahi o, ka hele ana mai, a pela me kona makemake.

     Owau no hoi kela moo nahesa au o ka hoopakele ana mau ka moonabesa nui mai, au e hoomanao la, ma kekahi manawa i hala aku nei,” i pane mai ai ua wahine la.

“Ua noonoo nui au n ka’u makana e haawi aku ai ia oe no kou hoopakele ana ia’u a no kuu ike o ke kumu o kou poino ana, a io ke kumu nui no hoi o kou hoea ana ma ii kia wahi mehameha kanaka ole, mamuli no ia o ka hana lokoino a ou mau hoahanau.

     “nolaila i mea hoi e kau pu ia aku ai ka poino maluna ou mau hoahanau lokoino ua hui aku au me ka nui o makou a kukakuka iho la e kokua makou ia oe elike me kau hoopakele ana i kuu ola mai kela enemi lokoino mai ou.

     “I ka holopono ana o ia mamao mawena iho o makou ua hoohikihiki aku la makou in a waiwai a pau au noloko o na hale hoahu waiwai au ma Bagdada, a hoopiholoia ka moku e makou.

     “O na ilio eleele elua au e ike mai la me ka paa i ke kaulahao, aole laua he mau ilio maoli.  aka, ou mau hoahanau lokoino no laua i hoololiia ae ma ia kino; na’u i hoololi ae ia laua ma ia kino i mea no laua e ike ai e ka laua hana ino.

     “Aole i lawa keia hoopa’i no laua.  Nolaila e hoakaka aku ana au ia oe i kea no o kau hoopai e hana mau aku ai maluna o laua oia kou hili mau ia laua i ka huipa i hookahi haneri manawa no kela ame keia mea pakahi o laua, i kela ame keia manawa.

     Hakalia wale no i ka pau ole o nei mau olelo ana.  O ko’u hopuia mai la no ia me ko’u ike ole ae i kekahi kanaka a laweia mai la no Bagedada nei owau ame o’u mau hoahanau i hoololiia ae i mau kino ilio oia kela mau ilio eleele elua a oukou o ka ike ana ma ka po nei a’u e noke ana i ka hili me ka huipa.

     Ia’u hoea mai a ii Bagedada nei o na waiwai a pau a’u i hoopiha  ai  i kuu moku a i laweia mai a ii Bagedada nei e ahu mai ana iloko o kuu mau hale hoahu waiwai.  Mamua o ka haalele ana mai o kela wahine ia’u haawi mai la in a ilio eleele elua a i mai la:

“Ke kauoah aku nei au ia oe mamuli o ke kauoha i haawiia mai ia’u e ka Mea Nana e hoomalu ana in a kai, a malalo hoi o ka hoopa’i o kou hooliloia ae i kino holoholona elike me ou hoahanau e hahau mau oe i kela ame keia mea pakahi o keia mau ilio i hookahi haneri hahau ana i kela ame keia po ma kea no oia ka hoopai no ko Iaua lili a kiola ana ia oe iloko o ke kai a pela hoi me ke keikialii a laua i kiola pu ai iloko o ke kai a make”

     Ia’u no a hoohiki aku imua ona e hooko aku ana au ia kauoha ana me ka hoolohe pono i kana mau mea apau i a’o mai la o kona nalowale aku la no ia iloko o ka imo ana a ka maka.

     Mai kela manawa mai.  I kela ame keia ahiahi elike me ia a oukou i ikemaka ai e hahau mau ana au i kela mau ilio he hana no a’u i ehaeha loa ai aka mamuli o ke kauoha ua hana aku au pela no ka hooko aku i ke kauoha i haawiiamai ai ia’u.

     Ua hoike aku au ia laua i ka nui o ko’u kauaha me ka ehaeha pu ma o ko’u uwe pu ana aku me laua oiai au e hooko aku ana i ka’u hana hoomainoino, o oiai he mau hoahanau laua no’u a’u i aloha ai a ua hoololiia ae nae hoi i mau kino holoholona, ua uwe pu aku au me laua iloko o ko laua wa o ka ehaeha, a ua honi aku hoi ia laua, he mea hoike aku i ko’u aloha ame ka minamina ia laua.

     E ike mai oe e ka moi, o keia mau hana apau a’u i hana ai a pela me ka poino koikoi i kau iho maluna o’u, e pono e oi aku ko’u aloha ia mai mamua o ko’u hoahewaia.

     Ina he mea hou aku kekahi e pili ana no’u au paha.  E ka moi e makemake ai e lohe aku na kuu hoahanau, na Amine nei e hoike aku ia oe; ma kana moolelo e hoike aku ana ia oe e hoola waia aku ai kou makemake.

     Mahope o ko ka moi hoolohe ana aku i ka Zobeide moolelo me ka hialaai nui, me ka hookahaha pu ia ia manawa hookahi, hoike ae la oia i kona makemake i ke kuhina nui e noi aku ia Amine e hoakaka mai’i kona moolelo a no ke kumu hoi o ka pau ana o kona umauma i ka naholehole, alaila, hoomaka mai la o Amine e wehewehe i kona mooleli i ka’i ana mai.

     E ka Moi, e ola mau loa oe.  Aole au e kuawili aku ana i ke kamailio ana ma na mea i pau mua ae ne ii ka hoikeia aku imua ou e ia nei aka o ka’u e hoakaka aku ana i ka wa i loaa a ii kuu makuahine kekahi hale kukaawale a oiai oia e noho kane ole ana ua hoi aku la au a noho pu me ia ahiki ikuu mare ana aku i kekahi kanaka opio, he hooilina oia no kekahi o na kanaka waiwai loa maloko o ia kulanakauhale.

     Aole i piha ka makahiki o ko maua noho mare ana ua make aku la kuu kane.  Ma ia ano ua lilo au he wahinekanemake a o ka hooilina hoi o kona mau waiwai a pau main a waiwaipaa.  na waiwailewa am eke dala.  no lakou ka waiwaiio i huiia i oi aku mamua o ke kanaiwai kaukani dala.

     Ua lawa loa ka puka o keia mau dala no’u e ola ai me ka oluolu ame ka hauoli iloko o ke koena aku o ko’u mau la.

     Mahope mai o keia manawa, i ka hala ana o na mahina eono o ko’u noho kanikau ana no ka’u kane, kauoha aku la au i ka poe kela lole e hanaia ma ii umi maul ole nani loa no’u, no ka mea, aohe a’u hopohopo ana no ka nele ia manawa, ua nui ka’u dala; o ke kumukuai o ka lole hookahi he hookahi kaukani dala.  a i ka pau ana o ka makahiki hookahi o ko’u noho kanikau ana hoomaka iho la au e aahu ia mau lole.

     Owau hookahi wale no ma kekahi rum ii kkahi la, a e hana ana i ka’u mau hana o ka home, a komo ana no kekahi kauwa a’u a olelo mai la he wahine aia mawaho a ua makemake oia e kamailio me a’u.

     Kauoha aku la au i ke kauwa e olelo aku iaia e komo mai iloko o ka rumi.  He wahine oia i nui na makahiki o ke ola ana i ka’u nana aku iaia i komo mai ai, a ma kahi o kona aloha mai elike hoi me ia e maa mauia nei mawaena iho o kakou.  Ua kulou iho la oia i ka papahele a aneane a pa ke poo ilalo, a ia ala ana iluna, i mai la:

     “E ka lede maikai, e noi aku ana au i kou oluolu e huikala mai oe ia’u no keia hoea ana mai la imua ou i nei wa e hoopilikia aku ia oe, he hana paha kau la o ko’u hoea ana mai la nae haalele ana oe i kau hana, a hoopoho walei aku no kou manawa.

     “Aohe kumu e ae o ko’u hoea ana mai la imua ou, o ko’u lohe wale ana ae nei no he wahine waiwai oe, a e haawi manawalea wale akuana no oe i kou waiwai i ka poe popilikia e hoea mai ana imua o kou alo e noi ai.

     “E pono au e hoike aku ia oe i ko’u pilikia, e ka lede maikai, he kaikamahine makuaole ka’u o ka malama’ana a ua nui hoi i nei manawa, a i kupono i ka hoounauna, a e mare aku ana oia i ke kane i keia la.

     “He mau mea malihini loa maua i keia wahi a he nele no hoi, aohe no hoi he mea hookahi oloko o keia kulanakauhale a maua i kamaaina ai a no ia nele ua lilo ia i kumu hoopihoihoi i ko maua mau noonoo, no ka mea o ka maua i makemake ai e loaa aku ka manaoio iloko o na ohana lehulehu a maua e huipu aku ana aole maua he mau mea i ike ole loa ia aka he mau mea hanohano n maua e mahaloia mai ai e na kanaka.

     “No keia kumu la ea, e ka lede lokomaikai, e oluolu hoi oe e kokua mai ina nae hoi oe e manao iho ana e lilo ka mare o ka’u kaikamahine i mare hanohano ma o kou hoea kino ana ae i ka manawa e mareia ai.

     “Nolaila.  Ina no kou ae ma ii keia noi a kau kauwa haahaa nei alaila e ike mai ana na kanaka o ko maua aupuni aole maua i nanaia mai e na kanaka o keia wahi make ano he mau mea lope haalele loa hoi i ka wa e hoikeia aku ai ia lokou he mea kickie a hanohano ka i ike a i kokua mai ia maua a i hoohanohano mai hoi i keia mare of ka’u mkaikamahine.

     “Aka hoi, auwe!  Ina hoi no kou hole ma ii nei leo e noi haahaa aku nei ehia ka hoi mea aloha o maua i ka hooheneheneia mai, aole oia wale. aka, o ko maua hoehaeha pu ia no ka mea, aole hookahi kanaka a wahine ma keia wahi a maua i kamaaina e hiki ai la hoi ke hele aku e noi no ka lakou mau kokua ia maua iloko o ko maua mau hora o ke kupilikii!”

     Iloko o keia manawa a pau a ka lede e kamailio mai ana aia na waimaka nunui ma kona mau maka kahi i hanini mau mai ai, a no kona noke mai ka uwe ua hu ae la hoi ko’u aloha nona, a hookahi ko maua uwe pu ana.

     “E ka makuahine maikai,” wahi a’u o ka pane ana aku, “maihoehaeha hou aku i kou noonoo; ua makaukau au me ka hauoli pu e kokua aku ia olua elike me kau noi.  E ha’i mai oe ia’u ihea au e hele aku ai.  E haawi mai oe i manawa lawa kupono no’u e komo a ii aahu kupono no’u no ka hele ana aku no ia mare.”

     Ua hauoli loa ua lede la no keia pane ana aku la a’u, aneane loa oia e kulu iho ilalo a honi ma ii ko’u mau wawae ina aole au i papa koke aku iaia.

     “E kuu lede maikai,” wahi ana o ka pane ana mai me ka hoihoi, a holoi ae la in a waimaka ona e kiheahea ana ma na papalina, na ke Akua e uku mai ia oe no kau hana aloha au i hoike aku a ii ka poe apau i manao iho ia lakou he mau kauwa nau. 

     “Na ia Mea Mana Loa e hoopiha ma ii kou naau me ka hauoli a hu no kau hana maikai e hana mai ana ia maua.  Aohe waiwai o kou hooluhi ana iho ia oe ma ka hoomanao ana i ko’u wahi in oho ai; e kii mai ana no au ia oe a lawe pu aku i kahi e mareia aai i keia ahiahi, aia no ahiki mai au e kii ia oe o kou wa ia e hele pu aku ai me a’u no kahi e mareia ai.

     “O ke aloha no kou a hui hou aku kaua, e ka madame maikai.” wahi ana.

     Ia hala ana aku ana hoi aku la au a loko o ko’u rumimoe a wehe ae la in a lole a’u i makemake loa ai a i kupono hoi no ke anaina mare; ua wehe pu ae la au i kekahi leimomi he paa kupee kaimana, he mau komolima kaimana me na pohaku momi like ole, he paa kula pepeiao kaimana a waiho iwaho, no ka hoomakaukau mua ana keia no ko’u hele aku no ke anaina mare, no ka mea, ua lilo kela mare ia’u i mea ano nui loa i ko’u noonoo, a ua makaukau e hele aku e hoohanohano i ka mare o ke kaikamahine a ka lede.

     Ua napoo aku na kukuna o ka la i ka ilikai i ka wa i hoea hou mai ai o ua wahine la, o ka hiohiona kaumaha ona i ka wa mua i hoea mai ai ua auhee aku ia manawa, aka, he helehelena hoihoi a ohaoha kona o ia hoea hou ana mai ana i ko’u hale.

     Ia komo ana mai ana a hui maua hopu mai la oia i kuu iima a honi iho la, a ia nana ana mai ana ia’u me na maka hoihoi, i mai la:

     “Ua hoea ae nein a makua, na makamaka amen a hoaloha apau o ke kane, a pela me na lede hanohano o ke kulanakauhale, aia  lakou apau ke kali mai la.

     “Ina ua makaukau oe, alaila e haele ae kaua ano, aka, ina aole oe i makaukau pono i nei manawa ea.  ua hiki no ia’u ke kali aku a makaukau oe, i lilo au i alakai nou no ka lawe ana aku ia oe a kahi e malamaia ana o ke anaina mare i nei po.”

     “Ua makaukau mua au a kali wale aku nei no o kou hoea mai e kii ia’u, a nani hoi ia ua hoea mai la oe ina kaua.”  O ko maua haalele like iho la no ia i ka hale, a hele aku la kela mamua ma kea no he alakai no’u a ukali aku la no hoi au mahope.

     Ua ukali aku, la au mahope ona me kekahi o ka’u mau kauwa wahine i kahiko ia lakou me na aahu amen a lako hoonani kupono nio ke anaina mare.

     I ko makou hoea ana aku i ke alanui i pulumiia ka lepo a maemae.  me ka pipi wai ia i ole e puehu ae ka lepo, ku iho la makou mamua o kekahi puka nu ii hoomalamalamaia e kekahi ipukukui nui a mamuli o ia malamalama i hiki pono ai ia[‘u ke heluhelu aku i kekahi mau huapalapala nunui me na hua gula:

     “O keia ka hale o na hana lealea ame ka hauoli.” … Kikeke aku la ka lede luahine ma ka puka a emoola ua weheia mai la ka puka a hamama, a o ko makou ka’iia aku la no ia e kekahi lede opio huapala noloko o kekahi rumi nu i piha in a kane amen a lede.

     Ua hele koke mai la oia ka lede opio.  imua o’u a mahope o kona apo ana mai ia’u noi mai la e noho aku au ma kona aoao maluna o ka punee i uhiia me ka weleweka omaomao.  a maluna ae o ia punee he ano pulo’ulo’u i hanaia me ke kilika a e kuuwelu ana na lopi gula.  a ma na pou gula e ku ana ma kela a ma keia aoao e anapa mai ana na pohaku momi like ole.

     “Ua hoea mai la oe ianei, e ka madame maikai,” wahiana ia’u no ke kokua a no ka hoohanohano pu ana ma ii keia mare aka oi mare au e ike aku ana, aole ia no ka mea i hoikeia aku ia oe.  aka, no kekahi mau mea okoa aku.

     “Ua haulehia oia i ke aloha ia oe i kona manawa i lohe mai ai no kou u’i a mai ia manawa mai kona iini mau ana e hui me oe a e lawe ia oe i kaikuahine nona no na la a pau o kona ola ana, a ina no kou hole aku i kona makemake e lilo ana ia hoohokaia ana aku ona i kumu ma’i nona, nolaila, e ike mai oe o kona ola ame kona hauoli aia ia maluna o kau olelo hooholo.

     “Ua maopopo ia’u kou kulana, a ke hooiaio aku nei au imua ou ina no ko olua hoohuiia ae ma ka mare e lilo ana olua i mau mea hauoli.

     “Ina ka’u mau olelo i hoikeia aku la imua ou he mau olelo koikoi ia au e kaana iho ai iloko o kou waihona noonoo a ua apono oe i keia noi, e hoike koke aku ana au iaia no kou ae ana me ka maikai a no ka hookoia ana hoi o kona makemake, a ke noi hou aku nei au ia oemai hole hoi oe i kana noi e waiho mai ana imua ou, e lawe mai oe iaia i kane nau.”

     Mai ka manawa mai o ka make ana aku o kuu kani, aohe o’u noonoo no ka mare hou aku i kane, no ka mea, ua lako au in a mea a pau.  ka hale.  ka aina, ked ala a ua nui no ka’u haiawahine e lawelawe mai ai no’u eia nae, i kela wa i noiia mai ai au no ka mare, aole i loaa ia’u ka olelo hooholo lawa ku0ono e hole aku ai ka mare, no ka mea, nana aku la au i kela kanaka opio he u’i maoli no kona helehelena, a ua komo koke mai no hoi iloko o’u ka makemake nona.

     Ia’u no a hoike aku i ko’u ae no keia noi ma o ko’u mumule loa ana.  me ka pii pu ae o ka ula ma ko’u mau papalina e kumakaia e ana no ia hiohiona i ka meahuna iloko o ko’u naau ua eha au i ka eha lima ole a ke aloha, ua paipai ae la ua lede opio la, ke kaikuahine a ke kanaka opio, i kona mau lima no ka hauoli, no ka mea, loaa koke iho la no iaia ka ike ua ae aku au i kana noi.

     Ia manawa koke no ua komo mai la kekahi kanaka opio kulana hiehie a’u i noonoo koke iho ai ua pomaikai maoli au i ka loaa ana o ka’u kane u’i ina oia ua kane la a ka lede opio i noi mai ai ia’u.

     Hele mai la oia a noho iho la ma kahi kokoke mai ia’u, a ua ike aku la au mamuli o na olelo i kuka’iia mawaena iho o maua ua oi aku kona kanaka u’i me kona naauao pu mamua o ka kona kaikuahine o ka olelo ana mai ia’u.

     I ka ike ana mai o ka wahine opio ua maikai ka maua launa ana, a ua like ko aua makemake kekahi i kekahi paipai hou ae la oia i kona mau lima no ka lua o ka manawa.  a ia wa o ke komo koke mai la no ia o ka lunakanawai ka mea nana i kakau i ka palapala ae mare no maua, a i ka paa ana i ke kakauinoaia e eha mau hoike ana o ka lawe pu ana mai no ia hana, kakau iho la oia i kona inoa maluna o ua palapala la.

     Hookahi wale no kumu aelike a kuu kane hou i noi mai ai ia’u e malama loa, oia hoi, aole au e kamailio me kekahi kanaka okoa aku aole hoi e nana aku.

     He kumu aelike kupaianaha loa keia i ko’u noonoo, no ka mea he hana paakiki loa ka makaala mau ana aole e kamailio a e nana aku i kekahi kane okoa, aka, no ka hooluolu ana aku i kona noonoo ua hoopaa aku la au ia’u iho malalo o ia aelike.

     Ia manawa ua hoohiki mai la oia imua o’u ma au e malama ana i keia mau olelo hoopaa e loaa ana ia’u na mea a pau e hauoli ai au a e oluolu ai hoi kona noonoo.

     Ia manawa ua hoomaka mai la ke kahunapule i kana hana ahiki i ka pau ana ; ua lilo koe ae la au he mea nui na ke anaina e nana mai ai a he malihini hanohano hoi no ka papa ahaaina mahope iho.

     He maikai wale no ia noho ana mai a maua a hala he mahina ma ia hope mai; hauoli mau ka noho ana, oluolu na kukai olelo ana.  me ka loaa ole o kekahi makani nana e hoaleale i ka lana malie ana o ka wai.  eia a mahope ma kai hewa ana o ka-ia a Umiamaka he onekea ka loko. 

     Ma kekahi la, no ko’u ike ana he manawa kupono ia no’u e hele ai e kuai i kekahi mau apa kilika ua noi aku la au i ua kane la a’u e ae mai ia’u e hele in a halekuai no ke kuai ana ia lole kilika a’u o ka makemake ana.

     Aohe oia i hole mai i ka’u noi, aka ua haawi koke mai la i kona ae me ka maikai, nolaila ua lawe pu au me a’u i ka wahine luahine a’u i hoakaka mua aku nei, i hoahele no’u oiai oia e noho pu ana me makou i ka hale hookahi ia manawa, ame elua o ka’u mau kauwa wahine.

     I ko makou hoea ana aku i ke alanui kahi e noho nui ia ana e na kanaka kalepa, i mai la ka wahine luahine ia’u, “Oiai o kau huakai i hele mai nei no ke kuai nana no ia i kekahi mau apa kilika e ae mai oe e lawe aku au i ka halekuai o kekahi kanaka opio kalepa lole he kanaka opio a’u i kamaaina ai a he maul ole kilika maikai loa no hoi kana a’u o ka ike ana i kahi manawa i hala aku nei.

     “I ole ai oe e hooluhi wale ia ma o ka hele ana mai kekahi halekuai aku a i kekahi ke hooiaio aku nei au imua ou e loaa ana ia oe na mea apau au i makemake ai malaila.”

     He manao maikai loa ia ona i ka’u noonoo iho.  nolaila ua ae aku la au iaia e lawe aku iaa’u ia halekua a aole no ho i mamao loa ia wahi a maua o ka hele ana aku hoea aku la ilaila.  a ia komo ana aku a maua e noho mai ana no ua kanaka opio la, nona ua halekuai la.

     Ua noho iho la au iluna o kekahi noho a hoike aku la iaia i ko’u makemake o ia-hiki ana aku, jma o ka luahine la a maua o ka hele pu ana aku.

     O ka makemake o ka luahine na’u ponoi no e kamailio aku i ke kanaka nona ka halekuai, ua olelo aku la au iaia aohe hiki ia’u ke kamailio aku no ka mea ma ka manawa o’u i mareia ai me kuu kane hou, he olelopaa kana o ke kau ana mai maluna o’u aole au e nana a i ole kamailio aku paha i kekahi kanaka mawaho ae o kuu kane, a ua ae aku au ia anao ona.

     Ua kii aku la ke kanaka nona ka halekuai a waiho mai la maluna o ke pakaukau kuai i kekahi apa kilika a’u i makemake loa ai a noi aku la au i ka wahine luahine e ninau aku i ke kumukuai o ka i a hookahi no’u a ua hook mai oia ia niou a’u.

     O ka pane a ka mea nona ka halekuai no kana ninau.  “E kuai aku ana au iaia i keia apa kilika aole me ka ukuia mai me ke dala ame ke gula, aka e haawi wale aku ana au iaia ma ke ano makana ina nae no kona ae mai ia’u e honi wale aku no i kona mau papalina lahilahi.”

     Olelo koke aku la au i ka wahine luahine aole kela he kumukuai kupono ua makaukau au i ke dala no ka uku ana aku elike me kana kumukuai e ha’i mai ai.

     Eia nae ma kahi o ko ka wahine luahine kamailio aku elike me ka’u o ka olelo ana aku iaia huli mai la oia a olelo mai la ia’u o ka mea a ke kanaka kalepa i noi mai ai aole ia he mea ano nui, o ko’u haawi wale aku no i ko’u  papalina no ko ke kanaka opio honi mai ua lawa ia.

     Aole i noi mai kela kanaka opio ia’u e kamailio aku iaia a no ia owaka ole aku o ko’u waha ua manao ua kanaka la ua ae aku au i kana noi.  o kona hele mai la no ia ma kahi a’u e noho ana he hana ana o’ka hana ana ma ii hoehaehaia iho ai ko’u noonoo no ka mea ia manawa ike iho la au e haki ana ka aelike a’u i hana ai me kuu kane.

     Ua nui ko’u makemake no ka apa kilika a ua naaupo loa au i ka puni wa’e ana aku no i ke a’o a ka wahine luahine. 

     la manawa ua ku mai la mamua ou ka wahine luahine ame kuu mau kauwa wahine e huna iau i ole ai e ike mai kekahi mea iau ia wa ua pale ae la au i kuu uhimaka ma kekahi aoao. i kaawale kuu papalina no ke kanaka e honi mai ai. me kuu manao he honi wale mai no la hoi a pau ae.  aole nae pela kana o ka hana ana mai.  ma kahi o kona honi ma ii kuu mau papalina ua nahu mai la oia a kahe aku la ke koko mai kahi aku i moku ai.

     No ka nui loa o ka eha a no kou puiwa me ka piha makau pu i kuu kane.  ua maule iho la au a waiho ana ilima o ka papahele.  Me ia ano au i waiho ai no kekahi manawa.  a mamuli o ia loihi loa o kou waiho ana iluna o ka paphele ua loaa i ke kanaka nona ka halekuai he manawa lawa loa nona e panipani a ii na puka o kona halekuai a hola aku la.

     I ka hoi ana mai o kou mau noonoo maikai apau me au.  ike iho la au i ka haukae o kou papalina me ke koko.  Ua makaala mau ka luahine ame kuu mau kauwa wahine ma ka holoi mau ana i ke koko me ka huna mau i kou helehelena me ka uhimaka.  eia nae.  e kahe mau mai ana no ke koko.  ia kumu.  i ka wa a na kanaka i lulumi mai ai e nana i ke kumu o kou maule ana, aohe mea a lakou i ike mai.  a ma ia ano i loaa aku ai ka manao ia lakou he mai kuhewa kou o ka loaa ana.

     O ka wahine luahine i ukali pu mai ai iau ua piha loa ola ika menemene nou me kona hoahewa loa iaia iho no koina koi ana mai iau e hele mai no ua halekuai la me kona manao aole no la hoi he poino e hanaia ana, eia ka e halawai ana me ka poino.

     “E kuu lede maikai,” wahi ana iau “e huikala mai e i kau kauwa nei.  Aole ou mea e ae i poino ai, i poina oe iau Mamuli o ka’u koi ana aku nei ia oe i loaa ai keia pilikia ia oe, aole no hoi au i manao e hana mai ana oia i kekahi hana ekaeka elike me keia.

     “Mai hookaumaha oe i kou noonoo; e pono e hoi kaua i ka hale i nei manawa i kau aku i ka laau i kena wahi ou moku i kela kanaka ino.

     “He kanaka kela no ko’u aupuni a pela hoi au i manawai e lawe mai ia oe ia nei, no kuu manao mamuli o kon kamaaina e emi mai ai ke kumukuai o kana kilika.  eia ka hoi he hana ino mai kana.

     “Aia kaua a hoea aku i ka hale alaila kau aku kena wahi ou i moku i ka laau; he laau ola ka’u a manao au ina no ka paa mau o ia laau ma kena wahi ou i eha iloko o na la ekolu e ola loa ae ana kena eha ou e ike ole ia ai kekahi alina a uliuli paha ma kahi o kena eha.”

     Mamuli o ko’u maule ana ua nawaliwali maoli ko’u kino holookoa e mama kupono ai ka hele ana, eia nae ua hooikaika au ahiki i ka hoea ana aku i ka hale, a ia’u no a komo iloko o ko’u rumi moe ua maule hou iho la au a waiho ana iluna o ka papahele.

     Mahope mai o ia pohala ana ae a’u ua kau mai la ua wahine luahine la ika laau ana ma kahi o kuu papalina i moku ai, a ia paa ana ua hoi aku la au noluna o ko’u moe.

     I ka uhi ana mai a na eheu o ka po ua hoi mai la kuu kane, a ua hookahaha loa ia aku oia i ka ike ana mai ua paa kuu poo i ke opeia, a ninau mai la i ke kumu o ko’u eha ana.

     Elike no hoi me kea no mau o kekahi poe hana hewa o ka hoopunipuni aku no ka hikimua, pela no me a’u ia manawa.  no ka mea, ua maka’u loa au ke hoike aku i ka oiaio nolala hoopunipuni aku la au he nalulu ko’u poo, me kuu manao he mea la hoi ia e pau ai o kona manao ninau hou mai.

     Aole oia i manaoio i ka’u o ka olelo ana aku, ua wehe ae la oia i ka welu i hoopili ia mai ai me ka laau ma kuu wahi i moku.  a ia ike ana iho ana i ka eha, ninau mai la:

     “Ea, pehea i loaa ai keia eha ia oe?”  me ka leo okalakala loa ia ninau ana iho ana ia’u.

     A oiai aole au i haule i kekahi hewa koikoi loa.  aohe nae he hiki ia’u ke hoike aku iaia i ke kumu olalo o ko’u eha ana, no ka mea, ma kuu noonoo iho ina no ko’u hoakaaka aku iaia in a mea apau a o ke kumu hoi o ko’u eha ana. e lilo ana ia i ah ii ho aia aku ai ka inaina wela iloko ona.

     O ka’u o ka olelo hoopunipuni ana aku iaia oiai au e hele ana ma ke alanui no ke kuai ana i kekahi apa kilika a’u i makemake ai iloko o kekahi halekuai, elike me ia ana i ae maikai mai ai ia’u, he kanaka me ka pu-a wahie ka i hele mai a kokoke loa ia’u, a oiai he ololi loa ke alanui ma ia wahi ana o ka hele ana mai, ua ku mai la kuu papalina i kekahi o na lala laau oioi loa mawaho o ka pu-a wahie.  a pela au i eha ai, “he wahi eha liilii wale no ia a e ola ae ana no i kekahi mau la.”  pela au o ka olelo ana ae iaia.

     Ua kuhihewa au e lilo ana la hoi ka’u mau olelo i mea nona e hoopau ae ai i kona manao, eia nae, he okoa loa kana mea i hana mai ai.  Ua piha loa oia i ka huhu ia manawa.

     “Aole pono e hookuu wale ia keia hana me ke kau ole ia aku o kekahi hoopa’i.  Ma ka la apopo e kauoha aku ana au in a maka’i apau e hopu in a kanaka maauauwa wahie apau a e li aku i kela ame keia mea o lakou.”

     No ko’u hopohopo loa o hooko i’o aku auanei ua kanaka la i kana mau olelo a make ma’u wale aku ka poe hala ole pane ae la au me ka leo nui:

     “E kuu haku, e akahele i kou manao ame kau hana.  mail awe oe i ka mana hoopa’i iloko o kou lima.  Ke kaumaha loa nei au no ka lilo ana o ko’u eha i mea e holaia aku ai ka inaina iloko ou a o ke kumu hoi o kou manao ana e kau aku i ka hoopa’i maluna o ka poe hewa ole; ina owau ke kumu o ka hewa no ia karaima e hanaia aku ana ano ke noi e aku nei au i kau huikala ana mai.”

     “Ina pela e ha’i mai oe ano me ka oiaio loa.  heaha ka’u mea e manao aku ai no ke kumu o kou eha ana?”

     “E kuu kane,” i pane aku ai au, “ua loaa ia au i ke poniuniu a hina ilalo; o keia ka mea i loaa ai ia’u keia eha.”

     Ua pau ka hiki i kuu kane ke hoomanawanui mamuli o keiamau olelo a’u.  “Ua loihi ka manawa i hala ia’u ma ka hoolohe ana akunei i kau mau olelo hoopunipuni, a oiai aole oe i hoike iki mai ne ii kekahi mea oiaio no ke kumu o kou eha ana.  e kau aku ana au i ka hoopa’i maluna ou, me kuu nana ole aku i kena eha ou.”

     Oiai no oia e kamailio mai ana i keia mau olelo o kona paipai ae la no ia i kona mau lima a he manawa ole komo ana no kekahi mau kauwa ekolu.

     “E kaualako mai, iaia mailuna mai o ka moe,” wahi ana o ke kauoha ana ae in a kauwa “a e hoomoe loihi iho iaia maluna o ka papahele.”

     Ua hooko kokeia mai keia kauoha ana e na kauwa hookahi o lakou i paa ae ma kuu poo, o kekahi ma kuu mau wawae, a o ke kolu kauohaia aku la e kii a lawe ma ii pahikaua.

     I kaike ana aku o kuu kane i ke kauwa e lawe mai ana i ka pahikaua.  kahea mai la me ka leo nui:  “Hahau iho iaia Oki iho i kona kino i elua apana, a kiola aku iloko o ka Muliwai Tigris i ai na na i’a.

     “Oi ka hoopa’i kupono a’u i makemake ai e kau aku maluna o kena wahine ino, kolohe a’u i aloha aku ai.  eia ka pe ia iho la oia e hana mai ai ia’u; he wahine hiki ole loa kena e hilinaiia aku.”

     I kona ike ana mai nae i kea no eeke a hoohakalia o ke kauwa i ka hooko aku i kana kauoha kahea hou mai la me ka leo nui:  “Hahau iho hoi paha, e kunana ana ka hoi oe i ke aha?  Heaha kau e kali la?”

     “E ka madame,” wahi a ke kauwa o ka pane ana iho ia’u. “ua kokoke loa mai kou manawa hope loa ma keia ao e noonoo iho oe i nei manawa heaha kau mau mea e hooili aku ana mamua o kou make ana, a heaha kau mau olelo no ke kupale ana ia oe iho mamua o ke kauia ana aku o ka hoopa’i make maluna ou?”

     Ia wa noi ae la au e aeia mai au e kamailio aku i kekahi mau huaolelo pokole a ua aeia mai.  Ia wa aea ae la ko’u poo iluna a nanan aku la me ke helehelena oluolu loa i kuu kane, a i aku la:

(Aole i pau).