Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 7, 15 February 1918 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

HOOPUKALA I NA KAKAHIAKA POALIMA APAU

 

HONOLULU. T. H. POALIMA, FEBERUARI 15, 1918.

 

BUKE LVI--- HELU 7

LOAA HE PAHU OPIUMA I NA KANAKA NIIHAU

 

Kanahiku-kumamakolu Mau Kini Opiuma i Hoopaeia ae ma na Kapakai o Niihau

 

IKELA HE WAAPA KEPANI E HULI ANA MA KA MOANA

 

Hoea ka Ilamuku Amerika no Niihau a HoiHoi Mai i ka Opiuma Noonei

 

            Ma ka huli hoi ana mai a ka mokuahi Mauna Loa mai Kauai mai, ma ka I‘oaono aku la i hala, i hoihoi mai ai ka Hamuku Amerika Smiddy, he kanahikukumamakolu mau kini opiuma, a no lakou, o ka pae ana ae ma us kapakai o ka Mokupuni o Niihay, me ka mahiua aku nei o Ianuari i hala.

            He ekolu la mamua aku o ka pae ana ae o ka pahu i hookomoia ai na kini opiuma he kanahiku-kumakolu ma na kapakai o Niihau, ua ikeia kekahi waapa lawai‘a o na Kepani i ka pokaa mawaho ae o Niihau, e huli hele ana i kela pahu opiuma, eia nae ua hoi nele kela poe Kepani lawai‘a, no ka mea aole o lakou ike i ka pahu opiuma i ka laua, aka ua laweia aku ia e ke au, a hoopaeia iuka o ka aina.

            He hookahi kumu o ka loaa ole ana o kela pahu i na kini opiuma, i ka waapa lawai‘a o na Kepani, mamuli no ia o kaumaha, ua piholo iloko o ke kai, a ua hiki ole hoi i ka mea hoolana ke oili ae iluna o ka ilikai, uka ua piholo iloko ‘o ke kai, ma kahi he elua a ekolu paha kapuai mai ka ilikai iho. Maopopo ka Hoopaeia o ka Opiuma.

            Mamuli o ka pae ana o kela pahu opiuma i Niihau, ua hooiaio loa ia mai ua mea i manao mua ia, no ke auo e komo nui mai nei ka opiuma iloko nei o ka aina me ka maalahi, o ia no ka holo ana mai o na mokuahi mai Kaleponi mai, a mai Kina mai paha, a i ka wa e kaalo ae ai mawaho o Niihau o ka manawa ia e kiolaia ai ka opiuma i loko o ke kai i ka moana, o i ka wa hoi e koea aku ai o na waapa lawai‘a o na Kepani, na waapa i hoounaia aku no ka huli ana i ka opiuma, e loaa pololei aku a@a ma kahi i kiolaia ai, o ke kau ae la no ia iluna, a he haua maalahi ka hookomo ana mai iloko nei o ka aina.

            Ua hanaia kela pahu opiuma ma ke ano paa loa, a ua uhiia hoi a paa me ke kapolena e komo ole ai ke kai, a ua hookomo pu ia hoi he elua mau hoe hoolana iloko, i ole ai e piho ka pahu iloko o ke kai; aka mamuli o ka oi loa aku o ke kaumaha o na kini opiuma, ua hiki ole kela pahu ke laua iluna o ka ilikai, o ke kumu nui iho la ia, o ka loaa ole ana i ka waapa lawai‘a e noke ana i ka huli, no na la ekolu.

            Ma ka olelo a na kanaka o Niihay i ka Ilamuku Amerika Smiddy, ma ka la 21 o Ianuari i ike ai lakou i ka hoea ana aku o kekahi waapa lawai‘a o ua Kepani mawaho ae o Niihau, o ka mea kapunaha a lakou i hoomaopopo ai, o ia no ka holo pololei o kela waapa mai kekahi aoao a i kekahi aoao o ka mokupuni, alaia huli hoi mai ana ma ia alahele hookahi no, a ma kekahi may la mai elua, pela mau iho la no hana a kela waapa lawai‘a, nolaila ua komo mai la ka hoohuoi iloko o lakou, he hana ano nui ka kela waapa e pokaa ana i ka moaua, aole hoi he lawai‘a.

            I ka manawa ka e kaalo pono ae ai o ka waapa mawaho o Nonopapa, kahi i pae ai o ka pahu opiuma iuka o ka aina, e ikaia aku ana kekahi Kepani i ke ku maluna o ke hale enekini, me ka oheuana e paa ana kekahi Kepani i ke ku maluna o ka hale enekini, me ka oheuaua e paa ana iloko o kona lima, he hookahi hoi Kepani ma ihu o ka waapa, a pela mahope, e naua like ana lakou ma na wahi like ole o ka moana.

            Na kekahi põe kanaka Hawaii i ike i kela pahu opiuma, na Nonopapa, ma ka aoao komohana o Niihau, ma ka la 23 o Ianuari, a an lakou hoi i hoike e noho John Renny, ka haole hookahi e noho ana ma Niihau, a mamuli o kana kauoha ua hoihoiia kela pahu opiuma no Kii, he 15 mile mai kahi aku i loaa ai. Holo ka Ilamuku Amerika i Niihau.

            I ka manawa i loaa ai kela pahu opiama i na kanaka o Niihau, ua hoike @@ke ia mai la ka loke i ka Ilamuku

(E nana ma ka Aoao Elua.)

 

MAKE KEKAHI KAIKAMAHINE MA KE ANO ULIA

 

Na Kona Kaikunane o Eono Makahiki i ki laia me ka Pu ma Eleele, Kauai

 

HULI PONO IA KE KUMU O KA POINO NO KA ULIA MAI

 

He Mau Keiki Makua Ole Laua Malolo o ka Malu o ka Makuakane Hanauna

 

            Ma Ka Poalima aku nei i hala, i kulike ai me kekahi meahou i hoopukaia ae o ka nupepa Garden Island o Kauai, i make ma‘uwale ai ia kaikamahine Kepani, mamuli o ke ki ana a kona kaikunane uuku o eono wale no makahiki iaia i ka pu, ma Eleele, Kauai.

            Ma kela kakahiaka nui Poalima, ua ala ae la o Tetsu Akagi, he Kepani kalaiaw no ke kaa halihali ukaua o ka halekuai o ka mahiko MeBryde, a o ka makua hoi i noho aku ai ke kaikuahine me kona kaikunane uuku, malalo o kana malama ana mai ia laua, no ka hoomakaukau ana i kona aina kakahiaka, mamua o kona hele ana aku i ka hana.

            No ka nui nae o na manu pihaakelo maloko o ka pa, ua kii aku la oia i kana pu ki manu, a hoopiha iho la me ka manao e hele aku e ki i na manu pihaakelo.

            I ka pau ana uae o kona aina kakahiaka, ike iho la oia i kona lohi loa, e loaa ole ai he manawa nona e hele aku ai e ki manu, ua waiho aku la oia i kapu, mahope o ke pani o ka puka, me ke kauoha ana aku ia Teruo, he kaikamahine Kepani o eiwa makahiki, e kahi oia i kona lauoho, a hele i ke kula ma kela kakahiaka.

            Mamua nae o ke kaui ana o ka hora ewalu ma kela kakahiaka, ua loho ka poe e uaho kokoke mai ana ma ka hale o kela mau keiki liilii, i ke kani o ka pu, a oiai ua hala aku o Akagi i ka hana, o ua keiki elua wale uo koe oloko o ka hale, nolaila ua hele koke aku la lakou e nana i ke kumu i kani ai kela pu.

            O ka mea i loaa aku ia lakou i ka wa i hoea mai ai i ka hale, e waiho aku a@a ke kaikamahine ua make loa, me ka puka hoi ma ka aoao o kona poo, ae kaheawai ana ke koko iluna o ka papahele. Ma kahi kokoke i kela kaikamahine, e noho ana kona kaikunane uuku o eono makahiki, e noke ana i ka uwe, a i ka wa i ninauia aku ai i ke kumu i make ai o kona kaikuahine, hoike okoa mai la oia, ua nanea loa oia i ka paani me ka pu, ia wa i kaui aku ai, a lele aku la ka lu a loaa pono ma ke poo o kona kaikuahine, pela iho la i make ai.

            Ua hoike koke ia aku ka lohe i ka Hope Makai Nui Crowell o Waimea, a ma kona hoea ana mai, e huli pono i ke ano o ka make ana o kela kaikamahine, ua hoike ae oia i hona manao, he ulia ke kumu o kela poino.

            Ua make na makua o kela mau keiki, a o ka hoahanau wale no o ka makuakane ke ola nei, oia o Akagi ka mea hoi nana e malama ana ia laua, a na kela ulia ma‘uwale, i kaili koke ae i ke ola o ke kaikuahine, a koe hookahi wale iho no kona kaikunane uuku.

 

HOOPAUIA KE KAUKA HOFFMAN E KA PAPA OLA.

 

            No ke kumu lahui enemi kona no Amerika ua hoopauia e ka Papa Ola ko ke Kauka Hoffman lawelawe hou ana ma ke ano he kauka aupuni no Kau Hikina ame Komohana, ma ka Mokupuni o Hawaii, ma ka manawa o ka halwai o ka Pap Ola o ka noho ana ma kehi manawa i hala koke aku nei ma Hilo. Mahope iho o ka halwai a ka Papa ua hoikeia aku ka lohe i ke Kauka Hoffman e pau ana kona lawelawe ana i ka oihana kauka me ka la hope o Feberuari.

            He hana keia i ukali mai mahope o ka ninaninau pono ana a ka papa no kekahi mau hoopii i waihoia mai e na makaainana e ku-e ana i ka lawelawe o kekahi kauka Kelemania i ka oihana lapaau no ka lehulehu. No ke kulana maemae ole o kekahi mau aina ma Hilo kekahi kumuhana a ka Papa o ka noonoo ana.

 

            PAA HE MANO NUI HOOKAHI I IKEIA MA HAWAII NEI, MA MAUI, NONA KA LOA HE IWAKALUA KAPUAI. MAWAHO AE O KELA MANO MALOKO O KE KII, KA POE NA LAKOU I PEPEHI IAIA A MAKE, NO LAKOU NA INOA E HOOMAKA ANA MAI KA HEMA MAI A I KA AKAU: HARRY GESNER, J. WATT, A. MARTINSEN, FRANK LOSEE AME MRS. P. H. ROSS.

 

NA LONO LIKE OLE E PILI ANA I KE KAUA MA EUROPA

 

            WASHINGTON, Feb. 8.~He mokuahi halihali koa e lawe ana maluna on a 2000 mau aliikoa ame na koa Amerika, ekolu mau ohua wahine, he 32 aole i hoakaka maopopoia ma ka papainoa, ame na aliimoke ame na luina Pelekane o 190 ka nui, o ka huina o na kanaka apau he 2379 ka i topidoia ma ke aumoe o ka Poalua e kekahi mokuluu Kelemania ma kahi he umi-kumamalima mile mawaho aku o ke Kapakai o Irelani.

            O ka mokuahi Pelekane Tuscania keia i hookanaia ai no ka halihali ana i na koa i Palani. Ua hoikeia mai he 2296 o keia heluna nui ae la i hoopakeleia a he 101 i make. Ma na huahelu i hoopukaia ae e ke keena kaua ma ka po i hala, ua kulike ole me keia ae la, no ka mea, ma na huahelu a ke kuhina kaua he 113 mau koa i make.

                        E hookokoke mai ana ka mokuahi Tuscania i ke kapakai o Irelani me ka ukaliia e na mokukaua Pelekane ame na moku hahai topido ma ka manawa i pii ae ai ka mokuluu mailoko, ae o ka hohonu iloko o ka pouli a ki mai la i ko topido i ka moku halihali koa nui. Me ka kanalua ole ke olelo ae o ka hapanui o ka poe i make a i ole i hoeha kukonukonu loa ia mamuli o ke pa0hu ana o ke topido e hiki ole ai e pakele na kino weluwelu o na koa Amerika he kanaha, ua ikaia mai e ke kai a pae ma ke kapakai o Irelani he umi-kumamalima mile mai kahi mai o ke topidoia ana o ka moku. E Holo Mai Ana no Irelani

            Ua ikeia e holo mai ana ka mokuahi lawekoa no kekahi awakumoku o Irelani a o keia ka mua loa o ka hoakakaia ana mai pela na koa i laweia mai ai i Irelani, a mai ia mau aupuni e laweia mai ai maluna o na moku a i Palani.

            O ela põe lehulehu i hoonakeleia ua nui ko lakou poino no ka nele i na lole kupono mamuli o ka haalele awiwi loa ana aku i ka moku i topidoia a ua haawiia aku nae na kokua ana ia lakou. Elua o na ohua wahine i eha ame ekolu mau kane i make maluna o kekahi o na waana i haalele aku ai i ka mokuahi. Me he mea la o na ohua he kanakolukumamalua aole i hoakakai ko lakou kulana maluna o ka mokuahi e hele ana lakou ma ke ano he mau luna, he mau kakauolelo lakou no ka Y. M. C. A.

            Ua hoouna koke ia aku ka lole ame ka ai i ka poe i pakele mai i ka make. Ka Hoike a ke Keena Kaua

            He mokuahi Pelekane ke Tuscania. Ua hoohanaia ia ma ke ano he moku halihali i na koa Amerika mawaena o keia aupuni ame Palani, a he mau aliimoku a mau luina Pelekane wale no kona. O ka heluna o na koa Amerika maluna on a he 2170, o ka hapanui o lakou mai na pualiko kiai lahui mai o Michigan ame Wisconsin i huiia na pualikoa i a‘oia i ka oihana koa ma kahi a‘o koa o McArthur.

Hoopahuia i ka Wa e Hiamoe Ana

            I ke aumoe o ka Poalua oiai na mea apau oluna o ke Tuscania e hiamoe ana, ua hoohikileleia lakou i ka wa i hookuiia mai ai ka moku a ua ukaliia mai ia e kekahi pa-hu ikaika loa mahope iho, oiai ka moku mawaho aku o ke kapakai o Irelani ia manawa. Ua ala ae la na mea apau me ka hikiwawe loa mailuna mai o na moe ame na ahamaka a hopu aku, la i kahi lole e loaa koke aku ana, ua holo aku la ka poe apau aole i make a hoehaia noluna o ka oneki. Ua hoikeia na hana koa loa e na

(E nana ma ka Aoao @.)

 

HOOKOHUIA MAI O JAS. L. COKE. I LUNK. KIEKIE

 

Hookiekie ia ae Oia ma ke Poo o na Lunakanawai Oloko o ka aha Kiekie

 

PANIIA KAHI O COKE E KA LUNAKANAWAI KEMP

 

Hoihoiia Mai ka Lunakanawai Kaapuni Edings o Maui no Honolulu Nei

 

            No ke pani ana ae i ka makalua i hoohakahakaia iho no ka noho lunakanawai kiekie o Hawaii nei, ma o ka waiho ana aku o ka Lunakanawai Robertson i ka noho lunakanawai kiekie ana, ua hookohu mai nei ka Peresidena Wilson i ka Lunakanawai Jas. L. Coke, i lunakanawai kiekie no ka aha kiekie o Hawaii nei, ma ka Poalima aku nei i hala, i kulike ai me ka lono kelekalapa i hoounaia mai i keia kulanakauhale ma ka Poalima i hala, a o ka hoea ana mai hoi, i ka pau ana o ke pohihihi no ka mea nana i lawe ae la i kela kulana ano nui i pili i ka oihana hookolokolo o Hawaii nei.

            No ke pani ana aku hoi i ka makalua e hohakahakaia iho ana, mamuli o ka hookiekieia ana ae o ka Lunakanawai Coke, o ka Lunakanawai Kaapuni S. B. Kemp ka i waeia mai la e ka Persi@lena Wilson, ma ia wahi: a o ka Lunakanawai Kaapuni E@lings hoi o Maui ka i hookohuia mai la no laew ana ae i ke kulana e waihoia iho ana e ka Lunakanawai Kaapuni S. B. Kemp.

            I ka waiho hakahaku ana aku la o ke kulana lunakanawai kaapuni no Maui, ua hookohu mai nei ka Peresidena Wilson is L. L. Burr, kekahi o na loio o keia kulanakauhale, i lunakanawai kaapuni, e pani aku ana ma kahi o ka Lunakanawai Kaapuni Edings.

            I ka manawa i pahola ae ai ka loko no ka hookohuia ana mai o ka Lunakanawai Coke i lunakanawai kiekie mahele o ko Honolulu nei poe, o ka mea wale no nae nana i hookahaha mai i ka manao, o kekahi poe o ia no ka pay loa ana o na hoa oloko o ka aha kiekie he poe Demokarata, aole hoi he hookahi Repubalika, iloko olaila.

Hikiwawe Kona Pii Ana

            Ua hoea mai ka Lunakanawai Coke no Hawaii nei he iwakalua ae nei makahiki i hola mai Kaleponi mi, me kona pii hikiwawe ana mai ka oihana loio mai ahiki i ke kau ana i ke kulana lunakanawai kiekie.

            No na makahiki he umi a oi i lawelawe ai oia i ka oihana loio ma Wailuku, Maui, a iaia i haalele aku ai i ka noho ana ma Maui, ua hoi mai a lawelawe i ka oihana loio makloko nei o keia kulanakauhale, me ka hui pu‘ana me Mr. Douthitt. No na makahiki lehulehu ko laua lawelawe ana i ka oihana loio maanei me ka holopono.

            Iloko o na makahiki hope elua o kona noho ana ma Maui, ua kohoia oia i lono kalana, a i kona hoi ana mai a no@o ma Honolulu nei, ua kohoia oia i hoa noloko o ka aha senate.

            Iloko o ka mahina o Ianuari, o ka makahiki aku nei i hala, i hookohuia mai ai oia i lunakanawai kaapuni no Oahu nei, he manawa pokole wale no kona o ka paa ana i kela kulana, ua hookiekie koke ia ae oia, ma kona hookohuia ana mai i hoa no ka aha kiekie, he kulana hoi ana i paa ai ahiki i kona kau ana ae la i lunakanawai kiekie.

Nui na Kakoo Nona

            O ka hookiekieia ana aka o ka Lunakanawai Kaapuni Kemp i hoa no ka aha kiekie, he mea no ia i hoko mua ia e kona mau hoaloha lehulehu maanei nei, oiai he nui kona may hakoo ikaika ma Wakinekona.

            No ka Lunakanawai Kaapuni Edings hoi, ua hoohala oia i na makahiki eha a ekolu paha ma ka aha kaapuni o Maui, a iaia i hoihoiia mai la no Honolulu nei, ua kamaaina no oia i keia kilanakauhale no ka mea oia kekahi o na kanaka alakai oloko o ka aoao Demokarata.

            Iwaena nae o ka poe apau no lakou na inoa o ka Peresidena i hookohu mai nei, o ka Loio Burr ka mea malihini loa, aole i loihi kona noho ana ma Honolulu nei.

 

AHA‘I O TAKEO TEREGAWA I KE EO O KA HEIHEI

 

Pau na Moho e ae i ka Haule ma ke Kukini Pahu Loa o Umi Mile laia

 

MAMUA WALE NO OIA AHIKI I KA HOEA ANA I KA PAHU EO

 

Haawipio Okoa Kekahi Mau Moho no ka Hiki Ole ke Loaa ka Lanakila

 

            O ka heihei kukini pahu loa o umi mile o ka holo ia ana ma ka auwina la aku nei o ka Poaono i hala, mawaena o na moho he kanaha-kumamakahi, mai Kahauiki mai a hoea maloko o Kamoiliili Paka, ua aha‘i ae he Kepaai nona ka inoa o Takeo Teregawa i ke eo o kela heihei iloko o hookahi hora, eha minuke me eha hapalima sekona.

            O Takeo Teregawa hookahi wale no ka moho mai ke Kula Mills mai, eia uao ua kaa ke eo iaia, a pau na moho o ao i ka haule, ka poe hoi i ike maoli ia ko lakou mama me ke aholoa.

            He elua nae mau moho mawaho ae o Takeo i hahani loa aku mahope ona, oia o Meineeke, he umi-kumamaono wale no sekona kona haule ia Takeo, a he iwakalua kumamakolu sekona hoi ka haule o Shannon, a ia lakou nei na helu kiekie ekolu i loaa ai, me ka lilo ana nae o ka hanohano kie kie e kolu heihei kukini i ke keiki Kepani.

Ke Hoomaka Ana e Heihei

            Ma ka hora elua o kela auwina la Poaono, i ku laina ae ai na moho he kanaha-kumamakahi ma Kahauiki, a i ka wa i kaui ai o ka pu panapana hoailona, no ka hoomaka ana o na moho o holo, ia wa i oili like mai ai ua mea apau, me he mau poka la, mailoko aku o ka pu, eia nae he iwakalua kumamahiku wale no o lakou, i komo maloko o Kamoiliili Paka, he umi-kumamaha o lakou i haawipio o koa, no ka hiki ole he hoomau aku i ka holo ana me no moho a ae. Mailoko mai nae o kela poe ho iwakalua-kumamahiku i hoea no Kamoiliili, he iwakalua-kumamakolu wale no i holo ahiki i ka piha pono ana o na mile he umi, ahe eha i hoopau okoa i ka holo ana.Aole i hoomaopopoia ua alakai ma kela holo ana mai o na moho, aka i ka hoea ana nae i ke alanui Mokauea ma Kalihi ae nei, ua ikeia he eha mau moho e alakai ana mamua loa, oia o Teregawa, Scott, Shannon ame Kano, a e kahaui loa aku ana hoi na moho e ae mahope o lakou.

            I ka hoea ana ma Koiuiu ne nei, he o ia mau no ke kaulike o kela poe eha, aole he oi aku o kekahi i kekahi, a no ka poe mahope aku lakou, ua haule aku ka nui, a he kakaikahi wale no ka poe i koe, me ka mau no nae o ka pili mahope aku o ua alakai.

            I ka hoea ana o na moho ma Kamaki Kuea, ua kaulike loa o Teregawa me Scott, a ua kaulike hoi o Kano me Shannon. Ma kela kulana iho la ka hoomau ana o na moho kukini i ka holo ahiki i Kamoiliili Paka, o Teregama ku mea mua loa o ke komo ana iloko, mo ka hahani loa aku o Shannon mahope on a, o Scott aku, a o Nano, o Meineeke aku, ame ka nui ae o na moho.

            O ka põe apau i komo iloko o Kamoiliili, ua hoao lakou apau e holo ahiki i ka piha pono ana o na mile he umi, a he eha wale no poe i haawipio okoa, a pola hoi ka poe i komo ile i loko o ka paka.

            Ma ke ano nui ke olelo ae, o kela kekahi o na manao ohohia, a me ke kahaha no hoi, i lawe ae ai o Teregawa i ke eo ma kona aoao.

            O ke komo ana o keia keiki Kepani ma kela kukini pahu loa, aole ia mamuli o kona kulana i kaika maoli, oiai ua papa ke kauke iaia, aole e hele e heihei, ua pale ae uae oia i ke kauoha a ke kauka, eia nae ua kaa ka lauakila iaia.

 

            He haumana oia puka pno mailoko mai o ke Kula Kiekie o Valparaiso, Iniana, a i ka makahiki 1909 i hoomaka ai oia e lawelawe i ka oihana loio. Iloko o ka makahiki 1915 i hoea mai oi oia no Hawaii nei, a lawelawe i ka oihana loio maloko o ke keena hookahi me W. @ Sheldon ma keia kulanakauhale.