Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 10, 8 March 1918 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

HANAIA HE HOU PAHI KU I KA MENEMENE OLE Paa Nae he Koa Paele i ka Hopuia no ka Hou Ana i Kekahi Paoahi i ka Pahi NA KONA KOKOOLUA NO I KUMAKAIA I KA LIMAKOKO Ae Okoa ka Mea Houpahi i Kona Hewa ma Kona Manawa i Nokeia ai i ka Ninau

            Mamua koke iho o kani ana o ka @@@a umi kumakahi ma ka po o ka Pualima aku nei i hala, i lawelaweia ae ai he hana houpabi ma ke kihi o na alanui Muliwai me Kukui, e kekahi koa Paele, maluna o ka luina o ka pihana kaua moana, me kona make ana, a h@l@ aku hoi ka mea houpahi, me ka ma@@@ e pakele oia mai na lima aku o ke kauawai, no ke karaima ana i hana aku ai maluna o kekahi.

            Ua komo aku ka pahi loihi a ke koa Paele iloko o ke poo o E. V. McCall, he paohi, no ka oihana kaua moana, a mailuna iho hoi i ke poo ahiki i lalo o ke kauiai.

            Mahope iho na@ o ka hanaia ana o kela houpahi, a holo aku hoi ka puuwai eleele, ua hoi hoi awiwiia mai ka mea i eha no ka halema i o ua ulia poino, no ka haawiia aku iai o no lapaau ana a mailaila aku i hoihoi loa ia ai no ka halema i o ka oihana koa, me ua manao @@@a, poho oiai ua nui loa ka poino i hau aku maluna o kela paohi.

He Hana Powa Maoli I kulike ai me ka moolelo o kela hou pabi i hauaia, ua hoike ae na hoa o ke paoahi i houia i ka pahi, e nanea ana no ka lako i ka hele ma ke alanui Kukui, a mamua o ko lako@ aili ana aku i ke alanui Muliwai, ua oili ae la he elua mau koa Paele mailoko mai o kekahi wahi po@liuli, a ku mai la mawaho o k@ lakou nui e ku aku ana ma ke alanui kauaoao.

            Hoko o kela manawa i kamailio koke aku ai kekahi o kela mau Paele, e hookau aku ana i na ahewa ana maluna @a paoahi, no ka hoopuka ana i kekani mau olelo kupono ole e pili ana ia laua, me ka hoomaka koke ana ae no ka e @@uhi i kekahi pahi loihi i waho.

            I kela manawa ka ike aki ai i ka hulali mai o ka pabi, ua hoomaka mai la na paoahi elua e holo, me ka manao no, o ko laua hoa pu kekahi, aka nae, ia laua i ke mai ai, aole ko lakou kolu, ua huli hoi hou mai la laua i hope, no ke kokua ana aku i ko alua hoa, oiai ua pau ae la ko laua manao pihoihoi, a ua auhee aku la no hoi ka maka u.

            I ko laua hoea ana aku ka ma kahi kokoke e waiho mai ana ke kiuo o ko laua hoa, ia wa i ike maoli aku ai no laua i ka lalau ana aku o ke koa Paele i ka pahi, a huki mai la iwaho mai kahi mai ana i hou aku ai maluna o ke paoahi, alaila hoomaka aku la ua Paele nei e holo, a nalowale aku la i loko o ka pouli

            Ua holo koke aku la kela mau paoahi @o ka halekuai kokoke loa o kekahi Kepa@i a mailala aku i hookaniia aku ai ka hoailona i ka halewai, no ka hoouna ana mai i na makai

            Mahope koke iho o ka loaa ana aku o @a lohe i ka oihana makai no ka lawelaweia ana  ka hana houpahi e kekahi koa Paele, ua pahola koke aku la ke kanoha ma na wahi apau, e makaala i na koaPaele, a e kiai paa ia hoi ka halehoolulu kaaahi, ame na kaa otomobile, o kau auanai ka mea houpahi ma luna o kekahi kaa otomobile, a holo aku i wahi nona e pakele ai.

            Iloko o kela mau minuke o ka pihoihoi ua hoike pu ia aku la ka lohe i na kahua hoomoana o na koa ma Kahauiki ame Leilehua, e nana pono mai i na koa Paele apau e hoea aku ana no ko lakou wahi.

            I ka huliia ana aku ma kahi o ka houpahi i hanaia i loaa aku ai he pahi loihi, i hauka 'e i ke koko, a ua kohoia, o kela ka pahi i houia aku ai i ka haole paoabi.

            Ma ka hoakaka a na paoahi i loaa ole i ka poino, aole loa a lakou wahi i hele ai ma kela ahiahi, a hoopaapaa me kekahi poe; aku ua hele no lakou e nana

            LOAA PONO KA MEA AIHUE O KA OIHANA LEKA Paa ia Limahana o ka Haleakala o Honolulu Nei i ka Hopuia no ka Aihue MA KAHI O NA KAUKANI DALA I KOHOIA I LILO Owili Pu ia kekahi Mea Mawaho Nei Iloko o Kela Hana Aihue Kolohe

            Mahope i ho o ka hoohuoi mau ia ana no ka nalowale o kekahi mau waiwai lehulehu mailoko mai o ka haleleka no kekahi mau mahina loihi ae nei i hala, a mahope hoi o ka loaa ana o kekahi mau like i na luna o ka oihana leka ame na luna aupuni federala maanei nei, i paa ae ai o Harry D.Melim, kekahi o na limahana kahiko a hilinai nui i oloko o ka haleakala, i ka hopuia ma ka auwina la o ka Poalua nei, pela hoi me Frank Cunha, he limahana no ka hui Catton Neill Co, ma ke a@o oia pu kekahi i komo o kela haua aihue.

            Mamua ae nae o ke kikoo ana aku o @a lima o ke aupuni ia Mr.Melin, ua huli mua ia ka @umi o kela kanaka opio @a kona home noho, a loaa aku la na wa hi leka i hoopaaia, i pau nae i ka weheia, a pela me kekahi mau mea e ae, e lilo ai ia mau mea apau i mau hoike ma ka aoao o ke aupuni, no ka pili o Melim i ka hewa.

            He nui ua waiwai i aihueia mailoko aku o ka haleakala, ma ke dala maoli, a ma na lako gula, a ua waihoia ae na pepa hoomauao no ke auo o na waiwai i aihueia, pe@a hoi me na huiua dala, mai ka elima aku ahiki i ke kaualima, i hoounaia ai maloko o ka haleleka, a ma na mea i hoomaopopoia, e hoea aku ana ka huina nui o ua waiwai i aihueia ma kahi o na kankani dala.

            Ke Kumu o ka Loaa Pono Ana Ma kekahi manawa ae nei i hala, ua kauoha aku la ka hui hana gula o Wichman & Co. i kekahi mau meahana i ka paia he platinum i Amerika, me ka loaa ana mai hoi o ka leka hooia no ka hoounaia ana mai o ua waiwai la maloko o ke ekeleka, o ka mea apiki nae aole o loaa mai i ka hui o Wichman, ma ka mahina aku nei o Dekemaba i hala.

            Aole i ala mai na manao hoohuoi no ka aihueia ana o kela waiwai maloko o ka haleakala, aka nae mamuli o ka hiki ole i na aoao a elua ke kuikahi, no na mea pili i kela waiwai, ame kekahi mau waiwai e ae, i loaa ole mai i ka hui hana gula maanei, no laila ua waiho okoa ia ae la na hoohalahala ana imua o na poo o ka oihana leka ma Honolulu nei, ma ka pule aku la i hala.

            Ma ka hoomaka ana nae o ka oihana leka e huli, ua loaa aku la ka ike no kuai ana mai o Arthur H. Myhre, he mea hana gula maloko o ka Hale Bosetona i kekahi platinum, me kona hoopuka ana aku i ka huina o kanawalu dala, ke kumukuai o kela mea, ma ke kikoo banako, a e ukuia ʻae ia Melim; o Frank Cunha nae ka mea nana i lawe aku i kela waiwai e kuai.

            Ma ka Poalua nei, ua hookolo aku ka Ilamuku Amerika Smiddy iloko o ka hale banako i kikooia aku ai ka huima o kanawalu dala, a ua kaa aku ua kikoo nei i kakau kua ia e Melim, malalo o ka malu o ke kanaka a ke aupuni federala. Hoike Okoa i ka Oiaio\        I ka manawa i loaa mai ai ka ike i ka Ilamuku Smiddy, ua owiliia aku o Mr. Cunba iloko o ka hana i lawelaweia e Melim, mamuli o kona lilo ana i mea nana e kuai hoolilo aku i na waiwai ma kamae, ua hopuia oia ma kela Poalua ma kona wahi hana, a i ka wa i ninauia aku ai no kona pili i ka hewa, ua hoole mai oia i kinohi ,aka mahope mai nae o ka hoikeikeia ana aku iaia o ke kikoo dala a ka mea hana gula, i uku mai ai iaia, ma ka inoa o Melim, akahi no oia a ae mai, me ka hua 'i pau ana mai i kekahi mau hana i lawelaweia eia o kela ano like ae la.

            Mamua hoi o ka hopuia ana aku o Melim e ka Ilamuku Amerika, ua huli mua ia oloko o kona rumi, a mamuli o ua mea i loaa mai i ke kanaka o ke aupuni feserala, ua lawa loa ke kumu hoopii e ku e ana ia Melim no ka hewa aihue i na leka o ka haleleka.

            NA LONO LIKE OLE E PILI ANA I KE KAUA  MA EUROPA

            LONDON, Mar.4 Ua hoopauia ka Kelemauia kaua ana maloko o Rusia nei.  Ua ae na elele Rukini hana kuikahi maluhia ma Brest Vitovsk i ka Kelemania mau kumu aelike aluhia.  Me ka maopopo loa i ka nana aku aola e lilo ana keia hooki ana a Kelemania i ke kaua me rusia i kumu e hoopau ai o Austro Hungary i ke kaua ana me na pualikoa Ukrainian no ka hoopakele ana i kona mau waiwai maloko o Besabia, no ka mea, ma ka lono loaa mai e hoakaka ana ia i ka hoomauia o ka nee ana aku a na pualikoa Austro-Hungary imua me ke kaa mau o na kaua lanakila ma ka aoao o kona mau pualikoa.

            Ua hoopauia ke kaua ana a na pualikoa maloko o Rusia nei ma ka manawa o ke kakauinoaia aia o ke kuikahi maluhia o keia ka lono i loaa mai ianei ma ka po  hala mai Berlin mai. Haawipio o rusia

            O ka lono e hooiaio ana no ke kakauinoaia ana o ke kuikahi maluhia a i ole ka aelike paha no na kumu aelike a Kelemania ka i loaa mai ma kekahi lono mai Petrograd mai.  Ua oleloia maloko o keia lono no ka hopohopo o ala hou mai na hoopaapaa e lilo ai i hana paakiki loa ma ko Rusia aoao e ala hou mai ai na koi no ka hawiia aku o kekahi mau apana aina e ae, ua ae aku lana elele hana kuikahi maluhia dma Brest Litovsk i ka lakou mau mea ike ai oia ka hana kupono loa a no ia kumu i ae like ai e ai e ae aku i na kumu aelike kuikahi a Kelemania a kakauinoa i ka aelike.

            Hoomahuahua Hou Ia Ae na Koi

            I nei manawa ua hoomahuahua hou ia ae na koi a Kelemania.  Ua komo pu maloko o na koi hou ka haawiia ana aku ia Tureke o na okana aina o Karaband, Kari ame Battoum, a no keia mau koi ua haawi pu aku na elele i ka ae.

            Ua oleloa ma ka lono mai Polani mai a i Amesterdam aole o Trotsky e hoi hou aku ana i Petrograd me na elele Rukini e ae, a ua koho wale ia e hoihoi aku ana oia i kona hookohu i ole ai oia e halawai aku he alo a he alo me ka lahui oiha i ka inaina i manaoia o ka hoolahai ana ae o ke kuikahi maluhia ame ka haawiia ana aku o kekahi mau apana aina o Rusia e lilo ana ia ke kumu e ala mai ai he manaoino i ka lahui nona.  Na Waiwai Nui Hewahewa

            Ma ka hoike a ke kuhina kaua i hoopukaia ae maloko o Berlin ma ka la aku la i uehinei heluna nui o na waiwai pio i laweia e Kelemania mai ka manawa mai o ka pau ana o ka manawa hoomaha o ke kaua.

            Ma keia lono e olelo ana ua oi aku mamua o 6800 mau aliikoa a ua oi aku mamua o 50,000 koa i laweia he mau paahao ame ka paa pio ana he 2400 mau pu kuniahi pukaa ame 5000 mau pu mikini.  Mawaho ae o keia ua oleloia he 800 mau kaaahi i laweia a he kaukani mau kaaahi maluna o na alanui kaahi i laweia, lehulehu wale o ia mau ka ua piha i na poka, na lako meaai ame na loko e ae.

            Ma ka hoomaopopo aku aohe i pau iho la ka Kelemania kaua ana ahiki i ka po i hala iho la, no ka mea, ma ka lono kelekalapa ua hoohauleia iho kekahi mau mau poka pahu maluna o ia kulanakauhale mai na mokulele Kelemania iho ma ka la i nehinei a he ekolu poe i make a a he elima i hoehaia. Oni o Auseturia Imua

            E hoakaka ana kekahi lono aole i lilo ka hanaia ana o ka aelike hoopau kaua mawaena o Rusia ame Kelemania i mea e hooki ai o Auseturia i ke kaua ana, he lono mai Vienna mai ke hoakaka ana o na koa Auseturia maloko o Padolia ua hoea aku la i nei manawa i Lachovics, Pruskurow, a ma Liptanka.  Ia lakou i komo aku ai iloko o Chotim ua haawipio mai la na aliikoa o elua mau pualikoa Rukini ame ekolu mau pualikoa helewawae ia lakou iho.  Ekolu haneri pu kuniahi me kekahi heluna nui o na lako kaua ame na lako meai ka i laweia.

             O na papu maloko o Kiev maloko o Ukraine ua hookuu wale ia mamuli o ke kaua mawaena o Auseturia ame na pualikoa Ukrainians. Na Hiohiona no ka Hookaia o Kekahi Kaua Nui

            WASHINGTON, Mar. 5--- O na kaua ma na wahi apau o ka hapa komohana ke ulu mau mai la i kela ame keia la, he hiohiona, maopopo loa no ke kokoke loa mai i ka manawa e hookaia ai o kekahi kaua nui; ke ulu mau mai la i kela ame keia la na kaua liilii ma na auwaha a hookahi o ia mau kaua i hooukaia e na pualikoa Palani i aneane loa aku kona nui me kekahi kaua nui.

            HOOMALULEIA NA C. E. ELUA O KAWAIAHAO

Kaa i ke Komite ka Malama Ana i na Halawai Hoeueu ma na Ahiahi Sabati LOKAHI KA HAPANUI I KA MANAO O KE KOMITE Aole i kaupalenaia ka Loihi o ka Manawa a ke Komite e Hoomalu Mai ai

            Mahope iho o ke ku ana o ka Ekalesia o Kawaihao me kona mau Ahahui C. E. elua no kekahi manawa ae nei i hala, ua hoea mai i ka hoomaluleia ana o kela mau ahahui a elua ma keia hope aku, mamuli o ka hooholo ana a ka hapanui o na hoahanau i akoakoa ae ma ka halawai o ke ekalesia, ma ka po o ka Poalua nei, a e kaa aku ana ka malama ana i na halawai Sahati ma keia mua aku, malolo o ke komite o na ekalesia plilikia, i kohoia e ka Aha Mokupuni o Oahu uei.

            Ua noho hoomalu ia kela halawai ekalesia e ka rev I. P. Erdman, kekahi lala o ke komite o na ekalesia pilikia o ka Mokupuni o Oahu neu, a malaila pu ae na Rev. W. Kamau ame @@  K. Poepoe, kekahi mau lala o ke komite.

            Ua hiki aku ma kahi o ke kanalima a kanaono paha hoahanau o ka ekalesia i hoea ae ma kela halawai, he halawai hoi i hooholo like ia e  ke komite ame ka ahaluna, uo ka imi ana i kekahi alahele e hookuikahi ia ai na Ahahui C. E. a elua, aole paha.

            Mahope o ke meleia ana o kekahi himeni, me ka pule mai ka Rev. D. P. Mahihila mai, ua hoala mai oo Kelekonia Naukana i kekahi ninau, no ke ano o kela halawai, a wahi ana, in a he halawai kela no na hoahanau o ka ekalesia, alaila e hoi mai o Mr. Erdman a noho iwaena o ke anaina, a o Mr. Nakila ka mea keliana e noho mai ma ke ano lunahoomalu.  Hoopauia ka Pohihi

            No ka pane ana aku i ka @lnau a Mr. Naukana, ua hoakaka mai ka Rev. J. P. Erdman, ma @a halawai a na hoahauau o na ekalesia kahu ole, o kekahi kahunapule okoa maiwaho mai ka mea kuleana e noho i lunahoomalu, a oiai ua loaa ia kuleana iaia, a he lala hoi oia no ke komite o na ekalesia pilikia, he keluana kona e noho mai he lunahoomaluno no kela halawai, aole o kekahi mea e ae; a no kela mau hoakaka i hoopauia ai ko Mr. Naukana pohihihi, ame kekahi poe e ae oaha, i like ko lakou mau manao me kona ma kela halawai ma ia po.

Hoala Hou Ia na Hoopaapaa

            Ua kauohaia o Mr. Alfred Kaili, ke kakauolelo naua i hoopaa i ka moolelo o kekahi halawai a ke komite mamua aku e heluhelu ae i ka moolelo, ua ku ae kela ame keia a waiho i na hooponopono ana, aka ua ke-e loa kekahi mau hoahanau i ke aponoia o kela moolelo, me ka olelo ana o ka halawai i malamaia nonoa kela moolelo, he halawai mana ole ia.

            Ua nui maoli na manao mai ka poe mai e apono ana i ka moolelo , a mai ka poe ku-e mai hoi i ka moolelo o ka halawai aku mamua, me ka hoomanawanui o ka lunahoomalu, ma ka ae ana aku e hoakaka pakahi kela ame keia i kona manao, a ma ka ninauia ana no ke poe e apono ana i ka moolelo, he kanaha ka nui o ia poe, a ma ka aoao hoole hoi, he umi-kumamalua ko lakou nui.

            Ua hoike ae nae o Mr. S. Kahoohalahala, Kelekoma Naukana ame Mrs. May Wilcox i ko lakou manao ku-e no ke aponoia ana o kela moolelo.

            O ka moolelo i lilo ai i kumu hoo paapaa, o ia no na mea a ke komite i hana ai me kekahi mau hoahanau i akoakoa ma ka halawai mamua aku, he halawai hoi i ku ae ai kekahi poe, a haalele i ke keena halawai; ma ua halawai la, elike me ka moolelo i heluhelu ia ae, e hoike ana ia, i ka hooholoia ana, e hoomalolo loa i na Ahahui C.

            E KAPU AKU ANA KA WAIONA MA KEIA MOKUPUNI

         Kakauinoa ka Peresidena Wilson i ke Kuahaua no ka Hookapu Waiona Maanei KE KALIIA AKU NEI O KA LOAA MAI O KE KAUOHA He manawa Wale no e Kapu ai ka Waiona ma Oahu nei ma Keia Mua Iho

            O ka poka pahu nana i hoopioloke ae i ka noonoo o ko Honolulu nei poe, iloko o keia mau la, o ia no ka lona ana mai o ka lono i keia kulanakauhale ma ke ahiahi aku la o ka Poaono i hala, mai ka meakakau mai o ka @upepa Star Bulletin ma Wakiuekona, e hoakaka ana i ke kakauinoa ana o ka Peresidens Wilson i ke kuahaua, e hookapu loa ana i ka waiona ma ka Moukpuni o Oahu nei, a ke kakali wale aku nei no koonei poe, o ka hoea maoli mai o ka hoike ma ke auo pili oihana, i na lunaoihana federala e noho nei ma keia Teritore.

            He hoomaka wale ana no keia no ke kaihoee o ka hookapu waiona i manaoia no Hawaii nei, no ka mea aia maloko o ka ahaolelo lahui ka bila hookapu waiona no ke Teritore holookoa, aka nae malalo o ke kuahaua a ka Peresidena, o Oahu nei wale no kahi i kapu; ala a lilo maoli mai ka bila hookapu waiona i kanawai, o ka wa ia e kaiehu loa ia aku ai ka Moi Alekohola mai Hawaii aku nei.

            Aia a hoea maoli mai i Hawaii nei ke kuahaua a ka Peresidena o hookapu ana i ke kuaiia o ka waiona ma keia mokupuni, alaila maopopo pono kona mau ano apau, in a paha he hiki no i na makaai@ana ke malama i waiona no lakou, aka no keia anawa, ia na mea apau iloko o ka pohihihi e noho nei.

            O ka Ahahui Kalepa o Honolulu nei, ka mea nana ka olelo hooholo i hoouna i Wakinekona, ua ninauia mai la ka manao o ke Kenerala Wisser, ka mea e noho uaei maanei ma ka poo o ka oihana koa, a o kana pane, o ia no ka hookapuia o ka waiona ma keia mokupuni a oiai ua nui ka poe nia ka aoao e hooikaika ana e kapu i'o ka waiona maanei, ua hiki ole i ka Peresidena ke alo ae, koe wale no ke kakau ana aku i kona in a malalo o kekahi kuahaua, e hookapu ana i ke kuai ame ka inuia o ka waioua, ma kahi he elima mile ke kaawale mai na kahua hoomoana aku o na koa.

           

He Hoomaka Ana Keia e Kapu

            O keia kuahaua hookapu waiona a ka Peresidena Wilson o ke kakauinoa ana aku la, no ka hookapu ana i ka waiona ma Oahu nei, e hoea i'o mai ana i ke kapua aua o ka waiona ma na ano apau, no ka mea e kaa aku ana a hooko ana, no ka malamaia o kela kauoha malalo o na kauaka o ke aupuni federala e noho nei maanei, a e komo pu mai ana hoi ka oihana koa, ma ka hakilo pono ana i na wahi e ku-e ana i kela kauoha, e hike ole ai i poe hookuli e pakele mai ka loaa pono ana aku i na kanake o ke aupuni.

 

E Kapu Ana Maloko Nei o ke Teritore

            Ma ka lono kelekapala o ka hoea ana mai ma ka Poaono aku la i hala, e pili ana i ka bila hookapu waiona no Hawaii nei, e hoakaka ana ia i ka waiho ana ae o ke komite o ka aha sepae i ka hoike, e haawi ana i na apono ana, no ka hooholoia o ka bila hookapu waiona no ke teritore holookoa, a oiai  ua apono mua ke komite o ka hale i keia hila, nolaila aole he mea pohihihi ke koho koke ana aku, e ukali koke mai ana ka bila hookapu waiona no ke Teritore  holookoa, mahope o ke kuahana a ka Peresidena.

            I ka manawa i pahola ae ai o ka lono ma na wahi apau o keia kulanakauhale ma ka Poakahi nei, ua kokoke loa mai i ka manawa e kaiehuia aku ai ka Moi Alekohala mai keia mokupuni aku, o loheia ana na olelo like ole i waena o ka poe iloko o ka oihana kuai waiona, a pela hoi iwae@a o ka poe inu waiona, oiai hoi ma kekahi aoao, o ka hauoli ame ka hoihoi ka mea i loheia a i ikeia aku, maluna o ka poe i hooikaika e hoea