Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 12, 22 March 1918 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

NUPEPA KUOKOA, HONOLULU, T., H. POALIMA, MARAKI 22, 1918.

 

 

E HOOLOHEIA ANAKA HIHIA PEPEHIKANAKA

 

 

            Mamuli o ka piha pono ana ae nei o ka aha kiekie i na lunakanawai ekolu, akahi no a hoea mai i ka manawa e hooloheia ai o ka hoohalahala i pili i ka hihia pepehikanaka o kekahi Pilipino o Mermogomes Aleantara ka inoa, o ke ahewaia ana ma ke degere ekahi o ka pepehikanaka.

            Ua hookolokolo mua ia kela Pilipino no ke karima pepehikanaka iloko o ka aha kaapuni, me kona ahewaia ana, a hookauia ka hoopa'i make maluna on a, he eono mahina ae nei i hala.

            Oiai nae e hoopanee mau ia ana ka manawa e hookoia aku ai o ka hoopa'i make maluna o kela Pilipino, ua hookomo aku la oia he hoohalahala imua o ka aha keke, a oiai o ka manawa ia a ka @unakauawai Kiekie Robertson i waho aku ai i kona kulana iloko o kela aha, uolaila ua hiki ole ke hooloheia kana hoohalahala, a ua hooloihiia mai hoi kona mau la e ola ai.

            Oiai nae e waiho ana kana hoopii hoohalahala imua o ka aha kiekie i keia manawa, ua kauia mai o ka la 29 o keia mahina ka manawa e hookoia mai ai o ka hoopa'i make maluna on a, ke ole e hoololiia ae kona hoopa'i e ka ahu kiekie ma kekahi ano e ae.

 

KAUOHA KA AHA E UKU I KA

$1900.

 

            O kekahi o na hana hope loa a ka Lunakanawai Kemp, ma kona manawa i haalele iho ai i ka noho lunakanawai kaapuni, a lilo aku la i hoa noloko o ka aha kiekie o Hawaii nei, o ia no ka haawi ana ae i kana olelo hooholo ma ka hihia a S. W. Nawahie, e ku-e ana ia Goo Wan Hoy, no ka pono o ka mea hoopii, e kauoha ana i ka mea i hoopiiia, e uku aku i ka huina o hookahi kaukani me eiwa haneri dala a oi.

            Maloko o ke kumu hoopii, e koi ana ka mea hoopii no ka hanaia ana o kekahi moraki e ka mea hoopiiia, a e panikuia hoi ka moraki, nona ka hina o hookahi kaukaui me ehiku haneri dala.

            O ke kumupale a ka mea hoopiiia, aole oia i aie aku i kekahi huina dala mai ka mea hoopii mai, aka ua waiho maoli ia mai no he huina dala malalo o kona malu, me ka uku mau ia aku no nae i ka mea hoopii i kela ame keia manawa kekahi mahele nui o ke dala, alaila hookomo ae la oia i kana koi, no ka aie o ka mea hoopii iaia i ka huina o hookahi kaukani me hookahi haneri dala, elike me kekahi nota aie i hanaia.

            Ma ka hoolohe ana o ka aha i na oleloike o na aoao a elua, i hoopuka ae ai ia i kana olelo hooholo, aole i aie ka mea hoopii i kekahi huina dala, aka o ka mea hoopiiia ke uku aku i ka huina o hookahi kaukani dala me eiwa haneri, a o ka noka hoi i hanaia, aole ia he noka pololei.

 

LELE MAI KE KAAAHI AKU A EHA LOA

 

            Ma ke Sabati aku nei i hala, oiai ke kaaahi o Wahiawa e holo ana ma kahi o ka iwakalua-kumamalima mile i ka hora i lele aku ai o Albert Kekoa mailuna aku o ke kaa ma kahi kokoke i Waipahu, a loaa ka eha kukonukonu i kekahi o kona mau wawae.

            Ma kela Sabati, ua kau aku la o Albert Kekoa me kona kokoolua, he Pilipino, maluna o ke kaaahi no Ewa, me ka maopopo mua ole nae iaia o ke kaa o Wahiawa kela a laua i kau aku ai.

            I ka holo ana o ke kaaahi ahiki i Waipahu, ua holo aku la ia no Wahiawa, akahi no o kekoa a ike i kona kuhihewa, a iloko o kona manao pihoihoi, ua hoomaka aku la oia e lele mailuna aku o ke kaaahi, ma kahi he aneane e piha ka mile hookahi mahoppe o ka haalele ana iho o ke kaa ia Waipahu.

            Ma ka manao wale ia, i ka manawa i haule aku ai o Kekoa ilalo, ua hooku'i kona wawae i kekahi pohaku nui, pela i palahe ai, no ka mea i ka manawa i hoihoiia aku ai noloko o ka Halema'i Moiwahine, ua noonoo ua kauka, o ka mea pono wale no e hana ai, o ia ke oki ana i kela wawae i ehu.

            Ua noho nanea loa ka Pilipino kokoolua o Kekoa maluna o ke kaa, me kona maopopo ole, no kela manao lele o kona hoa mailuna aku o ke kaa.

            Ma ka Albert Kekoa olelo, aole oia i manao he mama loa ka holo ana o ke kaaahi ma kela manawa ana o ka lele ana aku iluna o ka honua, in a ka i mopopo mua iaia, aia ma kahi o ka iwakalua-kumamalima mile kona holo, in a aole oia e hoao e mauna i kona ola, aka ua oi aku ka noho malie ana maluna o ke kaaahi ahiki i ka hoea ana ma Wahiawa.

 

E KUKULUIA ANA I MAU KIA HOOMANAO NO NA KOA I MAKE

 

            Ua hoo*alaia kekahi haua a ua noonooia me ke akahele loa e ka Ahahui a na Kaikakamahine a na Pukaua e kukulu i kiahoomanao i hanaia me na pohaku pele Hawaii, a i hoolaumaniaia kekahi aoao, a malaila e kalaiia ai na inoa o na keiki Hawaii apau i haawi i ko lakou mau ola no ke kaua ana me na Kelemania, me ka nana ole ae he keiki haole a keiki Hawaiia paha oia.

            Ma ka manawa e kau ana o na kino wailua o na keiki Hawaii i make, G. N. Dwight ame Harry Evans, ua ku kiaiia e na lala o ka Ahahui a  na Kaikamahine a na Pukaua ko laua mau kino, a no ka lilo i mea hoomanao mau ia ua noonoo lakou e kukuluia on a kia pohaku hoomanao, i mea na ka hanauna hou e ike ai i na inoa o na keiki Hawaii i make i ke kaua nui o ke ao nei.

 

HIKI HOU OLE IHO KE PEE MAANEI

 

            Ma kekahi manawa ae nei i hala i hopuia ai kekahi haole ma ke ano hoohuoi, oia ke kanaka i makemakeia e ka oihana makai o Kapalakiko, no ka holo mahuka ana mai no Honolulu nei, aka nae e hoole mau ana oia, he kanaka okoa loa oia, aole o ka mea i makemakeia, i ka hoea ana mai nae o ka Makaikiu Mike Burke o Kapalakiko ma ka Poalima nei, ua hiki hou ole iho iaia ke pee a ke huna i kona ano oiaio, no ka mea ua ikeia mai la oia e ke kanaka o ke aupuni, aole oia he mea okoa aku, aka o ke kanaka no i makemakeia ai e ka oihana makai o Kapalakiko.

            Ua hopuia kela haole ma Honolulu nei ma ka la 16 aku nei o ka mhaina o Feberuari, malalo o ka inoa William Taylor, a o William Winston hoi ma kekahi inoa okoa aku, aka o kona inoa oiaio nae o Guillema Tallafero; eia nae e hoole mau ana oia i na makai maanei nei ma ka la 16 aku nei o ka mahina o ia mau no o kona hoole ahiki i ka hoea ana mai o ka makaikiu o Kapalakiko, akahi no a hiki hou ole aku iaia ke pee a huna hoi i kona ano oiaio, no ka mea i ka wa i halawai ai me ka makaikiu, ua kahea okoa ia mai la oia ma kona inoa pololei loa, a pela hoi oia i kahea aku ai i ka inoa o ka makaikiu, oiai ua kamaaina mua no laua ia laua iho kekahi me kekahi.

            Ua hopu mua ia keia haole ma Los Angeles no ka hewa aihlue, o ia ka hoala ana i kekahi hui, no kekahi huakai holo makaikai i Mekiko ame Amerika hema, a o na dala i hoahuia iloko o kela hui, ua pau i keia haole, a no ia kumu i paa ai oia i ka hopuia, ma ka la 16 o ka mahina o Augate, 1916.

            Ma ka la 16 aku nei o Feberuari, i loaa mai ai i ka oihana makai o Honolulu nei he palapala hoakaka no ka holo mahuka ana o keia haole, maloko o ua palapala nei, ke kii o ka mea i makemakeia, a he mau hora wale no mahope mai o ka loaa ana o kela palapala, i paa ai kela haole i ka hopuia e ka Makaikiu McDuffie.

 

AOHE I LAWA NA KIAI E KU KIAI NEI I NA UWAPO

 

            O keia ae la ka manao o ka Ilamuku Amerika Smiddy, elike me ia i ikeia maloko o ka Nupepa Star-Bulletin o ka Poakahi nei, mahope o kona hele ana ae e makaikai i na uwapo me ka Loio Apana Amerika Huber ka luna nui o ka oihana kinaiahi Thurston, a no na mea ka a lakou i ike ai ua hoounaia aku he hoike i ke keena hookolokolo ma Wakinekona e hoakaka ana aole i lawa loa ke kiaiia aua o na uwapo e palekana ai. Ua hoakaka pu ia aku ka maloko o ia hoike aole i lawa na kiai a na makaainana ame na makai, e hoomalu i kekahi haunaele, in a no ke ala mai o ia hana maluna o kekahi o na uwapo maanei.

            O ka mea oi loa aku o ka hooweliweli mai i ka waiwai o ka lehulehu a i na moku pu maloko o ke awakumoku oia na kula aila nunui e ku nei makai ae nei o Iwilei. Hookahi wale no ka kanaka nana e kiai nei ia mau kula aila. Ua noiia ae ka na on a o ia mau kula aila e hoolako ae i mau kiai, elike me ia i noiia mai e ke keena o ka oihana hookolokolo ma Wakinekona, i hiki ai e hookuuia aku na koa no ka lakou hana a e kaa holookoa ae ia hana iloko o na lima o na kiai a na makaainana.

 

KANUIA AKU ME NA HOOHANOHANO APAU

 

            O ka hoolewa hanohano mua a ka oihana koa o ka haawi ana ma Hawaii nei no kekahi keiki o Honolulu i make ai, oiai oia e hana ana no kona aina hanau, oia ka mea i ikeia ma ka auwina la Sabati iho nei i ka manawa i laweia aku ai ke kino lepo o Harry Evans o ka Pualikoa Pukaa 9, i make ai ma ka Papu Sill, Oklahoma, e kanu ma ka Ilina o Maemae.

            Ua ukaliia aku kona kino lepo e ka bana o ka Pualikoa Helewawae Elua me kekahi puali o na koa kumau ame na aliikoa mai ka halekoa mai o ka Puali Ekahi o na Pualikoa Kiai Lahui. Mai ka hale waiho kino mai o M. E. Silva ke kino i laweia mai ai a i ka halepule Katolika Roma no ka malama ana i kona anaina haipule hope loa.

            Na ke Kahunapule Libert i kokuaia e ke Kahunapule Valentine i malama i na hana me ke eehia o ke anaina halepule, a na ka oihana koa ke koena aku o ka hana maha'i o ka lua. Ekolu manawa i ki papaia ai na pu raifela e na koa ma ka lua.

 

HOOMANA NAAUAO O HAWAII

 

            E ike mai auanei na lala apau o ka Ahahui Euanelio Mokupuni o ka Mokupuni o Oahu o ka Hoomana Naauao o Hawaii nei, e noho ana ko kakou ahahui i hoik eia ae nei maluna ma ka luakini o ke Alaula o ka Malamalama, ma Koula, Honolulu, ma ka la 19 o Aperila,1918, hora 10 a. m.

            Nolaila e koho i ko oukou mau elele elike me ka nui o ko oukou mau ahahui, i hoolako pu ia aku hoi me ko lakou mau makaukau.

            O na hoie oihana apau i kuleana ma keia ahahui ke kauohaia aku nei e hana mai, mai ka la 1 o Okatoba, 1917, a pau ma ka la 31 o Maraki, 1918. E kauoha pu ana i na lala kumau o keia ahahui e akoakoa pu ae ma kahi i hoikeia ae nei maluna.

R. Kekuwa, Kakauolelo o ka Ahahui Euanelio Mokupuni o Oahu.

            Koula, Honolulu, Mar. 11, 1918.

 

E KU MALIE ANA NA HANA NO ELUA MINUKE

 

            No ka hoomanao ana, i ka piha ana he hookahi makahiki o ke komo kino ana o ke aupuni o Amerika iloko o keia kaua, e lilo ana ka Poaono, ka la eono o ka mahina ae nei o Aperila e hoea mai ana, i la hoomanao ma na wahi apau o Amerika Huipuia, a hoea loa mai i Hawaii nei.

            Oiai nae aole e lilo ana keia i la kulaia aupni, aka o na hana e lawelaweia aku ana ma na wahi like ole o keia eritore, he mau hana ia i ike mua ole ia ma ka moolelo o Hawaii nei.

            Ma kekahi halawai i malamaia ae e ke komite hoohauoli o ka ahahui kalepa, ma ka Poakahi aku la i hala, i hooholoia ae ai e noi aku i na luna oihana teritore me kalana, e kokua like mai ma ka hoolilo ana i kela la, i la ano nui.

Ku Malie na Hana

            O kekahi o na hana ano nui i manaoia, he hana kupon ia no ka hoomanao ana, o ia no ke kani ana o ke oeoe hoailona o ka Hui Hana Uwila Hawaii mamua iho o ke kani ana o ka hora umi o ke kakahiaka, a ia manawa e waiho malie ai na oihana apau, a e ku malie hoi na haku hana ame na limahana apau no na minuke elua.

            Iloko no hoi o ia manawa hookahi e paani ai ka Bana Hawaii, i ke mele lahui, me ka wehe o na kane ame na keiki i ko lakou mau papale.

            O na mahiko kekahi apuni o Hawaii nei e noiia aku ana, e hoomanao pu i keia la, ma ka hooknani ana i na oeoe o na halewili, e hoike ana i na limahana apau, e waiho malie i na hana no elua wale no minuke, a ma Honolulu nei hoi, i ka wa e kani ai o ke oeoe hoailona, o na kaa uwila apau e holo ana, e hoopaa koke ia ko lakou hole, pela me na kaa o na ano like ole.

E kauia na Have

            No ka hooko piha ana i kela manao kui'o o ka hoomanao ana no keia la, ua makemakeia na mea apau he mau have ko lakou e huki i ka have iluna o na pahuhae o na hale oihana ame na keena aupuuni apau, a pela no hoi ma na home, a ma na haleula, a in a no he mea hiki, e kau aku i na have liilii maluna o na kaa otomobile.

            Ma ia la, e hoolakoia ana na keiki a'o koa me na poo kaua, no ka lawe hele ana aku e kuai iwaena o na makaainana ma ia la, a elike me ka heluna kanaka o Hawaii nei i kohoia, ina e kuai ana kela ame keia mea he hookahi poo, e hoea aku ana ka nui o na dala e loaa ma kela hana, ma kahi o ka umi-kumamalima kaukani.

            O kekahi o na hana ano nui na keia la, o ia no ke kuai ana i ka bona aie aupuni, ka Bona Kuokoa Ekolu, no ka mea ua hoike ae ke Kakauolelo McAdoo, ma ia la e hoomaka aku ai ka waihoia o keia bona no ke kuai imua o ka lehulehu.

            O na bana puhiohe apau o kela ame keia mokupuni, pela me na bana o ka oihana koa maanei nei, e haawiia aku ana ke kauoha ia lakou, ma ka hora umi ponoi o ke kakahiaka o kela Poaono, ka la 6 o Aperila e paani lakou i ke mele lahui, a e ku malie hoi na mea apau no na minke elua wale no, a e waiho malie i na hana e ae.

 

KE NEE NEI KE KE'A ULAULA IMUA.

 

            Elike me ka niniu ana o ka huila, aole he ku i kahi hookahi, pela iho la na hana o ke Ke'a Ulaula e nee nei i keia manawa, aole wale no maloko nei o keia kulanakauhale, aka ma na mokupuni apau o keia Teritore, e lilo aku ai keia, i hana maa ma Hawaii nei, ma keia mua aku. Eia maloko o na kula iloko o keia mau la e nee nei, ke lawelaweia mai nei na hana i pili i ke Ke'a Ulaula, ma ka hoolilo ana o na haumana i kekahi o ko lakou manawa, ma ka hana ana i na paleili ame na kuka hoopumehana no na koa.

            Eia na kanaka o ka oihana kinaiahi ke hana mai nei i na paleili me na kuka pumehana no na koa, pela me na kiakaa o na otomobile, e kakali ana ma ko lakou mau hale waiho kaa. Ua hoalaia ae he mau ahahui o na wahine Hawaii no keia hana hookahi no; me ka haawi ana ae o ke Kamaliiwahine Kawananakoa i kekahi huina dala mahuahua, ma ke kuai ana aku i na makaukau no keia hana mai Amerika mai.

            Eia no hoi ko ke kulanakauhale nei poe ke haawi nei i na kokua ana me ke dala no keia waihona, o ka loaa i komo aku iloko o ka waihona no ka pule aku nei i hala, ua hiki aku ma kahi o ke kaukani dala a oi, mai ka huina aku o hookahi dala ahiki i ka ekolu haneri dala ke kiekie i haawiia ae no ke Ke'a Ulaula.

            He ulolohi loa na Hawaii ma na kokua i pili i keia wahona, aka nae, ma keia pule iho la, i loaa mai ai i ke Kuokoa nei he hookahi dala no ke Ke'a Ulaula mai ia G. K. Kipapa mai o Lahana, a e ikeia no kona inoa ame kana kokua me ka papinoa malalo iho nei:

            Nupepa Kuokoa………..$10.00

            Sol. Hanohano………….1.00

            J. K. Nakila……………1.00

            John Kamaka…………..1.00

            G. K. Kipapa…………..1.00

                                                ---------

                        Huina……………..$14.00

 

            Mahope aku o keia manawa, aole e aeia kekahi mea i paa kona inoa no ka oihana koa e haalele mai i keia terikoe wale no a loaa kona aeia aku e Kapena Gooding Field.

 

HA'OHA'OIA KEKAHI WAHINE I KONA NALOWALE

 

            Mamuli o ka hoea ole ana mai o kekahi wahine, nona ka inoa o Mrs. Rosa Levinho-Camara i Honolulu nei, ma ke ku ana mai o ka mokuahi Kina no keia awa, ma ka Poaha o ka pule aku nei i hala, i lilo ai i kumu e hookaumahaia aku ai ka manao o kona ohana ame na hoaloha lehulehu e noho ana ma Hawaii nei.

            He wahine kamaaina keia no Hilo, Hawaii, aka no na makahiki ae nei nae ehiku i hala, ua hoi aku oia a noho ma Kapalakiko, a oiai ua ike kona kaikunane iaia i ka hele ana e kau maluna o ka mokuahi, no ka holo ana mai i Hawaii nei, o ka mea kupaianaha nae, aole i hoea mai kela wahine.

            Mamua o ka haalele ana aku o ka mokuahi Kina ia Kapalakiko, ua hui pu kela wahine me kona kaikunane, he wiliki noluna o ka mokuahi Windber, a i ka hoea okoa ana mai o kela kaikunane no Honolulu nei, akahi no a ala mai na manao hopohopo no ke kumu i nalowale ai o kela wahine.

            Ua hoea mai no na ukana ma ka manawa i ku mai ai o ka mokuahi Kina, a ua manao kona ohana, ua hoololi houpaha oia i kona manao, e noho i Kapalakiko a mahope holo mai, ua hoopauia nae ia pohihihi, i ka manawa i hoea mai ai o kona kaukunane, a hoike mai i ke kau ana o kona kaikuahine maluna o ka mokuahi Kina ma Kapalakiko a holo mai noonei nei.

            Maluna o ka papainoa o na ohua o ka mokuahi Kina, o ka inoa kekahi o kela wahine, a o ka mea nana i hoopohihihi loa mai i ka manao o kona ohana maanei, i ka manawa i ikeia ai, aole oia iwaena o na ohua, ua hoouna koke ia aku ka ninau i Kapalakiko, aole nae he mau ike i loaa mai a no ia kumu, ua ala ae kekahi mau manao kohokoho, malia paha ua noho hou aku no oia i Kapalakiko, mamuli o na uwalo ana mai a kana kane elua i mare ai, oiai ma kela kulanakauhale.

            Ma kekahi manao koho nae i ke kumu o kona hoea ole ana mai, o ia no ka haule ana iloko o ke kai, oiai ma ka moana, me ka ike ole ia e kekahi o na ohua a luina paha oluna o ka moku.

            Ua kaawale keia wahine ma ke oki mare mai kana kane mai o Nerod da Camara, ka mea i haalele aku ia Hilo he mau makahiki lehulehu ae nei i hala, a ua manaoia, i ka wa o keia wahine i holo aku ai no Kapalakiko, ua mare aku oia i kaue hou no ka lua o ka manawa.

 

ELIMA KENEKA HOU KA PII O KA AMAAMA

 

            Ma ka halawai o ka malamaia ana ae ma ka Poalua aku nei i hala, e ke Komisina Child, ka luna hooponopono i'a federala, ke Kiaaina Pinkham, ka Meia Fern, Eben Low ame kekahi poe lehulehu e ae i kuleana i ka oihana lawai'a a kuai i'a, ua hooholoia, he elima keneka hou ae ka pii o ke kumukuai o ka amaama o ka paona.

            Mamuli o ka lawe ole mai o ka poe he mau loko i'a ko lakou i ka amaama no ka makeke e kuai ai, ua olelo ae o Eben Low, aole he kumu e ae o ka au'a ana o ka poe no lakou ia mau loko i'a i na amaama, no ke emi o ke kumukuai, he elua kenikeni no ka paona, a i ka manawa i ninauia aku ai o Mr. Child o kana pane, e hoopii aku i ke kumukuai o ka paona.

            O kiaaina Pinkham ka i kokua loa i kela manao e hoopii hou ae i elima keneka no na amaama loko, elike me na hoakaka a Mr. Low, he manao hoi i kokuaia aku e ka Meia Fern.

            Ua kue ikaika loa o Mr. Low i ka hoopii hou ana ae i ke kumukuai o ka paona no ka amaama, no ka mea, wahi ana, ua kaohi ka poe he mau loko i'a ko lakou i ke kuai ana i ka amaama, no ke ake e loaa ke kumukuai maikai, a ma keia hoopii hou ana ae i elima keneka no ka paona, he hoike ana mai ia no ke kaa o ka lanakila ma ka aoao o ka poe he mau loko i'a ko lakou.

            Ma kela wahi nae, i hoike okoa ae ai ke Komisina Child i ke kuhihewa loa o ka poe kuai amaama, i ke kumukuai i kauia, no ka me aaole he aelike i hanaia mawaena o lakou me Child no ke kumukuai a malalo o ia kumu, ua hiki no ia lakou ke kau i ka lakou kumukuai i makemake ai.

            I ka lohe ana o ka poe lawai'a i kela mau hoakaka, ua waihoia mai na ninau no ka hoomaopopo ana i ka mea oiaio maoli no ke kumukuai o ka paona o ka amaama loko, a o ka mea i hoikeia aku, ua hiki ia lakou ke kuai no ka iwakalua-kumamalima keneka o ka paona, malalo iho la o keia kumu, ua pii hou ae ke kumukuai o ka amaama, he elima keneka no ka paona, mai na kumukuai i maa o na la aku nei i hala.

            Ua hoakaka pu ae no hoi ke Komisina Child, mamuli o na hoakaka i waihoia ae e ka poe he mau loko i'a ko lakou, ua maopopo iaia, aole i au'a maoli ia ka amaama, aka aole i lawa ke kumukuai o iwakalua keneka no ka paona, e hiki ai ke hoomauia ka lawe ana mai i ka i'a no ka makeke.

 

HIKI KE PALEIA AKU KA PILIKIA

 

            He mea pono e hoopau koke ia ae kela anu ou ame ka eha o ka puu, o lilo auanei ia i mea oi au o ka pilikia. E lawe i mau kulu helu o ka Laau Kunu a Chamberlain, a e nalowale no auanei kou mau pilikia. Eia ke kuaiia nei e ka poe kuai laau lapaau apau, o Benson Smith & Co., na akena no Hawaii.-Hoolaha.

 

LAWE NA LUNAKANAWAI I KA HOOHIKI OIHANA.

 

            Imua o kekahi heluna nui o na hoa o ka papaloio, na luna oihana o ke teritore, ke aupuni kulanakauhale ame ke aupuni federala, i lawe ae ai na lunakanawai hou o ka aha kiekie ame ka aha kaapuni, i ka lakou hoohiki oihana, ma ke kakahiaka o ka Poakahi nei.

            O na lunakanawai i lawe ae i ka lakou hoohiki oihana, o ia no ka Lunakanawai Coke, i hookiekieia ae a lilo i lunakanawai kiekie, ma kahi o ka Lunakanawai Kiekie Robertson, i waiho mai i kona kulana; ka Lunakanawai Kaapuni Samuel B. Kemp, i hookiekieia aku i hoa no ka aha kiekie; ka Lunakanawai Kaapuni Edings, i hoiho'ia mai i pani ma kahi o ka Lunakanawai Kaapuni Kemp ame L. L. Burr, ka Lunakanawai Kaapuni hou no Maui, ma ka makalua i hoohakahakaia aku, mamuli o ka hoi ana mai o ka Lunakanawai Edings no Honolulu nei.

            O ka Lunakanawai Ralph P. Quarles ka mea nana i lawe ae i ka hoohiki oihana no ka Lunakanawai Kiekie Coke, mahope iho o ko lakou komo ana ae noloko o ke keena hookolokolo o ka aha kiekie eloko o ko lakou kahiko o hana, a pela hoi i ka hoohiki oihana o ka Lunakanawai Kemp, alaila haawi aku la i ka noho o ka lunakanwai kiekie ia Mr. Coke.

            No ka lawe ana ae hoi i ka hoohiki oihana o na lunakanawai kaapuni hou, ma ko laua mau kulana pakahi, ua lawe ae ka Lunakanawai Kiekie Coke ia hana, alaila o ka panina o na hana ma kela kakahiaka, o ia no ka haawiia ana he mau haiolelo.

            O ka Loio John W. Catheart, ka presidena o ka papa loio Hawaii, ka mea iaia ka haiolelo hookipa i ka poe hou i lawe ae i ka lakou mau hoohiki oihana, a mahope o kana haiolelo, i ukali mai ai kekahi mau loio e ae, me ke komo pu me ka Loio Amerika Huber, ka Lunakanawai Quarles, ka Lunakanawai Kiekie Robertson i pau, ame kekahi mau hoa e ae o ka papa loio.

            Ma ka la 25 o keia mahina e pau ai ka hookohu oihana o ka Lunakanawai Quarles, aku wahi ana, e hoomau aku ana no oia i ka noho ana he lunakanawai no ka aha kiekie, ahiki i ka loaa ana mai o ke pani ma kona wahi, no ka mea ua noiia mai oia pela e ka Loio Kuhina Gregory, a ua haawi aku hoi oia i kona ae ma ka leka.

            No ke pani ana aku nae ma kona makalua, he nui na inoa i noonoo wale ia ae, e laa me ka inoa o ka Lunakanawai J. J. Banks, ka Hope Loio Amerika, ka Lunakanawai Kaapuni C. W. Ashford, ka Lunakanawai Kaapuni Heen, ame ka Loio

William Pittman.

            No keia mau inoa apau, aole he hookahi o lakou i noi aku i Wakinekona e hookohuia mai no kela kulana.

 

            E KUDALAIA ANA KA AINA O LIKANA.

 

            No ka ohi ana mai'i ka auhau i uku ole ia, maluna o ka aina o Mr. L. L. McCandless, no ka auhau alanui, malalo o ke kanawai alanui no na hana hou, elike me ke kanawai i hooholoia e ka ahaolelo, e kuai kudala ia aku ana ia ma ka la apopo, ke ole e laweia ae he mau keehina e Mr. McCandless, e kaohi ana i ka hookoia ana aku o ia hana..

            Iloko aku nei o ka mahina o Okatoba o ka makahiki i hala, i hoolahaia ai e kuaiia kela aina ma ke kudala akea, aka ua hookono ae nae o Mr. McCandless he hoopii iloko o ka aha kaapuni, e kaohi ana i ka hookoia ana aku o kela kuai kudala ia o kona aina e ke aupuni kulanakauhale.

            Ua haawi mai ka aha i kana kakoo ana i ke noi dimara a ke aupuni kulanakauhale, nolaila e hooko aku ana ke aupuni elike  me ka hoolaha; aka nae mamuli o na manao hopohopo, o hopuka mai ka aha kiekie i kekahi olelo hooholo, i kaokoa loa mai ka ka aha kaapuni mai, nolaila e kanalua ana kekahi poe, ma ke koho ana i kela aina, aka o ke kulanakauhale ponoi no ke hookomo ae ana i ke koho, ma ka manawa e kuaiia ai ma ke kudala.

            O ke kumukuai haahaa i kohoia, he elima haneri dala, a o ka ke kulanakauhale koho no ia e hookomo ae ana.

            O ka waiwai o Mr. McCandless e kuaiia aku ana ma ke kudala, nia ma ke alanui Beritania i hiki aku ka waiwaiio ma kahi o ka elima kaukani dala, a nona hoi ka auhau alanui i kauia, ma kahi o ka ekolu haneri me kanaiwa-kumamakahi dala, me ka ukupanee o hookahi keneka no ka makahiki ame kekahi mau hoolilo e ae.

 

E NOHO ANA O QUARLES AHIKI I KA LOAA ANA O KE PANI.

 

Ma keia Poakahi ae e pau ai ka manawa o ka hookohu o ke Kokua Lunakanawai R. P. Quarles, a e kulike ae me kana o ka hoike ana ae ma ka Poakahi iho nei, ma ka manawa e hoohikiia ana o na lunakanawai kiekie, e hoomau aku ana no ka oia i ka hana ana ahiki i ka wa e hookohuia mai ai o ke kanaka ma kona wahi.

            Wahi ka ana o ka hoike ana mai ma ka manawa ana e haiolelo ana he noi ia i waihoia mai iaia e ka Loio KUhina Gregory, a ua pane aku ka oia no ia noi e haawi aku ana i kona ae; ua hoike pu ae i kona makemake e loaa iaia kekahi manawa loihi e hoomaha ai, o kana wahi i manao ae e holo aku e hoomaha iloko ae nei o Aperila a i Mei paha, ma Amerika no ia. Aohe oia i hoakaka ae i kekahi mea no kona hoi hou mai ame ka ole.

 

NA LONO LIKE OLE E PILI ANA I KE KAUA MA EUROPA

 

(Mai ka aoao 1 mai.)

hoikeia mai keia ianei ma kekahi lono kelekalapa i loaa mai Kopenahagen mai. Ua laweia keia ma ke ano he hiohiona no ko Holani hoole i ka ae ana mai i na koi no ka haawi mai i kona mau moku i hoikeia aku ai ma ka manao hope loa e Amerika ame Pelekane e kauoha ana no ka haawiia mai i hookahi miliona tona o na moku ma ka la apopo. Ma ka nana iho no keia hana a Holani ua kulike ole ia me ka lono o nehinei i hoounaia mai mai Amsterdam mai e olelo ana ua nanaia aku o Holani ma ka aoao e hoomakaukau ana e haawi mai i kona ae no keia mau koi.

Paaia na Moku Maloko o ke Awa

            Ua hoopukaia ae kekahi hoolaha maanei ma ka la i nehinei e hoakaka ana o kela ame keia moku HOlani e ku nei i nei manawa maloko o na awakumoku Amerika, koe kekahi mau moku eha, e paaia ana. O na moku elua e aeia aku ana e holo ua hookuuia aku laua no kekahi mau kumu kuikawa a ke aupuni e hoike ole ae ana.

            O na mokuahi kalepa Holani e ae aole e aeia aku ana e hoopiha i ka lanahu, a in a ua piha i ka lanahu i nei manawa, aole e haawiia aku ana ka palapala hookuu no ka holo ana.

Paaia Kekahi Mau Moku e Kelemani

            Oiai na nupepa Kelemania e hoomau ana i ka walaau no ke ku-e ana i ka hana a Amerika ame Pelekane i hoolalaia ai no ka lawe ana i na moku Holani, ke holomua mai la ka Kelemania hana lima ikaika me ka kakauha maluna o Suedena, a maluna o na moku o kela aupuni ma o ka hopu ana i na moku. Ua oleloia ma ka lono mai Ladana mai o nehinei ua hopuia ma ke ano he pio maluna o ka moana ka mokuahi Princess Ingeborg e kau ana i ka have Suedena ma kona kia a i hoolimalimaia hoi no ka halihali ana mai i ka palaoa no ke kokua ana i ka lahui pololi Belgians.

            Ua hoike pu ia mai ka laweia ana e na mokukaua Kelemania o kekahi mau moku hoomakakiu Suedena ame hookahi moku uuku e ae mawaho aku o ke Skaw, a ua laweia aku lakou noloko o kekahi awakumoku Kelemania.

He Hoomaka'uka'u Wale Mai no na na Kelemania

            Washington, Mar. 20--O ke kaua nui a Kelemani i kamailio nui ia iloko o ke kupulau nei, ke kaua nui e ka*a ae ai na pualikoa lanakila a ke Ke*erala von Hindenbrug ahiki i Palika mamua o ka pau ana o keia mahina, he hana pulapu a hoomaka'uka'u wale no ia na na Kelemania i hoolahaia ma o a maanei no kekahi mau manao huna elua, ka mua, i mea e hoomaaliliia aku ai ka inaina o ka lahui no ka poilikia i ka ai, a o kekahi i mea e hookunanaia ai na Aupuni Huiia no ke kupale wale ana no ka lakou hoomakaukau aole hoi e hoouka aku i ke kaua e haawi mai ai ia lakou i ka lanakila elike me ia i loaa ai ia lakou iloko o ke kupulau ame ke kau o ka 1917.

            O keia ka manao o ka poe kilo o Amerika, ka poe i loaa ia lakou ka hooiaio ana ua haalele loa na puali kenerale Kelemania i kana mau hana i hoolala ae no ka hoouka ana mai i kekahi kaua nui maluna o na Aupuni Hui ma ke komohana.

            He manao keia i hoakakaia e ke keena kaua maloko o kana Review o ka pule no ke kaua ma Europa. Ua hoolahaia ae keia moolelo hoi hope o na la i hala ma ke akea ma ka la i nehinei, a e hoakaka ana i ka mea e pili ana i ke kamailio a na Kelemania no ke kaua e oki mai ai i na laina pale a na aupuni huiia, ka na Palani a i ole ka na Pelekane paha.

Ma ka Aoao Ana Paha o na *puni Huiia ka Hoouka Ana Aku

            Ua manaoioia e koonei poe me he mea la ma ka aoao o na Aupuni Huiia ka hoomaka ana aku o ke kaua nui ma na kahua kaua apau.

            He mana ko ka ahakuka kaua a na Aupuni Huiia, ka aha nana i hoolala na haua apau, no ka hui like ana o na pualikoa a na Aupuni Huiia maluna o na kahua kaua apau e hoomalu a hoonee like aku i ka akana ana maluna o na pualikoa apau a Kelemania-Auseturia e ku-e mai ana i ike maopopo ole ia ka nui, aka nae, ua lawa loa na koa e hiki ai e hooukaia aku ke kaua ma ke ano laula loa in a e hooholoia ana pela.

            Ma ka manao o ka poe kilo maanei, o na liuliu ana no ke kaua ua hoomakaia aku i nei manawa ma kekahi mau kaua hui lehulehu maluna o ka laina a na Kelemania ma ka hapa komohana ma Verdun a ma na wahi apau e pili ana i ke kahua kaua ma Vasges kahi o kekahi kaua lanakila e hooholoia ai a e lawe aku ai i ke kaua ana a iluna o ka lepo o Kelemania, a ma Italia, kahi o kekahi kaua hui e hooukaia ana, he kaua e hookaawaleia aku ai ka enemi mailuna aku o na okana aina a Italia a hamama hou ke alanui no na Italia e komo aku ai i Trieste.

Ko Kelemani Manao i ka Poe kakau Meahou

            O ka lono kelekalapa mai Copenhagen mai o nehnei e hoakaka ana ua hoikeia aku e Kelemania ka poe kakau meahou no na nupepa a na aupuni komo ole i ke kaua e hookipaia mai ana lakou ma ke kahua kaua a na Kelemania no ka nana i ka wehe ana o ke kaua nui a na Kelemania, ua nanaia aku ia he hana hoao na Kelemani e pulapu ma ka lakou hoakaka ana aneane loa e hoomakaia ke kaua nui a Kelemania. Ua hoikeia aku i ka poe kakau meahou a na aupuni i komo ole i ke kaua, wahi a ka lono mai Kopenahagena mai, e haalele aku lakou no ka holo ana mai e nana i ke kaua nui i manaoia e hooukaia ana ma ka Poakolu.

Paa Mau ka Manawa o na Pu Kuniahi Palani i ka Hana

            E hoakaka ana ka lono kelkalapa mai Parisa mai no ka holopono o ka hoohanaia ana o na pu kuniahi a na Palani maluna o ke kahu Verdun i keia la me ke kupono loa i ka mea i makemakeia.

            He kaua hahana i hooukaia ma na wahi apau o ka laina a na Belgian ma ka Poakahi a ma ka la i nehinei mamua o ka hoauheeia ana aku o na Kelemania mai na wahi aku a lakou o ka paa ana no ka manawa pokole wale no.

            O ke kanikela Amerika ma Odessa, John A. Ray, ua palekana oia ma Rascoff, mahope o kona kaawale ana mai ke kulanakauhale mai i ka wa i kokoke aku ai na Kelemani ia kulanakauhale.

            London, Mar. 20.--Ke hoomakaukau mai la o Kelemania e lawe koke i ka mana o ka hoonoho ana aku i kona mau luna aupuni maluna o na ok* aina e pili ana i ke Kai Bolatika i * wiia aku ai e Rusia maloko o ke * kahi i hookikinaia aku me ka h* maluna o na elele a ka Bosheviki* ho ai ma ka ahaelele ma Brest Lito*. Ua kohoia na luna aupuni Kelemania* ua hookohuia aku no ka hookele a* na okana aina i lilo pio ai ia Kelemania, a mai Auseturia aku he heluna * o na Kelemania e hoounaia aku a* i ka akau, a e hoonoho ia ana lakou ma ke ano he poe makaainana maloko o na apana i laweia eia.

            He lono kelekalapa mai Berlin ma a i loaa mai ianei ma ke alahele ma o Amersterdam ke hoakaka ana, o k * na Kayserling ka mea i hookohuia mai la i komisina no ka hooponopono a* i ke aupuni maloko o Lithuania, * land ame na panalaau e ae ma ka * na i lilo ia Kelemania, koe o Pa* he aupuni ia e hoomalu ia ana e ke* ahaolelo Polani malalo nae o na h* nopono a alakai ana a Kelemania.

Makaukau o Iapana me na Pualikoa no ke Kaua Aku

            Washington, Mar. 20.20--No ke * m ana aku o na pualikoa a lapana iloko o Siberia ame Manehuria ua hook* koke loaia mai ia hana i keia la, *a nae ua hoikeia ae aole ia hoounaia aku na pualikoa e ke keena kaua ma T* kio, oiai nae aia ma kahi o ka 500,000 mau koa Kepani i hoakoakoaia, he m* kaukani o lakou aia maloko o Korea a ma ka hapa hema loa o ka anemoi a Manehuria, e hiki koke ai no ke h* hana koke ia aku.

            Mamuli o ka hoopukaia ana aku o ke kauoha no ka hoonee ana aku i * pualikoa ua manaoia e h*olako mua a* ana o lapana i kona mau hoahui m* na hooiaio ana o ka manao nui wale * o ko Iapana komo aku iloko o Siberia no ke kiai wale ana no ia i ka maluh* o ka hikina ame na pono nui o ka oiha na koa a na aupuni huiia malaila, aole no ka manao e hoopio aku a i ole kaua aku ia Siberia, a i ole ku-e aku paha ia Rusia.

He Hana Hiki Ole ka Hoouna Hui Ana i na Pualikoa

            Ina na Aupuni Huiia--Enelani, Pala ni, Italia ame Amerika make kulana e hoolako ae ai i mau pualikoa no ke ko mo pu ana aku me na pualikoa Iapana iloko o Siberia, e hiki ana no ia lakou ke hana pela me ke kanalua ole. Aka he hana hiki ole keia e hanaia, oiai o ka manao o keia mau aupuni ae la e hoakoakoa i ke kikowaena o ko lakou ikaika ma ka hapa komohana, a ua nana mai lakou ia Iapana nana e hoopakele i ko lakou mau waiwai ma ka Hikina oiai ia e malama ana no kona mau waiwai ponoi iho malaila. No ke Aupuni Amerika he makemake ia e hoi hoi i kona mau pualikoa ma ka hapa komohana. Ma ia manawa like e poao e hoomanaoia o Iapana wale no ke aupuni i lako me na pualikoa nui i hui aku me na aupuni i huiia e ku ana ma waena o na pualikou Kelemania e * malie mai la ma ke kahua kana ame Rusia ame ka hikina loa me ka Paki pika ame Amerika ma kekahi aoao mai.

            Aole o Kelemania i poina o Iapana no ke aupuni nana i kipaku aku iaia mai kona kahuna aku ma ka hikina ma o ka lilo pio ana o kiao Chau ia Iapana, a o Iapana no hoi ke aupuni nana i kaili mai ia Kelemania m iai na mokupuni maloko o ka Pakipika.

            Mamuli o ko Rusia haulepio ana i loaa aku ai ia Kelemania ke kal*a e maao e ia aku ai e hala ana no he mau makahiki lehulehu o ke kana ana mamua o ka hiki ana ia Kelemania ke lawe i ka mana hoomalu holookoa * Rusa iloko o kona mau lima, a ia manawa e kaua mai ai ia Manehuria a ma Kiao Chau, a pela me Kina ame lapa na, oiai ia mau aupuni a elua na ku* la aku i ke kana ia Kelemania.

            Mamuli o ka ike muaia aku o kela mau hiohiona no ka hoea i'o mai o kela hopena o ka hoomalu ana i na hale hoahu ukana nui na lako kaua ma Vladovostok, a nia na wahi apau e pili ana i ka laina kaaahi e holo ana mawanea aku o Siberia ka lua o na mea nui e pono e noonooia.

E Paa Ana no o Kelemania ia Belgium

            Amsterdam, March 5.--O ka olelo hooholo no ka manawa e hoomaka ae na kukakuka ana no ka maluhia aia maluna o ka Peresidena Wilson o Amerika Huipuia ka oi aku o ke kalele ana ma mua o na Aupuni Huiia, a i ole kekahi paha o ko lakou mau alakai, o keia ka manao i hoakakaia e ka Nupepa Frankfurter Zeitung maloko o kana ho akaka manao ana maluna o ka haiolelo a Balfour, o ka manao nui o kana haiolelo ua hoea mai i Berlin nei.

            Ma ka manaopepa no ka haiolelo a Balfour he ano akahele no, aka nae ma kana hoakaka aole o Kelemania e noonoo nui ana no ka haalele loa ia ak* o na okana apau i paaia eia maloko o Belgium, a i ole uku aku paha i kakahi mau poho ahiki i kona kauohaia ana mai me ka mana o na mea kaua.

W. S. S.

 

KOIPOHO IA KA HUI MOXUAHI.

 

            Ma ka Poaono au la i hala i hooko moia ae ai iloko o ka aha federla, he hoopii koipoho, e ku-e ana i ka moku ahi Kinau, e Anatallio Penira, no ka huina o umi kaukani dala, mamuli o k* na haule ana ilalo o ke alapii o ka mo kuahi, ke kumu hoi i loaa ai iaia ka ma'i pupule.

            Ma o kona kahu la, Adriano Borha ua olelo ae o Penira, ua kau mai oia maluna o Kinau mai ke awa mai o Na wiliwili, Kauai, me kona kauohaia ana aku e hoi no kahi o na ohua oneki, oiai nae, he tikiki kona no na ohua kapena.

            Mamuli o kela kauohaia on a e kekahi o na aliimoku e hele no kahi o na ohua oneki a oiai no hoi he pouliuli me ka maopopo ole iaia o kana wahi e hele aku ai, ua haule aku la oia ilalo * ke alapii e iho ai ilalo o ka moku, me ka hooku'i ana o kona poo i na ukana i hoahuia.

            Ua nanaia ka mea hoopii e na kauk* a ua ikeia kona opulepule, ma o ke ano e o kona noonoo, a no ia kumu i hookomoia ae ai ka hoopii koipoha e ku-e ana i ka mokuahi Kinau.