Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 15, 12 April 1918 — Page 5

Page PDF (1.68 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

HE MOOLELO NO TAZANA

A I OLE

Ka Hiena o na Ullaau Anoano o na Kapakai o Aferika

            He hookahi mea Tazana e hoomaopopo lpa la, aole loaa aku ka ike ia Jene Pota, he hookahi no kanaka ana i makemake loa ia e ike; ua hoopohihihi loa ia mai no hoi kona noonoo, no kela wahi o ka leka e oleleo ana;  "Ua haawi mua aku oia i kona puuwai i ka me e," o ua mea la, he ninau nui aia a Tazana e kuekaa la iloko o kona noonoo.

            No kela maopopo ole i ua o Tazana, ka manao o Jene Pota, no ke kanaka ana  i haawi aku a i kona puuwai, nolaila manao wale iho la no oia, aole ka paha he aloha o ua kaikamahine nei iaia, a o kela noke aku Jene Pota i ka lele Huna on a. e honi ai, he hoailona wale no ka paha ia o ke ano hoaloha.  Pehea nae e maopopo ai iaia ke ano o na kanaka, no ka mea iwaena wale no oia o na holoholona ahiki i ke kanaka makua ana.

            Na ka maopopo hou ole aku iaia o kana mea e hana ai, ku ae la ua o Tazana iluna, haawi aku la i ke aloha poeleele i ka Lukanela Anola, elike me ia i aoao mau ia mai ai iaia e Mr. Anola, a haule aku la hiamoe maluna o ka mauu nomolu a Jene Pota e hiamoe mau ai i na la aku i hala,

            No kela hoi ana aku hoi o Tazana e, hiamoe, puhi aku la ka Lukanela Anola i ke kukui a pio, o kona haule iho la no ia maluna o ka moe kapolena, a he hookahi ka hiamoe like ana, aia ka pono o ke ao ae, alaila noonoo aku i ka laua mea hana ai.

            No ke koena mai o na la o ko Tazana ma noho ana maloo o ka hale, aole laua hanai nui e ae, o ka hoomaha wale no, he manawa uuku wale no ko Tazana e hele aku ai iloko o ka ululaau, a huli hoi mai la me na holoholona liilii, i mau meaai na laua, a lewa pu mai la no hoi i kekahi mau huaai, a o ka hapanui o ko laua manawa, o ia no ke a'o ana Anola ia Tazana i ka olelo Palani.

            No ka pule hookahi ka laua noho ana me kela ano, ua hiki maoli ia Tazana ke kamailio me kona hoa ma ka olelo Palani, a ma kekahi po nae, mamua o ko laua hoi ana aku e hiamoe, ninau mai la o Tazna i ka'i ana mai:

            "Eia o Amerika ihea kahi i waiho ai?" wahi ana me ka nana pono loa ana mai ma na maka o ka Lukanela Anola.  "Aia o Amerika ma kela wahi," me ke kuhikuhi ana aku o Anola i kona lima ma ke kukulu komohana akau.  "He mau mile mamao loa o Amerika mai ia kaua aku, aka heaha ke kumu nui ono Amerika i kekahi la."

            Luliluli ae la ke poo o ka Lukanela Anola a pane aku la: "He hana pohihihi loa kou hoea ana no Amerika e kuu hoaloha."

            Ku ae la o Tazana iluna, a hele aku l ano kahi o kana mau ule i waiho ai maluna o ka holowaa, a lewa mai, la i kekahi buke palapala aina.  a ma kahi o ke kii palapala aina o ka honua nei, waiho aku la imua o kona hoaloha, a olelo mai la:

            "Aole he maopopo iki ia'u o ke ano o keia palapala aina, e oluolu hoi oe, e hoakaka pono mai i hoopauia ae ai ko'u pohihihi."

            Nana iho la ka Lukanela Anola i ke kii palapala aina, alaila hoakaka aku la oia, o na wahi e ae o ke kii me na waihooluu okoa, o na aina ia i noho ai o na kanaka ma kela ame keia wahi o ka honua.

            "Makemake au e kuhikuhi mai oe iluna nei o ka palapala aina, ia Amerkia!" alaila kuhikuhi iho la la Lukanela Anola, i ke kii o Amerika, a i ka wa i ke iho ai o Tazana, pahola ana iho o kona lima maluna o ke kii palapala aina:

            "Aole no hoi ha i mamao loa aku o Amerika, e nana mai no hoi oe la, ua oi aku ka nui o kuu lima i ke kii o Amerika." wahi a Tazana.

            He naaupo haalele maoli o Tazana, aka no kana pane nae, ua noke okoa ae la ka Lukanela Anola i ka akaaka, no ka noho pouliuli o keia kanaka i loko o ka ululaau, alaila lalau akua la oia i ka penikala, a kau iho la he kiko eleele ma na kapakai o ke kii palapala aina o Aferika,

            "Ke inke nei oe, o kela kiko eleele uuku a'u i kau aku la mauna o ke kii palapala aina, he keu kaku kona nui a kaua e ike la. mamua o keia hale ou ke hoohalikeia me ka honua nei."

            Aole no he hiki ia Tazana ke maopopo na mea a Anola e hoakaka aku nei iaia, aku kulou iho la ke poo o Tazana iloko a i ka hala ana he mau minuke, aea ae la iluna a i aku la: "Ua maopopo no anei ia oe, he kanaka ili keokeo kekahi e noho nei Aferika?"

            "Ae, ua piha na wahi apau o ha honua neii ka noho ia e na kanaka ili keo keo, nolaila he poe ili keokeo no kekahi me Aferika e noho nei i keia manawa."

            "@ hea kahi kokkoke loa mai keia wahi aku, i noho ia e na kanaka ili keokeo?"

Kuhikuhi aku la ka Likanela Anola i kona lima, ma ke kukulu akau mai ia laua aku."

            "He mau moku nunui no anei ko lakou e kiki ai ke holo ma luna o ka moana?"

            "Ae, ua lawa na wahi apau loa i na mokupe'a ame na mokuahi."

            "Ina pela ea, e haalele kaua i ka noho ana me keia wahi, a e hele kaua no kena wahi au e olelo mai nei, aia malaila kekahi poe kanaka ili keokeo kahi i noho ai."

            Minoaka iho la o Mr. Anola no kela manao o kona hoaloha, alaila kamailio aku la me ka luliluli pu ana o kona poo.

            "Mai manao oehe hana maalahi wale no ka hele ana aku a hoea paha kaua ilaila e hala okoa ana he mahina."

            "Alaila, ua manao no anei oe e kuu hoaloha, e noho mau loa ma jeia wahi, oiai aole he alahele  maalahi e hoea hou ai ilaila."

            "Ina pela. ma ka la apopo kaua e hoomaka ho ai e haalele i keia wahi, no ka mea i hoike aku no au ia oe ea, aole o'u hoihoi hou i ka noho mehameha ana, e make ma keia wahi.  Ua oi aku ka pono o ka make ana, mamua o ka paakiki ana iho e noho ma keia aina."

            "Owau no kekahi i makemae ole noho ma keia wahi ahiki i ka make ana," i pane aku ai ka Lukanela Anola, me ka hoopinana ana ae i kona mau poohiwi iluna.  ""Ina ua paa loa kou manao no  ka haalele i keia wahi ea, alaila i hookahi no ko kaua haalele like ana, ma kou wahi e hele ai,malaila pu au e hele ai."

            Ina pela ua pono, ma ka la apopo kaua e hoomaka ai e hele ma keia huakai no Amerika."

            "Auhea oe e kuu hoalaho, mai manao oe, he hana maalahi ka hoea ana i Amerika!  Pehea e hiki ai ia oeke hoea ilaila no ka mea aole au dala?"

            "Heaha ia mea he dala?" wahi a Tazana, o keia ka manawa mua loa ana i lohe ai ia mea he dala, a no kekahi manawa loihi, i noke aku ai ka           Lukanela Anola i ka hoakaka a hiki i ka maopopo ana i ua o azana, alaila ninu hou mai la:

            "Pehea ka hoi e loaa ai ke dala i na kanaka?"

            "Ma ka hooikaika ana ka hana, i loaa mai ai ke dala ialakou."

            "Ina hoi ha pela, aole no ia he mea nui, e hooikaika aku ana au i ka hana ahiki i ka loaa nui ana o ke dala ia'u, ia wa au e kau aku ai maluna o kekahi moku e holo pololei ana no Amerika."

            "Aole au noonoo nui ana no ia mea he dala, no ka mea owau kekahi kanaka waiwai, e noke ai au i ka ai i ka'u mau dala, o ka mea nui wale no, in a e hoea ana kaua no kahi i nohoia e na kanaka ili keokeo,  ka pau ae la no ia o ka pilikia, he maalahi wale no ke koena aku o ko kaua alahelea hoea no Amerika."

            Hakalia no a ao ae ma ke kakahiaka mai o kekahi la, o ko laua nei hoomakaukau iho la no ia no ka laua huakai hele, e paa ana kela me keia o laua pakahi he hookahi pu raifela, me na kaei poka, he ipuhao, me kekahi mau meaai e pono ai ko laua hele ana.

            No na ipuhao nae, na pa ame ke o, aole o Tazana makemake ia mau mea, nilaila kiola aku la oia i kana mau ukana o kela ano i kahi e, he mea hookaumaha wale no ia i ka hele ana, a o ia ka ka Lukanela Anola o ka pane ana mai:

            "Mai manna oe, ua like pu ka noho ana o na kanaka me kou noho ana iwaena o na holoholona!  E pono oe e ai i na mea apau me ka hoomo'a ole ia, a o kekahi no hoi, he oi aku ka ono o ka ai maka ana i ka i'o o na holoholona he wainui, mamua o ke ano o ka oukou mea e hana ai.

            Me kela manao paa e hoea aku no kekahi waih i nohoia e na kanaka ili keokeo, hoomaka aku la laua e hele, aole naeia he hana maalahi, oiai he loa ke alahele, a no ka mahina okoa kela hele ana a laua no ka akau.  I kekahi manawa e loaa nui ana na meaai ia laua.  a ma kekahi mau wahi no hoi, he kula oneanea wale no, me ko lauahele iloko o ka pololino kekahi mau la.

            Aole he lahui kanaka Paele hihiu a laua i ike ma kela huakai, aole no hoi he hoopilikia wale ia mai e na holoholona ahiu, nolaila ua maalahi maoli ko laua hele ana.

            I cela âme keia la, e a'o mau aku ana no ka Lukanela Anola ia Tazana i ka olelo Palani, pela me ana ano o ka noho ana o na kanaka ili keokeo, a e a'o okoa aku ana no hoi iaia i ke ano o ka paa ana i ke o ame ka pahi, ia laua e noho ai e ai i ka laua mau meaai, aka no ka hemahema loa o ua o Tazana, e kiola okoa aku ana oia i kela mau mea i kahi e, a hopu aku la no i na meaai me kona mau lima, a hookomo ae la iloko o ka waha.

            "E pono oe e Tazana e hoolohe mai i ka'u mau mea apau e kuhikuhi aku nei ia oe, no ka mea eia au ke a'o aku nei me ka ikaika, e lilo oe i keonimana, aole hoi kanaka ahiu."

            Me ka hoihoi ole no, e lalau hou aku ai o Tazana i ka pahi ame ke o, alaiala okioki iho la i ka i'o o ka holoholona i hoomo'aia, aka aia nae iloko ona, ua hele oia a piha me ka hoowahawaha, o ka hana no i maa iaia, o ke aki-ku i kana mau meaai me kona mau niho.

            Ma kela huakau a laua i hoike aku ai o Tazana no ka pahu a na kanaka luina o ka lawe ana a huna i loko i ka lepo ma kekahi wahi, elike me ia a kaua e kuu makamaka heluhelu i ike mua ae nei, pela kona kii anae hu'e i ua pahu nei, a lawe aku e huna ma kekahi wahi okoa loa.

            "Alaila, o kena aku la ka pahu dala a ka Poropeka Pota; he keu aku ka hoi keia a ka mea pilikia, aka aole maluna ou ia hewa, no ka mea aole i maopopo ia wa, akahi no oe a ike ae, i ka like ole o kou ola ana ia manawa me ko keia a kaua e noho nei."

            No kela hokaka a ka Lukanela Pota, akahi no o Tazana a hoike ae no kekahi leka, ana o ka lewa aihue ana mai ia Jene Pota mai, maluna o ke pakaukau, ma kekahi po, ana e hakilo  mai ana mawaho o ka hale, e nana ana i ke kakau o kela kaikamahine, maloko o ua lekanei, kekahi mau hoakaka e pili ana no kela pahu dala, alaila kamailio okoa mai la i ka Lukanela Pota:

            "O ko'u manao ea, ma ka la apopo, e huli hoi hou kaua i hope e kii ai i kela pahu dala."

            "Ea, ua opulepule anei oe e Tazana, i kamailio mai ai oe ia'u e kii hou kaua i kela dala?  O ka ekolu pule keia o ko kaua hele ana iloko o ka waoakua, me ka lihi launa ole aku i kahi i noho ai o na kanaka, a in a no ko kaua huli hoi hou ihope, e hala okoa ana he ekolu pule ia kaua, alaiala hoea no kahi i waiho ai o kela pahu dala.

            "Ua olelo mai nei oe, he pahu kaumaha maoli kela, nana kanaka eha e auamo, pehea oe i manao ai, he hana maalahi no kaua ka hele pu ana me kela pahu dala ma keia huakai.  E hala okoa ana he mau mahina lehulehu, mamua o ko kaua hoea ana i kahi i noho ai o nakanaka ili keokeo."

            "Ua paa loa kuu manao, e kii i kela pahu dala, e kuu hoaloha," i paakiki mai ai no o Tazana.  "Ua hiki ia oe o kaua ke hoomau aku i ka hele ana, a owau hookahi no ke hoio hou ae i hope, he hana hikiwawe loa na ke kanaka hookahi ka hele ana, mamua o ko kaua hele like, a e kakali mai no hoi oe ia'u, ma kekahi wahi, a i ole, e hoouna mai oe i mau kokua, no ka huli ana ae ia'u."

            No kela paakiki loa o Tazana e hoi hou e kii i ka pahu dala, a no ka makemake ole no hoi o ka Lukanela Anola e hoomau hookahi aku i ka hele ana imua, noonoo iho la oia i kana mea e pane aku ai, a iaia no ka ike i ka mea pono, ia wa i aea mai ai kona poo iluna, a i aku la i kona hoaloha:

            "Eia ko'u manao, a me he mea la o ke alahele naauao ia me ka maalahi no hoi.  E hoomau no ko kaua hele like ana a hoea i kekahi wahi o na kanaka ili keokeo, ilaila e hoolimalima ai kaua i kekahi moku no ke kii ana i kela pahu dala, alaila hoihoi pololei aku no kahi e maluhia ai.  He alahele oi loa aku keia o ka maalahi, a o kekahi no hoi ea aole kaua e kawale kekahi mai kekahi mai, ua ikeia aku auanei na ulia poino, eia ka auanei , ma keia hele kaawale ana o kaua, aole loa kekahi e ike hou aku ana i kekahi"

            "Ina pela, ua pono, e waiho malie ana no kela pahu dala ahiki i kuu hoea hou ana aku malaila, i ka wa pono.  Ua paa no kuu manao e kii koke i kela pahu dala i keia manawa, no kou hele hookahi hoi, pela wale no au e ae aku nei i kou manao , e hoomanawanui, a maluna o kekahi moku kaua e hoi hou aku ai no ke kii ana i kela waiwai.

            "I ko'u wa i ike aku ai i oe iloko o ka poino, me ka hiki ole ke hana ae i kekahi mea nou e pakele ai, ua hookahaha loa i amai ko'u noonoo, i ka hiki ole ana i na kanaka, ke pii ae ma na anuu kiekie loa, iloko o keia au malamalama.  Ma kuu manao maoli, ua hiki loa ia hookahi liona ke luku aku i hookahi haneri poe elike me oe ke ano o kuu hoaloha."

            Noke ae la ka Lukanela Anola i ka akaaka, no keia mau olelo a Tazana e kamailio aku la iaia mamuli mai o ka naaupo, me ka maopopo ole i ka naauao ame ke akamai o na kanaka, a o ia kana o ka pane ana aku:

            "Aia oe e Tazana a hoea aku i kahi i noho ai o na kanaka o keia au malamalama, a ike aku i ka oihana koa me ka oihana kaua, pela na kulanakauhale nui, ame na mea apau au i ike mua ole ai, ia wa auanei oe e olelo iho ai, he mau hana ai i loaa mai mamuli o ka noonoo o ke kanaka maluna o na hoioholona ahiu ikaika oloko o ka ululaau.

            "He oiaio, i ka wa e ku olohelohe ana ke kanaka nona iho, aole e hiki iaia ke ku aku imua o kekahi meakaua, e hiki loa ana ia lakou ke luku i kekahi heluna nui o na holoholna, me ka maalahi loa.

            "Aole i like na holoholona me na kanaka, o na holoholona he ku wale mai no ka lakou a nana i ka hakaka o kekahi me kona enemi, no na kanaka nae, he okoa loa ko lakou ano, e koku ana lakou hoa, iloko o ka pilikia.  Heaha ke kumu o kou hele lanakila ana maloko o na ululaau e Tazana ai na holoholona mai, ke manao nei au, ua maopopo ia oe ke kumu?"

            "Ua pololei oe e kamailio mai la e kuu lukanala maikai, no ka mea in a i hele mai kekahi mau mapu, e kokua ia Keka, i kuu wa e hakaka ana me ia manawa, aka o ke ano o na holoholona, he naaupo loa lakou, aole he kokua aku o kekahi i kekahi, i mea e lanakila ai.

            "O kekahi mea a'i i ike no na mapu, a o ku makuahine mapu no ka'u e olelo ae ai, he nui no na meaai ke loaa, eia nae, i ka wa no e maona ai, o ke kiola aku la no ia i ke koena, aole he malama no ia ai hou ana aku.

            "No'u iho, ke ike au he nui loa na meaai a kekahi wahi, e hoiliili ana au a nui, a he hookahi ke hele pu ana ma ia mau mea, me ka noke mai nae o Kala i ka huhu ia'u, aia nae a hiki mai i ka wa o ka pololi, ia manawa e hoomaikai mai ai ia'u, no ka loaa ana he mau meaau na maua."

"Alaila ua maopopo loa no anei ia oe kou makuahine?" wahi a ka Lukanela Anola i ninau mai ai.

            "Ae, he makuahine mapu ko'u o Kala ka inoa, he kino nui kona, i oi ae ke kiekie maluna o'u."

            "Aole au i ike iaia, o ka Kala wale no o ka hoike ana mai, he mapu keokeo ka, aole he huluhulu o kona ili, a o ka'u i koho iho ai, he kanaka ili keokeo oia elike me ko kaua nei ke ano."

            "Auhea oe e Tazana kuu hoaloha, ke kanalua loa nei au no kou lilo ana he keiki oe na ka makuahine mapu, nokeaha i kau ole ai kekahi o na hoailona o kela ano holoholona maluna ou?  He kanaka oe ma na ano apau loa, kiekie, he keiki hoi na kekahi mau makua naauao.  Aole anei he mea hoomanao e waiho nei malalo o kou malu, i hiki ai ke hookoloia aku ahiki i ka loaa pololei ana o kau mau makue?"

            "Aole he wahi maoli uuku i loaa ia'u," wahi a Tazana me ka luliluli ana iho o kona poo.

            "Aole anei he mau leka a he mau buke paha maloko o kela hale a kaua i haalele aku nei mahope, i kakauia ai kekahi mau manao, e hoakaka ana no na mea i pili aku ka poe i noho mua maloko o kela hale?"

            "Ua heluheluia e a'u na buke apau maloko o kela hale a he hookahi wale no wahi buke i hiki ole ia'u ke heluhelu, o ke kumu, aole i kakaui ma ka olelo Enelani, malia o hiki ia oe ke heluhelu i na mea apau maloko o ua buke nei," alaila wehe ae la ua o Tazana i kana eke e waiho ai i na pua, a malalo loa o ke eke, lawe mai la oia he buke uuku eleele, i kakauia na mea apau oloko me ka iniki.

            "He buke hoomanao keia na Keoni Kelekona, ka haku Kelekona, he keonimana Pelekane, a ua kakauia keia buke ma ka olelo Palani," wahi a ka Lukanela Anola, iaia i nana iho ai ma ka aoao mua loa o ua buke nei.

            Me ka leo nui i heluhelu ae ai ka Lukanela Anola, i na mea i kakauia maloko o kela buke hoomanao o Keoni Kelekona, no kona ola ana ame kana wahine me Alika, mai ko laua manawa hope loa o ko laua ola ana.

            Ua maopopo mua ia kaua e kuu makamaka heluhelu na mea maloko o kela buke, elika me ia a kaua i hoomaopopo ai, mai ka nee ana mai o keia moolelo, ahiki i ka wa e lele aku ai o Keka, kela moi o na mapu, a pepehi ia Keoni Kelekona.

            Ma kekahi mau wahi a ka Lukanela Anola e heluhelu aku ai, ua hiki ole iaia ke hoomau aku, i kau a mea o ka piha me ka ehaeha o na mea i kakauia, a me na waimaka e halo'ilo'i ana ma kona mau lihilihi e nana aku ai oia Tazana, o kana nae e ike aku la i kona hoa, aia wale no kona poo olalo kahi i kulou ai.

            He moolelo ka i kakauia maloko kela buke hoomanao i piha me na poino ame na popilikia mai kinohi mai, a ma ka manawa wale no e hoike ana no ka hanau ana mai, a ma ka manawa wake no e hoike ana no ka hanau ana mai o ka bebe akahi no a loli ae ke ano o na mea i hoakakaia he bebe hoi i hanau mau, mahope iho o ka hala ana he elua mahina o ka noho ana o ka mea nana i kakau i kela buke ame kana wahine maluna o keia aina.

            Penei nae na mea i kakauia, no ka hanau ana o ka bebe:

            "I keia a i piha ai ka eono mahina o ka maua bebe mua loa, ma ka aoao o ke pakaukau a'u e kakau nei, he keiki nepunepu, a maikai o kona ola kino, me ka hoihoi mau o kona mau maka.

            "Ia'u e noho nei e kakau, me he mea la, ke ike okoa aku la au i kona ulu ana ae a lilo i kanaka makua, a oia ka i pani ae i ka makalua o kona makuakane, he Keoni Kelekona elua, ka mea nana e hapai mau aku i ka hanohano o kona ohana ahiki aku i kana mau mamo.

            "No ka hooiaio ana i ka pololei o ka;u mea e koho nei nona, ke hopu okoa mai nei oia i kuu peni me kona mau manamanalima nunui, a o keia ma-ka e kohu nei i ka inika ma keia wahi, no kona mau manamanalima ia o ka hoohanini ana i ka inika."

            He oiaio, i ka nana pono ana iho a ka Lukanela Anola, ma kela apana pepa, he mau wahi lehulehu e kakau ae ana na ma-ka o na manamanalima eha, elike no hoi me ke ano o ka hana a na bebe, e hopu aku ai i ka lakou mea e makemake ai, me ka hauka'e nae o ka lima i ka inika.

            "I ka wa i pau ai o ka Lukanela Anola heluhelu ana i kela buke hoomanao, ua noho kukule loa iho la ua mau kanaka nei no kekahi manawa loihi me ka pane leo ole.

            O ka Lukanela Anole nae o laua ka mua loa o ka hoao ana mai e kamailio, ma ka ninau ana mai:  "Pehea kou manao e Tazana, no ka moolelo a'u i heluhelu aku nei ia oe mailoko mai o keia buke hoomanao?"

            "Aole anei ua hoopau loa ia ae na pohihihi no kou mau makua?  O kabebe a keia buke e hoakaka nei, o oe ponoi no ia e Tazana."

            Luliluli wale ae la no ke poo o Tazana, me kona pane ole aku he hookahi huaolelo, alaila hoomau mai la no ka Lukanela Anla, i ke kamailio ana:

            "Ke hoakaka nei ka moolelo maloko o keia buke hoomanao, no ka hananuia ana he hookahi wale no keiki, a o ua keiki nei, ma kuu manaoio loa, o oe no ia e Tazana."

            "Ke hoomanao nei au, maloko o kela hale. ma na wahi like ole ekolu malaila na iewi o na makua me ka laua keiki uuku kahi i waiho ai, a ua kanuia kela mau iwi e ka Poropeka Poa ame kona mau hoa, mawaho aku o ka hale.  O ka mea wale no a'u e ike nei, ke oi loa aku la ka pohihihi o na mea i pili i ko'u hanauia ana, a me he mea la ua pololei no na mea a Kala i kamailio mai ai, he makuahine mapu ko'u,"

            Aole he manaoio iki o ka Lukanela Anola, aia he wahi lihi luna mai o ka mapu i kona hoaloha, koe walke no nae ka hiki ana iaia ke akaa ae i ka hanaiia ana o Tazana e ka mapu.  I loko nae o kona noonoo, ke ike la oia, aia malalo o kona mali, ke ki hookahi nana e hoopau ae i na kanalua apau, o ia no kela mau ka-ka o na manamanalima, i hapala maluna o ka aoao hope o ka buke, a ke kakali malie la oia, o ka hoea mai i ka wa kupono, alaila hoike okoa ae oia i ke ao holookoa, o keia no ke keiki ponoi a Keoni Kelekona, a he haku waiwai a kuonoono hoi no Enelani.

            No kekahi mau pule elua mahope mai o ka hoomau ana aku i ko laua hele ana, hoea aku la laua aku, e ku mai ana he mau hale lehulehu, i hoopuniia me na pa laau i hanaia a manoanoa.

            Mawaho ponoi mai o ka pa e hoopuni ana i na kauhale, aia malaila kekahi mala kulina nui, a he poe kanaka Paele ka poe e hana ana.  Hele aku la laua nei a kokoke i kekahi kumulaau, ia manawa i hemo ae ai ka kakaka a Tazana, a omou iho la i kekahi o kana mau pua, a e ole wale n o ka Lukanela Anole e ike mai i kela hana a kona hoaloha, ua hopu ino mai la oia i ka lima o Tazana me ka ninau ana mai:

            "Heaha kau mea i manao ai e hana e Tazana me keia pana?"

            "E hoomakaukau mua ana au ia'u iho, no ka mea in a e kaa e aku ana ka ike ma ka aoao o kela poe kanaka Paele ia kaua, aole ana e nele kpo lakou ki mai i ka pu, a i ole me ka lakou mau pua paha, nolaila e lilo owau ka mea nana e pepehi mua aku ia lakou a pau i ka make."

            "Alia oe e pupuahulu wale Tazana, malia paha he mau hoaloha lakou, hana e aku nae oe i kekahi hana ku ole i ke ano hoaloha."

            "Nawai ka hoaloha o na kanaka Paele, he poe enemi wale no lakou, no na kanaka ili keokeo," me ka hooma-lo ana mai o ua o Tazana i ke kaula o kana pana.

            "E waiho koke oe i kau pana e Tazana, e hoolohe mai oe i ka'u kauoha e pono ai, no ka mea aole i maa na kanaka ili keokeo i ka hoopoino mai keahi o kela poe Paele ia kaua, ia wa hoi paha e ki aku ai, elike me na holoholona!

            "He o ia mau no kou ano ahiu e huu hoaloha, ina no ko kaua hoea okoa aku iloko o ke kulanakauhale o Parisa, e lilo ana i hana nui na'u ka maala ana ia oe, i ole ai e hoopoino wale ia aku ke ola o na kanaka mamuli o kou ano holoholona."

            "Hookuu iho la o Tazana i kana pana ilalo, me ka minoaka nae ma kona mau papalina, alaila pane mai la:

            "Aole he maopopo iki ia'u o ke kumu nana e kaohi mai ia'u mai ka pepehi ana aku i na kanaka Paele i pepehi ai a make maloko o ka ululaau.  Ina paha no ka holo mai o kekahi liona mailoko mai o ka ululaau, e nana wale aku ana no ka paha kaua, a wehe aku i na papale imua ona!"

            E kakali hoomanawanui iho no kaua pela me ka hoopilikia ole aku i kela poe ma kekahi ano, aia a hoao mai lakou e hoopilikia ia kaua, ia manawa hoi paha e pepehi aku ai, aohe mea nana e papa maia ia kaua, no ka mea ua kaa ka hewa ma ko lakou aoao.  Mai noonoo mau oe he enemi na kanaka apau, aia wale no a he mau hoike maopopo kekahi ma kou aoao, no ko lakou ano maoli, alaila hana aku oe elike me kau e manao nei.  Eia ka auanei he poe hoaloha no kela poe, kaa e nae ia oe ka hoopoino aki ia lakou."

            Ina hoi ha pela ea, alaila he makehewa ko kaua pee hou ana iho ma keia wahi, e hele ae kaua i keia ana, he poe hoaloha paha kela, a i ole he poe enemi paha," o ka hoomaka aku la no ia o Tazana e hele imau, me ke ku ana ae a pololei iluna, aia hoi kona mau maka, ke haka pono la i na Paele e hana ana maloko o ka mala kulina.

            No Tazana hoi ka hele, uhai wale aku la no o Mr. Anola mahope on a, me ka manao hopohopo no nae iloko on a no ka poino mai i kela poe Paele.

            Aole i loihi loa aku kela wahi a laua o ka hele ana, ua ike mai la kekahi Paele ia laua mei, ia wa oia i hoomaka koke ae ai e uwa me ka leo nui, a holo aku la noloko o ka pa, me ka ukali like ana aku o na Paele e ae mahope on a.

            Mamua nae o ka pau pono ana aku o kela poe Paele noloko o ka pa, ua oili mai la he kanaka ili keokeo mailoko mai me kana pu raifela, ua lohe oia i ka leo uwa o na Paele, a no kona manao ua hoea aku paha kekahi poe hoopilikia malaila, pela oia i holo mai ai iwaho, a i ka wa i ike mai ai i ka hele aku o keia mau kanaka puhuluhulu, a olohelohe hoi, kau koke ae la oia i kana ppu raifela iluna o kona poohiwi, no ke ki ana mai ia Tazana, ka mea mamua loa e hele ku ana, aka kau e ae la nae ka lima o ka Lukanela Anola iluna, a kahea aku la me ka leo nui:

            "Mai ki mai oe i kau pu ia maua, no ka mea he mau hoaloha maua e hele aku nei."

            "Ina olua he mau hoaloha, alaila ke kauoha aku nei au ia olua e ku, a mai hoao e nee hou mai imua!"

            "Ke kauohaia mai la kaua e Tazana e ku, nolaila mai hoao hou aku oe e hele imua.  Ua manao loa mai nei kela kanaka ili keokeo he mau enemi kaua, pela oia i kau mai nei i kana pu panapana, me ka manao e ki mai, aka nae ua pomikai kaua kaua, ua pau kona manao ana e hoopoino mai."

            No kela kauoha a ka Lukanela Anola, ku iho la o Tazana i kahi hookahi, a hele aku la hoi o Mr. Anold, a ku like iho la me ia, a no kekahi manawa ko laua ku malie ana, ia wa i kahea mai ai ke kanaka me ka pu panapana e hele aku laua nei imua on a, akahi no a mama na kaina wawae o na kamahele, ua hala aku la ka poino mai ia laua aku.

            Ma kela wahi, o ka Lukanela Anola ka mea i hele aku mamua, a hahai aku la no hoi Tazana mahope.  I ko laua nei hoea ana aku imua o ke kanaka e ku mai ana ma ka puka-pa, nana pono loa mai la oia ia laua nei, a ninau mai la ma ka olelo Palani:

            "Heaha ke ano o ko olua lahui e keia mau kanaka?" wahi ana me ka paa no o kekahi lima i kana pu raifela.

            "He mau kanaka ili keokeo no maua, a no-ko maua nalowale ana iloko o ka ululaau, pela paha oe e manao kuhihewa mai nei, he mau kanaka ahiu maua, i like aku me na lahui aikanaka, aole ia o ko maua ano, a he mau hoaloha maua i hele mai la e huli i wahi e malu ai mai na poino mai,: wahi a ka Likanela Anola.

            No ka lohe pono ana mai i kela pane ana aku a ka Lukanela Anola ma ka olelo Palani, hookuu iho la ua kanaka nei i kana pu ilalo, a hele mai la no ka halwai pu ana me keia mau kanaka malihini, me ka hoopahola ana mai hoi i kona lima akau imua, a pane mai la:

            "Owau ka makua Knakina, o ka Hoomana Kakolika maanei nei; a ke hauoli nei au i ka hookipa ana mai ia olua."

            "O Paula Anola ko'u inoa, he likanela noluna o kekahi o na makukaua o Palain." me ka hopu ana aku i ka lima o ke kahunapule Kakolika, a hoolauna ae la imua o kona hoaloha:

            "O ko'u hoaloha keia o Tazana," alaila haawi ae la no hoi ke kahunapule i kona lima, no ke aloha ana me Tazana, a oiai o keia ka manawa mua loa o kona ike ana aku, i ke ano o ke aloha ana o ka Lukanela Anola i hana ai, ma ka haawi ana aku i kona lima, imua o ke kahunapule Kakolika.

            Nolaila e kuu makamaka heluhelu o keia moolelo, ke ike ae la kaua, aia o Tazana ma keahi auhale o na kanaka ili keokeo =, a o keia hoi kona oili ana aku i ke ao malamalama, e lilo ai oia i kanaka kaokoa loa, mai kona ano kahiko mai i like aku me na holoholona.

            No ka pule k=hookahi ko laua nei noho ana ma kela wahi, me ka hakilo ponoloa o Tazana i na hana ame na ano apau o ka lahui i hoonaauao ia, a he mea hialaai loa hoi nana, ka noho ana aku nana, i ka humuhumu mai o na wahine Paele, i mau paalole keokeo no laua nei, i hiki ai ke hoomau aku i ka hele ana ma ko laua alahele e hoea ai no kekahi kulanakauhale i lako me na moku nunui.

MOKUNA XXVI

HELE HOU O TAZANA E PEPEHI I KA LIONA.

I kapau o ka pule hookahi o ko laua noho ana ma kela wahi, ua hoomau aku la no ko laua hele ana, a no hookahi mahina ohoa ia hele ana a laua ma kekahi kauhale liilii a i kekahi, hoea aku la laua ma kekahi kulanakauhale nui ma kapa o kekahi mliwai nui, ua hoopiha loa ia mai o Tazana me ke kahaha, i ka ike ana aku i na mokuahi ame na moku no hoi o na ano like ole e holoholo mai ana a ua ulupuni koke mai hoi kona noonoo, me kela ano kahiko iloko on a, i ka wa i ike aku ai i ka nui maoli o na kanaka.

(Aole i pau).