Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 11, 15 March 1918 — HE MOOLELO NO NA Hoahanau Ekolu A I OLE O Hawila ke Koa, a o Magarita ka U'i ka Manu Nunu Ahiu [ARTICLE]

HE MOOLELO NO NA Hoahanau Ekolu A I OLE O Hawila ke Koa, a o Magarita ka U'i ka Manu Nunu Ahiu

W - -i ' — ' ' ■' ; ■ . No na hoi, kā' hele 110 kela ame keia wahi. he li<jokahi i_.no- hui ko līawila ma haalele like anā aku'i kela wahi. a huli hoi pōlolei aku la laua no.ka halealii. me ko laua huoiiiaopppo.,ole.;ia inai„ he niau kanaka malihini laua maloko <) kei.a .kulanakaūhale. O H.awila. ma kekilhi i loaa na mānao nu-ne no na olelo.a lea wahine ; kilokilo. ,oiāi aole a laua mau mea i hoolala ai, no ka hpoukaia aku. paio hookahekoko hahana loa; a ine he mea la, o pe pu kekahi e kuu makamaka heluhelu i hoopiha likeMa meiia.mānao hookahi, nawai hoi'e ole ka loaa o na manao o keia ano, oiai aoJe a;kaua mau niea j maopopo no ka mana'w.ā e:<:hoea mai ana, koe wale no kela huaka'i hfSohaluā a ke Keikialii Morino,. mahope o ka.U'i Māgarita e lilo' mai.i wāhine nana, ina'no iā m'e ka'h*mā ikāika; 0 keia wahine kilokilo e kūu hoa uhaiaholo o keia nanea, aole no ia he.'mea okoa aku. o ke Kilokilo Sidia no keia. eia nae uā hoano/e oia iaia iho, i ole ai o Hawila e hoomaopopo aku,iāia. a o ka hoeā ana mai no ia o ua wahine nei no I lunegaria. mahope o ka 'halele ana aku ia Roma, lie elima 1a i kaahope aku, a o ka manao nui no o kana hūakai, no ka hookolo ana mai iio, ia mahope o ka melieu e loaaai o Hawila iaia. < • • Ua.hoopāuia aē.la ko kaūa pohihihi nb keia lūahine kilo* kilo. a na keia mua aku e hoike mai ia kaua i ka hana nui naua i kono aku hoea no Huneg;aria, a.npke Kilokilo Leidenala,'aole a kaua kaniailio ana non'a i maiiawa, aka nae, e hoea mai ana no i kā wa e hookoia ai o kela mau olelo a ''Huhuhūi aku nā maka i Kou." Ma a Hawila anie konā hoalpiia i hoea aku ai i ka haiK&lii, ua aneane ae e hoēā i ka ,aina aWakea, a e kakali mai aua Moi Hūmera o ko laua nēi hoi aku, a i kona wa i ike mai.ai i kana mau malihiui, ua.mahamaha koke mai la uo oiā i na kanāka opio, a hookipa aku la noloko o ke keena hoonanea, me ke kauohā anā mai i na kanaka opio, e noho aku ma na nolio elūa mamua pono o kona alo. , . .. "Nani ka haiioli o ko'u manao i ko olua huli hoi koke ana mai nei, oiai he mau minuke helu wale no koe, o ka makaukau pono no ia o ka aina awakea, a nee akū kākou no kē pakaukau; a «oiai hoi he mau min.uke no koē, mam'uā o kē kani ai>a mai o ka bele aiiia, ke niākemak'ē nēi t aū e nināu aku ia olua, ihea ko olua wahi i loaa aku ai i k.a'u keiki?J "O ke kumu o ko'u ninau ana aku la ia olua, mamuli 110 ia' 0 ka hoopilikia ia mai. o ko'u noonbo, no ka nalowale pine-j pine o ke Keikialii Morino, iloko o keia mau nianawa, he mea malihini loa keia iāia, aole māi r kinohi mai o ko'na lawe J ana ae i ka makaala ana i ka pono.o ko maua aupiini. "O 'ka mea nana i hoomahuahua mai i ke kauAiaha'ame ke kaniuhu iioko o'u, o ia no kona hoohemahema loa, i ka hoomaainaa anā i'na pualikoa, oiai he kaua jnui kekahi e liooukaia aku ana mawaena o ko'u aupun'i ame ke aui)uni o Aukulia ,a ina p'enei iho la kona hoohemahema mai i ke a'o! ana i na pualik;oa, ke kanalua loa nei au, no ke kaa o ka lauakila ma ko'u aoao. 1 ka. wa a Hawilā ame kona hoāloha i lohe ai i kela { hoakaka mai ka Moi Humera mai, ia wa.i komohia iho ai ka manao aloha iloko o laua no keia mpi, a hui pu iho hpi paha jne. ko..laūā hbokipaia ana -me- ka- hanohano loa, ua lawa ia, no ka ume ana aku i ko laua manao e hana no ka pono o kela moi, a ia wa i hoomakā aku ai o Hawila e halia'i i kona moolelo.iame kana mau hana kaūlana, a o ia ka ka Moi Huniera i ku.aeai iluna, a liaawi niai 1a i kona lima aleau o ke aloha i ka kaūa kōa, a pane niai la : "He keu aku kou.a ka moolelo kamāhao loa a'u e lohe nei ? e Sa Naita. a ua lohe hoi ko'u mau pepeiao i kau mau hana j kaulana he.nui. akahi no nae a ike pono ia oe, mamuli o ka j hookipa ana niai a ka'ū keiki ia olua, a ma ko olua lilo ana : niai he nvici nialihini nau', ua hophanohano loa mai olua ia'u ma ka hoea kino ana'mai o ke kanaka nonā ke kaulana i. ku'i aku ma na wahi apuni o Italia. I "Mamuli.hoi o. kou hoike ana mai nei, maloko o ka ulu- 1 laau o Urania i hālawai pu ai olua me ka'u keiki, ke manao nei au, aia.no, oiatimloko o ka ululaau i keia manawa, no ka hookolo ana. i kela kino wahine hoopahaohao. ua hehenaia kona noonoo, a ua hoohemahema mai lioi i ka pono ame ka . palekana o.ke aupuni, . , J "No ko'u 'ha ;, oha'o i kona walii i nā'owale ai. ua hele okoa aku nei au e hui pu me kona- kaikuahine. eia nae ke ; . waiho mai nei oia iloko o ka nia'i, o kana nae i pane mai nei ! ia'u, ua hala aku ka ke -Keikialii no ka aoao hema o ke i aupuni; akahi-no miea maopopo loa ia'u, aole ia o ka mea ! oiaio, aka ua hala hou aku oia nouka o ka ululaau. no ka uhai ana mahope o ka nielieu o ka wahine. hololio o ke kulu aumoe." , , } Ma keia wahi o na hoakaka a ka Moi Humera iniua o 1 lawila ma» uji k»ni,rfrai. la ka bele aina no awakea, j 0 ko lakou nei ku like ae la no iā iluiia, a hele aku la no ka rumi aina, kahi o na meaai ono. e kakali 'mai ana o ko lakou lioea aku, e nōkeihp āi i ka haupa a piliā ka luā o' ka iiiainā. I ()iai hoi lakou e ai ana, a e inu-ana, ia wa i hoomka hou , mai ai ka Moi, Humera, e kamailio: "Auhea olua e na naitā opio, ūa lohe aku nei no olua i ka |>oiuo nui e lioea mai 'ana malunā o ko'u aupuni nēi, a b ka , mauaolanā a'u i kau aku ai maluna o ka'u keiki, no ka palekana o, ke aupuni-mai na hana pakaha mai-a na kanaka powa <> Aukulia, ua weluwelū liilii ia i keia manawa, no ka mea ; aole oia me a'u i keia manawa, a eliiā ka hoi mea atohā, o' ka liooik)ino koke ia mai o ko'u ola; o ka halā ae no lroi koe; «» ko'u 'mau la,, Hoino e auanēi paha iloko o na lima o ka poe powa," a'ailaMiioio hiakawalu mai la konā:ma]u waimaka, me kai.iki Lou ole iaia ke hoomaū inai i ke kamailio aua. j, No kelā mau waimaka e kihe'ahe'a la ma kona mau papa-1 lina. ua hoopaia aku ka puuwai o Hajkvila me kona hoaloha, a hu mai 'la kō laiia manao aloha nō ka Moi Hpmera, , i No kekahi maū minuke loihi iā h ! 6pe' niai, ke noh'oalii ] la ka nanaina o k'e kāumaha maluna o lakou a i ka loaa ana nae o kā ikaika i ka Moi Hunegaria e kaniāilio mai ai, s ia wa.i pane h'ou'mai ai: | "Au.hea olua e na kanaka\no laua ke kaulana a'u i lohe nui ai. ina he 'man'ao aloha kekahi iloko p olua no ka. ; meā: hapauea nei, alaila o ka'u nonoi walē no i ko olūā oluolu, ina e hnli hbi plē mai ana kuu keiki i keia la„ a i keia .po hoi ahiki i ke ap ana, alaila e ae oluolu mai hoi olūā, e hēīē akū e liuli iaia maloko o ka ululaau o Uranis, .| "j loaa āku oia ia olua ea, alailā e hoike aku, eiā kona hiaui ihākūak^'ne'ke wāiho nei mālniia o k'ālii mbē, m'e na manao kaumaha ho'na; a ke waihh pu nei hoi kona kaikuahine'i. ka ma'i. . E koi koke aku olūa iāiā, e huli hoi mai no ke kulanakauhale nei me ka hoohakālia ole iho; aka 1 iu ole mai oia./i ka olua noi, alaila, ke hoohiki paa nei aū. aole .loa au e nanā hou aku iaia he keiki na'it, ap.ela hoi oia e. naua,niai ai, ia'u be makua. ua p'aa na puka o kuū halealii iāia. o|oko aku o na ululaau kona wahi e noho ai." j kelā wāhi i palulu ae ai ua Moi Hūmera : nei i-.kona maū.lima ma na māka, a noke iho la i ka uwe me ka walania o kā naāu',' a iloko hoi o ia manawa hookahi, ūa komohia hke aku la nā k'anaka opio iloko o na manao ehāelia, i ka ike

ak'u i k'O'kaumaha'maoli o ka moi ; a ke kakali 1a o Hāwi'a a liala ae na mi'n'uke ikiki kupouPi iloko o ka Moi HuHicra, 1 aiaila pane aku oia ina ko laua aoao.. No kekahi manawa kela noli'o hāmau ana mawaena o lakou. a i ka wa a Hawilā i jke akii ai i I<a hploi ana ae o ka Aloi Hunieia i na waimaka o koiVa mau maka, ia wa oia i pane mai ai: "E ka Moi Humera, no k'au m;āti nōi ia maua, no ka hele ana aku e huli i kau keiki mātok'o o ku ululaau o Urania. a koi aku iaia e huli hoi mai imuā o koii alo. a e hoike aku hoi iaia, i ka nui o kbu kāuniahā mē kā 'luuluu e noho nei'nona, ke haawi aku nei maua i ko niaūa ae. me.ka makee e hana aku i na mea apau e hooluolūia ai k'ou mau manao, malia he wahi hana ia, ma ko m'āuā aoāō. e panai aku ai, no na hookipa hanohano au i han'a nijai ai. no maua." ' "Aole k»a olu'a i aie iki iaV. ma.kekahi ano, no ka mea o J ko olua noho anā mai maloko.o ku,ii halealii nei, me kuu 1 hookipa ana ma.i ia olua me kā m"āikai, a hana aku hoi i »a inea apau e oUiolu ai ko oluā noh'o ana,;aole loa ia e hiki ke hookukuia ae. me ka hanohāno i loaā ia'u, ame ka pomaikai nui hoi, ma ,ko olua lilo' ana he'niāu malihini hanohano loa na'u. Aole he mea uuku 'ka hooklpa N ana mai i kekahi kanaka kaulanā eiike me be e Hawilā, nolaila owau ka i hoopomaikai ia mai, a olua e noono'o! ole iho ai, ua aie olua ia'u ,ma kekahi ano. ' ... , 1 • "O ka pomaikai oi ae i loāa ia'uV ina aOle oluā, ina aole e loaa ia'u kekalii, mea kupono no kā la\y ; ? ana, aku i kō'u makemake a hoike imua o kā'u keiki. Ua iāwa no au 'me 'nā kanaka, no ka hoouna ana aku māhope o ke Keikialii Mori■no.'eia nae, he poe hoopepe wāle no lakou apāu malālo ona, pela au i makemake ai, na oluā e hooko aku ī kfeia kāuoha, ke lilo ole hoi iā, i meā h.ooh'aahāa aku i ko olua kūlana e na naita." Ua hoole mai la o Hawjla, aole iā he hana hoohaahaa, me ka hooia hou ana aku, e hooko no laūa i na makemāke apaū 0 ka mpi hapauea, ia wa i pāne hbū niai āi ua moi nei: "No ko oluā ae ana.mai nei''ni'e ka maikai, e hoike aku i keia manao o'u, e lawelawe e aku oluā i ka'u.māu hoomair kai ana he nui, ,a na ka lā apopo hoi ia e hoike mai, i ka hopena o keia kumuhāiia ano nui a kākoū e kamailio nei." No ka piha loa o'ua Moi Huniera nei i nā manao kāuma 7 ha, ua hiki ole iaia ke ai hou akū,'a olelo v rtiāi la ia Hawila ma, e kala akū iāia, o kona kū ae'la no hoi iā iluna, a haalele mai la .ialoko o. ke keēna .aina; a koe iho la. no lioi kā ka ou mau koa, e hoomāu aku i ka ai ana ahiki i 'ko laua maona ana. , '■ 0 ko lāua ai ho'i ia ahikj i kā maona 'anā, iā 'wa i hoi polōlei ,aku ai laua noloko o ke keena hookipa ,aole, he nieā maloko o ia keena, he mehameha pu wāle no, nolailā noho iho la no laua nanea, me ke kāmakamāilio anā i ka lāūā niaū mea e hana aku ai, no. ka pono o ka Moi Humera. Ia laua : nei no nae e naneā ana, ua hoopuiwaia ae Ia ko laua noonoo i ka lohe ana aku i kekahi mea kapa}ulu, ke alaalawa ka'.H'awiki nanā ana rnā o a maanēi, ia wa komo 'ana' no. he wahi maiiu nupiu a he wa-hi leka hoi ke lewalewa ana ma ka a i o ua walii pianu nēi. Lalau aku la o Hawila 1 ka nianu, a li.ii inai la iloko .o kona poli, me ka wehe ana ae i ka wa-hi leka, i nikiiia ai mē ka lipine ulaula ma ka a-i, a i kona u)iae ana ae i ka-„wa-hi>.a.lālau iho la i kā palapala oloko, aole he huaolelo hōokahi i kakauia, a maniuli no o na ano kupaianāha i pili akū ia Hāwila, manao iho la oiā, aia no lie, mau manao malokp o kela leka, aka me ke akamāi wale no e,Uana aku ai, alaila ike moakakaia na mea apau maloko ola.ila. . Kauoha .aku la oiaJa Malayalia e kii atyi i kekahi pakeke wai, me ka liookomo ana i lehu iloko,. enio olē' hoi, leu ana 0 Malavalia ii.oko o.fca halēkuke, a hoike akū lk'i ke kūke 1 kana mau- mea apau i makemake ai, a iloko o na miiiuke elima wale.np, hpu mai lā oiā mē ka pakeke wāi ,i hele ka wai a kuakea i ka leh.u,. i > ; ; Maloko okela, wai leh.\i. i hopk'opoia aku āi ka pai&jVala 0 ka wa-hi leka, a ho minuke he umi-kutiiarrlaliniU n ko laua kakali ana aku, lalau iho -la o Hawila i ka paliapāllā a unuhi ae la iwaho. h.e oiaio, akāhi no a ikeia iho nā maiiāo 1 kākauia me ka moakaka loa. Penei iho jia manao ,i o kēlā leka, a Hawila i heluhelu.ae ai im'ua o ko\iā..,l\oaloha: . "Auhea olua e na. kanaka opio, lie;lioike akū iiei ; au i kā lohe ia oiua niamua ae ,o j<a i ;ko olua; hēlē' āiia mai i lea la ; apppp nolokp p, kji ui\ilaau Urānia, e h'oomāk'aūkau mua olua.ia olua i,ho. e, īāw.e hoi i n^;mākaaf i a aha apau ma ko olua aoao. no ka meā/.m.a,..ka ta apopo ē ana oīua. me.na naita he.iw.akalua.o ka Moi Humēva maloko nei o ka ulul.aau. e hophaUia ,aku aua i ko olua m'āu ola. "O na olelo a.ka Moi i kamailio aku ai' ia olua i keia awakea, aole loa he ,oiaio iloko olaila, aka he niau olelo pelo wale no ,ia, e pahele ana i ko o.lua. mau nopnoo. o ka mea, pololei maoli, uja .niakemake oiā e pbit\b oluā; a niake hoi. i kona. ppe ' • "Ua lohe ka Moi Humera mai kaha i kou ho.ole.ana e Havyila, aole e lilo aku i kane n'ana; nolai'a ua komo pu. ka makuakane t?ie kaiia, k^a^hm^.'*..ip.ā.. kā manao ai.ia e make oe, i hookoia ai k'a manao lili o. ke Ka% maliiwahine Vaiolēta. ; . ~ . . ."Ua ike. olūa i keia kakahiaka, a ua lohqj, hoi .i na olelo apau 'e o oukpu maliina o ke pakaukau aina. nolai 1 a aple ; ,he hoolealii niēahuna i 'koe a kā Moi Humera .awe kana niiau i hpolala ai, i ikē o'le .iā e a'u. I ko olua uianawa e helūhel'u ai i keiā- lekā, aiā aū mā 1 - loko o ke Kakela Melodjai;a p,,ke Kilokilowhine Monika 1 . "Kia o Mag-arita me. P.eresilā ke nolip nei maloko o ke kakela i ke\a manawa, a aia hoi kē!Keikialii Monnp maloko,. o ka ulūlaau k{ihi i hakilo māi' ai e ike i k'a puka, e hiki', ai iaia ke mai o.ka pa o ke kakēla. Ua makaū'-. kau me ,Pere?ia e kpkua ak'(j ia.olua' i kā la apopo, ā ia olua auanei e*.p,ii !māi āi. i]olokb o' kā uliiiaau; e halawa.i aku ana olua, niē kekāhi'o k"o olua maū hoaloha;o ka'u wale no ia ,olua, ina e pau'ka hēluhelir aria i keiā leleā, e liaehae a e puhi akū i ke ahi, i ole e ikēia''e kēkāhi mēā mawahp ae o olua. . . : • ~ .; v . ' "O ka mea nana.keia leka i hopuna aku. nā ko ōīūa lioāloha np ia, ke Kilokilo Siclia o na Paē Māunā lßpniūlp." 1 ka maopppo a.na i.a, Haw.ila, mat>.nā manāpi. māioko o kela palapa}a r ua uiup.upi .kokē ae la laūā ; me nā ; nianao uilani o ka inaina amē' ka huhu.' np na hāiia ku i k;ā lbkoinb a kē Keikialii Monno amē ka «Mōi. Humera. a oiai nae aole kelā 0 ka manawa mua loa, i mai ai laua e make, aole no 1 lilo i .mea no laua e hoomāu ai i ka manao inaina,' aka lioab iho la .no laua e uunii nialie, nie fca hoao ole hoi e hōikeike . aku imua o.ka. nioi, aia he.maū .mānao mai.kai.ole 'ilpkh' o laūa kahi i iolii ai. v . 0 ka laua-nei o ka hooholo anā ilio, e helē aku no laūa e' liooko i ke kāuoha ame ka. makemāke o ka Moi .Humerām'a ka hui kino ana aki|. me kanā keiki māloko o .kā uiuīaau a ina aia na naitā hē iwakaluā o ua moi neī mālokp o ka ululaau kalii i hoohaīua mai ai i ko laua nei maū plai alaila/e ku aku no laua a paio me lakou, me ka hookāu ātiā akii i kā make maliiiia o ka poe e aa mai ana e paip m.e laua nei.„_. Oiai ua maopppo ae la ia laua nei ke np o ka layā hūakai | noloko o ka ululaau, o ko lauā nei haalelē 'iho la tlo ia iloko [ 0 kela keena, a hele aku la noloko o ka halelio, no ka nana j ana i ko lio, a no ka hoomakaulfāū ana po h'pi i nā J pono apaū i pili i ka lio. a i ka holopono ānā o na mea apaū, elike me ka laua i u hpi maila noloko o ka halealii, a komo ae la uialoko o ke keena i hoāhuiā ai na kapa kila ame na lako kaua,- . . ; MOKUNA SCXV. 1 ka kakou koa ine kanā aikane aloha mālōkp o kē kēēiiā hoahu o' na lākp' kaūa o ka moi Hiitnēra, uā noke aku lā;laua 1 k'a nana i na īiieakaua o leēlā atrie'keiā nao, ma ia nana ana,

i loaa aku ai ia Hawila kekahi ko'i nui. a o ia kana o kh pane ana akti i. kana aikaifc: . , • , . : "Akāhi no a loaa ka'u' meā i makem'ake ai. ua aneane 110 e lilee ko'i.me kuu: ka'i kaua i haalele aku ai ma Roma." a aila huli ln>u iho la oia. a loaa he pahikaua loihi. a kanVailio hou aku la no ia Malavalia: i hiki ia'u ke olelo ae. ua makaukau au. no' ka liōoko ana aku i ke kauoha a ka moi. ua loaa iho la na inēiikaua, i kupono i ka ikaika n ko'u niau lima. a ina no he ka-. naba mau naita a ka moi. e hoouna ai noloko o ka ululaau. aole ia he mea no'u e hopo aku ai i ko lakou nui. i Wae iho la no hoi o Malavalia i kana mau meakaua. a i ! ka pau ana o ko laua maii.makemake. lv oho o ; .ho la 114 niau' j kanaka opio nei. he oi aku ka po'io- e lawe aku laua i.ya I meakaua a laua i wae ai. i kekahi kanal a hoomaemae pahi , kiaua a ko'i kāua. nana hoi e hana mai a hulali, ia wa i hemo j aku ai laua iwaho, he mau kaina helu vva;e, uo. nae ia hele ana akii a liua. halawai koke aku la 110 laua me ka Moi llumera. a o ia kana o ka |iane ana mai-: "Peh'ea.' ua makaukau anei olua 110 ka hooko ana aku i ka'hana a olua i ae mai ai ia'u i ;keia la? ' [ "Ae; ua makaukau maua. 110 ka mea ua loaa mai nei ka maua mau meakaua. ma'oko o ke keena i hoahuia ai na laku o ka halealii uei." wahi a 1 lawila.'.me ka.hoikeike koke •ana aku i ka pahikaua nui ame ke ko'i, ana e paa ana: ma ; kona mau lima. j *, ..I, ka manawa i ike niai ai o.ka Moi Humera i kela m.au ; nieakaua, ua ku malie iho la oia me ka pane leo ole, aia hoi k.ona helehelena ke hoomaku'e mai la. a i ka hala ana o kekahi mau sekona, o ia ku ana mai a ua moi nei nana i na mleakaua e paa ana iloko o na lima o Hawila, pane mai 1a: 1 ."Aūliea oe e ka Naita Hawila» ke manao nei au, aole loa , i kupono kena mau meakaua ia oe, no ka mea nia ka moolelo i pili i kena mau meakaua au o ka wae ana mai nei, aole loa he hookahi kanaka ma Europa ap.uni, i hiki ke hoohana me ka holopono, mamuli o ko laua kaumaha, he hookahi wale no kanaka i hiki ke hapai i kena mau meakaua me ka maalahi loa, oia no ka Naita Romeliano, ka mea hoi i make ma ke kaUa heniolele o lerusalema. "Ma ka moolelo i pili i kena mau meakaua, ua laweia mai e kekahi o ko .makou naita kaulana mai lerusalema mai. mamuli o kona ike aiia ua make o Romeliano, pela iho la i hoea mai ai maloko nei o kuu halealii, eia nae aole i hoohana iki ia'np.ka nele o kekahi mea i ka ikaika, e hapai ai i kena mau meakaua me ka hplopono. .: "Mai ka iiianawa mai i komo ai kena mau meakaua malo- j ko o kuu halealii nei, ahiki mai i keia manawa, aole loa laua.i hoohana iki ia. . Ua hoao no .kekahi o ko'u poe naita ' e i.ka pahikaua, aole nae he hiki kupono, a o ia! ka'u e kānalua loa nei. no ka hiki ia oe ke hoohana ia laua • me.ka maalahi, a o ka'u e a'o nei ia oe e kuu naita maikai, j e hele hou aku oe e wae mai i mau meakaua i kupono i { kou ikaika, lie mea makehewa wale no ka lawe ana i kena mau meakaua, e hookaumaha lio ai. "O ko"u lohe koke ana mai'nei 110 hoi ia la. aia ka he iwakalua mau.kanaka powa .i lehia ma ka oniu ana i na kp'i kaua maloko o ka ululaau kahi i hookau ai i ka weli i na I kanaka a iia hoouna aku nei au he 40 o'u poe naita. e pii nouka o ka ululaau, aia lakou i keia manawa ma ke alahele l ; e hpea aku ai no kalii i hoomoana ai ua poe kanaka powa nei. "O kēkahi kifmu i kupono ole ai kena mau meakaua, o la ; nui o ka lepo hao, e hala ana he manawa nui ma ka ; hopmaēmae ana. e ulolohi ai ka olua huakai hele, aka nae aia no ia i kp olua manao ana, o ka'u wale no keia e hoakaka akii nei i ko'u manao, no ko olua pono," alaila hoomau aku la ua moi nei e hele 110 kana wahi i makemake ai, me ka nolee ana iho 110 nae i ka namu.namu liilii. 110 ka maikai ole o.kona manap ho ka wkē ana o Hawila i kela mau meakaua nana.. ... r i lilo na olelo lmopohala a ka Moi Ihimera i mea ano.-nui i ko Hawi,la manao. aka ia liala ana aku 0 ua moi nei ma kekahi aoao» hoomau aku la ko laua nei liele ana, 110 kekahi hale hoomaemae 1 na lako kaua. la laua nei 110 nae e nanea ana i ka hele, halawāi aku la la.Ua ine kekahi naita, a no ko laua nei makemake e; ninau aku i kahi o ka hale hoomaemae o na lako kaua, hooninau wale aku la 110.0 Hawi'la, i walii e ku mai ai kela naita i ka pane ana aku : . . "Aloha oe e Sa Naita," wahi o na olelo hoolauna hikimua ,a Hawila, a haawi mai la 110 hoi ka naita ;: malihiiii i. kona aloha, nie ka ninau hou ana akii, o Hawila: "Heaha kau meahpu p keia la?" - ,j "Q ka'u .nieahou i lohe mai nei, o ia no.ka hoo.una hou ana la p ka Moj Humera he kanaha mau naita noloko o ka •ululaau he mau.ininuke wale ae nei ,no i .hala. no ka hui pu :ana me na naita he iwakalua ana.i hoouna.mua ai i ke kakahiaka nei. .... i.. .. . .. .» •. • "O ka>hana a, kela poe naita.i hoounaia ai nouka o kfi ul.ll- - 110 ka pepehi ana no.ia-i kekahi mau kanaka powa elua'; Oi ke.ia hana a ka moi, aole loa-. o'u aj)ono iki, he liāna keia na ka mea maka'u a hohewale,'i elua no kā kela mau ka* iiaka powa, i kanaono'poe nā -lākou e liopu, a e pepehi paha ia laua." "Ua lohe 110 iiae paha oe.i ka inpa o na powa ea?" i h'poninau hou aku.ai o'Hawila. .. : •< "Aple <.au* i lohe iki i ko laua.mau inoa, aka he hookahi ,nae ; mllā.ā'u e no.pnop nei, p ia no ko'u pii okoa aku iloko 0 ka ululaau, a,Jiaawi aku i na kokua ana i kela. mau' kanakā; no ; keiei'liana kohu. oLe a ka moi." Ike iho la o Hawila he kānaka kupono loa'keia 110 ko laua aoao, a hookamailio wale aku la no oia; . "O maua aku la kekahi i apono ole i ka hana a ko kakou moi, a ke manao nei maua. e hele'aku e kokua i kela mau kanaka; a pehea np hoi, ina o o.e pu kekahi e hele me maUa e kokua i. kela mau kanaka. a o ka wana,ao ko kakou wa ē pii nouka p ka-ululaau ?" . , "Me ka hauoli j}ālena ole iloko o kuu puuwai ke.haawi aku nei au i ko'u. ae, a i hoike np ka piaio o ia ae an'a, eia mai kuu Inna akau o ke*aloha," me ka haawi ana mai o ua . naiia malihini nei i kona lima, a hopu aku la no hoi o Hawila me Malavalia me ka piha oholiia., . I-Owai kou inoa a mauā e kapa aku ai ia oe," walii a Haninau aku ai i ka naita malihini. "O koLu inoa oia. no o Makārofa, a e lilp kakpu apau i mau hoaloha ma keia hana ku-e aku i ka moi," i pane mai ai no hoi ua naita nei. "Aol'ē no keia hana ua maopopo ae la ia. e alu like kakou, ma - ka hoohoka'ana aku i ka manap o.ka Moi Humera. a e oluolu mai hoi oe, e alakai aku ia.maua 110 kāhi o kekahi kanaka akamai loa i ka hoomaemae«ina i na meakaua, a i ole. e kuhikuhi mai no hoi oe i kona wahi i noho ai, i pololei ai ka maua h'ele aha ak\i ilaila," wahi hou a Hawila i kamailio aku āi. "Inā pela ua ponp. e alakai i'p aku au ia olua imua o ke* kahi k'ānāka akamai loa i k'a hpomaeniae ana i na meakaua j kahiko. Me kauaka Sepania keia, a oia 110 hoi kekahi kana- ; ka makāUkau loa'ma ke kakapahi maloko nei o keia kulana-' ī kāuhāle. maiiao au, e hauoli ana oia ma ka hooko ana mai ! i k'ā hanā e waihoia aku ana imua ona." I I Me ka hoohakālia ole iho, o ke kaha aku la no ia 'o ua 1 • iiaita mālihini nei hele, a ke ukali aku la 110 hoi na kanaka | opio mahope ona. Ke hele la lakpu ma na alanui kikēekiee ' P ke kulanākauhale a ke ike 1a 110 hoi o Hawila mā. ina no 1 kuhikuhiia niai la laua kahi e hele ai e hui pu-me kēlākauākā. aole ana e nele ko laua lalau, i kau a mea o kā nui inapli no 6ilā alaiiui liilii, e kikeekee ana ka mōe anā i p a : iā' nēl. , ' Oiāi'lakou nei e hēle ana, iā manawa i ninau mai ai ka naitā malihini i ko laiia nei hiau inoa, i hiki ai iaiā k'e hoolaUii'a afcu i kana mau malihini imua o ke kamika'hoomae-

mSe'i na meak'nua, x aka ua lioikq I^lātāff 'akw-la la«-a n«"' i ko laua māū inoa. no ka ua cJja makamaka heluhehi, he mea maikai dle no pololei ana aku ia laua ih<S.'no ka ni£ā. o lauā ua. kanawā i »u.uvCinaK<.ia e hoop'oiho e ka Moi Huāiieia. . No kii hapaha hora paha kc\a $ēleaiva aku a lakou. a koki>ke i kekahi hale aniaia. ia \va : i huli mai ai ka naita malihi'ni. a kamdilio mai la i'kona mau hoa: "Kia ianei ke ka- . naka akaniai a'u i makemake ai, nana ehnomaemae i ka ouia niau meakaua." alaila alakai aku 1a iWi i koiia mau.hoaloha liou noloko o Ua hale amāra. la lakou.nei i komo aku ai. ē kiUjana «a kanaka amara 1 i kekalu paukii hao. u)okanā haiji«u*e nui. iloko o ke k.iumaha ke ko'iko'i o kfela hamart, i ka Hawila ma nana aku nāei me he wahi hamare uuku loa ia iloko o ka lima o kela kanaka a ka ikaika nui wale. Ma kela komo ana aku a lakou nei iloko. aole ua kanaka amaVa nei i ike mai i keia poe kanaka. nolaila ua loaa loa he manawa maikai na H # awila e hakilo ai i na ano o kela kānāka. He kino nui kona, aua hele hoi kōna mau lima a owaawaa. me ke kakau okoa mai no o na aahuki o kona mau lima. a koho iho la ua o Hawila, he kanaka keia i piha i ka ikaika aine ke oole'a, e kau ai ka'weli i ka poe apau e hoao aku ana e hoonahoa imua ona, no ka hookelakela ana i ko lakou ikaika. j C) ka noke nae k\ oua kanaka nei ike ku'i ika pauku hao ! ahiki i ka inaalili ana o ka wela, hookomo hou aku la il<>k*> o ke kapuahi, a i nana ana mai ma kahi e hamama ana ka puka. ike mai 1a oia i ke ku aku o ka kakou jnau kamahele me ko laua alakai, uolaila waiho aku la oia i kana ir.au i meapaahana. a hele pololei mai la no ka hui pu ana me J lakou nei. . Aia ka oluolu ame ka minoaka ma na ]>apaluia o kela kanaka amaia, a i ka hoea ana mai imua o lakou nei, haawi mai la oia i kona aloha, a ninau mai la no hoi i ka lakou nei hana, o ka hoea ana aku 110 kona wahi ma kela la. I pane ma ko lakou nei aoao. ua hoolauna aku la ka naita Hunej3fāria ia Hawila ma imua. o ka amaia) oiai ua kamaaina no oia i kela kanaka, a hoike pu aku la no hoi. ua makeiv.ake kona mau hoaloha e hookauwā aku iaia ma kekahi ! hana a lāua i ake loa ai e hookoia mai. iloko o ka manawa pokole. "Me ka'hauoli loa au e hoike akii nei i ko'u makaukan e hookauwa ia'u iho malalo o kou niau hoaloha a no keia mau makahiki loihi 110 hoi o ko'u noho hana ana maloko nei o j keia kulanakauhale, o keia ka manawa mua loa, o ka laweia ana mai o kekahi hana o kēia ano imua o'u," wahi a ua kanaka amara nei. me ka nana ana mai i na meakaua e paa ! aku ana iloko o na lima o na kanaka malihini, a hoomau ! hou mai la i kana kamailio ana^ I "Me ke kanalua ole 110 hoi au e olelo ae nei, ua hoohauo- { hano loa ia mai au i keia la. ma o ko'u halawai pu ana ine kekahi maii nāita ikāika a maka'u ole, 110 ka m<?a ke ike nei aū ma ke ano o keia mau meakaua, aole loa e hiki i kekahi 0 nā naita kaulana o keia kulanakauhale. ke hoohana me ka holoponō, i kau a mea o ke kaumaha, i kulike ole me ko ilakōu ikaika." "Mai kapa inai oe ia maua e ka amana i ka ikaika. he e kanaka wale iho no maua i like.me kou ano, a no ka waiho wale hoi o keia niau meakaua me ka hoohana ole ia, pela au i lawe mai la no ka homaemae ana imua 011. malia no hoi, o liiki ia'u ke hoohana aku, me kahi ikaika uuku i loaa 1 na«aahuki o ko'u mau lima," walii a llawila i pane aku ai. I ka waiho ana aku o Hawila i ke ko'i kaua me ka pahii kaua imua o ke alo o ke kanaka amara, natid iho la ua kanaka nei me na maka i piha me X kuemi aku 1a ihope, alaila haka ])ono loa mai la kana iiana ana maluna 0 Hawila, e kilohi ana hoi i ka oiwi .kino, o ka kakou koa mailuna mai o ke poo ahiki ilalo o na \vaxvae. alaila hoini iho 1a oia j ke ko'i kaua aliapai ae la iluna, me ka i ana mai: "Aōle no keii* he kō'i a lohe niairke o-kona kaumaha, ua like aku ia me ke kaumaha o ka'u mau hamarc nunui ekolu ke hui pu ia; a ina owau ka mea nana e h<johana i keia ko'i, aole ana e hikipono ia'u ke hapai iluna ke ole au e paa me kuu mau liitia a elua, i kau a mea o ke kaumaha maoli," ālaila hoomal<a ae la oia e oniu i ua ko'i nei, me kona mau lima.a eluā, elike me ke ano ō ka paio ana 1110 ka hoa hakaka. a i ka hala ana o kekahi mau minuke o kona hoomaamaa ana, waiho aku la i ke ko'i ilalo, a hopu aku la i ka j*aa no j*a hiki i kona lima hookahi ke liapai ae lalau okoā iho Ja oia me kona mau lima a elua a ha])ai ae i la. a no kēkahi manawa kona hoikeike ana ae i kona akamai kakele pahikaua, ia wa i waiho aku ai i ka pahi ilalo, a ka* 'maili'o hōu mai Ja ia Havvila: "Ua hoao iho 1a au i keia.mau meakaua au e ke kanaka o]>io i lawē.mai nei e hooniaeinaeia. he aku a ke kaumaha maoli, a ke kānalua loā nei au 110 ka hiki pono i kou ikaika ke hoohana ia laua m.e ka holopono lc)a. * "Ma kou mau ano he kanaka .opio wale no <»e. i emi loa ilio na makahiki maialo o ko'u; a .iloko o ko'u hele a leh'a ma ka oniu aua i na meakaua, meka hiki inoino wale 110 nae au i hapai ae nei i ke ko'i kaua me ka pahikana, oki loa aku pahā ia oe. he kino uiiKU koū, a aole ]>aha i lawa me ka ikaika. efike me ko'u nei "\tamua nae o ko'u hoopau manawa wale ana no. ma ka hoomaemae ana aku i keia īnau meakaua au o ka lawe ana mai nei imua o'u. ke uouoi aku nei au ia oe, e ]>aj>a lealea mua kaua ma ke kakapahi ana, a iua e liiki ana ia oe ke lanakila malun o'u, alaila e hooinaemae aku au i ko mau meakaua me ke kaki ole aku ia oe. i hookahi keneka. alea hoi, 1 kaa ka lanakila ma ko'u aoao, alaila he makehewa ka hooluhi wale ana, ma ka hoomaemae ana akti i na meakaua i mānaō ole ia, he wa kekahi 110 laua e hoohanaia aku ai." "K like me kou malfemake e ke kanaka amara, pela 110 au e hoike aku nei me ka piha hauoli, ua makaukau loa au e lealea pu.me oe 110 kekahi mau minuke. a o ka mea wale no ia narta e hoauhee ae i na manao kanalua aj»au iloko ott. 110 ka hiki ana ia'u ke oniu i keia mau meakaua; a'lie hanohnoa no h<si keia i loaa ia'u o ke ku ana aku e ana pahikaua imua 0 kekahi kannka ikāika. a lehia o keiā kulanakauhale ma ken hanā. ' . Ua lilo keia ae ana aku la o Hawilā e āiia pahikaua pu me kē kanaka Sepania, i meā hāuoli lōa no ka naita :Huneparia, oiai ma kela aina apuni,' aole loā h| hookahi naita e hiki ke ku aku imua oua. nolaila peliea ana la keia hoaloha ōna. e hiki aha pāha ke hoohokā aku i ke kauaka Senania. a i ole e lilo mai atia paha oia i īhea paani na ua kanaka amara nei. "Mamua o ko kaua papa lealea pu ana e ka naita opio. ke noi aku nei au i kou oluolu, e konio mua ae kaua maloko o ko'u keena, i waiho ai ka'u mau lako kaua apau. a malaila e wae ai oe i kau mau mea apau i makemake ai. a pela no j hoi me a'il, alaila puka māi kaua i\<'āho nei. a hoomaka ko • kaua lealea ana. A , "E hoomanao nae oe e kuu-.hoa'najt;i. ina e kaa ana ka lanakila o keia lealea ana o kwaa 1 malama o'u, a'aiia e uku mai ana oe i ko'u luhi 0 ka hoomaēniae atia akū i ko mau meakaua, elike me ke kaki a'u e kāu aku al r ; aka hoi i kaa ka ma kou aoao ea, alaila e aku no au i ko mau meakaua, a oi aku imua o na niea a'u i hana aku 1 āi, no iiā nieākāua a kekahi poe kahaka kaulāna o ka .lawe ' anā mai imuā o'u, me kō'u auhau ole aku ia oe. i hookahi j keneka no ko'u luhi." .. . - -w "Auhea oe e ka hoaloha maikai, ke apono aku-nei au i na kumū aelike āpau ma keia lealea ana ō kaūa. ka." i pauai aku ai 110 hoi ō Hawila, ,i ka pane nia kona, aoao me ka bopu koke a(iā aku ika pahikaua pilikuā a paa.māi ,la,iloko.o kona limā. mē kōtiā ku makaukau ana iho hōi, e kakāli aku ana, ōkā hōeā māi ika rriattawa ana ā'o aku ai ike kanaka Seoaniā i ke ano o kā oniu ana i kā pahikāūa me ka palarnimo loa. (Aole i pail). _