Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 15, 12 April 1918 — Page 3
| This text was transcribed by: | Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun |
| This work is dedicated to: | Dr. Michael J. Chun |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
KA HOIKE A KA LUNAHOOMALU O KE KOMITE HOOLAHA NO NA HANA NUI I HANALA E AMERIKA ILOKO O KA MAKAHIKI MUA O KE KAUA.
Huina o na koa o ka oihana kaua aina, na aliikoa ame na koa 1,752,000.
Huina o na koa i make mamuli o na kumu like ole apau, 1,191.
Make ilk o ke kaua ana maraki 12, 132.
Na ola i make ma ka moana, 237.
Pakeneka o na koa i make iloko o ka makahiki ua emi iho malalo o 1 iloko o ke 1000.
Nalowale iloo o ke kaua ana he 35.
Hoehaia iloko o ke kaua ana a mamuli o na ulia 404.
Huina o na koa marina a maluna o na mokukaua he 407,946.
Heluna o na koa i make ahiki i Dekemaba 31, he 154.
O keia ae la ka huina mua o na koa Amerka i poino ellike me ia i hoohalikeia me na koa iloko o ka oihana kaua aina ame moana o Amerika i hoopukaia ae ma ke akea e ke aupuni Amerika.
O ka huina o na hoolilo o ke aupunin no ka makahiki he $12,067,278,679.
Hoomahuahua Hou ia na Koa.
Ua hoomahuahua hou ia ae ka heluna o na aliikoa mai ka 9954 a i ka 123,801, a o na koa mai ka 202,510 a i ka 1,528,924.
No na kanaka o ka oihana kaua moana ua hoomahuahua hou ia ae mai ka 4792 mau aliikoa a i ka 21,000, a no na koa mai ke 77,946 a i ka 330,000.
Ua koto pu maloko o ka papa kuhikuhi no ka hana ana i na pu ke kuai ana i 23,000,000 mau poka kiloi lima, 725,000 mau pu panapana ea, 250,000 mau pu panapana no ka oihana kaua aina, 23,000,000 paona o na mea pahu kieki, 240,000 mau pu mikini ame 2,484,000 mau pu raifela.
Iloko o ka makahiki ua hoonui hou ia ae ka heluna o na halema'i o ka oihana kaua aina mai ka ehiku a i ke kanaono k@mamakolu a o ka heluna o na nioe hao mai ka 5000 a i ke 58,400.
Na Pualikoa Lele i ka Lewa.
O kekahi o na lala hou loa o ka oihana kaua oia no na pualikoa lele i ka lewa. Ua hoonui ia ae na kkoa o keia lala mai ke 85 mau aliikoa ame 1129 mau koa a i ka oi aku mamua o ka pahaneri iho i keia mau huahelu ae la, he mea kupono ole nae ka hoike ana ae i ka heluna nui pololei o keia lala o loaa aku ka ike i ka enemi.
No na pu bikini aia ma kahi o ka 225,000 e hanaia nei i kela ame keia makahiki a no na pu kuniahi ekolu iniha ke anawaena o ka waha aia ma kahi o ka 15,000 i kela ame keia makahiki.
Iloko o ka makahiki ua hokaawale ka ahaolelo i ka huina o $20,340,000,000, a mailoko ae o ia huina he $1,350,000,000 no ka hoohana ana aku a ka papa o na moku, a ma ka la 1 o Maraki he $353,247,955 o keia huina i hooliloia aku no ke kapili ana i mau moku.
Ke Kapiliia Ana o na Mokukaua
O ka huina o ka haawina dala i hookaawaleia no ke kapiliia on a mau mokukaua i hanaia a e hauaia aku ana he $33,3@3,171,661 I nei manawa ua pa haia aku ka heluna o na moku iloko o ke kaua mamua o ko ka makahiki i hala. Aneane he 73,000 poe mikanika ame na limahana e ae e hana mai la i nei manawa maloko o na pa kapilimoku a maloko o ka halehana. O ka huima nui o na limahana maloko o na halehana o na mokukaua i keia manawa he 425,000.
O na lilo o ka oihana kaua no ka ohi ana i mau koa hou malalo o ke kanawai ohi koa he $10,000,000.
Elua pule mahope iho o ke kukalaia ana ae o ke kaua ua hoopukaia aku no a@hke no ka hoolako ana mai no hookahi miliona koa o ka oihana kaua aina.
He iwakalua mau huinui i hoolimalimaia aku i keia manawa no ka hana ana mai i mau mokulele, he umikumamalima hou aku i hoolimalimaia no ka hala ana mai i mau enekini no ia mau mokulele, a ua oi aku mamua o 400 i hoolimalimaia aku no ka hana ana i na mea paahana e ae ame na lako e ae no ia mau mokulele, a ua oi aku mamua o 400 i hoolimalimaia aku no ka hana ana i na mea paahana e ae ame na lako e ae no ia mau mokulele.
He huina o $8,560,802,052 i hoopukaia aku ma na bona, ua palapala hooia no ka aie ana, no na poo hoahu kaua.
Ua haawiia aku ma ka hoaie e Ame rika i na aupuni e mai ka la 6 mai o Aperila, 1917, ahiki i Maraki 12, 1918, he $4,436,328,750.
Ke hoohanaia nei e ke aupuni i nei manawa he 260,000 mile alanui kaaahi, a no ka hoohana ana aku ma ia hana hookahi miliona kanaka e hana mau mai la i keia manawa.
Ua oi aku mamua o 20,000,000 mau paa kamaa i kauohaia aku e hana mai @o ke aupuni.
He $6,616,532,300 mau Liberty Bonds i hoopukaia aku e ke keena waiwai.
Ka Heluna o na Moku Kalepa
Ahiki i ka la 1 o Maraki he 425 mau mokuhao i laweia e ke aupuni, he 720 mau mokuhao i haawiia aku ma ka aelike no ke kapiliia ana no lakou ka huina tona o 8,164,508; he 490 mau moku laau i kauohaia aku e hana ma ka aelike no lakou ka huina nui o na tona he 1,715,000: a he 788,000 mau tona o na moku Kelemania ame Auseturia i hana hou ia a paa a ke hoohauaia mai nei i nei manawa.
Uuku Loa ka Poe i Poino
O ka heluna o na koa i make iloko o ka oihana kaua mai ka la 6 mai o Aperila, he makahiki i hala aku, ahiki i Maraki 14 o keia makahiki, he 1191; 139 o ia heluna i make iloko o ke kaua a he 237 i make ma ka moana. No ka poe i hoehaia he 404 a he 35 i nalowale. O na koa o na mokukaua ame ko ka puali marina ahiki i Dekemaba i hala komo pu me elima aliikoa ame 139 koa i pepehiia a i make mamuli o na palapu ame umi mau koa o ka pualikoa kaua aina.
No ka hana ana i 10,000 mau kaa otomobile hou ame na kaa oto lawe ukana ke holomua mai nei ko lakou hanaia ana i nei manawa a he $50,000,000 i hooliloia aku e ka oihana kaua aina no na kaa e kauoia ai e na lio, a ua oi aku mamua o $50,000,000 i hooliloia aku no na ho, hoki, na ili kaa, ka aila ame ka ai a na holoholona, a ua koho wale ia aia ma kahi o ka hapa biliona dala na hoolilo. O ka heluna o na paahao a ke kaua i nei manawa i hoopaaia maloko o na halekoa he 2040 ka nui.
Komo ana Iloko o ke Ehuehu o ke kaua
He 28 la mahope iho o ke kukalaia ana ae o ke kaua ua hoea aku la iloko o na kai Europa na moku wawahi to @@@@ Amerika, a he heiuna nui o ia mau moku e hoomakakiu a e weliweli i nei manawa. O na koa Amerika mua i hoounaia aku ai ua hoopaeia aku lakou ma kekahi awakumoku o Palani he 48 la mahope iho o ka Amerika kukala ana ae i ke kaua, a ua ka'i aku lakou no ke kahua kaua no ko lakou bapetizoia ana mai me ke ahi, 187 la mahope iho o ke kakauinoaia ana o ke kuahaua kaua. Ma ka mahina o Ianuari i lawe ai ua koa Amerika i kekahi mahele o ka laina ma ke ano o ka lakou mahele ia e paa mau loa ai.
"E ALU KA PULE IA HAKALAU."
Sol. Hanohano, Esq., Honolulu, Oahu.
-Aloha nui e:-E oluolu nui mai oe e lawe aku hoi i na olelo o ka olelo hooholo a ka Ahahui Kula Sabati o na Mokupuni o Maui, Molokai ame Lanai, i hooholo ai me ka lokahi, ma ke kau o ia aha i noho ai ma ka Luakini o Kaahumanu, ma Wailuku, Maui, Feberuari 27, 1918, i mau meaai no na papaaina o ka Nupepa Kuokoa, i ai iho ka lehulehu heluhelu o ke Kilohana Pookela a ka Lahui, a noonoo ae o ka nee ana o ke a u o ka manawa.
Olelo Hooholo
Oiai, eia ke ao holookoa iloko o ke kaua weliweli i ike ole ia mamua iloko o ka moolelo o keia ao, i oi pakela loa aku ka weliweli mamua o na kaua i hoikeia ma ka Baibala Hemolele, ame na kaua nana i holoi kekahi hapa o Europa, i ke au ia Attila, a mahope mai na kaua kuloko ma Ehelani, na kaua i alakaiia e Julino Kaisaro o ke aupuni mana nui o Roma, a mahope mai na kaua i ke au ia Napoliona nana i luku iho o Europa o kokoke e neoneo he keneturia a oi i kaahope ae nei, a i oi aku ho@ mamua o ke kaua huliamahi o ka Akau ame ka Hema o Amerika, i ke au ia Aberahama Linekona, a iloko no hoi o ke ola ana o kekahi poe o kakou, i oi aku mamua o na kaua ma ke ke'a no ua keneturia ekolu malalo o Rikeke, ka puuwai liona; Godfrey o Bouillon o Farani ame Balawina, kona kaikaina, ame na alakai lehulehu e ae, ke kaua mawaena o na Kristiano o Europa ame na Mahometa, no ka hoihoi hou ana mai i ka halepule heiau hemolele ma Ierusalema, ma kahi i ku mua ai ka luakini o Solomons, a hoohalikeia na kaua a Kamehameha ka Na'i Aupuni, me he la he ole no ia imua o na miliona puali koa kaua e mokomoko mai nei ma na palena hikina ame hema komohana o na Aupuni. Huiia o Geremania, Auseturia, Bulegaria ame Tureke, e onou mai ana i ko lakou mau miliona koa aina ame moana, na ahikanana o ka lewa ame na keiki aiwaiwa o ka hohonu, e hoau ana me ko lakou ike, ikaika, mana, a noeau apau e luku, lawe pio, lawe pakaha, hehiku a hoolilo i kauwa kuapaa na koa ame na makaainana o na aupuni malamalama e nohohoomalu ia nei hoi e na alakai e nonoo ana i ka pono kaulike, ka pono holomua o ka poe apau, me ka naua ole i ka ili, ke kulana, ka nui, ka liilii, ka ikaika, ka hopepe, e aka ana e noho laulea ke ao holookoa me ka kuikahi ame ka maluhia, e lanakila hoi ka oiaio o ka pono Kristiano laahia o ko kakou Haku i hookumu ai ma keia honua, maluna o na hana oehaa o ke pouli.
E ko hoi ke kuahana kaulana a Kamehameha ka Na'i Aupuni i kukala ai, "Mamalahoa kanawai," o ia hoi: "E hele ka elemakula ame ka luahina a moe i ke ala, aole mea nana e hoopoino." Ka pouhana o ka hoomana Kristiano i ike le'a ia e ka liona o ka Moana Pakipika he keneturia i hala ae nei, a i powehiwehi ia oiaio i na kiionohi o ka pilikua lima kakauha o Perusia, a moopuna a Attila ka puuwai koko o Europa i na la mamua aku o ka olino ana mai o ke alaula o ka pono Kristiano.
Nolaila e hooholoia e keia Ahahui Kula Sabati o na Mokupuni Huiia o Maui, i akoakoa mai: E komo pu aku na hina nui me na lala apau o ka Ahahui Kula Sabati o na Mokupuni Huiia o Maui, i akoakoa mai: E komo pu aku na luna nui me na lala apau o ka Ahahui Kula Sabati o ke Kalana o Maui, e kuhina pu a e kokua i na alakai a ke aupuni makua o Amerika'i hoonoho mai ai ma Hawaii nei, i keia wa kaua, no ke a'o ana me ke kuhikuhi ana i ka ai pakiko ame ka hoomakaulii ana ma na mea apau i manaoia he kupono, na mea pili i ka ai ame ka i'a, na kapa komo ame na mea e ae i hilinaiia he mau kokua ia ma ko kakou aoao i na koa o na aupuni malamalama huiia o Enelani ame kona mau panalaau; Farani; Iapana, Kina, Belegiuma, Potugala Servia, Italia, Amerika, ame na aupuni liilii lehulehu e ae i haawi mai i ko lakou mau kakoo ana ma ka aoao e paio ana no ka lauakila o ka nohona maluhia, no ka manawa pau ole, o na lahui like ole o ke ao nei, ne aupuni hoi e ake aku nei e hoopakele ae i na miliona o na Teutona i hemo ole na aaa o ko lakou mau maka a i hoomaopopo ole hoi i ke kuahaua a Peresidena Wilson e olelo ana, he kaua keia no ka hoopakele ana mai i ka lahui Teutona mai na kupee mai a na alihikaua puni koko o Perusia i hauhoa ai ia lakou iho.
Maluna ae o na mea apau, o ka kakou mau leo pule, e pii aku ia ma ka nohoalii o ka Makua maua loa no ke kokua a hoopakele ana i ko kakou mau miliona koa wiwo ole e paio mai nei iloko o ke anu ame koekoe, e hoomanawanui pauaho ole ana i na inea like ole o ke kahua kaua i loaa ka lanakila mau i ke ke'a o Kristo, i noho maluhia mau ke ao holookoa, ma keia mua aku, a loaa ia lakou na Teutona me kakou pu na koa o Kristo, ame ka kakou mau pua, ka maha mau, me ka maluhia pookela o keia mua aku. Pela ke Akua e kokua mai ai ia kakou; Amene.
Hookomo a heluhelu ia e ka Mea Hanohano J. W. Kalua ma ka la I o Maraki, A. D. 1918, imua o ke Ahahui Kula Sabati o na Mokupuni Huiia o Maui, a apono lokahi ia e ka aha.
CHAS. K. MAKEKAU,
Kakauolelo o ka Aha.
Lahaina, Aperila 6, 1918.
HE PUOLO WAIMAKA NA KE ALOHA.
Luuluu Hanalei i ka ua nui,
Kaumaha i ka noe o Alakai;
Alakai ke aloha i ke kino,
Luli kunewa i ke ala.
Ke apo wale la no i ka lau o ke pili,
I pili aloha ia e maua ka uka i Heke.
Kahi e luana ai me kuu aloha e.
Solomon Hanohano, Aloha ea:-E oluolu mai hoi oe, in a e loaa ana he wahi kowa iki o ka milimili a ka lehulehu, onou iho hoi oe i keia wahi puolo waimaka a ke aloha.
Ma ke kakahiaka nui o ka la 5 o Maraki, 1918, i lalau mai la na lima aloha ole o ka make a lawe aku la i ka hanu ola ame ka uhane ike o Mrs. Carolaina G. K. Heleloa, ma Heke, o kahi no ia a ka Makua J. K. Apolo i waiho aku ai no laua e hoohala ai no na la o keia noho ana a hala wale aku la ma Moloaa. Kauai.
Ua hanauia o Mrs. Caolaina mailoko mai o Wm. Werner Sr. ame Mary Werner, ma Princeville, Hanalei, Kauai, i ka 1877, a ua loaa iaia he 40 makahiki a oi o ka hanu ana i ua ea huihui o keia ola mauleule ana.
He elima ko lakou nui a ko lakou mau makua, elua kaikamahine a ekolu keikikane, a ua make aku la na kaikamahine, a koe na keikikane, oia no o Wm. Werner Jr., Tommy Werner, Jas. Werner.
Ma ka 1882 hoi mai na makua a noho me Heke, pili kokoke no i kahi i make iho la, ma Moloaa, Kauai, a ua mare oia ia J. Nahulu, a hala he mau makahiki, make ia kane, a mare hou ia G. K. Heleloa, i Lanuari 16,1909, a he 9 makahiki 1 malama ame 17 la o ka noho pumahana ana o ke aloha kuio o ke kane ame ka wahine, a waiho iho la i kana men aloha ame na kaikunane ame ka ohana apau, ame ka ekalesia aloha i noho ai mai ka wa liilii a kanaka makua wale.
Ma keia, o makou o na hoahanau, na luna ekalesia, ke kahu, na lunanui o ke C. E. Makua, na lala, na lunanui o ka Ahahui Kuwaena ame ka Ahahui o na Pokii, ame ke Kula Sabati o ka Ekalesia o Koolau Huiia, ma o ko makou komite la, ke komo pu aku nei e kanikau pu me ke kane i hooneleia i kau mea aloha ame na, kaikunane o ka pupuu hookahi i wehe aku la i ka pili hookoo ialoko.
Hoike ka waimaka hanini mawaho,
I ikea aku no i ka uwe ana iho a!
O Mrs. Heleloa, he mea i ike mau ia iloko o na hana apau i pili i kona Haku aloha, e hoomanawanui ana i na hana apau o kona ekalesia, a e uhaiaholo ana no na hana hoeueu o kona kihapai aloha, ahiki wale no i kona hala ana aku la, a o na hana i koe o kona kiha pai na kona mau hoa uhaiaholo pu o ka wa i hala e hooko aku i na mea apau i koe iho.
Ke pule nei makou i ke Akua, a i Kona Kahikolu Hemolele loa, e hoomaina mai i na naau ehaeha o kana kane ame na kaikunane i kulike ai me kana olelo. Nana no e holoi ae i na waimaka apau mai ko lakou maka aku; aole he make hou aku, aole kaumaha, aole uwe, aole hoi he mea e eha ai, ke hoike nei o Ioba o ka mea uuku, ame ka mea nui, aia no malaila: No keaha ia i haawi mai ai ka malamalama i ka mea popilikia ame ke ola i ka mea eha ma ka uaua, aole au i pomaikai, aole hoi i oluolu, aole hoi i maha; aka, hiki mai ka popilikia. Pela iho la keia noho hohonua ana, e hakoko ana me na popilikia, aka nae, ma o ka manaolana o na haipule apau, e hui pu me ko lako@ Haku aloha, ke keiki a ke Akua kiekie loa, a he malu ma ka honua, he aloha ia kakou. apau. Kou komite,
JAMES K. APOLO.
Kapaa, Kauai, Aperila 2, 1918.
KU KA LIMA I KA POKA MA KA ULIA.
Ma ka Poakahi aku nei o ka pule i hala, i kulike ai me kekahi meahou o ka loaa ana mai i Honolulu nei, ma ka Poaono aku la, ua halawai ae ka wahine a ke poo luna o ka mahiko o Hiloa, Kau, Hawaii, Mrs. Leon de la Nux; me ka ulia, ma ke ku ana o kona lima hema i ka poka o kekahi pu, a o ka kopena i wahi e palekana ai ke ola o kela wahine, o ia no ke okiia ana o ka lima i eha a muumuu.
I kulike ai me kahi moolelo uuku i loaa mai e pili ana no kela ulia, e kuhikuhi pono ana ka o Mrs. de la Nux i kana Kepani kauwa, i kana mau mea a hana ai maloko o ka pu o kona home, o ka manawa ka ia i hina mai ai ka pu i kukuluia aku ma ka aoao o ke kumulaau, a na ia hina ana i lele aku ai ka poka a ku ka lima hema o Mrs. de la Nux ma kahi o ke ku'eku'e lima, a weluwelu liilii.
Ua kauoha koke ia ke kauka e hele mai e nana i kela pilikia, a oiai ua kukonukonu loa ia, ua hooholo iho la ke kauka, o ka mea pono wale no e kana aku ai, o ia no ke oki ana i ka lima, ma kahi i ku ai i ka poka.
Ma na mea i kakauia mai e na hoaloha o Mrs. de la Nux, i Honolulu nei, ua hoomanawanui no oia i na haawina ehaeha no ke okiia ana o kona lima, a o ka mea wale no nana i hookaumaha aku i kona manao, o ia no ka hiki pono ole iaia ke hooko piha aku i kana mau hana i pili i ke Ke'a Ulaula, ma keia hope aku.
HE HOALOHALOHA NO HARRY K. KAIO.
Hoi iluna i ka maha lani,
Pau ka hana, pau na luhi nei;
Pau na u na eha o ka po.
Lanakila ma kela ao.
Mr. Lunahooponopono o ka Nupepa Kuokoa, Solomon Hanohano, Aloha oe:-E oluolu mai oe i ke kauwahi kaawale o kou moku, no ka'u puolo waimaka e kau ae la maluna, i ike mai ai na kiui, na makamaka, na hoaloha, na ohana o kuu mea aloha he kane, e noho mai la ma ka hikina a ka la i Kumukahi a ka welona a ka la i ka mole olu o Lehua.
Ua haalele mai o Mr. Harry Kekua Kaio i keia ola ana a kuewa hookahi aku la i ke ala hoi ole mai, ke ala hoi o na mea hanu ola apau.
Auwe kuu kane kuu hoa pili o ka uka me ke kai, ka ua me ka la ame na ala mehameha o Honokua nei.
Aloha wale no wahi a kaua i pili ai me na lei keiki a kaua. Auwe kuu kane, kuu kane e hoi mai!
Ma ka Poakahi, Maraki 11, 1918, hora 8:20 p.m., i pauaho mai ai kuu kane aloha i keia ola ana ma ke Kona Hospital, a moku ae la ke kaula i hipuuia ai maua, a ko ae la no hoi ka olelo a ka Buke Nui, "O ke kanaka i hanauia e ka wahine, he hapa kona mau la, a ua piha hoi i na popilikia he nui.
Ma ka la 13 o Feberuari i hoomaka ai ka ma'i maluna o kuu aloha, he eha iloko o ka opu, me ka hi. Mai ia la mai ahiki i Maraki 1, 1918, aohe no he ikaika loa, aka mai ia la, Maraki 1, ua loaa mai la ke kauoha iaia no ka hele ana no ka nana mai a ke kauka nana koa.
Ua hele aku la no maua no kahi o ko makou makai S. L. Pakuai, kakali o ka hoea mai o ka nui o na inoa i kaheaia mai, alaila hele like, eia nae mamuli o ka nui o ka hana a ka papa, ua hoopaneeia a ka la elua ae.
Nolaila hoi hou aku la no maua ma ko makou home, me ka manao a kekahi la ae hele aku imua o ke kauka no ka nanaia mai. Eia nae, ma ia ahiahi no, Maraki 1, ua hooikaika loa mai la kona pilikia, ka eha iloko o ka opu ame kahi. La elua ae, aole hiki ke hele, nolaila kelepono aku la au i ke kauka aupuni, Dr. H. L. Ross, no ka hele ana mai e nana i ka pilikia o kuu kane aloha. Mai ia la mai ahiki i ka la elima, ua hoonui loa la mai la ka pilikia, aole he komo nui o kahi meaai. Nolaila ma ia ia ua hele mai la ke Kauka Ross, a hoihoi loa i kuu kane aloha i ke Kona Hospital.
Ua kau aku la ko'u manao ame ka ohana, malaila la hoi e loaa ai iaia ka palekana, eia ka auanei malaila aku no oia hele loa, me ka hoi ole mai e haawi i kona aloha hope ia'u kana wahine, ame kana mau lei aloha he keiki ame ka ohana. Auwe kuu kane, kuu aloha pau ole ia oe a!
E hoonaniia ke Akua, a no ka mea ua paa mua kana olelo ma ka Buke Nui; mai ka lepo mai no oe, a e hoi hou aku no oe i ka lepo, a o ka uhane me a'u mai ia. Nana no i hana mai a Nana no i lawe aku la.
Ua hanauia kuu kane aloha mai ka puhaka mai o Kaio (k) ame Kapihe (w) ma Honaunau, S. Kona, Hawaii, ma Ianuari 13, 1889, a ua piha iaia na makahiki he 29 o ka hanu@ana i na ea huihui o keia ola mauleule ana.
Ua hoohuiia maua ma ka mare ma Novemaba 28, 1911; ua piha ia maua na makahiki o ka noho aloha ana he ehiku. Iloko o ko maua noho mare ana, ua hoopomaikai ia mai mana me elua keiki, Sept. 2, 1914, he kekikane; Aug. 4, 1916, he kaikamahine; eia nae ua haalele mai la oia ia'u e lei hookahi i na lei a maua.
He aloha he oluolu, a he mea hui kana mau keiki iaia, he nui a lehulehu wale kona mau hoaloha e noho hooma nao mau aku nei nona. Ua hooikaika mau oia i ka hana i mea pono ai au kana wahine, kana mau keiki ame ka ohana no apau imua o kona alo.
Auwe kuu kane, auwe a'u keiki makua ole a! Kuu kane leo ole, kuu kane hoomanawanui e, eia ka e haalele mai ana oe ia'u e lei hookahi i na punahele a kaua; auwe ka mea luuluu o ka naau e; e deary, hoi mai kaua.
Ma ka pa ilina o ka poe Kakolika ma Pahoehoe i hunaia iho ai kona kino, ma o ka hoomaikai ana a ka Makua Eugene. Ua nui ka poe i hoea mai no ka ike hope ana iaia, a no lakou au e hoomaikai ae nei, no ka lakou mau makana pua, a no ke komo pu ana mai me a'u ma ke kumakena ana, no kuu kane aloha.
Nolaila, ma o'u nei ke komo pu mai nei kuu ohana ma ka hoalohaloha ana no kuu mea aloha. Ke nonoi nei au i ke Akua e hoomama mai i ko makou mau luuluu apau, a ke nohoi pu nei au i ke Akua e hoopomaikai mai i kuu mau keiki makua ole.
Me ka lunahooponopono âme na keiki o kou papapa'i ko'u adieu.
ABBIE KAIO,
Me ka Ohana.
Honokua, Mar. 13, 1918.
KA PILIKIA O KA OPU O NA KAMALII.
Iloko o na mahina o ke kau wela, e loaa mau ana na kamalii i ka pilikia o ka opu, e pono ai e makaala ia. I ka manawa e ikeia aku ai ke ano ohemo mai o ka ope, e haawi aku i ka Laau Hoopaa Hi a Chamberlain. Ke kuaiia nei e ka poe kuai laau apau, o Benson, Smith & Co., na akena no Hawaii.-Hoolaha.
EHOLO KAKAHIAKA
ANA NA KAA UWILA
I wahi e hoea kakahiaka ai na kanaka hana olalo o Puuloa, no ka hale hooluolu kaaahi, ma ka hora eono o ke kakahiaka, a kau aku maluna o ke kaaahi o na limahana no Puuloa, ua hooholo ae nei ka hui kaa uwila, e hooholo i hookahi kaa uwila o kela ame keia alanui, ma ka manawa kakahiaka nui, e hoomaka ana mai keia kakahiaka Poalima aku.
Oiai ua hoololi ae nei ka oihana kaua o Amerika ma Puuloa, he hookahi hora mamua ae o koonei manawa, nolaila ua lawe ae ka hui kaaahi o Oahu nei i kekahi alahele no ka hoko ana aku i kela hoololi, ma ka hooholo ana i kaa kuikawa no na kanaka hana, e haalele ana i ka hale hoolulu ma Honolulu nei, ma ka hora eono o ke kakahiaka.
No ka pono hoi o ua kauaka hapa olalo o Puuloa, ua hooholo ka hui kaa uwila, e hooholo i mau kaa kuikawa elike me ia malalo iho nei:
E haalele ana ke kaa uwila o ke alanui Moi ia Kapiolani Paka, no ke taona nei, ma ka hora elima me ka hapa o ke kakahiaka, a e hoe ana no ka hale hoolulu kaaahi, i ka hora elima me kanalima kumamahiku minuke.
E haalele ana hoi ke kaa uwila o ia alanui hookahi no ia Kahauiki ma ka hapalua o ka hora elima me ehiku minuke, a hoea ma ka hale hoolili kaaahi ma ka hora elima me k@alima-kumamahiku minuke.
E haalele ana hoi ke kaa o Waialae, ma ka hora elima me iwakalua-kumamalima minuke, a hoea ma ka hale hoolulu kaaahi, ma ka hora elima me kaualima-kumamalima minuke.
E haalele ana hoi ke kaa o ke alanui Ema ia Pauoa ma ka hora elima me kanaha mikue, a hoea i ka hale hoolulu ma ka hora elima me kanalima-kumamawalu minuke.
E haalele ana hoi ke kaa o ke alanui Nuuanu, ma ka hora elima me kanakolu-kumamalima minuke, a hoea ma ke kihi o na alanui Moi me Papu i ka hora elima me kanalima minuke.
E haalele ana hoi ke kaa o ke alanui Punahou ia Pawaa ma ka hora elima me kanakolu-kumamalima minuke, a hoea ma ke kihi o na alanui Moi me Papu, ma ka hora elima me kanalimakumamalua minuke.
LOAA PONO KA PIKO PAU IOLE.
Ma ke awakea o ka Poakahi akunei i hala, i lawe aihueia aku ai he ekolu haneri dala, mailoko aku o ka pahu waiho dala; o kahi kuai nupepa ma ka hale hoolulu kaaahi ae nei, e kekahi Pilipino hana o kela wahi, eia nae mahope iho o kona holo mahuka ana, ua paa oia i ka hopuia, ma ka po o Ka Poalua nei, i kekahi mau Kepani elua, a waihoia aku malalo o ka melu o ka oihana makai.
He kupaianaha no ke ano o ka paa ana o kela Pilipino i ka hopuia, o ke kumu no kona hoopaapaa ana me ke kalaiwa o ke kaa e lawe ana iaia, a no ia hoopaapaa ana, i huli hoi mai ai kela kalaiwakaa, a hoike i kona pilikia umia o na Kepani elua o ka nupepa Hawaii Shinpo; ua hokoloia aku la kahi e loaa ai o ke kolohe, a paa ana i ka hopuia, ma ke alanui Hokele.
Ua hoolimalimaia keia Pilipino e Jason Almeida, no ka noho hana pu ana me ia, ma kahi kuai nupepa ma ka hale hoolulu kaaahi, ma ke awakea nae o ke la la, ua haalele aku la oia i kahi hana no ka hele ana e ai i kona aina awakea, me ka waiho ana i ka huyina o ekolu haneri dala maloko o kahi waiho dala, me ke ki ana aku no nae a paa.
Iaia nae i huli hou aku ai, ua weheia ka pahu waiho dala, a ua lilo hoi na dala apau e waiho ana maloko, a o ka mea apiki e waiho ana maloko, a o ka mea apiki, ua nalowale honua ka Pilipino ana i hoolimalima ai e noho hana aku malalo on a.
Ua waiho koke ia ae na hoohalahala ana imua o ka oihana makaii, no ka holo mahuka ana o kela Pilipino, me na dala he ekolu haneri, ia manawa i haawiia ai na kiai makaala ana ma na wahi apau o na mokuahi e haalele iho ana i ka uwapo @ kela ahiahi, a pela no hoi ma ka Poalua mai.
Ma ka po nae o ka Poalua, ua kau aku la ka Pilipino aihue maluna o ke kaapio o kekahi Kepani, a pii aku la nouka o Nuuanu. I ka poea ana o ke laa ma kahi e kokoke ana i kahi noho o Afong, ua aka ae la ka hoopaapaa mawaena o ke Kepani kalaiwa ame ka Pilipino, e pili ana i ka uku o ke kaa, a o ka hopena oia hoopaapaa ana, o ia no ka lele ana aku o kela Pilipino mailuna aku o ke kaapio.
Ua huli hoi pololei mai la kela kalaiwakaa Kenani no ke kulanakauhale nei a hoike aku la i kona pilikia, i ke kahi poe Kepani hana o ka Hawaii Shinpo, ia manawa i hoomaka koke ai ka huli ana in a na alanui o ke kulanakauhale nei, a he mea oiaio ua loaa aku la ke kolohe ma ke alanui Hokele, a paa i ka hopuia.
I ka hoea ana ma ka halewai ua nokeia kela Pilipino i ka ninau e ka Makaikiu McDuffie, ahiki i kona hoike okoa ana mai i kahi ana i huna ai i na dala he elua haneri me kanakolu-kumamalua mauka o ke awawa o Nuuanu, ua loaa aku hoi kela mau dala i ke kanaka o ke aupuni, i ka manawa i lawe aku ai ua Pilipino nei e hoikeike i kahi i hunaia ai, a o ke koena o na dala e piha ai ka ekolu haner, ua pau iaia i ka hooliloia, ma ke kuai ana i mau lole hou nona, ame kana mau mea apau e makemake ai.
Mamuli o ka noonoo ana o ke komite fea teritore, a hoomaopopo i ka nui o na hoolilo, ua hoololoia ae, aole e malama i mau heiheilio mawaho o Kapiolani Paka, iloko o na la e malamaia ana na hana hoikeike, aka he mau hana okoa ke hoolalaia mai nei i pahihakahaka ma kahi o na heihei lio i manaoia.
HOIKE O NA MEAKUAI O KA MAKEKE MA HONOLULU
HOOPUKAIA E KA MAHELE MAKEKE O KE TERITORE.
Kuai kukaa wale no. Maraki 22, 1918.
Waiubata me Huamoa.
Waiubata, Hawaii, lb… .55 a .60
Huamoa helu 1, kakini… .55
Huamoa wae, kakini… .55
Huakaka, kakini… .45
Moa ame Manu.
Moakane opiopio, lb… .55 a .60
Moawahine opiopio, lb… .40
Pelehu, lb… .50
Kaka, Muscovy… .35
Kaka, Pekini, lb… .35
Kaka Hawaii, kakini… 10.00
Na Meaulu.
Papapa (string) uliuli, lb… .06
Papapa, wax, lb… .07
Papapa, lima, lb… .04a .05
Papapa maloo, Maui.. 8.25
Papapa, Calieo, 100 lbs… 10.00
Papapa keokeo liilii, lb… 12.00
Pi maloo… 9.00 a 10.00
Pi, maka, lb… Aole
Beets, kakini huihui… .30
Kaloke, huihui… .40
Kapiki, 100 lbs… 2.50 a 3.00
Kulina momona, 100 lbs… 3.00
Kulina Hawaii nunui, tona. 82.00 a 85.00
Kulina Hawaii liilii, tona, 76.00 a 80.00
Laiki Kepani, 100 lbs… 7.75
Laiki Hawaii, 100 lbs… 7.80
Pineki liilii, lbs… .06
Pineki nunui, lbs… .05
Nioi, Bell, lb… .10
Nioi, Chili, lb… .08
Uala kahiki, mokupuni… 3.25
Uala maoli, 100 lbs… 1.50
Pu, lb… .02 1/2
Kalo, 100 lbs… 2.50
Kalo, huihui,… .15
Ohia, lb… .10 a .@4
Kaukama, kakini… .35 a .40
Akaakai, 100 lbs… Aole
Na Huaai.
Alani Hawaii, 100… 1.50
Maia Pake… .30a .70
Maia maoli… 1.00 a 1.25
Piku, 100… 1.00
Waina, Isabella, lb… .08a .09
Lemi, 100…. 1.25
Halakahiki, 100 lbs… 1.50
Papaia, lb…. .02 1/2
Ohelo, lb… .25a .30
Ipuaiwaha. lb… Aole
Alani Hawaii, 100… 1.25a 1.50
Na Holoholona Ola.
Aole kuaiia ka pipi ame ka hipa, o ka puaa he 150 paoua (ola) .15 a 17 1/2 Na puaa oi aku i ka 150
paona (loleia)… .18a .19
Na Holohelona i Loleia.
Pipi, lb… .14a .15
Pipi keiki, lb… .15a .16
Hipa, lb… .18a .19
Puaa, lb… .25
Ili Miko
Pipi po'a, helu 2, lb… .11
Pipi po'a, helu 2, lb… .10
Pipi keiki, lb… .11
Kao, lb… .20a .30
Ai a ka Holoholona.
Kulina liilii, tona… 95.00
Kulina nunui, tona… 92.50
Kulina okaoka, tona… 96.00
Palani, tona… .55
Ai wae, tona… 92.00 a 95.00
Oka, tona… 82.00 a 87.00
Huika, tona… 100.00
Mikilina, tona… 70.00
Mauu maloo, huika, tona… 48.00 a 54.00
Alfalfa, tona… 47.00 a 48.00
Eia ka Mehele Makeke Teritore malalo o ka hooponopono ana a ka Hale Hoao o Amerika Huipuia, a ua hamama ia i na makaainana apau o ke Teritore. O kekahi mea a na kanaka mahiai a hanai holoholona e hoouna mai ana i ka Mahele Makeke e kuai hooliioia aku ana ia ma ke kumukuai makepono e ikeia ana. E kauia ana he kaki o elima pakeneka no ka hoahu ana. Ua makemake nui ia e hoike mai na kanaka mahiai me hanai holoholona i ka Mahele Makeke, heaha, a pehea ka nui o ka lakou mau mea i loaa no ke kuai ana aku, a i ka wa hea e makaukau ai no ka hooun@ ana mai. O ka ma ka e hoouna mai ai i na ukana i ka Mahele Makeke S. S. E. S. Ma ka leka: Honolulu, P.O. Box 1237. Keena kuai, kihi ma Waikiki o na Alanui Maunakea me Moiwahine Kelepona 1840. Kelokalapa uwea ole TERMARK.
NA LEKA HOAKAKA.
Maraki 22, 1918.
Kakaikahi loa ka loaa mai o ka waiubata ame ka manu i ka mahele makeke nei, a i ka manawa e loaa mai ai ua kuai kokeia mai la no a pau loa aku la. Mai ka manawa mai o ka hoopuka ia ana o ke kanawai e hookapu loa ana i ke kuaiia o na moawahine no ka aiia ua pii hou ae ke kumukuai o ka manu. He puilaika loa ka loaa mai o na kaka Muscovy a no ka wa e loaa mai ai he 35 keneka ke kumukuai no ka paona ma kukuai nui, ke kaupaonaia i ka wa ola. He liilii loa na waiubata e loaa mai nei mai na mokupuni mai a ua kuaiia aku ma ke 60 keneka no ka paona. No ka waiubata hoi e hookomoia mai nei i Hawaii nei mai na aina e mai he pii loa ke kumukuai a he nu na kauoha i loaa mai no na waiubata mokupuni he liilii loa nae ka mea loaa mai. Ua hiki loa i ka Mahele Makeke ke kuai i ka waiubata i paluaia aku ka nui elike me ia i loaa mai i keia manawa.
Aneane e pau loa na papapa mai Maui mai i ke kuana aku no na kumukuai maikai a ke upu aku nei makou e kanu mai ana ko Maui poe mahiai a oi aku ka nui o na papapa i keia makahiki o ko ka makahiki i hala aku:
Ile liilii loa ke kulina e komo mai nei i ka makeke a o ia mau kulina liilii nae i loaa mai ua loaa aku na kumukuai pii loa. O ka ai wae ame kekahi mau ai e ae a na holoholona i hookomoia mai i Hawaii nei mai na aina e mai ua pii hou ae na kumukuai a kiekie loa.
He heluna nui o ke kapiki ame na pu ka i loaa mai nei a ua kuai kokeia aku ma ka 2 1/2 keneka no ka paona ma ke kuai nui. No na kapiki i loaa mai ai he maikai maoli. O na pu i loaa mai he like ole ko lakou ano komo pu me na pu uliuli elike me ke ano pu a na Kepani, i oi aku ka makemakeia e kekahi poe lehulehu o keia mau mokupuni maumua o kekahi mau ano pu e ae.
Aohe i lawa loa na uala maoli i loaa mai i ka Makeke ma Honolulu e hiki ai ke hoopiha aku i na kauoha lehulehu. Mamuli mai keia o ka hoohanaia o ka uala e ka poe puhi palaoa ma o ka hoohuihui pu ana me ka palaoa, ame ka lilo o ka uala maoli i mea kuai nui ia e ka lehulehu iloko o na mahina kakaikahi i hala, huipu me na hoikaika ana ma ka aoao o ka mahele makeke e hookumu i kekahi kauoha no ka uaha maoli maanei, he nui ke kauoha no na uala maoli, a i ka wa e loaa mai ai o kekahi mau eke ua kuai kokeia aku. Ua pii hou ae ke kumukuai mai ke dala hookahi no ka haneri paona a i ke dala ame ka hapalua.
Eia me ka Mahele Makeke no ke kun@ aku i keia la kekahi mauu maloo Sudan ame ka anoano mauu Alfalfa o ke leaa ana mai Kapalakiko mai me kekahi manwa i hala koke aku nei.
O. B. LIGHT FOOT,
Hope Lunahoohana o ke Makemake Teritore.
PAU KE KUAIIA ANA O KA WAIONA.
Ma ka po o ka Poakolu aku la, a ma na hora no hoi o ke ahiahi, i paniku ia ae ai no ipuka o na hale unurama ame na hale kukaa kuai waiona apau ma Honolulu nei, i kulike ai me ka kuahaua a ka Peresidena Wilson, e hookapu ana i ke kuaiia o ka waiona ma Oahu nei.
Aole nae i lilo ke panikuai ana o na hale inurama i mea ano nui, no ka mea, oiai e hookokoke mai ana i ka wa e pau ai ke kuaiia ana o ka waiona ma Oahu nei, u hoahu e kekahi heluna nui o ka poe inu rama, i ko lakou mau waiona ma na home, a o ka poe i kakali a ku haiki loa ka manawa, ua lilo i hana nui na lakou ka hele ana e huli ma kela ame keia wahi e kuaiia ana i ka waiona, i wahi e loaa mai ai ka lakou mau mea i makemake ai.
No ka holomoku loa o ke kuaiia ana o ka waiona iloko o na la aku la i hala, ua nele maoli kekahi mau hale kukaa i kekahi ano waiona mamua ae o ka Poakolu nei, a o na hale i koe iho me na waiona kakaikahi, ua hamama ko lakou mau ipuka ahiki i ka hora eha o ke ahiahi, oiai hoi na hale inurama i kuai hoolilo aku ai i ko lakou mau waiwai apau, ua paniia na puka mamua ae o kela manawa.
O ke halekuai kukaa wale no o ka nui o Lovejoy & Co. ka halekuai waiona i koe kona waiwai, a e hoounaia aku ana ke koena o ka waiona i Kaleponi.
Ma kahi o ka hookahi haneri a oi aku ka nui o na kanaka hana o Puuloa i hooneleia aku ka loaa ana o ka waiona ia lakou mamuli o ka hiki hope ana mai o ke kaaahi iluna nei, a ua piha na kanaka hana me na mano hoonukiuki i ka hui kaaahi, no ka hoapaapaia ana o ke kaaahi a haule mahope o ka manawa maamau e hoea mai ai i Honolulu nei.
HOIHOIIA NO KE KULA O WAIALEE.
Mamuli o ke kauoha a ka Lunakanawai Kaapuni Heen i hoihoiia aku ai he keiki Kepani o Tamamoto ka inoa, a nona hoi na makahiki ma kahi o umi-kumamalima, no ke kula hoopololei ma Waialee, no kona komo pu ana iloko o ka hewa aihue, me kekahi poe Kepani e ae, na lakou i aihue na kaa otomobile he umi-kumamaono ka nui.
Me kekahi mau pule aku nei i hala i paa ae ai kela keiki Kepani i ka holopuia me na Kepani oo, he puulu o ka poe aihue, na lakou i aihue i na kaa otomobile lehulehu, ma ka Mokupuni o Oahu nei, me ka loaa ana aku o na kaa otomobile, i pau na wahi o ke kaa i ka weheweheia mawaho o Kamooliilii.
Ua loihi no ka hoomakakio ana a ka oihana makai, i ka poe na lakou e aihua mau ana i na kaa otomobile, o kekahi poe ma ka lakou mau wahi e waiho aku ai, o ka hopena nae i ikeia mamuli o kela hoomakakiu ana, o ia no la loaa pono ana o ka puulu o ka poe kolohe, a e hookolokoloia ana ka poe i koe iho ma keia mua aku, maloko o ka aha kaapuni.
Ma ka manawa i hopuia ai o kela poe Kepani, a i ka wa i ninauia aku ai i ko lakou kumu, o ka aihue ana i na kaa otomobile, o ka pane a kekahi o lakou, no ka makemake ana no ia, e lilo lakou i poe loea ma ka hana ana i na kaa otomobile, pela iho la lakou i aihue ai a hoao aku e wehewehe i na apaapana like ole o na kaa, me ka hana hou ana a paa elike me mamua.