Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 12, 22 March 1918 — HE MOOLELO NO TAZANA A I OLE Ka Hiena o na Ululaau Anoano o na Kapakai o Aferika [ARTICLE]

HE MOOLELO NO TAZANA A I OLE Ka Hiena o na Ululaau Anoano o na Kapakai o Aferika

V k:i poe i pau i ka make, aole he mea hiki iaia ke kokua V. "ka poe hoi i holo a patele no ko lakou mau ola, aole • ::'!;i hooluhi hou ana aku iāia iho, aka no ka poe i lawe.aia nialaila kona ake nui e hoopakele ia lakou, pela a oia i hele pololei aku ai no kahi o na Paele. N".. kekahi mau manawa lehulehu aku i hala, ua ike pono , ! a/.ana i na hana a kela lahui Paele i na kanaka o ko lakou '■ v.; a lakou e lawepio mai ai mai ka lakou mau huakai ;. iiiek' no ka akau, e lawe ana lakou a hoopaa i kela pou : a;; a manuili o ia "kamaaina, ua maopopo loa, aole he loihi ii ka Jioaj/\awa e, hoopaaia ai o kekahi paahao, o kona . ; cliiia aku no ia a make, a pau kona i'o i ka ai ia e kela "a!:iii. \,,Jc <> Tazana i hoao e hoopakele i kekahi o kela mau .i'ii'.a' •. no keia po nae ana e holo pololei nei 110 na kauhale ,;.i p.ie Paele. aia ka manao paa iloko ona, ina no kona ike kr, i kekahi kanaka ili keokeo elike me kona ano. ua hoo- • »ia e kela lahui kanakā, alaila e hoao aku atia oia e •■-.pakele i kona ola, elike me ka hiki iaia ke hana. l'a uiii iho la ka pouli ma na wahi apau o ka aina. oiai 'i.ie ua hele oluna ona kumulaau a kamaaina iua o Taza- : ;i. ua like pu ia pouli me he ao la iaia, a no kekahi manaw;t leihi kela hele ana aku a ua o Tazana, aia hoi, ike aku la . 'ia i ka malamālama o kekahi ahi, ma kona aoao akau, a iiMomanao mai la oia, he ahi paha kela i ho-aia e na ka:;aka ili keokeo elua o ka hele ana ia Jene Pota, oiai a<>!e «oa i maopopo no ka lele ana mai o na kanaka oluna o ka ni'ikuahi Palani iuka, aka nae aole ona nana aku no kela īii'ii. ke kamoe pololei loa la no kana hele ana no na kauhale 11 ka poe Paele. < ) kola malamalama a Tazana o ka ike ana aku, he ahi ia a na kna Palani o ka ho-a ana, mahope o ke auhee ana aku o na Paele, elike me ka kaua i ike mua ae nei. Me ka puahia nui kela holo ana mai a Tazana, kau ana "ia maluna o ke kumulaau i kamaaina iaia i ka hakilo aku i ka liana a na Paele, a iloko o kona mau manao pihoihoi, n.. koiia lohi loa paha. ike aku la oia i kekahi kanaka ili keoke. • ua hoopaaia i ke kaula'ma kahi o ka pou laau, aole he wahi mea a onioni ae. Xnho iho la ua o Tazana nana, ina paha he walii manaolana kekahi 110 ka hoopakele ana i ke ola o ka mea i hoopaaia i ka pou, ke ole oia i make mua, o ka mea nae nana. i hoike mai iaia, aole i make ua kanaka ili keokeo nei, o ia no ka pau ole o ka hulahula ana a na kanaka., aka ke hookok..ke Ina mai la nae, i ka manawa no ka hou ana aku i ka pahi iloko o kona puuwai. Ke liookokoke loa mai la ka poe hulahula i kahi i hoopaaia ai o kal akou pio, a hemo like ae la hoi ka lakou mau pahi iwaho, no ka okioki ana aku i kona kino, nolaiia aole he \va hou aku no ka hoopakele ana ae i ke ola o kela kannka. <• kela wale no, ia manawa i wehe ae ai o Tazana i ke kipuka o kana kaula a kowaliwali ae la iluna-o ka lewa, "iai aia oia iluna loa o ka piko o ke kumulaau kahi i ku qi. a ii""maka ae la e kahea me ka leo nui, elike me ke kahea ana ;t na mapu. Ihoopuiwa a hoohikilele koke ia ka noonoo o na kanaka I'aele i ka lohe ana aku i kela leo nui, ia wa i.ku malie iii" ai ua poe nei, o ka manawa nae ia i haiile iho ai ke kipuka o ke kaula a Tazana, a paa ana kekahi Paele, o ka hukiia aku la no ia iliina o ke kumulaau me ka hikiwawe loa. a ia kaakaa ana ae hoi o na maka o ka Lukanela Anola, ike mai la oia i ka pii o keia kino kanaka, mamua pono mai o kona alo. me ka maopopo ole iaia, o ka mea nana e huki ana iluna. , Ke nana malie la na Paele i ko lakou hoa, me ka piha i ka maka'u me ka weliweli, a i ka manawa i nalowale aku ai iloko o ka lau o k'e kumulaau. ua hiki hou ole iho la ia lakou ke hoomanawanui, o ka hoomaka nui aku la no ia e holo, nie ka haalele ana i ka lakou pio, ma kahi i hoopaaia ai. He kanaka koa a wiwoole ka Lukanela Anola. aole i lilo na hana hoomainoino a na Paele maluna o kona kino i kumu uona e hopo iho ai i ka make, aka nae, iaia i lohe aku ai i kela leo iluna o ke kumulaau, ua hoopiha koke ia mai oia me ka weliweli. mamuli o ka hopmanao ana iho, ua kokoke h a kekahi gorila npi ma kela wahi, e haehae liilii ia mai ai kona kino.

\<> kela manao. he gorilā kā mea e oili mai ana* ua liaka l'i'im l«.»a aleu la ka nana ana a ka Lukanela Anola, ma kahi i naiowale aleu ai o ke kino o ka Paele, ke lohe la 110 oia i ka nnki/ke mai o ka lau o ka laau, a iloko o ka puiwa me ka lukilele. aia hoi haule pololei mai la ke kino make o ka l'aele. mamua pono aku o kona alo, a he mau sekona pokole mahope ihn. haule ana no kekahi kanaka opio kino loihi, a i "inhelohe hoi kona kino mailuna mai o ke kumulaau, me ka hele pololei ana mai imua'OHā. !le ]>oino nui keia a ka Lukanela Anola e noonoo aku la. u;l kokoke loa mai maluna orta, nolaila aole e hiki iaia ke iil".'i hoii iho i kona mau maka, aka ke nana pono loa la oia i keia' kanaka malihini. o ke ano holoholona, a me ka pane "k niai 110 hoi he hookahi huaolelo, ua wehe ae la o Tazana •' kana pahi, a hoomaka mai la e okioki i na kaula i hoopaaia ai ka Lukanela Anola i ke kumulaau, a no ka nawaliwali, ua ".neane maoli ua lukanela nei e hina ilalo, ua paa aku la nao na lima wikani o Tazana iaia, a i ka hemo ana o na kaula mai ke kino aku o ka Lukanela Anola, o ka auamo ai- la tio ia o Tazana, a hoomaka aku la e hele no kālii o kumulaau. me ka hoomaka ana aku e pii iluna o na lala i-'ike iKi me kana hanā rnau. Ke hoomaopopo la no ka Lukanela Anola. aia oia ke laV via 1a noluna o ke kumulaau, me ka maopopo ole iaia o 1 'na wahi e laweia la, a no ka nawaliwali o kona kino, i kau a nua o ke kahe nui o ke koko, ua maule iho la oia iluna o kua o kona hoopakele, ana nae i ike ole ai i kela mana•'••i. ke la\v*ēiā' i: l i d ofa .no kahi o kona palek^pa. MOKUNA XXII. i ke ao ana ae ma kekahi la mai, māhope iho o ka hoau- : "e ana a na koa Palani maloko o ka ululaau, o ka hana 'Ua loa a ka Lukanela Kapena i kauoha aku ai i kona poe kanaka kino ikaika i loaa ole he eha ia lakou, o ia no ka • ana e huli i ka moali alanui a lakou o ka hele ana mai halawai ai me na Paele, e hoouna ana hoi ia lakou ma kela ■■'•m' keia wahi. a ilQko o na minuke he umi, ua huli hoi h<?u -ai la ua poe nei, a hoike mai la i kahi i waiho ai o ka moali • anui pololei. \ole he mea hou aku a lakou e kakali ai. aka o ka hooma- ■ nkau iho la no ia e huli hoi aku no kahakai, a oiai he eono ' "'e i pau i ka make, he hana lohi loa nā lakou ka hoea ana ■ ! i<u i kahi o ko lakou moku j ku ai, aka nae me ka hooma'iawanui no i hapaiia ai ka poe i make. a pela hoi ka hooma''awanui pu ana o ka poe-i .ehā, a hele no hoi a hoea i na |"'ra o ka aiiwina la, hiki aku la ka Lukanela Kapena me ]>oe kanaka i kahakai. N'«> ka Poropeka Pota nae ame Mr. Kelekona. iloko o ka ; "l'ilikia a laua i alo ai, uia, ka po aku i hala, pela kela huli ! 1 i ana mai me ka pololi, ame ke kaumaha pu no ka loaa "'e o kekahi wahi īuoali e hookolo aku ai mahope o ka me-

heu o Jene Pota, ua hoauhee koke ia aku ia mau ano apau mai ia laua aku, no ka mea ma kela oili ana aku a lakou iwaho o ka ululaau, o ka mea mua loa a ko laua mau maka, i ike aku ai, oia no o Jene Pota. e ku mai ana mawaho o ka hale, a elike me ke keiki i aloha i kona makua, pela ihoi la o Jene Pota i holo mai ai, a puliki aku la ma ka a-i o kona makuakane, a 110 ka manawa mua loa, mahope o ko lakou hooleleia ana aku no kela aina waoakua, akahi 110 ua kaikamahine nei a hookahe aku i kona mau waimaka, aole no ke kaumaha. aka no ka hauoli, i kela ike hou ana aku i kona makuakane. v Ua hoao no ka Poropeka Pota e uumi i kona .manao kaumaha 110 kana kaikamahine, ua hiki ole nae, nolaila oia pu kekahi i hoopulu iho i kona mau papalina, me na kulu waimaka nunui, oiai oia e puliki ana ia Jene Pota. 0 ka lulumi hoi ia o ke keiki me ka makuakane ahiki i ka mao ana ae o ko laua manao kaumaha, ia vva i alakai aku ai o Jene i kona makuakane no kahi e ku mai aia o ka hale, a no ka Jiaawi ana aku hoi i manawa maikai loa no ka Poropeka Pota, e lulumi ai me kana kaikamahine, ua haalele mai o Mr. Kelekona ia laua, a kokua aku la i na koa Palani, ma ka hapai ana i ka poe make, no kahakai, kahi a ka Lukanela Kapena i waiho iho ai i kona poe kanaka, a haawi aku la i ka hoailona i ka poe oluna o ka moku, e kii mai iaia. no ka waiho ana aku i kana hoike imua o ke kapena, e pili ana i kana huakai. No kekahi manāwa ko Mr. Kelekona ,noho ana me na koa Palani, huli hoi mai la oia no kahi e ku aku ana o ka hale. aia hoi iloko o ua kan,aka nei ka manao hauoli, no ka mea ua pakele mai ke kaikamahine ana i aloha ai, mailoko mai o ka make, a iaia i hookokoke aku ai i ka hale, oili ana no o Jene Pota iwaho, ia manawa oia i holo koke aku ai imua, no ka haawi ana mai i kona lima akau o ke aioha, 110 keia halawai pu ana o laua. 1 kela ike ana aku hoi o Jene Pota ia Mr. Kelekona, ua holo okoa aku la oia no ka hui.pu ana 'nie kela hoaloha, a me ka leo o ka mea i hoopihaia me ka olioli, pane mai la o Mr. Kelekona, mahope iho o ka lalau ana mai i ka lima o Jene Pota: "E hoomaikaiia ke Akua. 110 keia halawāi hou ana o kaua e Miss Pota," wahi ana, me ka minoaka ma kona māu papalina. "E hoike mai, pehea oe i huli hoi mai ai me ke ola imua o kou mau hoaloha?" "Mamua o ko'u hoike ana aku i na mea e pili ana no'u iho, e ae mai e Mr. Kelekona, e haawi mua aku au i ko'u mahalo ia oe, no kou kiai makaala i kuu makuakane, no ka mea ua olelo mai nei o papa ia'u, ua hana aku oe i na mea apau e pono ai oia, ia oukou maloko o ka ululaau. O ka mea au i hana aku ai no kuu makuakane, he aie ia e hiki ole ai maua ke hookaa aku." Iloko o keia kuka'i kamailio ana mawaena o laua, ke hoomaopopo mai la o Mr. Kelekona, ua kapkoa ae.ke ano o Jene Pota, mai kela ano kahiko ana e hoomaopopo mau mai ana maluna ona, nolaila o kela iloko o ua k'anaka opio nei, e hoike mai i ka meahuna a kona puuwai, ua uumi malie iho la no oia, mālia no kekahi manawa kupono okoa aku, ia wa oia e hoike mai ai no ka nui o kona aloha i ua o Jetie Pota. "Ua uku pono ia mai au. mamuli o ka ike ana aku, eia oe iloko o ke ola kino maikai, a o ka mea oi aku o ka hauoli a'u e kamailio aku ai ia oe } o ia no kou halawai hou ana me kou makuakane aloha. "Ma ka maua huakai noloko o ka ululaau me na koa Palani. aole e hiki.ia'i, ke hoakaka ae no ka nui palena ole maoli o ke aloha o kou makuakane no kana kaikamahine. Ua manao au la, o ke aloha o ke kane no kana wahine o ka mea oi aku ia. aole nae pela ka'u i ike ai no kou makuakane; a ina aole oe i loaa hou iaia, manao no au, ua makaukau loa oia e molia aku i kona ola iloko o keia ululaau, mamuli o na hoomanao poina ole ana nou e Miss Pota." He mau mea lehulehu ka Jene Pota i makemake ai e liinau mai, aka hae mahope iho o kona noonoo ana, ua uumi malie iho la oia i kona manao, no ka mea, aole paha he hana maikai nona ka hoike ana mai nona iho e noke ana i ka akaaka, a i ka hooheno me kala kanaka olohelohe oloko o ka ululaau, oiai hoi o Mr. Kelekona, ame kona makuakane, iloko o ke kulana.kaumaha e pili ana iaia nei. "Eia i hea kela kanaka oloko o ka ululaau nana i hoopkele ia oe e Mr. Kelekona? Nokeaha kona mea i hoi hou ole mai ai?" "Ke hoopohihihi loa mai nej oe e Miss Pota ia'u ma kau ninau. Owai ke kanaka au i manao ai?" "O kela kanaka no hoi nana i hoopakele ia oe mai ka make mai i ka liona maloko o ka ululaau, oia hookahi no ka mea nana i hoopakele ia r u mai ka laweia ana e kekahi gorila

pilikua." "O ke kanaka hookahi no anei ia nana i hoopakele ae i kou ola?" wahi a Mr. Kelekona me ke kahaha. "Ē hoakaka piha mai i ke ano o kou hoopakeleia ana?" ' 'E hoike mua mai hoi paha oe, ina pāhā ua halawai hou oe me ua kanaka nei, no ka mea iaia o kā hoihoi ana mai ia'u, a kokoke'i ka hale nei, i kona lohe aiia no i ke kani o ka pu, ua haalele iho la oia ia'u a hoomaka aku la e holo a o ka'u i koho aku ai, ua hele aku oia e hoopakele ia oe ame papa." • Aia ka iini ame ka makemake nui iloko o Jene Pota e lohe hou i na mea e pili ana i kona hoopakele, a ke hopohopo loa la oia, no ka halawai o ua kanaka nei me ka poino, aka ma ka Mr. Kelekona pane. e loaa ai ka maha i kona noonoo ame ka ole. No ka manawa mua loa i koino aku ai ka manao hoohuoi iloko o Mr. Kelekona, o ka loli i loaa i keia kaikamāhine ana i aloha ai, mamuli no ia'o ka halawai pu ana o Jene Pota, me kela kanaka olohelohe oloko o ka ululaau, alaila komo koke mai la no ka manao lili iloko ona no kela kanaka nana i hoopakele i kona ola, a o ia kana o ka pane ana mai: "Aole makou i ike iaia," wahi ana o ke kamailio ana mai me ka malie. "Malia paha, ua hoi pololei aku oia no leahi o kona puulu, o ia kela poe o ka lele kaua ana mai maluna o makou," wahi hou ana, ine ka maopopo ole nae o ke kumu nui o kona kamailio ana mai i na mea e hoinoino ana i ka mea nana i hoopakele ia lakou apau mai ka make mai, koe wale no. mamUli o kona manao lili, me kōna, aloha no keia kaikainahine opio*. "Aole loa he pololei o kena manao ou e Mr. Kelekona," wahi a Jene Pota me ka nana pono ana mai maluna o na maka 6 Mr. Kelekona. "Aole oia i hui pu aku me kela poe ino, no ka mea he poe Paele lakou, a he kanaka ili keokeo hoi kela kanaka, a ma ka'u mau mea i hoomaopopo nona, oia kekahi kanaka keonimana." No kela pane a Miss Pota, e pai ana i ke kanaka ahiu me ke kapa ana iaia he keonimana, luliluli ae la ke poo o Kelekona iloko o kona manao pohihihi no ke kapa ana aku o Jene Pota iaia he keonimana, alaila pane ae la : "O ka mea au e'olelo mai nei he keonimana oia, ma ka'u ike nona, he hapa holoholona oia noloko o na ululaau. Aohe mea hiki ia kakou ke hoomaopopo no kona ano maoli,, koe wale no, aole loa he hiki iaia ke kamailio i kekahi olelo a na lahui malamalama; a ma na mea hoonani mahina o kona kino, ua hoike okoa mai kēla kanakā, oia kekahi o nakanaka hihiu o ke Komoh^na." Ke kamailio aku nei o Mr. Kelekona me ka wikiwiki loa. e hoao ana hoi e hoohulihuli i ko Miss Jene Pota noonoo. mai kana mau mea i noonoo ai no Tazana, alaila hoomau hou mai la ua o Mr. Kelekona i ke kamailio ana: "No na hanen mile e hoopuni nei ia kakou, aole loa he pop kanaka o na lahui kanaka e loaa ia kakou, aka he poe ahiu wale no; nolaila no kekahi o na lahui ahiu kela kana-. ka. ina aole ia no ka lahui Paele nana i hoopoino mai i kekahi mau koa Palani, aka noloko o kekahi lahui okoa aku i like ka hihiu me kela lahui Paele ae la." "Aole loa o'u manaoio he hookahi huaolelo au e kamailio

mai nei no ka la!"hui o kela kanaka; e hoea mai ana no i ki manawa. ana e oili mai ai, ia vva auanei oe e ike iho ai i kou kuhihewa. Mailtuli o kou maopopo ofe i kona ano, pela oe i> kamailio mai ai i na olelo maikai ole e pili āna iai'a, a mamuli no hoi o ko'u ike pono, pela au e olelo aku hei, he keonimāna maoli oia." I He kanaka oluolu a keonimana o Mr. Kelekona, aka nae,' mamuli o ke kupale o Jene Pota ma ka aoao o kela kanaka oloko o ka ululaau, ua hooiia aku ka manao lili iloko ona, no ua kanaka nei, ka mea hoi nana i hoopoina ae no kona • noho aie ana ia Tazana no kona ola, a hoopinana ae la kona»mau lehelehe iluna, ,me ka hoopuka ana mai i keia mau olelo: i "Malia paha ua pololei kau mea i manao ai 110 kela kanaka e Miss Pota, aka he mea makehewa wale no ko kaua noke ana i ke kamailio no kekahi kanaka a'u i ike pono ai i ka ai ika i'o oka liona, me ka hoomo'a ole. Ke ole au e kuhihewa, he kanaka eepa kela i nele i ka noonoo maikai, a no kona opulepule, ua laweia mai oia a kiola maluna o keia j aina, e hiki ole ai iaia ke hoomanao hou mai no kakou, a o : ia ka'u e olelo aku nei ia oe e kuu hoaloha, e hoopoina loa ko kaua noonoo hou ana nona? Ma kekahi olelo ana ae ea, he holoholona ahiu oia noloko nei o ka ululaau." Aole o Jene Pota i pane hou mai, aka aia nae iloko <ona ka hoowahawaha me ka hoihoi ole no ke kanaka nana i hoinoino wale aku i ka mea ana i aloha aku ai, a i nana mau aku ai hoi iaia. he hoopakele iloko o ka wa o ka pilikia. Mahope iho nae o kona noonōo akahele ana, ua hoihoi hou mai la oia i kona manao ahewa mua no Mr. Kelekona, 110 ka mea malia elike no me ka Mr. Kelekona mea i ike aku ai mawaho o kela kanaka ahiu ame ke ano o kana mau hana, pela i puka ae ai kela mau olelo mai iaia mai. aka maloko aku nae o ua kanaka ahiu nei. ua piha oia me.-ka maemae ame ka oiaio, a he kulana keonimana kona ma na ano ( apatt, i loaa ole aku i kekahi poe kanaka i hoonaauao mai-j kai ia. I Huli hoi like aku la o Jene Pota me Mr. Kelekona noloko ' o ka hale. aia nae iloko o ka noonoo o Jene na mea e pili ana no kona hoopakele, ina paha no ke kau like aku me lakou maluna o kekahi mokuahi, pehea la, e lalau okoa ana no paha kela kanaka i kana mau nieaai me kon'a mau lima, e aki-ku ana hoi i ka i'o pipi elike me ka ai ana a na holoholona, a ua lilo hoi ia i mea e naka ai kiona kino me ka haalulu. | I ke komo ana aku hoi maloko o ka hale, hoi loa aku la a nolunolu, aia hoi kona hanu ke pinapina'i la, a iaia i paa ae ; a nolunolu, aia hoi kona hanu ke pina'ina'i la, a iaia i paa ae j ai maluna o kona umauma, aia hoi, pa aku la ka puuwai a Tazana i haawi makana mai ai iaia, ia wa i wehe koke ae ai, ua o Jene Pota, a nana iho la, aia hoi na kulu waimaka 1 nunui ke halo'ilo'i mai la ma kona mau lihilihi. a oiai ke kau okoa mai la kona hoomanao ana no ke kanaka nana mai kela puuwai, palulu okoa ae la oia i na lima ma kona mau maka, alaila puana ae la i keia mau huaolelo: *"He holoholona anei kuu hoopakele? Ina he holoholona oia a he kanaka paha, he mea uuku loa ia i ko'u 11001109, no ka inea ua laa kuu puuwai ia oe wale 110, ke kanaka mua loa nana i a'o mai ia mea he aloha." No ke koena aku o kela la, aole i ike hou o Jene Pota ia Mr. Kelekona, oiai ua noho inalie loa oia maluna o kona wahi inoe, a na kana kauwa lawelawe e lawe aku i kana mau ineaai, me ka hoike ana mai i kona makuakane ma o kana kauwa la, aole he maikai o kona noonoo, mahope iho o kela hoi hou ana aku imua o kona mau hoaloha. Ma kekahi kakahiaka ae, ua liuliu iho la na koa Palani. i hiki aku ka nui ma kalii o ka elua hanen, mai na koa a ko lakou mau aliikoa i lako i na meakaua ame na meaai, no ka 1 huli ana i ka Lukanela Anola. Iwaena o na koa, he umi 1 mau aliikoa m.e elua mau kauka, a ua lawa hoi lakou i na! meaai e hala ai he hookahi pule me ka poino ole. I

Mawaho.ae o kela mau lako, ua paa pu aku lakou nie na manele, ina no ka halawai o kekahi poe o lakou me ka poino, j alaila he hana maalahi ka hoihoi hou ana mai ia lakou ma-! luna o na manele, a ma ke ano nui ke olelo ae, aole he mau hem'ahema ma'kela huakai a na koa, aka ua makaukau j lakou, a ua lako hoi ma na ano apau. 0 Mr. Kelekona pu kekahi i komo aku iloko o kela huaka'i a na koa Palani, ua hele no hoi a kupono ka Ia i ka 1010, hoea aku la lakou, ma kela wahi i hooukaia ai ke kaua mawaena o na kanaka Paele ame ka poe o lakou i hele mua mai ai, malaila i hoomaha iho ai ua poe nei no ka ai ana i ko , lakou aina awakea, a oiai aia lakou ma ka moali alanui mao-1 popo loa, nolaila hakalia 110 a pau ka lakou ai ana, o ka J hoomau aku la no ia i ka hele ana imua, a hele no hoi a ka j hora elua o ka auwina la, hoea aku Ia lakou i kekahi wahi j malaelae mawaho o ka ululaau, a ike aku la ua poe koa nei j i ka waiho mai o na kauhale o ka poe Paele. j Ma kela wahi, i hoomoana nui iho ai ua poe koa nei, me ka haawi koke ana ae o ka Lukanela Kapena, i kekahi poe | koa. malalo o ke alakai ana a kekahi aliikoa, e hele lakou | ma ka aoao hikina, ma ke komohana hoi kekahi, a pela ma ka akau, a o ka Lukanela. Kapena ame ke koena iho o na koa. ua noho no lakou ma ka aoao hema. Malalo o na kauoha a ka Lukanela Kapena, ua hoounaia aku la kela ame keia puali, ma na aoao ekolu o na kauhale o ka poe Paele, e hoopuni ana hoi i ua kauhale nei maloko 0 ka ululaau. a o ka puali ma ka aoao akau ka hope loa e hoea mai ai ma ko lakou wahi, a na lakou e hoomaka mua 1 ke ki ana i na pu, a i ka manawa e lohe aku ai o na puali e ae, o ko lakou manawa ia e hoomaka like mai ai i ke ki ana i ka lakou mau pu, ma na aoao apau, e hiki ole ai i na Paele ke holo no ko lakou palekana. No ka hapalua hora kela kakali ana aku o ka Lukanela Kapena me kona poe kanaka, o ka lohe aku i ke kani mai o na pu, aia lakou maloko o ka ululaau kahi i hakilo pono mai ai i na Paele, a ke ike mai la no lakou i ka holoholo o kekahi poe inawaho o na kauhale, aia hoi kekahi poe ma na mahinaai a lakou kahi i mahiai ai. Oiai no nae lakou nei e kakali ak;u ana, ia wa i lohe aku ai lakou i ke kani ana mai o ka pu, ma ka aoao akau, a iloko o ka manawa pokole loa, ua kani like mai la na pu mai na aoa'o mai eha o kela kauhale; i hoao aku ka hana o na kanaka Paele e mahiai ana e holo noloko o ka hale, ua noke, ia aku la lakou i ke ki i ka pu, a pau i ka make, a ua hoea! kino mai la hoi'na koa Palani iloko o ka pa, a ke noke la! i ka luku i na Paele me ka mainoino, aole he ahailono no' lakou. j Mamuli o ka nanea o na Paele, a hui pu iho hoi me ka hikiwawe loa o kela nee ana aku o na koa Palani, ua lohi ; loa ka holo ana mai o na Paele e pani i ka puka-pa, mamua 0 ke komo ana aku o na koa Palani iloko, a ke nana aku ma kela ame keia wahi, he nonanona ia i na koa me na Paele e noke ana i ka hakaka. me ke ku i ka weliweli tfe nana aku. • j 1 kinohi, ua hiki i na Paele ke kupale mai ia lakou iho, aka 1 ka wa nae i noke ia aku ai o na pu panapana i ke ki, me na pu 'raifela. ua like pu me ka haule ana a na kulu pakaua, peja iho la.ka lukuia ana o na Paele me ka aha'ilono ole. Ua ike aku la na koa Palani i kekahi hapa o ka lole o ka Lukanela Anola, e komoia ana e kekahi Paele, na ia mea i hooi loa mai i ka inaina iloko o na koa, a hooi loa ia aku la ko lakou luku ana i na Paele. No na kamalii ame na wahine, ua ac aku na koa Palani e hoopakele i ko lakou mau ola. aka o na kane apau e loaa aku ana ia lakou. mawaho a maloko o na kauhale, o ka make wale no ka mea i hookauia aku maluna o lakou aoau. a i ka wa i heleia aku ai e nana o ka poe i pau i ka make, aole loa he hookahi kane i koe, o ko lakou mau kino make, ke ahu inokaki mai ana ma o a maanei me ke ku i ka manaonao. Ua noke ia oloko o na kauhale i ka huli 110 ke kiho o ka Lukanela Anola, aole nae he loaa iki, ua nokeia na wahine ame na kamalii i ka ninau, no kahi i hoopaaia ai o ke aliikoa

Palani, a no ka mea paha 1 hanaia aku maluna ona; aole he hiki i kekahi o lakou Ke hoike iHaopopo mai; nolaila ua hoomakaukau okoa iho la lakou no ka hoomoana ana ma kfcla wahi, me ka hoihoiia ana aku o na wahine ame na kamalii maloko o kekahi mau hale ekolu, malalo o na kiai anā a na koa, a i ka uhi ana mai o ka po, ua nohoalii inai la ka maluhia, koe wale no ka loheia aku o na leo kanikau 0 na wahine a no ka lakoli mau kane i pau i ka make, na keiki hoi e uwe ana no ko lakou mau makuakane. I ke ao ana ae ma kekahi la mai, ua hoomakaukau koke na koa Palani no ka huli hoi ana no kalii i ku ai o ko lakou moku, me na manaolana poho, a o kela manao mua o lakou e puhi aku i na kauhale i ke ahi, ua hoopauia ia manao, a haalele iho la'lakou i na wahine me na keiki e noke ana i ke kanikau. eia nae aole he mau pilikia e ae i loaa ia lakou. oiai ua hookoe ia ak« ko lakou mau hale, a ua waiho ia aku hoi ko lakou pa. me ka hoopoino ole ia, e palekana ai lakou, mai na holoholona hihiu aku oloko o ka ululaau. Ma kela huakai huli hoi a na koa Palani, he umi mau manele a lakou e halihali pu la, he ewalu mau manele no ka poe i loaa he mau eha kukonukonu maluna o ko lakou mau kino, a he elua hoi o lakou i make; nolaila he huakai kela 1 piha me ka iuhi ame ke kaumaha e huli hoi la. Aia ka Lukanela Kapena me Mr. Kelekona mahope o ka huaka'i, ilalo wale no ke poo o ke aliikoa Palani e kulwu sii, 110 ka mea ua he'ie oia a piha me na manao kaumaha no ka Lukanela Anola, oiai mai ko laua mau la kamalii mai ko laua pili aloha ain, ahiki i kela kaawale ana o laua, mamuti o ka mauna ana i kona ola. no ka hoao ana e hoopakele i ke kaikamahine Amerika. Iloko nae o ka nonoo o Mr. Kelekona o ke kumu oi loa aku o ke kaumaha o ka manao o ka Lukanela Kapena, o ia no ka lilo ole ana o kela make ana o ka Lukanela Anola, mamuli o ka hoopakele ana i ke ola o Jene Pota, oiai ua hoopakele mua ia kela kaikamahine e kekahi mea okoa, mamua o ka paa ana mai o Mr. Anola i ka hopuia e na Paele; a o kekahi no hoi, o ka hana i make aku ai ua o Mr. Anola. hc hana ia mawaho ae o kana a iaia i hoike aku ai i kona manao imua o ka Lukanela Kapena, luliluli ae la ke poo o ke aliikoa Palani, a pane mai la': "He mea oiaio no kau i kamailio mai nei, aole i loaa aku ke kaikamahine opio i ka Lukanela Anola, mamua o kona pāa' anā mai i ka hopupio ia e na Paele, aka nae e hoomanao oe e kuu hoaloha, ua mauna aku oia i kona ola 110 kela kaikamahine, a ua makaukau oia i na manawa apau. e make no ka pono o kekahi, o ka'u mea wale no nae e minamina loa nei, o ia 110 ko'u make ole ana, 110 ka hoopakele ana i ke ola o kuu hoaloha. Ina i maopopo ia oe na ano apau o ka Lukanela Anola, ina aole oe e kamailio mai ia'u i kena mau olelo, no ka mea healiikoa oiaio oia, a he keonimana hoi oia ma na ano apa%

"Aole i makehewa kona make ana, aka ua haawi mai ia i ka manao koa ia makou, elike me kona make ana aku la no ke ola o ke kaikamahine Amerika i malihini iaia, pela no auanei na kanaka Palani apau e mauna aku ai i ko lakoil mau ola 110 ha'i." "Aole he pane ma ko Mr. Kelekona aoao, aka iloko nae ona, aia kana mau mahalo kiekie ana no na kanaka Palani: Mamua o ka oili ana aku o ka huakai o na koa Palani no kahi malaelae e ahuwale aku ai kahakai, ua ki ia aku la he hookahi pu raifela, he hoailona hoi e hoike aku ana i ka poe oluna o ka moku, ua lohi loa ko lakou hoea ana aku 110 ka hoopakele ana i ka Lukanela Anola; oiai ua hooholoia mawaena o ka poe oluna o ka moku ame kela mau koa, ina he hookahi kani ana o ka pu, he hoailona ia no ka lohi loa o ko lakou hoea ana aku e palekana ai ke ola o ka Lukanela Anola, ina hoi he elua kani ana o ka pu. ua holopono ka lakou huakai, a ina he ekolu kani ana, aole he mea i ikeia no ka lukanela.a i ole kahi paha o na Paele i hoomoana ai.' Ma ka hoea ana aku o na koa i kahaone e kakali mai āna he ekolu mau waapa, nolaila aole he kakali ana, aka ua hoohikihiki ia aku la na koa ine ka poe i make noluna, me ke kamailio ia o na olelo uuku wale no mawaena o ka poe oluna o ka moku ame ka puāli o na koa o ka huli hoi ana aku, oiai ua maopopo no he huakai keia i piha me na haawina o ke kaumaha. I n» waapa hoi e hoohikihiki ana i na koa Palani noluna 0 ka mokukaua. ua hoi pololei piai la o Mr. Kelekona 110 kahi e ku aku ana o ka hale, ua hele oia a maluhiluhi, oiai he elima la o ko lgkou kaahele ana, me ka hoouka ana hoi i kekahi kaua hahana me na Paele, nie ka loaa ole he hoolu* olu maikai aha iaia. Ma ka puka e komo aku ai iloko o ka hale, aia malaila o Jene Pota kahi i ku mai ai, a i ka wa i ike mai ai i ka oili ana aku o Mr. Kelekona, ia wa i ninau mai ai oia i ka pane ana mai: "Nani ka hauoli o ka ike hou ana ia oe e Mr. Kelekona. ua loaa aku anei ia oukou ka Lukanela Anola? Heaka ka pilikia i loaa iaia?" "Ua lohi loa ko makou hoea/ana aku e Miss Jenc Pota f " 1 pane mai ai o Mr. Kelekona me ke kaumaha o kona leo. "E hoike mai ia'u, heaha ka mea i hanaia aku maluna ona?" i ninau hou akua ai o Jene Pota. "He oi ae palia ka pono, aole au e hoike aku ia oe, no ka mea he ku i ka manaonao kona hopena." "Alaila ua hookauia aku anei he mau hana hoomainoinf> maluna ona e na kanaka Paele?" "Aole i maopopo iki ia makou, na mea a kela poe i !rana aku ai maluna ona mamua o kona make ana," wahi hou a Mr. Kelekona, me ke kulou malie ana o kona poo ilalo i kau a mea o ka pih%.me ke kaumaha. "Ma ko'u manaoio maoli, ua pau ke kino o ka Lukanela Anola i ka ai ia. no ka mea he poe aikanaka kela." wahi a Mr. Kelekona, me ka hoopinana ana ae i kona mau lthelehe me ka piha i ka hoowahawaha, o kekahi kumu paha hoi, no kona lili i kela kanaka olohelohe oloko o ka ululaau. alaila hoomau hou aku la i kana kamailio ana: "Ua paa loa kuu manao i ka manawa o ke kanaka oloko o ka ululaau i haalele iho ai ia oe. ua awiwi koke aku kana hele ana e hoea i kahi o kona puulu. a i hookahi ka haupa like ana i kekahi o na meaai ono loa i kela poe pegana." Aole he kumu e ae o ka hoopukaia ana aku, o kela mau huaolelo e Mr. Kelekona, 110 ka lili wale mai nō ia ia Tazana, no ka nui mahalo o Jene Pota iaia, ka mea hoi nana i hoopakele ae i kona ola, a i ke ola o na meā apau, he mea ole wale no nae ia ia Mr. Kelekona. ke makemake wale la no oia, e hapalapala aku i ke ana i hoowahawaha ai, me na kikohukohu o ke ano haahaa loa, « komo pu ak<t ai ka hoowahawaha iloko o Jene Pota, ua kuhihewa uae ia manao ana o Mr. Kelekona, o ka mea oiaio, ua hou okoa aku kāna mau olelo i ka puuwai o kela kaikamahine, alaila ku ae la o Jene Pota a maloeloe iluna, pane aku la me ka hopo ole: "Ina he kino kane ko'u elike me kou e Mr. Kelekona, a pela kou hoopuka ana mai la i na olelo e hoinoino ana i kekahi kanaka, a kakou apau i noho aie ai, irta ua haawi koke aku au ia oe i ka pana'i kupono no na mea au i manao ai nona," alaila huli aku la o Jene Pota noloko o ka hale, a pau mai la kona nana hou ana ia Mr. Kelekona. I kela hala ana aku hoi o Jene Pota no kahi o ka liale i hookaawaleia nona ame kana wahine lawelawe, ku wale iho la no o Mr. Kelekona me ka hoka. me ka ike ana iho hoi i kona kuhihewa loa, o ke kamailio ana mai i na olelo e hoehaehaia ai o Jene Pota, a o ia kana o ka hooho wale ana ae 110: "Ua kapa maoli mai nei no o Jene Pota ia'u i ka hoopunipuni, a ua pololei loa oia, ua hoike maoli aku no au i ka mea oiaio ole imua ona, me kuu manao la hoi he niea ia nona e manaoio mai ai, he kanaka ino loa ka mea nana i hoopakele āe i kona ola, eia ka owau ke ku ana i kahi o ka pilikia." * (Aole i pau). _