Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 12, 22 March 1918 — HE MOOLELO NO NA Hoahanau Ekolu A I OLE O Hawila ke Koa, a o Magarita ka U'i ka Manu Nunu Ahiu [ARTICLE]
HE MOOLELO NO NA Hoahanau Ekolu A I OLE O Hawila ke Koa, a o Magarita ka U'i ka Manu Nunu Ahiu
~.v"Heāha la hoi, he nani ia, na kou makemake ponqi-no i; lawe ; aku ls,i kena pahikaua, nol.aila wale m.a.i'oe i .na ahewa ana maluna o'u, ina no kou hauiehia malalo o'u i keia la, nolaila e kakali iho oe e ka naita opio 'pela, a e kii ;te hoi ,au ? i pahikaua na'u," o ka wano ia o ua kanaka amara nei.i huli .a|ai ai hele.uo kahi i waiho ai o kana mau pahikaua he nui o na ole. i L ka, hala ,ana aku hoi, o ke kanaka amara e kii i pahikaua na , n 9;> . n< ?. n £' . a k;U ° ,Hawil4 i ke kanaka Hunegaria e haawi IT &K ! a ' ;ka wa i paa mai ai iloko o ka lima o Hawila, ia manawa oia i kamailio mai ai: u .^ ea . °lv a e °' u mau hoaloha, e hoailona e ae au i ko'u lanakila ame ko'u haulehia malalo o ke akamai o keia hoaloha o, kakou, a o ia keia: "'E kiola kela ame keia o olua i ka olua mau pahikaua iluna o ka lewa, a e hou au i ka'u pahikaua nei, a ina e komo pono kuu pahikaua ma ke apo o na kuau o ka olua mau ' pahikaua, alalia i hoike e aku no au ia olua ea, na'u ka lanakila o keia paio ana a maua, aka hoi, i komo ole ka'U pahikaua maioko o. na apo o ka olua mau pahi, ua maopopo loa, e lanakila ana ke kanaka Sepania inaluna o'u." Oiai aole he loihi o ko iakou nei manawa e hoailona ai, ua ele.u kok.e mai la no ka naita Hunegaria, a hemo ana ka haina-ka iwaho me ka i ana mai ia Malavalia: "E hoomakaukau oe i ke kiola ana i kau pahikaua iluna, a e nakiikii ae hoi au i ka haina-ka rfa maka o ko kaua hoa, a ke paa nei_.no nae ko'u manao, e kaa ana ka lanakila ma ko! kakou aoao, akahi ko'u hōonaukiuki i ka noke o kela kanaka i ke kaena i ka nui o kona ikaika me ke akamai, he inea oiaio no nae ia, oiai ua ike maka makou apau, ua lawa oia ma na ano apau, e hiki ole ai i kekahi o makou ke hoaano aku imua ona." Ia paa ana hoi o na maka i ka paluluia me ka haina-ka, ia ' wa i qlelo. ae ai ua o Hawila ia Malayalia: "E kiola pololei I oe i ka oi o kau pahi iluna o ke kilina o ka hale, me ka' laina pololei loa e haule iho ai ma kuu poo nei, a i ka mana-1 wa e hoi iho ai ka pahi ilalo, e kahea ae oe, ina paha ma kuu , aoao akau, aoao hema paha, a i ole, maluna pono paha o kuu poo." I kela maopopo pono ana ia Malavalia kana mea e, hana aku ai, o kona kiola pololei aku la no ia s i kana pahikaua iliina, a ia hoi ana iho o ka pahi ilalo, ia 1 wa oia i hoike mai ai ia Hawila, ke iho iho la ilalo ma kona„aoao akau, ia manawa i hou pololei aku ai o Hawiia 1 kana pahi imua, a elikehoi me ka olapa ana ae a ka uwilk iloko o ria ao kaalelewa 0 ka lani, ua oniu aoao ae la oia i ka welelau o kaiia pahikaua, a he koele ana ka Malawa'ia ma o ka lohe ana aku, 1 ka wa i halawai ae.ai na pahi a elua i kahi hookahi, aia hoi ike aku la laua i ka niniu poahi o ka pahikaua .i kiolaia ae ai iluna o ka lewa, no ka mea ua komo ponp aku la ka ; welau o ka pahikaua a Hawila, ttia ke apo o ke kuau .o ka pahi a Malavalia, ka hana akaniai helu ekahi hoi a l£ua i ike ai no ka manawa mua loa i lawelaweia'me ka paa o iia niaka 0 Hawila i ka haina-ka. Ua hiki ole i ka naita Hunegkria ke npho malie iho, aka noke okoa ae la oia i ka huro, me ka leleīe ana iluna, 1 kau i a mea o ka piha me ka hauoli, 110 kela akamai liiaole, a no | ka nui launa ole o ka leo o keia kanaka, me. ka pa'ipa'i ptt . hoi o kona mau lima, ; ua 'oili mai la ke kanaka arriara iwaho, me kona piha me ke paliaohao a ninau mai,la i ke kumu o ' kela leo hiiro, ia .wa'i wikiwiki ak.u āi o Hāwila ma ka. pane ana: „ "No ka hoohala ana hoi i kekahi manawa, rriatrtUa ae. o kou hoea ana mai, he, wahi hana hoomakeaka ka'u o ka ; hoikeike ana ae nei ia laua nei, a no ka .akalii'hoi paliā o keia hoa o kakou a ike ia ano lealeā/ ua noke okoa ae nei keia i ka .huro,. me ka pa'ipa'i ana i ria lima, nolaila aple he mea e hoopiolokeia aku ai o kou noonoo." j No keia pane hoolalau a Hawila, i ke kurriu o ka £>iha oli- ' oli loa o ka naita Htiriegaria, ua noke hou ae la ua naita n<?i.j 1 ka akaaka, me ka i okoa āna aku i ke kanaka amara; "Auhea .oe e.ke kanaka kaulana o Hunegaria nei nia keia ' he kakapahi, ke manao nei .au,. uā hoēa inai i ka la e hoohaahaaia iho ai kou ike ame kou. akam.ai 1 ke ( ana p.a^i-! kaua ana, malalo o, na kapuai o keia kanaka opio, a o. ka msa oi lda aku'eā, e lilo ana oe i kauwa, no ka hooniāemae wak ana mai i kana mau meakaua me ka uku pl,e." | Aole no he pane wale mai o ke kanaka amara i ka noke | aku o ka naita Hunegaria i ke kai,nailio i .na ol.elo. hopna-: I ukiuki, aka me ka nanaina oluolu wale : np oja e naoa m,ai la, aia nae iloko oiia ka manao paa kahi ,i lolii ae, np ,k,e kuhi- j hewa loa o keia naita o ka mana,p ana, e kaa an.a ka'lana- i kila ma kā aoao o ke kanaka opio.' "Ua makaukāu anei oe no ke ana pahikaua pu ana nie a'u? Ke pau wale nei no ka ma ke. kamailio, he pono e maemae kuU mau meakauā, mamua o aria o keia la," wahi a Hawila, i pane ai imua o ke kanaka amara. - "Ua. makaukau au ma na ano apau, no ka hooko ana aku i ka aelike a kaua, a ina ua pu oe, alaila ,0 ,ka. manawa e ikeia ae ai na keikiieane o kaua. Ē makaala nou j iho e Sa Naita opio, a e lawe i ke kulana kupale akamai loa,: no ka mea ke lawe nei au ma ko'ji aopao i ,i\a hauna pahi o ka rr\ake loa, hapa iho no kou oe ia'u/' 0 ka lele mai la no ia o ke kanaka Sepania .iw.Ma,, a..hō.prr»al<:.a mai !a e uhau i kana pahikaua me ka ikaika, aka e noho mai ana o Hawila me ka makaala, he pale wāle' np kā Fiāwila i kela mau hauna, a ke nana aku ,i ua kanaka Sepania nei, aohe wahi hahau ole i kana pahikauā, eia nae elike me. kā. hikiwawe o koma hoomoe ana mai i kauā pāhik:aua, ma kana mau wahi apa'u ,i ike ai, e loaa poiio aku aha kona hoa paio, pela iho la no ka eleu ame ka rnikipi.,o ka Hawila mau pale ana, ke nana aku oe ia la hoononpKo hoi kau 1 muliwaa i'ua o Hawila. O kela manao kuhihewa o ua Sepania nei, e lilo ana o Hawila 5 mea paani imua o kona.alp, ma o hiki pono ole i ka naita opio~ke hapai. i kelā pahikaua nUi, i kau 1 a mea o ke kaumaha, ke ike la oiameto ole. ua like pu ua pahikaua la iloko o, ka ktiā ,kanaka opio me'. he w.ahi palii mama loa la,. e ma ria aoao. o Hawila, a maluna ae hoi',o kpna eli.k'e me tia kiina pahikaua a ke kanaka Sepania/i maieemake ai e loaa| aku o liawila, aole nae he wāni a hahani aku i-kona. . O ko laua nei noke hoi ia i ka paio ah^ā' pk« a f k a [j,aha pilikia ole o Hawila t k£kabi anp<,-,ia ; 'Vva 1 ku iho ai ua mau moho nei hoomaha ? no k.a.v"in t ea u)a ,h,elē maoli,. a .pau, k« ahpa, a ia wa i pan.e āku āi 0 Hawilā : ,r Ua 'ieaa -na ...hāu'na. pahi. ma ko'u aoao i keia paip hoij ,apa aku a kaua,' a ia oe hoi ka pale ana, aka i 'hoike aku au ia
j-oe e kuu oe. ka mua loa-o ha kanaka akamai a . makaukau lpa ma keia hana he kakapahi, a'u i ike ai, mai [ ko'u ao ana-i ka oihana naita ahiki wale no i keia halawai pu ana o kaua. • | "He nui no ka'u poe; o ka lealea pu ana me lakou, aole ■ nae au i iiee i ka.lele makawalu o na hauna pahi i ka manawa hookahi elike me ka'u i ike ai i keia la, a i hapa ih'o no j ko'u makāukau, ina 'he, mea paani i'o au imua ou, aole nāe 1 p'ela, ke, ike mai la no oe, ke ku aku' la au imua o kou alo hiie ka manuhe'u ole.' \ "E like'āna 110 paha ka'ua a eliia'ka \i|p.p ka'\i mau pahi, i,mea'ole imua ou, āohe nae he*hewa' o k'a hoao, q iea meā ia eike pono ia ai, nolaila £ ho.omakaukau ia oe iho, a e hana ke akamai a nui, o kapaHli āku auanei ka welelau o : ku.u pahikaua ma ko aoao," o ka hoomaka ; aku la no ia o Ha- • a hahau ; akuilā;'i kāna pahikaua maluna o ke kanakā Sepania. - Ilokp no o na hauna pahi mua a Hawila, ike e mai la ke kanaka Sepania aole keia he u'a, a he lola na ke alii, aka he j ahikanaka keia a he kae'ae'a no ke kahua mokomoko, 110 ka mea iloko o ka nui o kona īkaika, ua ane.ane e hiki pono ole iaia k.e pale mai i ka pahikaua a ke. ka.naka. opio, a o kona poiio wale no, o ia ka lele ana i o a ia nei, i wahi nona e pakeie ai, ina oia e hoomau loa mai ana i ke ku ana imua 0 ka hoa lealea, aole ana e hiki iaia ke pale i na hauna pahi e hoomoe pololei ia aku ana malūna ona, o kona poino no ia. , No kekahi manawa pokole.wale nō kela noke ana a laua neU'kapaio, aia hoi na hauna pahi a Hawila ke haule niakawalu la maluna o kona hoa paio, a o ke k.umu wale 110 .0 ka pakele. o kela kanāka Sepania, o ia kona lele mau i o a ia. nei, a no kona ike, aohe manaolana i ko e , ua kahea okoa mai la oia ia Hawila, i ka pane ana mai me ka leo nui: "E Sa Naita, ua kaa ka lanakila ma kou aoao, e noi aku āna au e pau ko kāua paio ana, no ka mea, ina penei mau iho la oe e hahau mai ai i kau mau hauna pahikaua hahana maluna o'u, ua maopopo loa e hina ana au ilalo, no ka mea ua hele au a maloeloe i ka lele i o a ia nei, i wahi e pakele ai mai ka loaa pono ana mai i kau mau hauna wikani. O ka pale aku nei ka hoi ia me ka ikaika ahiki i ko'u ike okoa ana iho, ina e hoomauia ana keia lealea anā a |caua, he luahi au no kou ikaika e ke kanaka opio. • Ua noho au a elemakule, o oe ka mua o ke. kanaka akamai :ame kā ikaika a'u i ike ai, ma keia hana o ke kakapahi, aole no paha ma keia hōpe aku. Iwaena o ka poe apau i hoao mai i ko lakou ike me ka makaukau kakapahi imua o'u j ua lilo lakou i mea paani lealea ia e a'u, a ia oe hoi 'keia e ka naita inalihini, iilo ana ia akamai o'u i pale wawae nou, a i lōhe oe ame kou mau hoa nei, ō oe ka naita mua loa i haawipio aku ai ka Naita Saledaha, ke kuinu kakapahi hoi a Asadura, ka moi o ka lahui Mura. "No ka hooko ana i na kumu aelike a kaua i pi U i ko mau mea kaua ea, e hooko aku ana au elike me ka'u i hoike mua | iho nei, a o ka'u ninau wale no i ka manawjj, hea oe i makeI make ai e maemae ko maU meakaua?" "No ka wanaao o keia po i makemakeia ai keia mau mea- . kaua e makaukau, aka ina e hiki ana e maemae mamua ae 0 ia manawa, he laki loa hoi ia; aka ; mamuli o kekahi hana nui, pela au i ake loa ai e hoomaemaeia laua i ka wa ku--1 pono loa, no ka mea e pii aku ana makou ekolu nouka; o ka ululaau 0 Urania i keia wanaao." ' "He huakai ano nui hoi keia a oukoū e hele nei, aole anei hoi e loaa ia*u ka hānohano-o ka ninau ana aku i ke ano 0 ka oukou huakai?" "E pii aku ana makou noloko o ka ululaau, no ka haawi ana aku i na kokua ana i kekahi mau kanaka powa eluā, a • ka Moi I-lumera o ka hoouna ana aku i kona poe naita he kanaono ka nui, e pepehi ia laua a make, a 110 ka ana ae i ko laua ola, pela makou e manao nei e aku ia lauā," # "He meahou ano nui lioi keia a'u i lohe ai inai iā oe.,mai, 'a ua hookahaha loa ia mai 110 hoi ko'u noonoo, i elua.wale no ka kela mau kanaka, i kanaono ka nui o ka poe na lakou e heīe aku e pepehi. Aole o'u manaoio he mau kanaka powa kela, aka ua lohe au i'keia la, 110 kekahi ma'u kanaka eluā, he mau naita .maUhini., o laua na mea na laua i pepehi i kekahi mau naita a niake, malok.o o ke keena inurama o kej kahi o na hokele o keia kulanakauhule. / VNo ka pono o kela mau kanaka elua, owau kekahi e hooia aku nei imua o oukou, e hele nc\ au e kokua ia laua/a e I ae mai hoi oukou; o kakou ke pii nōuka o ka ululaau o ! Urania i keia wanaao. , "No keia manawa a kakou e kamailio nei, ua puni keia kulanakauhale i ka lo.be, no ka pepehiia ana he elua mau naita e kela mau kauaka malihini, a eia na naita Rukini me ! na naita no hoi o Hun,egarla nei, ke hookolo nei ma na wahi apau o keia kuiaiiakauh'ale, ina no ko laua loaā aku, e paa ana i ka hopuia; pela wale no i lele ae la ko'u oili, o ua mau. kanaka nei aku la kela, i manaoia e hopu a paa, malia ua . holo aku laua nouka o kasfululaau." I " "He nani hoi ia, ke makemake pu niai nei oe e p.ii pu me ; makou e kokua i kela mau kanaka, nolaila ke haawi aku I nei. au i ko'u mahalo a nui ia ōe, o ka'u wale no e kauoha l e hōoinaemae koke aku oe i kuu mau meakaua, a mā ka hōra elua ponoi o keia po, e hoea mai ai makou no I kpu hale nei, a niaanei' aku kakou e pii pulolei ai nouka o ka ' ūlulaau; a ke paā nei kuu manao, hakalia l io ia kakou a . hoea aku no kā ululaau, e hālawai aku ana no kakou me I kela mau kanaka elua, a ka Moi Humera i ake loa ai e p.āa 1 ka hopuia, a pepehiia aku paha e kona poe kanaka a niake." j "E pāu ana keia mau meakaua i ka hoomakaukauia e. a'u ! ma ka hora umi-kumamalua o keia po, a mamua ae paha .o ; kela manawa, nolaila he eluā mau hora okoa a-u e hoonia- | kaukau ai ia'u iho, mamua o ko oukou hoea aua mai, o ko kakou haalele jho no ia i ke kulānakauhale nei, ma ka kakou huakai pii kuahiwi." Ma kela ; wahj, i haa»vi ae ai ko lakou aloha lululima, a : ipololei a£ku la o Hawila ma no ka halealii, a h6ōniaka koke aku la no hoi ke kanaka Sepania e hooiiiaemae i na meakaua i waihoia aku malalo P kona malu. Ua hoi .poiolei loā aku la no p'Hawila ma noloko o ka hālealii, ā malaila i hōonohonoho pono ih'o ai lakou, i ke ano I o ka lakou huakai nia kelā wanaao, ilokp p ia hoolala ana I ā lakou, aole loa o Hawila ma i hoike imua o ko laua hoa, o laua ponoi no na kanaka a ka moi i makemake ai' e pepehi, aka ke hunakele loa la laua ia meahuna, aia a kā manawa kupono, ia'wa auanei laua e hoike okoa ae ai i ko laua mau ano pakahi, aole hoi iloko o keia mānawa ma ke kulanakauhal^, like ae la no kaūa e kuu makamaka heluhelu, ua ioaa ia H'awilā ma he elua mau kanaka mawaho ae o laua, 1 i ae mai e kokua ma ko laua aoao; aka heaha nae ka lanakila o lakou nei eha, ke ku aku im.ua o na naita he kanaono, na naita hoi i kau aku ai na manaolana o ka Moi Humera, o lakou na lima akali o ka ikaika o kona aupuni. Ke maheleheleia ae ka nui o na naita e paio mai, ai. me lakou nei, ua like pu me umi-kumamalima ma ka aoao mai o na kanaka o ka rnoi, e paio ,ai, me hookāHi aku. kana.ka \ ma ko lakou nei aoao, he hāiia paakiki hoi no ka poe kakaikahi maluna o ka heluna nui, aka nae iloko o na moolelo o kelā au kahiko, he nui l a lehulehu wale i kaa ai ka lanakila ma ka aoao o ka poe kakaikahi, a haulepio hoi ka poe nui ma kekahi aoao mai. | Ua lanakila o Robaka Buruka, lea moi o Sekptia,'i kona \va i .ku i ,āku ai a paio me na naita he umi; ua kaa .110 hoi ka lanaKilā.niā ka ao,ao o Wal'aka kekahi o lia ahikanana olpkp o ,uā aiipittoi la; i iea wā i hooha.lua ia mai ai o konn oln, e konā a he nūi āe' o kekahi poe kaulana i ke kbā atne ka ikaika i hoōhoka aku i ko lakou maii enēmi, iii.£ ka nana i .kp, ,lākpū nui. " ' . O riā ineā* ā Hawila",nia. o. ka hoolala ana iho, np ke.aHo no ia o ko lakoū pii aiiā nouka 0 ka ululaau i ka wanaao, ma
ka paiua lakou e hēle ai, pu.uluulu i kahi hookahi. O ka lakou i leohō wale aleu ai, o ia no ka hoonohonpho kakaa wale. ia ana o ke.la ppe he. kanaono o ka moi, ma kela ame. keia w^hi. ' H hele palua no hoi lakoū rpa na wahi like. ole, a ,i ka inaiiawa e alualuia aku ai na kanaka powa elua,. e, hik-i loa ana ia lakou nei ke īnappopo, ma o Jke ana o ka pu o-le,, no ka mea he haa\yina iiia'a ia i na kanaka pqwa apan, i ka manawa e lialawai ai.me ka poino, e kahea koke ana l'aua i na,.kokua. hooholo ilio la lakpu nei, e hele pu ka naita Hunegaria mē ka: Naita Sepānia, a p Hawiia no hui me Malavalia i ka laūā hele, a e hpolako pono ia ia.koū apaū .me na pu o-le, i hiki ai ia lakou pakahi s ke poipiei ka heie aha, no kahi o na kokua i makemakeia ai mai ia lakou aku. _I'fca holoponō ana o ria hppiala ana apau, kauoha aku la o Hawila ika Nhita HUnegaria ( 'e iieie o;a e ika Naita Sepania i ka lakou ma.u niea apau b kē kukakūka ana; a ke loaa aku ka lohe i kejā naita, alaila e hoi awiwi mai pia, a e loaa no laua.iaia ma'kela wahi. I ka hala ana aku hoi. o ka naita Hunegaria ma kalia misiona, hoōholo ih.o la o ,Hāvviia ma, he niea pono ia laua ke. Hele'aku e hoopuiwa i ka manao o ka'Moi Humera, hia ka hoike okoa ana'aku. iaia A ho ko laua .lohe ana, ua loaa he maū kanakā kokua i ke kanaka powai a e hooūna hou oia i mau naita.no ,ka Hoppu'ipu'i ana āk,ū,i kona mau naita oka pif mūa ana iloko o .ka ululaau. 0 ka nui o na kan,aka kpkua ma ka aoao o kela kanaka powa a laua nei i hakūepa iho ai, aia ma.kahi o ka iwakalua, a no ko laua ike, e. hoopiolokeia akp an.a ka noonoP o. ka moi, ua noke okpa ae la laūa i ka akjaaka. E mākaukau āna naē laua e hele mai e hui pu me ka moi, ia wā koke no i oili aku ai ua Moi Humera nei, a o ka laua e ike mai la maluna o kona helehelena, ua hele a kunahihi, e hoike okoa mai ana hoi, aia kekahi inea ano e iloko o kona noonoo kahi i nu-ne ai. 1 kona ike ana mai nae ia laua 'nei, hooikaika wale ae la no e hoonalonalo, i kela hiona maikai ole maluna o kona mau maka, alaila haawi mai la i kona aloha i na kanaka opio ma ke ano hookamahi, me ka ninau ana mai i ka laua nei nieahou o ka lohe ana. 0 ka olu ia o Hawila nia e nohō aku anā, o ke kaa ma ka aoao o ka moi .ka ninau mua ana mai i ka laua nei meahou ; ia wa koke no i pane aku ai o Hawila ; (>l '.'Auhea ōe e ka m.oi, he meahou ka maua o ka lohe ana mai ūei, o.ia hoi, ua hoea ae. nei kā' he. iwakaiua mau kanaka powa iloko p ka. ululaau, a hui pu ae la me na kanaka ppwa, au e makemake nei e paa i ka hopuia; a ūa hoike pu ia mai nei no hoi ]cekahi lphe ia maua, he keu ka kela a na kanaka powa .a ka ikaika nui wale, no ka mea he poe Mura lakou apau, a mai Sepania mai ko lakou wahi p ka hele ana mai nei." . * ' ■ 1 ka lohe ponp ana aku o kā Moi Humera i ka hoakaka a Ilawila, no kela mau kanaka powa he iwakalua, ua pii kōke ae la ka ula ma na papalina o ua.moi nei, a i ka na.lohia ana aku hoi o ka'ula, ia.wa i lialii iho, ai ka haikea, a me ka leo 6 ka niea.i piha i na manao pihoihoi, pane ae la
"Heaha la ka'u-mea.ponp e. hana āku'ai'? Aole aneu he mea maikai no'u ka hoouna hou ana aku i kanaha o ko'u mau naita, a ke ; hui pu ia me n.a naita h'e kanaono, o ka hala mua ana aku nei, ua like ia. me hookahi haneri ko lalfo t u nui?" , .
Ōiai ua moi nei e kakali mai ana i ka laiia nei pane, ua hiki hou ple iho iaia ke. huna aku i ka meahuna oiaio iloko p kona puuwai, aka naka ae la.kona kinō me ka haalulu, a īiana mai la hoi kona mau maka me ka hele a hulili na onohi maluiia o Hawila, aole no nae ia he mea e hopo iho ai o ka kakou koa; aka me ka leo o ka mea.i weliweli ole i ka make, a .me na minoaka hoi ma kona mau papaiina o ka wai-pahe, £>ane aku la ua o Hawila; ';E aho paha i kanalima ati maii naita hpu e hoouna aku ai, a ke hui pu.me na naita mua he kanaono, ua like ko. iakou nui ke huiia ae me hookahi haneri me umi, manao aUj o ka ikaika kupono ia o kou poe kanaka, e hilei ai ke hopu i kela poe kanaka powa he iwakaliia, a ke hui pu aku hpi me maua. aple loa o lakou wahi e pakele ai, e kupeeia maj ana kela poe powa me he puaa.la, a e hoomakaukau ae oe i imu n& lakou e kaluaia aku ai i ka : la apopo. '.'He hookahi a'u wahi noi ia oe e ka moi, e ae mai ana anei kpu hanohano, e hele ak.u maua maloko o ke keena i waihoia ai na lakou kaua, no ka nana.ana i kekahi mau pu o-le puhi kahiko?" "He keu no paha he mea ano nui kau i makemake ai; eia ka o ia wahi mea ano ole; e hele aku olua a e wae a pau ko olua mau makemake, he nui wale o xia o-le e waiho hidi nei, aohe hoōhanaia." Ma keia wahi o ka lakpu nei.mau hoohele kamailip a:ia, i kaha aku ai no ka moi, h,e\e, a kome? ae la hoi laua nei malokp p ke keena p na lakp kaua> me ko lauā ; npke hpu ana ae i ka akaaka, i ka hele a eena ka-Moi Humera, no na mea a iaua nei i hpike aku ai no na kokua o na poWa ; a rio ko laua tie'i ike oleoa ana aku no hoi i ka piha P «ua mpi nei i na manao puuwai eleele np ka hppkau ana mai i, ka Uiake maluna o laua. ī ka loaa ana hoi o ka laua nei mau pu o-le, elike me ka nui e lawa like ai lakou, ua hoi hou mai la laua nolpko p ka halealii, no ke kakali ana o kā huli hoi mai o ka naita Hiinegaria, aole no i li'uli'u ia kakali, ana iho a laua, komo'ana no ua naita nei, a hoike mai la i ka ae ana mai o ka naita Sepania, a i hakalia i ka'hoea mai i ka manawa a lakou i hooholo ai, e makaukau ana oia ma na ano apau, no ka. hōonee ana aku i'ka lakou huakai no ka pahuhppu i makemiakeia ai maloko o ka ululaau. Mahppe ihp ō ka pau ana o ko lakou ainst ahiahi, he'wahi inanawa pokole wāle tio ko Hawila ma, o ka hoonanea ana iho me ka mōi; a npnoi aku la laua e hookuu mai ka moi, i h'iki ai ia laua ke hoomakaukau 110 ka laua huakai noloko o ka ululaau e' hopu ai i na kanaka powa. Ua hoi koke akii la no o Hawila ma e hiampe i»ka manawa ahiahi, i hiki ai ia laua ke pliphp ae i ka manawa kuppnp, a he oiaio ua āla ae laua he elna honi <okoā, mamua o ka manawa a lākou t i hooholo ai, e haalele iho i ke. kulanakauhale, a i ka paa ana o ko laua mau lole, me ko laua māll makaukau o ka oi.hana naita, he manawa pokole, pāa ko laua nei mau iiō i*ka hauhoa i na noho, o ke kamoe pololei aku .la no ia no kahi i ku ai o ka hale o ka Naita Sepania. Ua hoea mua aku ka Naita Hunegaria, a ua makaukau hoi oia me kā ltfaita Separiia, i ko laua nei hoea ana aku, o ko lakou hoomaka aku la no ia e pii nouka o ke. kuahiwi. O kela manawa a lākou nei i haalele iho ai i ke kulanak'a\ihale, o ka hora ekolu no ia o ka wanaao, aia hoi ke alāula o ka wehena kaiao, kē hoauhee aku la i ka pouli aaki o ka po; a oiai e halii ana ka meha ame ka maluhia maluna ō'ka aina, ke kuo'e malie la na naita eha, 110 ka ilalawai ana he alo, me ka poe omokoko e hbohalua*mai la i ke ola o Hawila, ka mea hpi a lakpu i manaoio' ai, e lilo ana he pio na lakou ma kelā po. ■ Ua aaliu ia'ua poe' naita nei apau, me na kapa kila, ke p.uielo. la'hoi ria hulu maluna o ko lakou mau papale mahioie kiia, ā ma lakou mau puhaka pakahi, e kailewa ana ka lakpU mau pahikaua, oiai hoi na ko'i kaua e paa ana ma ka omoku o ko lakou mau noho. ' tJā halawai kino aku na naita mua he kanaono o ka Moi Humera .me ke Keikialii Marino maloko o ka ululaau, a na lakou I hoiiee aku i ua hakualii nei o lakou, ua hoouna okoa aVu : Wa moi ia lakou nouka o ka ululaau, no ka hopupio ānā ia Hawila, a i ole pepehi aku paha iaia a make. Ife nuhou hoohauoli loa aku keia i ka manāo o ke Keikia'lii Marino, a nalu wale iho la no oiā iloko Ona, o kela ka hana āna ai kona iini, no ka mea ua r>ui na kokua mā kniila aoao. Ua hoea hou aku'la nsp hoi tia naita he kana-
lima, o ka lioounaia ana aku, 110 ana i 1111 naita mua, a o kela mau naita apau nlinen nie umi. ua kaa aku ko lakou alakaiia ana nialklo 6 ua keikialii tiei, me ka hoonoho kauliilii ia ana md na\pUuta ma kela ame keia wahi. O ke kauoha nae-a ua Keikialii'-Manno nei i haawi aku ai i kona poe naita, o ia no ko lakou pono loa ana ia I !awila anle kona kokoolua; a i ko.laua.manawa e ikeia ai. e holo koke aku kekahi a hoikē imua ona i ka lohe, i liiki ai iaia ke hele mai e hui kino, nia ko lakou ano he mau In.aloha, a i ka wa e kani aku ai o kana pu j)uhi, o ka wa ia o na mea apau e holo like mai ai a hopu ia Hawila ame kana aikane a paa. O kahi e loaa ai ua keilwalii hei i kona mau kanaka. ke makemake iaia, maloko no ia o ka .ululaau, e pili kukuki- I a la i ke Kakela Melodiana,- a oiai hoi, ke kokoke l«»a aku Ia kaua e ka makamaka heluhelu ma kela kakela, aole m> he hewa o .ko kaua kiei wale aku mo iloko, healia la ka han.i a ka poe o ua kakeia nei, iloko o keia mauawa e hoolalaia aua o ka poino o Hawila ame kona hoaloha. O ka poe maloko o ke Kakela Melodiana nia kela mauaWa, oia no ke Kilokilo Monika, ka U'i J?et£.sila ;mie ke Kil<<kilo Sidia, aka 110 ka U'i Magarita hoi, aole kona helelu-li na maioko o ua kakela nei, a o kona wahi i nalowale ai, a i ike ole aku ai kaua i ua manu nunu nei, na ke au no ia o ka nee ana aku o ka moolelo e hoike mai. Ma kela manawa a kaua e ka makamaka heluhelu e ike nei i ka poe maloko o ke Kakela Melodiana, aia ka U'i IVresila ke ku la iluna me kona kapa kila lahilahi, he papale hulii hoi ma kōna poo, a mahope o kona kua, kana aa pua, a ma kekahi lima hoi, e paa ana oia i kana kakaka. • Aia hoi ma kahi e kokoke mai ana i ke kakela, e ku ana ka lio keokeo o ua u'i nei o Peresila me kona mau p«.no apau, nolaila ma ka kaua koho ana ae, e makaukau ana ua o Peresila e liele i ka holo lio, o kana walii nae e he.e akn ai, he ninau pohihihi 110 ia ia kaua iloko o keia manawa. No na wahine kilokilo hoi.elua, ua aahuia laua me na liolōku eleeje, he mau uhi eleele ke luhe ana maluna o ko lana mau poo, a ma na lima hoi, e paa ana i na kookoo. i uliiia me nawaihooluu eleeie. Ke nana aku i ua mau kilokilo hookalakupua la, he kulana ko laua o na mea iloko o ke kanikau ana, a he wahi hana hookahaha no hoi ke:a i ko kaua noonoo e ka makamaka. Ua maopopo ae la ia kaua ke kulana o na mea apau, o ia ka makaukau o ke Keikilii Marino me kona poe naila 1 hoonohonohoia nia kela ame keia wahi 110 ka hoohalua ana inai ia Hawila itia; pela hoi ke kulana o ka pōe maloko o ke Kakela' Melodiana, o ka mea wale 110 i koe, o ia ka hoea niai i ka miinawa e. hookāuia mai ai na poino maluna o llawila ame kona nlau hoahele. MOKUNA XXVI.
Oiai hoi o Hawila ma e nanea ana i ka holo kainepu n !<o lakou mau lio v a e noke ana no hoi i ka hookaau kamailio me na manao ulumahiehie iloko o lakou, no ka hookau ana aku i kekahi maii haiia hookahaha noonoo maluna o ke Keikialii Marino ame kona makuakane, aia hoi iloko o ko lakou nanea, ua hoopuiwa ia aku lakou i ke pohapoha o kekahi lio e hōlo pololei aku ana mahope o lakou, ia wa i haawi ae ai o Hawila i ke kkuoha i kona mau'hoa e kaohi mai i ka holo o ko lakou mau lio, me ke ku ana ae ma na aoao o ke alanui.
Ma ka pulelo o ka hulu mailuna aku o kona papale a ]>ela no hoi me kona kulana hiehie i ka hololio, i koho koke uku ai lakoU nei, he kanaka kela o ke kulana naita, a e kau ;in;t hoi oia maluna o kekahi lio keokeo nui. (,)iai 110 nae lakou e noke aku ana i ka nana, me ka makaukau hoi o ko lakoii niau lima maluna o k.e'kuau o ka lakou mau pahikaua. a i ke kokoke loa ana mai o ua hololio la o ka wanaao, ia wa i hooho koke ae ai o Malavalia ma ka pane ana aku i koiia hoaloha: llawila, aole i kuhihewa ka'u mea i koho mua aku nei, 110 ka mea, o ko kaua hoaloha no kela (i Oto Heriana, a he hauoli nui keia i loaa ia'u ma ka halawai hou ana me ia, no keia manawa loihi o ko kakou noho kaawale ana," eia uae ole o Hawila i manaoio i kela mau olelo'a kana aikane, e kakali ana no oia ahiki i ka hui kino ana he alo a he alo. la kaohi ana.ak-u hoi o ua kanaka nei i kona lio. a hapai pono'ae la i kona papale kila, a waiho wale ae la kona helehelena, akahi 110 o Hawila a ike aku me ka hoohewahewa ole, eia ka o Oto Beriana i'o no keia, ia wa i peku ae ai o Hawila i kona lio, a holo aku la no ka hni pu ana me k«»na hoaloha, pela no hoi o Malavalia i ukali aku ai mahope o Hawila, a hūi ae la lakou iloko o na luiuiima pumehana ana o n'a h'oaloha i ka hoaloha. Ma kela halawai ana ae la o Hawila ma nie ()to Heriana, ak'ahi īlo ua o Hawila, a hoomanao mai 1a i ka hoike a ke Kilokilo Sidia iaia, maloko o kana leka, i hoouna ae ai ina o ka manu minu la, oiai ua o Hawila nia, maloko o ka halealii o ka Moi Hitmera, o ia hoi ko laua halawai me kekalii 0 ko laua mau hoaloha, eia ka o Oto Hcriana. Me ka piha hoihoi loa, a piha hau.oli pu no h<ii. i hoolauna ae ai'o Hawila ia Oto Beriana imua o kona mau hoaloha hou' i ldaia ma Hi\negaria, a ua apo aku o Oto Beriana ia mau hoaloha me na manao pulama, e lilo lakou aj>au i Ik.okahi ma ko lakou ano he mau hoaloha oiaio loa. D ka meahou ano nui a Oto Beriana i hoike ae ai. o ia no kona hele pololei loa ana mai no Hunegaria mai Kotna mai, a mā kona haalele ana aku ia Roma, aia ki mihi ame ke ahewa koikoi iloko o ke kiaaina o Roma kahi i hoopilikia ai 1 kona noonoo, i kona punihei wale ana aku no i na manao o kana keiki, a no Kiaaina Benekona hoi o Rokenekai, aia <>ia ke kanikau la iloko o ka ehaeha no k:ma kaikamahine i nal«iwale honua ma ke aiio pohihihi loa. No ke alii o na powa, ka mea i kapaia ka Weli o na Pae Mauna, ua huli hoi aku no oia ame kona poe kanaka no ko lakou wahi, a pela hoi ka Olali o na Kai i huli hoi aku ai 110 na ale apiipii o ka moana, e hoomau ana ma ka laua niau hana pakaha, a hoopoino wale aku ia ha'i. O kekahi o na nuhou ano nui a ua o Oto Beriana i hoike mai ai, o ia no ka nee ana aku o na powa oloko o na ululaau i kā lakou mau liāHa pakaha wale, me ka hookokoke ana aku i ke kulanakauhale o Roma, a ua lioouna aku hoi ke kiaaina i kona mau pualikoa ame kona mau naila kaulana, no ka paio ku-e ana aku i na powa. O ka mea oi aku o ke kaumaha, ma kela manawa mua loa no o ka halawai ana ae o na aoao a elua i kalii hookahi, a hopukaia hoi keīeahi kaua me ka hahaila loa. ua make ka Naita JColomela, kela kanaka hoomakeaka, a hoaloha 110 hoi o Hawila elike me ka kakou i hoomaopopo ai ma kekahi mau helu aku nei i hala. Oa lilo keid ka a.na o Kolomela i inea hookaumahā loa aku i ka manao o Hawila ame Malavalia, a no kekahi māu minuke, aole .e hiki ia laua ke kamailio ae. oiai ke kti ōkoa mai la ka Kolpmela maa hana apau im«n o ko laua hoomanao ana, aka nae ēlikē ka oh'u i halii iho maluna o ka pikq o na kuahiwi ā nalo aku, pela iho la 110, ka liaMi ana ae o ia hlona o ke kaumaha, a nalo aku, a hoi hoii mai la ko Hawila manao maikai, me kona haha'i ana aku 110 'noi i kona moolelo ame ko ka U'i Magarita ; ko laua halawai hou ana me Malavalia ma ke ano kupaianaha loa maloko 0 ka ululaau,* ka halawai ana me ke Keikialii Marino, a ]iela hoi ke kumu o kela .huakai a lakou e pii niei noloko o ka ululaau. Oiai ke nee la ka manawa imua, ua hoeu aleu la o Hawila 1 konā mau hoa e nee aku lakou nouka o ka ululaau, ia wa i hoomau aku ai ua mau naita nei i ka pii ana, a i ka hoea ana aku ma kahi e komo kino aku ai iloko o ka ululaau, ia wa i kamailio ae ai o Hawila i kona mau hoa, e hoolulu lakou malaila, no ka hoomaha liilii ana, a no. ka hpolala ana hoi i ko lakou ano e hele aku ai im.ua o ka po6 hoohalua. (Aole i pau).